ประเพณีวัฒนธรรม

ย้อนรอย “วัฒนานคร”

ชุมชนโบราณสู่เมืองใหม่สมัยร.3

*****************************************

วัฒนานคร เป็นเมืองที่ตั้งขึ้นใหม่ในเส้นทางการเดินทัพไทย-กัมพูชา ในช่วงเวลาเดียวกับการยกด่านกบแจะเป็นเมืองประจันตคาม และยกด่านหนุมานเป็นเมืองกบินทร์บุรี อย่างไรก็ตาม แม้ว่าหลักฐานเกี่ยวกับเมืองวัฒนานครจะปรากฏในหลักฐานที่เป็นเอกสารแค่เพียงสมัยรัชกาลที่ 3 เป็นต้นมา

แต่จากหลักฐานทางโบราณคดีพบว่า บริเวณอำเภอวัฒนานครนั้นปรากฏร่องรอยว่าเคยมีชุมชนโบราณมาก่อน เช่น ปราสาทบ้านน้อยห้วยพะใย ซึ่งเป็นอโรคยาศาล หรือโรงพยาบาลสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ราวพุทธศตวรรษที่ 18 เป็นต้น

ปราสาทบ้านน้อยห้วยพะใย มีลักษณะเป็นอโรคยาศาล หรือโรงพยาบาลสมัยพระเจ้าชัยวรมันที่ 7 ลักษณะโดยรวมของอโรคยาศาลคือ เป็นปราสาทหันหน้าไปทางทิศตะวันออก มีปราสาทประธาน 1 องค์ เพื่ออุทิศถวายให้กับพระไภษัชยคุรุพุทธเจ้า มีบรรณาลัยหันหน้าไปทางทิศตะวันตก ล้อมรอบด้วยกำแพงแก้ว มีโคปุระเฉพาะทิศตะวันออก และมีช่องประตูขนาดเล็กอยู่ทางทิศใต้ของโคปุระด้านทิศตะวันออกเฉียงเหนือ นอกกำแพงมีสระน้ำ เช่น ปราสาทตาเมียนโตจ ปราสาทบ้านน้อยห้วยพะใยก็มีลักษณะดังกล่าวเช่นเดียวกัน

บริเวณปราสาทบ้านน้อยห้วยพะใย ยังพบทับหลังหินทรายศิลปะแบบไพรกเมง ประมาณพุทธศตวรรษที่ 13 และพบร่องรอยชิ้นส่วนราชยานสำริด ศิลปะขอมสมัยบายน พุทธศตวรรษที่ 18 อีกด้วย นอกจากนี้ยังพบร่องรอยโบราณสถาน “อ่างศิลา” บ้านนางาม หมู่ที่ 3 ตำบลท่าเกวียน อำเภอวัฒนานคร จังหวัดสระแก้ว

แสดงให้เห็นว่าในราวพุทธศตวรรษที่ 18 มีชุมชนโบราณอยู่ในเขตเมืองวัฒนานครมาก่อน แต่ต่อมาน่าจะได้ร้างไปเนื่องจากภัยสงคราม เนื่องจากตั้งอยู่ในเส้นทางเดินทัพที่พระยาละแวกได้ยกทัพเข้ามาตีกรุงศรีอยุธยา และจากหลักฐานแสดงว่ามีการกวาดต้อนผู้คนจากบริเวณชายแดนเหล่านี้กลับไปเมืองละแวกด้วย

เช่น ใน พ.ศ. 2125 พระยาละแวก (สมเด็จพระบรมราชาที่ 4 นักพระสัฏฐา) จัดทัพให้ยกมาจับคนบริเวณชายแดนตะวันออกอีกด้วย ดังปรากฏความในพระราชพงศาวดารกรุงเก่า ฉบับหลวงประเสริฐอักษรนิติ์ว่า “…ศักราช 944 มะเมียศก (พ.ศ. 2125) พรญาละแวกแต่งทัพให้มาจับคนปลายด่านตะวันออก…” [1]

อย่างไรก็ตาม ด้วยเหตุที่บริเวณนี้ตั้งอยู่ในเส้นทางเดินทัพ จึงปรากฏเรื่องเล่าขานในท้องถิ่นเกี่ยวกับการที่สมเด็จพระนเรศวรมหาราชเสด็จฯ ยกทัพไปตีเมืองละแวกแล้วได้ผ่านมาบริเวณซึ่งต่อมาเป็นที่ตั้งของเมืองวัฒนานครว่า เมื่อสมเด็จพระนเรศวรมหาราชทรงยกทัพมาถึงบริเวณซึ่งปัจจุบันเป็นที่ตั้งของวัดนครธรรม (วัดสระลพ) โปรดเกล้าฯ ให้ขุดสระน้ำขึ้นสำหรับเลี้ยงกองทัพ ซึ่งก็คือสระลพซึ่งเป็นสระน้ำโบราณ ปัจจุบันอยู่ภายในวัดนครธรรมนั่นเอง…