Hücre de yönetim merkezi çekirdektir. Çekirdek içinde kalıtsal özellikleri taşıyan DNA bulunur. Canlıya ait bütün özellikler(Boyu, göz rengi, organların çalışması vb.) buradadır.
Gen: Çeşitli karakterlerin bulunduğu DNA parçasıdır.
Kromozom: Sadece hücre bölünmesinde görülür. Hücre bölünmesi sırasında DNA nın kısalıp kalınlaşması ile oluşur. DNA nın eşlenmiş halidir.
– Bir canlıda kromozom sayısının fazla olması o canlının gelişmiş olduğunu göstermez.
– Farklı türdeki canlıların kromozom sayıları aynı olabilir. Kromozom sayısının aynı olması aralarında akraba(benzerlik) olduğunu göstermez.
Kromozomlar çiftler halindedir. İnsanda 23 çift kromozom bulunur. Bunlardan n=23 tanesi anneden, n=23 tanesi babadan gelir.
Diploid hücre(2n): Vücut hücreleridir.
Haploid hücre(n): Gamet =Eşey(Yumurta ve sperm) hücreleridir.
Hücre bölünmesi: Hücre belirli bir büyüklüğe geldiğinde hücre bölünmesi gerçekleşir. Hücre bölünmesi mitoz ve mayoz olmak üzere iki çeşittir.
Bir hücreden birbirinin aynısı iki yeni hücre oluşur. Oluşan hücreler ana canlıya benzer. Mitoz bölünme çok hücrelilerde büyüme, yaraların onarılması gerçekleşir. Tek hücreli canlılarda ise üremeyi sağlar.
a-Bölünmeye hazırlık
DNA kendini eşler.
b-Çekirdek bölünmesi
1.DNA kısalıp kalınlaşarak Kromozomu oluşturur. Çekirdek zarı kaybolur.
2.Kromozomlar hücrenin ortasında tek sıra halinde dizilir.
3.Kardeş kromotitler kutuplara çekilir.
4.Çekirdek tekrar oluşur. Kromozomlar kaybolur.
c-Sitoplazma bölünmesi
Bitki hücrelerinde ara lamel oluşarak, hayvan hücrelerinde ise boğumlanarak gerçekleşir.
Not: Mitoz bölünmede oluşan hücre sayısı 2n formülü ile bulunur. n geçirilen mitoz bölünme sayısıdır.
Örnek: Bir hücre ardı ardına 2 mitoz bölünme geçiriyor oluşan hücre sayısı nedir?
2n formülünden 22 = 4 eder.
Bitki ve hayvan hücrelerinde mitoz bölünme farklılıklar göstermektedir.
1.Bitki hücrelerinde sentrozom bulunmaz, fakat özel proteinler sayesinde iğ iplikleri oluşur. Bu
özel proteinler sayesinde kardeş kromotitler birbirinden ayrılır.
2. Bitki hücreleri kalın hücre duvarları olduğundan dolayı sitoplazma bölünmesi boğumlanarak gerçekleşmez. Sitoplazma bölünmesinde ara lamel oluşur.
Canlının döllenme olayı gerçekleşmeden kendine benzer yeni bireyler meydana getirmesidir. Eşeysiz üreme mitoz bölünme ile gerçekleşir. Oluşan canlılar birbirinin aynısıdır.
1. Bölünerek Üreme: Tek hücreli canlılarda görülür. Amip, öglena, paramesyum (terliksi hayvan), bakteriler bu şekilde ürer.
2. Vejatatif Üreme: Bitkilerin dal, yaprak ve kök gibi kısımlarından yeni bitki oluşmasıdır. Menekşe, söğüt, kavak, gül, asma, çilek bu şekil ürerler.
3. Rejenerasyonla (Yenilenme) Üreme: Hayvanlarda kopan parçanın yerine yenisinin gelmesine rejenerasyon denir. Kopan kısımdan yeni bir canlı meydana gelir ise rejenerasyon ile üreme gerçekleşmiş olur. Deniz yıldızı, planarya (yassı solucan), topak solucanı gibi canlılarda görülür.
4. Tomurcuklanarak Üreme: Ana canlının vücudunda meydana gelen çıkıntı zamanla gelişerek, ana canlıdan ayrılır. Maya, hidra, deniz anası ve mercanlarda görülür.
