24 января 2025 г. 110-летие со дня рождения А. С. Сыромятниковой – одной из первых женщин–писательниц Якутии, талантливой журналистки и публициста, активного общественного деятеля.

Сыромятникова Анастасия Саввична.

         Сыромятникова Анастасия Саввична (24.01.1915 – 16.08.1997) – прозаик. Заслуженный работник культуры РС (Я) и РФ. Член СП СССР с 1957 г.

Анастасия Саввична родилась в местности Хочо Эсинского наслега Томпонского района. В 1934 г. окончила Крест-Хальджайскую семилетнюю школу, два курса педфака (1936 - 1938), партийную школу при Якутском областном комитете ВКП (б) и Высшие литературные курсы при Литературном институте им. А. М. Горького в Москве (1959 - 1961).

Трудовая деятельность: делопроизводитель (секретарь) исполкома Томпонского райсовета (1934-1936), литературный сотрудник редакции газеты «Кыым» (1938-1940), редактор Якутского книжного издательства (1940–1944, 1947-1952, 1954-1959), пропагандист Вилюйского райкома ВКП(б) (1945-1947), сотрудник редакции газеты «Эдэр коммунист» («Молодой коммунист») (1961-1968). С 1968 г. – писатель на профессиональной основе.

Член ВЛКСМ, член КПСС (1941), член Союза писателей СССР (1957).

Первые рассказы А. Сыромятниковой появились:

 «Колхоз кыыһа» (“Девушка-колхозница”) (вышел в 1938 г. в газете «Эдэр бассабыык»), «Айан» («Путешествие») (вышел в 1942 г. в журнале «Хотугу сулус»). Основные произведения: рассказов для детей: «Хопто» («Чайка», 1950), «Кыһыл балык» («Красная рыба»), 1956), повести о якутской молодежи «Көҥүл сардаҥата» («Заря свободы», 1958) о героизме якутской молодежи в Гражданской войне  “Дьүөгэлиилэр” («Подруги», 1961), сборник рассказов “Дьэдьэннээх халдьаайы” (“Земляничный холм”, 1963).

За сборник рассказов “Чайка” писательница была удостоена премии на Всесоюзном конкурсе художественной книги для детей в 1951 г. – рассказ о дружбе мальчика Мити с оленёнком.

Революционные традиции и трудовые подвиги – ведущая тема рассказов и повестей А. Сыромятниковой. Другая тема в творчестве автора – раскрепощение якутской женщины, её участие в созидании новой жизни.

В 1976 году выпустила на родном языке повесть “Киэҥ аартыкка” (“На широкую дорогу”), в 1983 году – книгу рассказов для детей “Cүрэх кыыма” (“Искры сердца”). «Повести» (сборник, 1985). Писательницей создан ряд привлекательных образов якуток в романах “Кыыс Хотун” в двух книгах  (первая вышла в 1970, вторая в 1973), первая книга неоконченной триологии “Күөх дуолум барахсан”  (“Зеленый дол мой родной”, 1995). В 1981 г. издательство «Современник» в Москве выпустило роман «Кыыс Хотун» на русском языке.

Анастасия Саввична Сыромятникова много сил отдала публицистике и общественной работе.

При редакции газеты «Эдэр коммунист» организовала и долгие годы руководила литературным объединением молодых, начинающих писателей “Хомус”, тем самым внесла большой вклад в воспитание литературной смены.

В этом творческом кружке занимались Вениамин Миронов, Альберт Вилюйский, Валентина Гаврильева, Варвара Потапова, Василий Дедюкин, Николай Винокуров-Урсун и другие, ставшие впоследствии известными писателями.

Анастасия Саввична - делегат I Учредительного съезда писателей РСФСР. Избиралась членом правления Союза писталей Якутии.

Личная жизнь (семья, родители):

Семья Анастасии Саввичны:

Муж — Спиридон Ксенофонтович Дмитриев — публицист, партийный работник, историк, доцент ЯГУ, кандидат исторических наук.

Дети:

Вешникова Полина Спиридоновна (1942-1997), историк, заслуженный работник культуры ЯАССР.

Дмитриева Надежда Спиридоновна (1949-2018), журналист, лауреат государственной премии РС(Я) в области журналистики, заслуженный работник культуры РС(Я).

Дмитриев Петр Спиридонович (1947-2007,), географ-геолог, доцент СВФУ им.М.К.Аммосова, кандидат геологических наук.

Дмитриев Георгий Спиридонович, 1957 г.р.- математик, инженер.

