Wees niet bezorgd, het gaat vanavond niet om een politieke stellingname. Ik ga het niet van je vragen, ik zal er niet mee komen. De oplossing voor de grote conflicten in onze hedendaagse wereld zal vanavond niet geboden worden. Vanavond vieren we Kerst, de geboorte van Jezus! Maar met dat Jezus geboren is in Bethlehem ís Kerst anno 2024 onontkoombaar politiek. Als het Bethlehem van kerst – het Bethlehem van het kerstverhaal en van de profeet Micha –, niets met het Bethlehem op de West Bank van vandaag te maken heeft dan heeft het kind van kerst ook niets met óns te maken. 

Maar hoe ingewikkeld wordt ons vieren van kerst als zelfs ‘Bethlehem’ een beladen begrip is geworden. Om nog maar te zwijgen van de naam Israël. ‘O kom, o kom, Immanuel, verlos uw volk, uw Israël’ – ja, dát zongen we, maar wat klinkt er dan allemaal niet mee, anno 2024?. En wat zegt het als je zo’n prachtig kerstlied eigenlijk niet meer kan zingen zónder disclaimer (dit bedoelen we niet, dat bedoelen we wel – en je dan verliezen in duizend nuances)… Zelfs de taal, onze meest kostbare taal, wordt uitgehold onder druk van de spanningen van onze tijd. Zelfs een o zo wezenlijk begrip als ‘antisemitisme’ – wat, laat dat duidelijk zijn, in West Europa door vele eeuwen heen een intens christelijk probleem was – wordt politiek geframed, wat tot een totale devaluatie leidt. 

Over ‘vrede’ zal het vanavond gaan. Móet het vanavond gaan. Wie Kerst viert, hoopt op vrede, smacht naar vrede, wil tegen alle klippen op en daaroverheen tóch uitzien naar vrede. Maar oh, hoe dun is dán het pad waarop we samen gaan, vanavond. Nee, vanavond mag géén politieke demonstratie worden. Dat draagt niet bij, maar vooral: kerst is heiliger. Nee, vanavond laten we ons niet dwingen tot stellingnames, tot partijkeuze, tot nog meer polarisatie. Want Kerst is toch juist dat de kampen, de partijen, de fronten overstegen worden? Maar omgekeerd mogen we, in ons zoeken van de vrede van kerst, vanavond ook niet vluchten in vaagheden en abstracties. Want kerst is concreet. Onontkoombaar als een pasgeboren kwetsbaar mensenkind. En nee, we hoeven vanavond ons gevoel van totale onmacht niet weg te stoppen. Maar juist vanavond mag onze onmacht niet omslaan in onverschilligheid. Kerst vier je met open ogen voor de realiteit, voor de slachtoffers van onmenselijk onrecht en geweld voorop. Of het is geen kerst. 

Kerst 2024 betekent daarom misschien wel vooral: de pijn in de ogen kijken – vanuit het licht van kerst het leed in de ogen dúrven kijken: De pijn van 7 oktober 2023, de wreedheden van die dag, de gijzelingen sindsdien… en de diepe, diepe angst die van dat alles het gevolg is. Au, au, au! De totale vernietiging van Gaza sindsdien onder ogen zien – zóveel doden, waaronder zó veel kinderen – en er is geen ontsnappen aan. Au! Dat er in Oekraïne meer dan duizend soldaten dagelijks sneuvelen. Au! En ja, en al dat geweld is onderdeel van een ingewikkeld verhaal, met verschillende belangen en een lange geschiedenis, ik weet het. Maar met kerst besef je dat het ondertussen achter al die grote getallen wél om ménsen gaat. Mens voor mens! 

Nee, een vrolijke kerst… het spijt me, maar dat gaat dus niet lukken, dit jaar. Maar juist daarom wil ik, moet ik blijven hopen op een gezegende kerst. Dáárom sta ik hier. Dáárom zijn jullie hier. 

“Deze zál vrede zijn.” 

DEEL II

“Deze zal vrede zijn.”

Let wel, de oorspronkelijke geopolitieke context van dit profetenwoord, de tijd van de profeet Micha dus, deed wat complexiteit en wreedheid betreft niet onder voor die van vandaag. Als zeven eeuwen later de evangelist Matteüs de geboorte van Jezus letterlijk aan deze aloude profetie relateert, door in zijn kerstevangelie de profetie van Micha als getuige aan te halen, is dat eveneens binnen een geopolitieke context van dreigende totale vernietiging. 

Te midden van zo’n ingewikkelde uiterst dreigende werkelijkheid tóch het geloof in vrede volhouden, Messiaanse vrede – en Messiaans wil zeggen: concreet, compromisloos, hier, nu – dát is wat dit profetenwoord met mensen doet: “Deze zal vrede zijn!” – deze Vrede is machtiger dan alle oorlogsmacht – Houd daaraan vast! 

