Tahakiki ya Kiswahili: Jinsi ya Kuchambua na Kuelewa Maandishi ya Fasihi
Tahakiki ni nini? Tahakiki ni uchambuzi wa kina wa maandishi ya fasihi kwa lengo la kubaini ujumbe, mtindo, dhamira, maudhui na thamani yake katika jamii. Tahakiki ni muhimu kwa wanafunzi wa Kiswahili kwa sababu inawasaidia kuelewa na kufurahia maandishi ya fasihi na pia kuimarisha uwezo wao wa lugha na mawasiliano.
Jinsi ya kufanya tahakiki. Kufanya tahakiki kunahitaji ujuzi na umakini wa hali ya juu. Kuna hatua kadhaa za kufuata ili kufanya tahakiki bora. Hatua hizo ni:
TahakikiYaKiswahiliPdfDownload
Kusoma maandishi kwa makini na kuelewa maana yake.
Kutambua aina ya maandishi, iwe ni riwaya, tamthilia, ushairi au hadithi fupi.
Kutambua mada, dhamira na ujumbe wa maandishi.
Kuchunguza mtindo wa maandishi, ikiwa ni pamoja na lugha, sauti, mtazamo, mbinu za kifani na za kimtindo.
Kuchunguza maudhui ya maandishi, ikiwa ni pamoja na wahusika, mazingira, matukio na migogoro.
Kuchunguza thamani ya maandishi katika jamii, ikiwa ni pamoja na masuala ya kiutamaduni, kijamii, kisiasa na kiuchumi.
Kutoa tathmini ya jumla ya maandishi kwa kuzingatia nguvu na udhaifu wake.
Mfano wa tahakiki. Ili kuonyesha jinsi ya kufanya tahakiki, tutatumia mfano wa riwaya ya Kidagaa Kimemwozea ya Ken Walibora. Riwaya hii ilichapishwa mwaka 2012 na Oxford University Press. Mhakiki wake ni A.G. Rugiha. Riwaya hii inazungumzia hali ya ukoloni mamboleo katika nchi za Afrika na changamoto zinazowakabili wananchi wake. Riwaya hii ina sura 18 na inatumia mtindo wa uhalisia.
Mada, dhamira na ujumbe. Mada kuu ya riwaya hii ni ukoloni mamboleo. Riwaya hii inaonyesha jinsi nchi za Afrika zinavyoendelea kutawaliwa na mataifa makubwa kwa njia mbalimbali, kama vile uchumi, siasa, utamaduni na elimu. Dhamira za riwaya hii ni pamoja na:
Ubaguzi wa rangi na ubepari
Ufisadi na ukosefu wa demokrasia
Ukombozi na mapambano
Ushirikiano na uzalendo
Upendo na ndoa
Ujumbe wa riwaya hii ni kwamba wananchi wa Afrika wanapaswa kuamka na kupinga ukoloni mamboleo unaowanyima uhuru wao. Pia wanapaswa kuungana na kushirikiana katika kupigania maslahi yao. Aidha, wanapaswa kuendeleza utamaduni wao na kujielimisha ili
Mtindo wa riwaya. Riwaya hii inatumia mtindo wa uhalisia. Uhalisia ni mtindo unaolenga kuonyesha hali halisi ya maisha ya watu na jamii bila kuficha au kupamba. Riwaya hii inaonyesha hali halisi ya ukoloni mamboleo na athari zake kwa wananchi wa Afrika. Riwaya hii inatumia lugha rahisi na yenye nguvu. Lugha hii inaonyesha hisia na mawazo ya wahusika na pia kueleza matukio kwa ufasaha. Riwaya hii pia inatumia sauti ya msemaji anayesimulia hadithi kwa mtazamo wa mtu wa tatu. Msemaji huyu anatoa maoni na tathmini yake juu ya matukio na wahusika. Riwaya hii pia inatumia mbinu za kifani na za kimtindo kama vile taswira, istiara, kejeli, sinikizio na mazungumzo.
Maudhui ya riwaya. Riwaya hii ina maudhui mbalimbali yanayohusiana na mada na dhamira zake. Maudhui haya ni pamoja na:
Wahusika: Riwaya hii ina wahusika wengi ambao wanawakilisha makundi mbalimbali ya jamii. Wahusika wakuu ni Amani na Imani, ambao ni wanandoa wanaopigania ukombozi wa Afrika. Wahusika wengine ni pamoja na Mtemi Nasaba Bora, ambaye ni mfalme anayeshirikiana na wakoloni; Mzee Mwachofi, ambaye ni mzee mwenye hekima na ujasiri; Daktari Boza, ambaye ni daktari anayetumia elimu yake kwa manufaa ya watu; Mwalimu Hubera, ambaye ni mwalimu anayefundisha historia ya Afrika; Bibi Tungo, ambaye ni mama anayejali familia yake; na wengine wengi.
Mazingira: Riwaya hii ina mazingira mbalimbali yanayochangia kuonyesha hali ya ukoloni mamboleo. Mazingira haya ni pamoja na Kambi ya Wasomi, ambayo ni mahali ambapo wanafunzi wa chuo kikuu wanakaa; Shamba la Mzabibu, ambalo ni shamba la Mtemi Nasaba Bora ambalo linamilikiwa na wakoloni; Jumba la Makumbusho, ambalo ni jumba la kuhifadhi historia ya Afrika; Msitu wa Mauaji, ambao ni msitu unaotumiwa na wakoloni kuuwa wananchi; na wengine wengi.
Matukio: Riwaya hii ina matukio mengi yanayosimulia maisha ya wahusika na mapambano yao dhidi ya ukoloni mamboleo. Matukio haya ni pamoja na harusi ya Amani na Imani, ambayo ni sherehe ya kuonyesha upendo wao; mgomo wa wanafunzi, ambao ni maandamano ya kupinga sera za elimu za wakoloni; mauaji ya Mzee Mwachofi, ambayo ni tukio la kusikitisha la kuuawa kwa mzee shujaa; utekaji nyara wa Amani, ambao ni jaribio la kumnyamazisha Amani; ukombozi wa Amani, ambao ni tukio la kufurahisha la kuokolewa kwa Amani; na wengine wengi.
Migogoro: Riwaya hii ina migogoro mingi inayohusisha wahusika na mazingira yao. Migogoro hii ni pamoja na migogoro ya kiuchumi, kisiasa, kiutamaduni na kihisia.
e033bf56a8