Признание и награды:

Указом Президента РС(Я) В. Штырова № 2235 от 11 июля 2005 г. в целях увековечения памяти Анастасии Саввичны Сыромятниковой её имя было присвоено муниципальному образовательному учреждению «Ары-Толонская основная школа» Томпонского района РС(Я).

На родине писательницы в селе Крест-Хальджай был установлен бронзовый памятный бюст в честь ее столетия (2015 г.).

Отражение национального менталитета в творчестве Анастасии Сыромятниковой.

Якутская писательница Анастасия Саввична Сыромятникова ярко представила национальную картину мира народа саха в своём творчестве.

Страницы книг писательницы, их сюжеты тесно связаны с природой родного края. Природа в творчестве А. Сыромятниковой предстаёт одушевлённой, как самостоятельный живой образ. В этом проявилась такая черта национального менталитета народа саха, как анималистическое отношение к природе. 

Данное представление нашло отражение в романе «Кыыс -Хотун». Необходимо отметить, что данное произведение увидело свет на русском языке благодаря переводу известного в Якутии белорусского поэта и прозаика Ивана Антоновича Ласкова. 

Героиня романа Хоборос обращается к огню с просьбой: «- Дух огня, спаси меня! … Духа земли позови, духа тайги позови, духа воды позови. Помоги мне!».

В другом месте романа писательница рассказывает о сохранившемся до сих пор обычае «одаривания»  духа Воды: «В старину, когда суда, плававшие по Лене, были неуклюжими и хрупкими, много их разбивалось  об эти замшелые камни. Оттого люди, пытаясь откупиться от духа глубины, швыряли в воду целые туши мяса, целые туеса масла».

Много рек в Якутии, но самая величавая из них красавица Лена. Изображение Ленских просторов часто встречается в текстах А. Сыромятниковой. Свойства реки используются автором для сравнения. Например, для передачи звучащей девичьей песни: «А голос у Ирины необыкновенно хорош. Чистый, ровный, так и хочется сравнить её пение с плавным течением великой реки Лены». Человеческую жизнь напоминает судьба принесённых реке подарков: «И несёт их, и крутит вода до самого Ледовитого океана. Не так ли бросает из огня да в полымя и человека?».

Для народа саха характерен и культ коня. Он проявляется, в частности, в почитании якутами коновязей (сэргэ). А. Сыромятникова описывает такую особенность украшения сэргэ, как «посаженные» на неё для охраны домашнего очага хищные звери и птицы.

Упоминается писательницей также особое восприятие якутами белого цвета. Эпитет «белый» в фольклоре народа саха выражает высшую степень чистоты и красоты: «Белый цвет – радость, успокаивает, создаёт хорошее настроение».

Особого внимания заслуживает описание А. Сыромятниковой игры на хомусе. В долгие зимние вечера мелодии хомуса согревало сердца слушателей. С радостным добрым взглядом, с песней и с игрой на хомусе ассоциируется героиня рассказа «Девушка Кырыыппа». Рассказчица, от имени которой ведётся повествование, не может забыть Кырыыппу, её владение хомусом: «Никто не мог сравниться с ней в игре на этом инструменте. Так играла, что женщины не вытерпели и стали глаза вытирать. Игра всё усиливалась. Кырыыппа, ничего не замечая, раскачивалась из стороны в сторону, пальцы у неё так и мелькали».

Анастасия Сыромятникова передала и психологию, свойственную народу саха. Такие черты национального менталитета, как оптимизм, вера в будущее нашли воплощение в образах многих литературных героев В трудные минуты люди делятся друг с другом бедами, стараются сообща найти выход из сложной ситуации.

Одной из ментальных черт якутского народа является гостеприимство. В произведении писательницы «Подруги» речь идёт о шестидесятых годах. Один из приехавших на строительство цементного завода «русоголовый» парень, делясь своими впечатлениями о Якутии, говорит, что больше всего его поразило гостеприимство: «Постараюсь обязательно овладеть щедрым умением якутов принимать гостей».

Одной из основных тем писательницы была тема – «раскрепощения якутской женщины, её участие в созидании новой жизни».

Хотя героини её произведений зачастую являются смелыми, активными, А. Сыромятникова подчёркивает в них такое качество, как скромность: «Девушке не мешает держаться поскромнее, —  резко заметила Феня», «Не становитесь впереди людей, не любят этого люди», — даёт совет бабушка внучке в рассказе «Майыска».

Писательница умело вводила в повествование легенды и поверья. Например, об оброненной в Лену предками дощечке, на которой было записано всё счастье якутского племени и предопределено будущее, о северном сиянии и другие. 