Dit geloof, dit kernvertrouwen is een bron van ongekende weerbaarheid tegen alle oorlogsretoriek, tegen alle oorlogslogica waarin ook wij voor we het weten worden meegesleurd… Een weerbaarheid welke zo nodig is… en wellicht binnen afzienbare tijd nog veel meer nodig zal zijn… Daarom wil ik in dit tweede deel de vredesprofetie van Micha proberen te vertalen in vijf lessen van weerbaarheid tegen de oorlogsmacht van onze tijd. Vijf lessen in concreet samen vrede dóen – hier, nu! 

1. Waak voor onverschilligheid

De eerste les hebben we eigenlijk al achter de rug: dat onmacht niet om mag slaan in onverschilligheid. Dat kwetsbare kindje van kerst, in de kribbe te Bethlehem, staat voor elke mens die onrecht wordt aangedaan. Weglopen voor de pijn van onze medemens is weglopen voor dit kind. Het zou een ontkenning zijn van de belofte van kerst: Dit kwetsbare, door allen uitgestoten en vergeten kindje, déze zal vrede zijn!

2. Weersta de angst

Reden voor angst is er genoeg. En misschien is er wel meer angst dan we willen toegeven. Angst voor doorgaande escalatie. Angst om hoe de grote conflicten steeds dichterbij komen. Angst voor polarisatie. Angst voor wat anders is. 

In onze angst zijn we kwetsbaar. Niet voor niets spelen politici graag de kaart van de angst.

Maar angst is een slechte raadgever. Als angst bepalend wordt voor het beleid dan gaat er iets mis in een samenleving. Echt radicaal mis. 

Weersta de angst, roept Micha ons toe, roept Kerst ons toe. Want Deze zal vrede zijn. Daarop mag je vertrouwen! 

3. Durf te twijfelen

“Twijfel is misschien wel onze enige redding”, schrijft Natascha van Weezel, in haar pastorale boekje Hoe houd je je hart zacht. “Het zorgt ervoor dat je een ander niet meteen veroordeelt en dat je de moed hebt om je eigen fouten toe te geven.”

Twijfel brengt onzekerheid met zich mee. Om echt te twijfelen is moed nodig: ‘Twijfelmoedigheid’.

Samenleven ís nooit simpel ja of nee, wit of zwart, voor of tegen. De kern van twijfelmoedigheid is dat je durft te accepteren dat er verschillende waarheden naast elkaar bestaan, die vaak zelfs deels conflicterend zijn, maar daarom nog niet minder waar.

En zo schept twijfelmoedigheid ruimte. Kostbare ruimte. Ruimte om door te vragen, om beter te luisteren. Die ruimte is het begin van de beloofde vrede – Deze zál Vrede zijn! 

4. Zoek het gesprek. Beter: doorbreek de haat door actief te luisteren

Zoek het gesprek, maar met gesprek bedoel ik dus niet: debat. Niet nóg meer ‘meningsuiting’. Gesprek is eerst en vooral gaan luisteren naar de ander. Tot gesprek komt het pas als ik mijn best doe om jóu te begrijpen – juist in je anders zijn, in je angst, in je wanhoop. Ik wil jou begrijpen in je diepste emoties, want díe zijn het die in de spanningen van deze tijd naar buiten treden. 

Zó in gesprek gaan met elkaar is keihard werken. Je moet je iedere keer openstellen. Vooral elke keer door je eigen vooroordelen heen. Maar wat lokt is die belofte: Deze zal vrede zijn!. 

5. Werk aan je moreel kompas

Werk aan je moreel kompas – zodat je weerbaar bent, tegen manipulatie van buiten… maar evenzeer tegen cynisme van binnen – dat soms begrijpelijk is… maar nooit een heilzame weg wijst. Het visioen van Kerst, van Micha, is dan een dragend moreel kompas. 

Onrecht is onrecht en hoort ook als onrecht te voelen. Als je onpasselijk wordt van zowel het duizelingwekkende aantal slachtoffers in Gaza als van de wreedheden van 7 oktober 2023 en het lot van de Israëlische gijzelaars sindsdien, is er met jouw kompas níets mis. Als je opstaat tegen toenemend antisemitisme én tegen toenemende moslimhaat, dan is dat een uiting van gezonde medemenselijkheid. Houd dat vast!

Ons niet verdragen van het onrecht is misschien wel vooral: een uiting van diep geloof in de Vrede van God – waarin door alles heen onze menselijkheid geborgd is – Hij houdt jóu vast. Deze zal vrede zijn!

Gebed 

Goede God,
In uw Zoon, het kind van kerst,
Is onze menselijkheid geborgd, in de hemel én op aarde.
Maak ons weerbaar
tegen elke macht die onze menselijkheid
en medemenselijkheid
ontkent.
Doe ons leven In de blijdschap van uw vrede
Amen