5. Sporla Üreme: Şapkalı mantarlar, eğrelti otu, karayosunu sporla üremektedir.
1. Soru: Tabloya göre aşağıdaki canlılarla ilgili olarak hangi yorum yapılamaz?
Tür Kromozom Sayısı
İnsan 46
Güvercin 16
Eğrelti otu 500
Soğan 16
Moli Balığı 46
Deniz yıldızı 94
A) Farklı tür canlıların kromozom sayısı farklı olabilir.
B) Bitki ve hayvan türlerinin kromozom sayısı aynı olabilir.
C) Canlıların kromozom sayısı gelişmişliği hakkında bilgi vermez
D) Aynı tür canlıların kromozom sayısı farklı olur.
2. Soru: Aşağıdakilerden hangisi ya da hangileri mitoz bölünmenin amacı değildir?
A) Yeni hücre oluşturmak
B) Üreme hücreleri oluşturmak
C) Yıpranan hücrelerin yenilenmesi
D) Büyümek
Erkek ve dişi üreme hücrelerinin birleşerek yeni bireyler oluşturmasına eşeyli üreme denir. Eşeyli üremede ata canlıdan gelen özellikler yavru canlıya aktarılır. Yavru canlı görünüş ve kalıtsal açıdan ata canlılardan farklıdır.
Mayoz bölünme mayoz1 ve mayoz2 olmak üzere iki aşamada gerçekleşir.
Mayoz1:
Mayoz2:
Mayoz bölünme ile bitki ve hayvanlarda üreme hücrelerinin oluşması sağlanır. Dişi ve erkek üreme hücreleri (sperm ve yumurta) birleşerek tekrar kromozom sayısı 2n olur. Bu şekilde nesiller boyu kromozom sayısı değişmeden korunmuş olur. Oluşan yeni canlıda mayoz bölünme ile kalıtsal çeşitlilik sağlanmış olur.
Mayoz bölünmenin özellikleri
1. Eşey ana hücrelerinde görülür.(Yumurta ve sperm ana hücresi)
2. Üreme hücresi (gamet) oluşur.
3. Mayoz bölünme geçiren hücre, bir daha bölünemez.
4. Mayoz1 ve mayoz2 olmak üzere iki aşamadan meydana gelir.
5. Mayoz1 de kromozom sayısı yarıya iner, mayoz2 de kardeş kromotitler birbirinden ayrılır.
6. Mayoz bölünme sonucu 4 yavru hücre oluşur.
7. Kromozom sayısı yarıya iner. (2n kromozomda n kromozomlu hücreler oluşur.)
8. Mayoz1 de parça değişimi olayı görülür. Parça değişimi ile kalıtsal çeşitlilik oluşur.
9. Mayoz bölünme ile kromozom sayısı sabit kalır.
10. Eşeyli üremenin temelini oluşturur.
Mitoz bölünme ve mayoz bölünmenin karşılaştırılması
Mitoz bölünme Mayoz bölünme
Vücut hücrelerinde görülür Eşey ana hücrelerinde görülür.
İki hücre oluşur Dört hücre oluşur.
Kromozom sayısı değişmez Kromozom sayısı yarıya iner
Tek hücrelilerde üremeyi, ÇOK HÜCRELİLERDE ÜREME
çok hücrelilerde ÜBO
Oluşan hücreler kalıtsal açıdan ana canlı ile aynıdır Oluşan hücreler kalıtsal açıdan birbirinden farklıdır.
Krossing over görülmez Krossing over görülür
Homolog kromozomlar ayrılmaz Homolog kromozomlar birbirinden ayrılır
Kalıtsal devamlılığı sağlar Tür içerisinde kalıtsal çeşitlilik oluşur.
Bir çekirdek bir sitoplazma bölünmesi görülür. İki çekirdek iki sitoplazma bölünmesi görülür.
Canlıların yaşamı boyunca devam eder. Ergenlik dönemi ile başlar, üreyebildiği süre boyunca devam eder.
MitOz bölünme geçiren bir hücre tekrar mitoz geçirebilir. Mayoz bölünme geçiren bir hücre bölünme yeteneğini kaybeder.