Особенность национального мировосприятия, переданная Анастасией Сыромятниковой в литературных произведениях, проявилась во многих ракурсах. Это изображение природы родного северного края, обычаев и традиций народа саха, его верований и этнопсихологии.

Олоҕум туһунан (О жизни): Воспоминание Анастасии Сыромятниковой

Мин Таатта оройуонугар (билиҥҥитэ Томпо) Арыы-Толоон нэһ. 1915 с. төрөөбүтүм. Төрөппүттэрим мин кыра эрдэхпинэ ыалга хамнаска һлэлиир этилэр. Мин билэрбинэн аҕыйах сүөһүлээх, туспа балаҕаннаах этибит. Миигиттэн аҕа, бастакы уоллара Петр Сыромятников эдэр сааһыттан комсомолец, коммунист киһи этэ. Кини олоҕун устата баара-суоҕа ньҥ сыл эрэ буолбута. Тыаҕа, куоракка үлэлээбитэ. Үчүгэй үлэһит буолан хайҕанан Илиҥҥи норуоттар институттарыгар Москваҕа бараары сылдьан ыараханнык ыалдьыбыта. Убайым миигин буукубаҕа үөрэтэр этэ. Ону хаһан да кумааҕыга суруттарбатаҕа, тымтыкка, туоска эрэ буолара. Кумааҕытын, кинигэтин олус ыраастык тутар, харыстыыр буолан бэйэтэ эрэ көрдөрөрө.

Олус сытыы өйдөөх киһи буолан, кини этэр тыла, араатара, улахан дьону кытта кэпсэтэрэ билигин да миэхэ кыайан ситиһиллибэт курдук, улахан курдук көстөр. Кини кэргэнигэр бииргэ 4 бииргэ төрөөбүттэр хаалбыппыт, быдан кыра саастаах этибит. Үөрэххэ , үлэҕэ кирэн баран бары тус-туспа идэлээх буолбуппут. Билигин балтым учуутал, сурдьум литература уонна историяны үөрэтэр научнай институтка ученай – секретарь – Сыромятников Георгий Саввич. Миигин дьиэҕэ олордор санаалаах буолан аҕам үөрэххэ биэрбэтэҕэ. Хас күһүн аайы улахан аһыылаах – абалаах мин буоларым да, барбакка хаалан иһэрим. Дьиэ үлэтигэр, иискэ хайҕанар буолбутум, кыра сааспыттан аҕабын кытта тэҥҥэ үлэлиирим. Онтон арай миигин иистэннэрэ Алдан уҥуор, биир көстөөх сиргэ ыҥырбыттара. Кинилэр тастарыгар улахан киһи оскуолата аһыллыбыта. Учууталбыт Федор Рахлеев диэн кыра үөрэхтээх, эдэр киһи этэ.

Үс нэһилиэккэ биирдии ыйынан кэрийэ сылдьан үөрэтэрэ, онно тиийэн мин улахан дьону кытта үөрэммитинэн барбытым. Буукубаны билэр буолан олус үчүгэйдик үөрэнэн барбытым. Биир ый кылгаһа бэрдэ. Онон учуутал чугас нэһилиэккэ көспүтүгэр мин эмиэ барсыбытым. Дьону билбэт буолан учуутал олорор ыалыгар, үөрэнэр дьиэтигэр олорбутум. Икки ый үөрэнии олус туһалаах буолбута. Эһиилигэр тастын убайым милицияҕа үлэлиир Егор Сивцев кэлбитэ уонна үөрэх буолан ырааппытын кэннэ: “Чэ, үөрэххэ илдьэбин, бэлэмнээ” – диэн ийэбэр эппитэ. Аҕам суоҕа. Ийэм сурдьун тылыттан тахсыбатаҕа. Мин 2-с кылааска баран Кириэс – Халдьаайы үөрэммитинэн барбытым, онон бастаан үөрэххэ сирдээбит ити бастакы учууталбар Рахлеевка уонна Сивцевка улаханнык махтанабын. 3 кылааһы бүтэриибэр биһиэхэ иэдээн буолбута. Петр куораттан ыалдьан, букатын өлө кэлбитэ. Аҕабыт күһүн бүтэһик борокуотунан уола ыалдьыбытыгшар куоракка киирбитэ. Онно оттообут ото хаалбытын биһиги мунньа сатаабыппыт. Ити сыл үөрэммэтэҕим, дьонум тэһийбэттэрин иһин улахан дьону мунньан сурукка, ахсааҥҥа үөрэммитим. Аҕам хаптаһыны хараардан бэртээхэй дуосканы оҥорон биэрбитэ. Үөрэтэр дьонум кэнникинэн ахсанны суоттууллара түргэнэ бэрт буолан кыайтарар этим. Оттон сурукка бары үчүгэйэ суох этилэр, кэжнники ааҕар-суруйар, нэһилиэккэ араас үлэҕэ үлэлиир буолбуттара. Мин итиннэ да үөрэниэхпин баҕарарым. Саас кэлэн учуутал уонна совет дьоно кэлэн дьоммун аахтаран уонна суруйтаран көрбүттэрэ. Ону ханнык да экзаменнааһын курдук көрбөтөҕүм. Таһырдьа тахсан хаары үрдүнэн ойуолаан, оҕолорҥ кытта оонньуу сылдьыбытым. Ол дьон барбыттара. Онтон Ытык-Күөлгэ ыҥырбыттара. Оччотооҕуга ө ыйдаах сестра курса Чурапчыга баара. Сөбүлэһэн онно үөрэххэ барбытым. Аны туран григорьев диэн улахан баҕайы суона саха луохтуура: «Атын үөрэххэ бардаххына сатаныыһы, эдэрин бэрт» - диэн төрүт ыыппатаҕа.

