โบราณสถาน สระน้ำ สระสี่เหลี่ยม แห่งนี้ กรมศิลปากรได้มาสำรวจ และขึ้นทะเบียนเป็น โบราณสถานวัตถุ ไว้เมื่อ พ.ศ. 2474 ตัวสระเป็นศิลาแลงรูปสี่เหลี่ยม ขนาด 5C5 วาลึก 2 วาเศษ ได้ขุดตัดหินเป็นหน้าเรียบเล็กลงไปเป็นแนวดิ่ง ได้มุมฉากทั้งสี่ด้าน คล้ายกับเครื่องจักรตัดจึงน่าอัศจรรย์นัก ทางด้านทิศตะวันตกมีบันไดหินลงไป12ขั้น ปี พ.ศ. 2512 กรมชลประทานได้ขุดคลองจาก ท่าลาด อ.พนมสารคาม ผ่านเข้ามาใกล้ได้ขุดดินถมบันไดบางส่วน เหลือไว้ให้เห็นเพียงเล็กน้อย ทางราชการได้ตั้งชื่อของตำบลนี้ตามลักษณะของรูปสระสี่เหลี่ยมว่า ตำบลสระสี่เหลี่ยม อำเภอพนัสนิคม จ.ชลบุรี ครั้งสมัย พระอินทร์อาสาเป็นเจ้าของเมืองพนัสนิคม ตามหลักฐานทางประวัติศาสตร์ไม่ปรากฏว่าผู้ใดขุดสระนี้ไว้ เพื่อให้น้ำไก่ จึงสันนิษฐานว่า สระนี้ขุดพร้อมกันกับเมืองพระรถ อยู่ที่ตำบลหน้าพระธาตุ ในสมัยทราวดี ราวพุทธศตวรรษที่ 13-17 ผู้ที่ขุดจะต้องมีบุญบารมี ครองบ้านครองเมือง ที่นี้คงเป็นชุมชนแห่งหนึ่งในสมัยนั้น ยังมีรอยเท้าคนโบราณปรากฏบนหินขอบสระด้านทิศเหนือ

กาลเวลาต่อมาอาจอพยพย้ายถิ่นฐานหรือล้มตาย จึงกลายเป็นบ้านเมืองร้างไป หลักฐานทางประวัติศาสตร์ปี พ.ศ. 2372 ในแผ่นดินพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 3 แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ มีผู้คนจากบ้านหน้าพระธาตุ อพยพมาตั้งบ้านเรือนอยู่อาศัยทำมาหากินที่สระสี่เหลี่ยมนี้ กับคนจีนอีกพวกหนึ่งได้ตั้งบ้านเรือนกระจัดกระจายกันอยู่ คนจีนได้ยึดเอาบริเวณสระสร้างห้องแถวเป็นที่อยู่อาศัยและขายของกินของใช้ต่าง ๆ ชาวบ้านเรียกกันติดปากว่า เนินตลาด หรือเดิรตลาด มีตำนานเล่าต่อ ๆ กันว่าพระรถในเรื่องพระรถเมรี ทรงได้ขุดสระนี้เพื่อให้น้ำไก่ และยังเสด็จไปพนันตีไก่กับพระเจ้าอู่ทองอู่ไท ที่ ต.ดงน้อย จ.ปราจีนบุรี โดยพนันเอาบ้านเอาเมืองกัน ยังมีหลักฐานทางภูมิศาสตร์ให้เห็นแนวทางเดินของคนโบราณจากบริเวณตำบลหน้าพระธาตุมาถึงสระ และมีคลองจากหน้าพระธาตุมาบ้านหลวงถึงหัวถนน จากหัวถนนมีถนนดินเป็นแนวมาถึงสระสี่เหลี่ยมเลยไปยัง อ.พนมสารคราม อ.สนามไชยเขต จ.ฉะเชิงเทรา และ อ.ศรีมโหสถ จ.ปราจีนบุรี ซึ่งเป็นเมืองโบราณสมัย ทราวดีเช่นเดียวกับเมืองพระรถใน อ.พนัสนิคม ปัจจุบันสระสี่เหลี่ยมแห่งนี้ อยู่ในเขตหมู่บ้านตม หมู่ 6 ตำบลสระสี่เหลี่ยม อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี เป็นแหล่งท่องเที่ยวโบราณสถาน ที่ผู้คนต่างมาเที่ยวชมกันมากมาย พร้อมเก็บภาพถ่ายไว้เป็นที่ระลึก และได้มีการกล่าวขานเล่าสู่กันฟังเรื่อยมา

ตำแหน่งที่ตั้ง : อยู่ในเขตหมู่บ้านตม หมู่ 6 ตำบลสระสี่เหลี่ยม อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี

การเดินทาง : มาได้หลายเส้นทางคือ ผ่าน อำเภอบ้านโพธิ์ , อำเภอแปลงยาว ,ตำบลหัวถนน และ ตำบลท่าข้าม อำเภอพนัสนิคม จังหวัดชลบุรี

ผู้เขียน นางพิรุฬห์พร ทำทอง