Szkoła sprzyjająca rozwojowi

Strona w budowie. Tu pojawią się informacje dotyczące koncepcji porozumienia bez przemocy, którą proponował Marshall Rosenberg.

Marshall Rosenberg jest autorem książki "Porozumienie bez przemocy", w której wykorzystuje metaforę szakala i żyrafy. Komunikacja szakala odcina od życia, zaś komunikacja żyrafy sprzyja życiu, dodaje energii. Metoda dobrej komunikacji porozumienia bez przemocy, w skrócie PBP, opiera się na czterech filarach: spostrzeżeniach, uczuciach, potrzebach i prośbach. Przyjrzymy się każdemu elementowi oddzielnie, ale na początek kilka zdań o komunikacji, która blokuje porozumienie, jest komunikacją zamykającą. Oto jej cechy:

Osądy moralne - sugerowanie, że działanie innych osób jest niezgodne z naszym systemem wartości. Są to wypowiedzi typu: "on jest leniwy, "to niestosowne", "ale z niego gaduła". Kiedy tak mówimy, pokazujemy nasz sposób patrzenia na świat i oczekujemy, że inni będą się nam podporządkowywać, co odbiera ludziom autonomię i wolność.

Porównywanie - jest to też forma osądu - "dostałaś czwórkę, a co dostała Ola?"

Wyparcie się odpowiedzialności - są to komunikaty, w których zrzucamy winę za działanie na czynniki zewnętrzne, np. "sprzątam pokój, bo muszę ", "uczę się, bo rodzice mi każą się uczyć".

Pierwszy element komunikacji typu porozumienie bez przemocy to spostrzeżenia bez oceniania. Mów tak, aby zauważać przede wszystkim fakty, wydarzenia, nie dodawajmy do tego słownictwa oceniającego. Teraz kilka przykładów, które pomogą nam zrozumieć różnicę między komunikatem nastwionym na ocenianie a komunikatem nastwionym na spostrzeżenia. Jan jest niezorganizowany (komunikat oceniający). Jan zaczął się uczyć w przeddzień egzaminu (komunikat skupiony na informacji, co się wydarzyło, bez oceny). On jest słabym piłkarzem (ocena). On nie strzelił gola od 20 spotkań (spostrzeżenie).

Drugi element dobrej komunikacji to umiejętność rozpoznawania i wyrażania uczuć. To, co czujemy zwykle jest związane z poczuciem zaspokojenia lub niezaspokojenia naszych potrzeb. Oto katalog słów, które nazywają uczucia, których doświadczamy, gdy nasze potrzeby są zaspokojone: beztroska, błogość, ulga, przyjemność, czułość, poczucie bezpieczeństwa, łagodność, radość, odprężenie, optymizm, olśnienie, duma, rozbawienie, poruszenie, pełnia energii, wigor, serdeczność, spokój, szczęście, śmiałość, uważność, wdzięczność, wyciszenie, wrażliwość, zaciekawienie, zadowolenie, fascynacja, zauroczenie, zachwyt, zaduma, zrelaksowanie, zdziwienie, życzliwość. A oto przykładowe wyrażenia nazywające nasze stany emocjonalne w sytuacji niezaspokojenia potrzeb: apatia, zasmucenie, bezradność, ból, chandra, cierpienie, lęk, niechęć, niepewność, obrzydzenie, opór, spięcie, wycofanie, wrogość, wstręt, uraza, zazdrość, poczucie winy, niecierpliwość, niepokój, niezadowolenie, obojętność, ociężałość, odrętwienie, ospałość, gorycz, pesymizm, podejrzliwość, podenerwowanie, przemęczenie, przerażenie, przybicie, przygnębienie, rozbicie, rozczarowanie, samotność, senność, spięcie, tęsknota, stremowanie, panika, wściekłość, wyczerpanie, zagubienie, zmartwienie, zobojętnienie, rozpacz, złość.