Ытык-Күөлгэ сылдьан оччоҕо олус элбэҕи көрбүт-билбит курдук санаммытым. РИК мунньаҕа буола турарын ааҥҥа туран туран истибитим. Ол онно аатырар дьону КытарбыытабыЮ обуку уола Захаров диэн киһини, Гаврил Егоровы көрбүтүм хайдахтаах үчүгэй, суолталаах этэй?

Егоров: «Хара Алдааныскай оскуола, онон бүттэ!...»дии-дии ойон турара. Кини Хара Алдан оскуолатын туттаран бүппүт этэ. Ону бэйэтин аатынан ааттатаары гыммыттарын ончу буолумматаҕа. Ол миэхэ олус үчүгэй өйдөбүлү хаалларбыта: «Итинник да буолан олоҕун тыынын харыстаабакка дьон иннигэр сэриилэспит, бэйэтигэр тардыһары билбэт», - диэн сөхпүтүм. Төннөрбөр ыҥыран ылан оройуоннааҕы үөрэх салаатын дьаһалынан харчы-хамнас уонна 1 куул курупчаакы бурдугу, сиидэс, олус үчүгэй таҥаһы биэрбиттэрэ. Ол улахан дьону үөрэппитим, маҥнайгы хамнаһым этэ. Оннук ылардаахпын төрүт да билбэт этим, үөрүү бөҕөнөн Ефимов Баанньа диэн колхозтаах кырдьаҕаһы кытта ыллаан-туоцан айаннаабыппыт. Алдан – Таатта икки арда атынан айанныырга олус уһун сир этэ. Ону да билбэтэх курдук айанныыбыт, оҕонньор арааһы барытын сэһэргээбитэ. Олус холку, үтүө киһи кырдьыбыта этэ.Оннооҕор кэпсии сатаан баран: «Көр эрэ, күнү аннынан тыаны. Онно былыргы кыргыс дьонун охторо тиииккэ хатанан турар ээ!» - диэбитин олох умнубаппын. Дьиҥэр кини көрбүтэ биллибэт, дьон сэһэнин итинник күүстээхтик кэпсиирэ.

Үчүгэй атынан ааттаахтык айаннаан Алдаммыт сыырын өрө тахсарбыт кэлбитэ, билигин Биэрэк турар сиринэн. Онно таас тэхтэригэр кэлэн аппыт хаарга олордуталаан баран кыырайа, сыарҕатын тааска сааскы 2-с суолга лаһыгырыы турбута. Сатыы хааман, син ыраах сиргэ Бокуомнар диэн ыалга кэлбиппит, аппыт сэргэҕэ баайыллан турара, малбыт барыта баара.

4-с кылааска киирэн үөрэммитинэн барбытым. Онно улаханнра мин этим, оҕолор бары саастахтара, мин баһылыктара буолан Ытык-Күөлгэ мунньахха сырыттым. 5-с кылааска киирбэтэҕим. Сааһым ааһан хаалан сайын лааҕырга үлэлээбитим, күһүн саҥа тэриллибит Томпо оройуонугар эбээннэр сирдэригэр, ыччаттар барар буолтарыгар барсыбытым.

Онно миигин РИК-а дьыала тэрийэччинэн анаабыттара. Бастаан уустуук үлэҕэ киирии кытаанах этэ. Сылайбат эрээри, дьыала буолбакка, сатаан дьаһайбакка эрэйдэммитим. Райком секретара Е. Н. Петрова быыкайкаан кумааҕыны бэчээттэтэ биэрбитин кэбилээбипин билигин да өйдүүбүн, сирэйэ көстүбэт сыыһа буолбут этэ. Суруйар массыынаны аан бастаан көрбүт киһини ким да үөрэтээччи суоҕа. Онтон сотору атын үлэлэргэ, үксүгэр командировкаҕа сылдьар этим. Улахан Чыыстайга тиийэ барбытым, онно "Сардана" диэн колхоһу Г. И. Оконешниковы кытары тэрийсибипит.

Онтон учуутал рабфагар үөрэнэ киирдим. Үлэһит буолбут киһини аҕам боппотоҕо, көннөрү аҕыйах хонон баран эрэ ааспытым. Рабфак 2-с курсун бүтэрбитим кэннэ аҕам өлбүтүн истэн эрэ хаалбытым. Балтыларбынаан бииргэ үөрэнэ сылдьарбыт, онон үс бииргэ төрөөбүттэрим үөрэнэ сылдьар буоланнар иитэр киһи суоҕа. Итинтэн ыла мин кинилэри аһатар-иитэр туһугар үлэлиир буолтум. Учууталлыыр санаалааҕым табыллыбатаҕа, онон "Кыымҥа" литературнай үлэһитинэн киирбитим. Төһө да билбэт-көрбөт да буолларбын олус үчүгэй, эдэр, ыраас коллективка түбэһэн миигин бэйэлэрэ сиэтэн-тардан испиттэрэ. Онно ордук үтүөлээх журналист, эдэр суруйааччы буолан испит   М. Г. Бурцева уонна кини кэргэнэ С. П. Ковлеков этилэр.

Мин бастакы суруйуубун 1938 с. "Эдэр бассабыык" бэчээттэппит очеркабынан ааҕаллар. Онно "Кыымҥа" Н. В. Шемяков булчут туһунан итиэннэ атын да очеркалары суруйбутум.

Үлэм барыта бэчээккэ буолта, арай икки сыл Бүлүү райкомугар пропагандистаабытым.

1957 с. ССРС Суруйааччыларын Союһун чилиэнэ буолбутум, 1941 с. партия чилиэнэбин, төһө күүһүм-уоҕум тиийэринэн ити улахан эбээһинэстэрбин толорорго үлэлиибин. Кэнники уобаластааҕы партийнай оскуоланы бүтэрбитим, онттон Москватааҕы Үрдүкү литературнай курсу бүтэрбитим. Мин кэммэр үөрэнии кытаанах этэ, билигин ыччаттар төһө баҕарар үөрэнэр, билэр-көрөр кыахтаахтар.

Сүрүн үлэм, идэм, суруйааччы быһыытынан буолбута. Билигин "Кыыс хотун" диэн кинигэм бүттэ. Барыта мин ааппынан ааттанан 9 кинигэ таҕыста. Онтон иккитэ нууччалыы тылбаастаммыта.

Инники өттүгэр үлэлиир былааннар элбэхтэр: кэпсээн кинигэтин бэлэмниэҕим уонна оҕолорго кэпсээннэри суруйуом. Мин кэпсээннэрим, сэһэннэрим оҕолорго уонна ыччаттарга аналлаахтар. Өр сыл ыччаты кытта үлэлээбитим. "Хомус" литературнай түмсүүнү салайбытым, ол барыта мин үлэлиир үлэбэр олус туһалаах этэ. Билигин да ыччаттар, үүнэн-сайдан иһэр дьон  мин йымныларым тустарынан ыраас санааларын эттэхтэринэ ылынабын уонна олус үөрэбин. Республика ыччатын кытта үгүстүк көрсүһэбин уонна суругунан сибээстэһэбин.

Бэйэм элбэх оҕо ийэтэбин. Кыыһым Полина учуутал, Надя студентка, уолум Петя Лениградскай университетка аспирант, партия чилиэнэ. Кыра уолум 8 кыласка үөрэнэр. Кэргэним с К. СГУ-га доцент   партия чилиэнэ.

Мин олоҕум, үлэм туһунан билэргэ сурук ыыппыккытыгар итинник кэпсиибин.

Суруйааччы:                 /Анастасия Сыромятникова.

Дьокуускай к. Муус устар күнэ. 1972 сыл.

Рукопистан тылын уларытыыта суох саҥардылынна.

(1.02.05; 23.01.2025) 

Статьи из газет