Warto wzbogacać swój słownik wyrażający nasze stany emocjonalne, dzięki temu będziemy mogli precyzyjnie komunikować się z innymi i jasno wyrażać to, co czujemy. Duży zasób słów pozwala także dokładniej nazywać stany emocjonalne innych osób. Tu mała uwaga. Chodzi o to, aby nie mylić wyrażania uczuć z oceną. Komunikat: "Czuję, że mnie nie kochasz" jest oceną innej osoby, jest wyobrażeniem dotyczącym kogoś innego. Natomiast stwierdzenie: "Smutno mi, że od tygodnia do mnie nie dzwonisz" jest jasnym powiedzeniem, co czujemy w związku z określonymi faktami.

Przejdziemy teraz do umiejętności wyrażania swoich potrzeb. Bardzo często bywa bowiem tak, że zamiast wprost nazwać, czego potrzebujemy, uciekamy do do oceniania zachowania innej osoby, co jak wiadomo, nie sprzyja komunikacji i ją często uniemożliwia. Warto przytoczyć listę potrzeb, aby uświadomić sobie, jak wielka jest ich różnorodność. Potrzeba autonomii jest jedną z najbardziej podstawowych, a można ją też określić jako potrzebę swobody wyboru marzeń, wyboru planów, sposobu wyboru realizacji celów życiowych, wyboru wartości. Człowiek ma potrzebę świętowania swoich sukcesów, ubogacania życia, zabawy, ale też chce mieć możliwość opłakiwania straty, żałoby, przeżycia utraconych marzeń. Ważnymi potrzebami są: bycie autentycznym i twórczym. Każdy z nas chce mieć poczucie własnej wartości i posiadać sens w życiu. Inne jeszcze potrzeby to: potrzeba akceptacji, uznania, bliskości, bezpieczeństwa, wspólnoty, bycia branym pod uwagę, zauważanym, uczciwości, miłości, otuchy, zaufania, zrozumienia, szacunku, wsparcia, pokoju, harmonii, porządku, ładu. Istotne są też potrzeby związane z ciałem i siłami fizycznymi: powietrza, pożywienia, ruchu, odpoczynku, dotyku, schronienia. Samo uświadomienie sobie, jak bogaty jest zasób słów, który możemy wykorzystać, aby mówić o swoich potrzebach, jest ubogaceniem naszej komunikacji. Oto przykładowe wypowiedzi, w których można jasno wyrazić swoje potrzeby: "Gniewam się (emocja), kiedy tak do mnie mówisz (spostrzeżenie), bo chcę, żeby mi okazywano szacunek (potrzeba)", "Jestem ci wdzięczna (emocja), że mnie podwiozłeś (spostrzeżenie), bo chciałam być wcześniej w domu (potrzeba)".

Wreszcie ostatnim elementem porozumienia bez przemocy jest jasne przedstawienie prośby. Chodzi o to, aby nie ukrywać, czego chcemy od kogoś innego. Warto zadbać o precyzję wypowiedzi, aby potem nie mieć pretensji, że ktoś nas nie zrozumiał. I jeszcze warto pamiętać, że czasami prośba może być pomylona z żądaniem. Pamiętajmy o tym, że każdy chce być osobą, którą inni szanują. Nieumiejętne formułowanie próśb jako żądań może być odbierane jako brak szacunku, co zamyka drogę do dobrej komunikacji.

Jeszcze jedna uwaga. Opisany wyżej sposób komunikacji oparty jest na wypowiedziach typu "Ja" i posługiwaniu się pierwszą osobą liczby pojedynczej. Wbrew pozorom nie jest to łatwy sposób mówienia, bo raczej przyzwyczajeni jesteśmy do komunikatów typu "Ty", które są oceniające i blokujące porozumienie. Do czego może nam się przydać ta garść wiedzy? Do życia. Do życia rodzinie, w pracy, w szkole. Warto wypróbować strategie porozumienia bez przemocy. To tyle, a dużo więcej można znaleźć w książce Marshalla Rosenberga.

Oprac: IBE na podstawie: M. B. Rosenberg "Porozumienie bez przemocy"