RÓŻE / ROZOJ

Rozo (Rosa L.) - pikhava arbedo (el familio de Rozacoj). Estas konataj 150–200 specioj troveblaj en la norda hemisfero. Rozojn traktas la scienco rodologio - branĉo de botaniko. Rozoj aperis sur la Tero antaŭ ĉirkaŭ 40 milionoj da jaroj. Rozoj estis hejmigitaj kiel ornamaj plantoj antaŭ almenaŭ 5,000 jaroj en Sumero kaj Ĉinio. Antikvaj Romanoj ankaŭ taksis rozojn kiel ornamajn plantojn, ornamis siajn bankedajn salonojn kaj tablojn per floroj.

Ekzemplo de troigo en la uzo de rozoj estas la "festo de Elagabalo" (218 p.K.), en kiu la sola 14-jara imperiestro hazarde sufokis siajn gastojn per troa kvanto de petaloj falantaj de la plafono. Unu el la plej gravaj pozicioj de rozoj en Eŭropo, kie kreskas eĉ 11 specioj de sovaĝaj rozoj, estas la rezervejo "Pipraj Montoj" apud Sandomierz.

Rozoj estas konataj kiel ornamaj plantoj (okulfrapaj floroj), kosmetikaj plantoj (aromo kaj ecoj), kuracaj kaj manĝeblaj plantoj (gusto kaj nutra valoro). Frukto kaj flokoj ankaŭ estas uzataj kiel spico, aldono al diversaj pladoj, precipe en sudorienta Eŭropo kaj en araba kuirarto. En okcidenta kulturo la kulinara uzo de rozoj estis popularigita dum la milito, kiam la malfacila aliro al citrusoj kaŭzis intereson pri rozaj fruktoj kiel fonto de vitaminoj. Rozofrukto stimulas la apetiton. Ili bone konservas siajn nutrajn valorojn; ili enhavas konstantan vitaminon C. Kaj prilaboritaj produktoj kaj frostaj fruktoj bone konservas siajn kvalitojn, sed ili neniam devas esti elmetitaj al pli altaj temperaturoj dum pli ol 20 minutoj.

La rozoj ankaŭ estas uzataj por fari marmeladojn, saŭcojn, pastojn - aldonon al ĉasaĵo; en Alzaco oni produktas vodkon (el fruktoj) konatan kiel Gratte cul; en Azio kaj Balkanio oni produktas rozan vinagron kaj rozan mielon; en arabaj landoj - spico - rozakvo (aldonita al pilafo). En Ĉinio, la deserto servata en specialaj okazoj estas dolĉa rizo kun rozoj. Rozoj ankaŭ estas uzataj en kosmetikaĵoj por produkti rozan akvon, rozan oleon kaj parfumojn.

Rozplantejoj okupas vastajn spacojn en Bulgario, Irano, Irako, Rumanio kaj Francio. Rozaj herbaj krudmaterialoj ĝenerale havas fortigan efikon. Oni rekomendas ilin uzi dum konvalesko, malforto, laceco, streĉo, malvarmumoj kaj gravedeco. Ili havas sedativan, malfortan diuretikan, koleran, antioksidan, kontraŭinflaman, kontraŭreŭmatikan efikon kaj malhelpas sangadon. Freŝaj rozaj fruktoj havas protektan kaj kontraŭulceran efikon sur la gastra mukozo. Rozaj floroj ne produktas nektaron, sed pro abunda polvo, ili donas mielon por abeloj.

La simboleco de la rozo estas kompleksa kaj, depende de la kunteksto, ĝi povas rilati al kontraŭaj asocioj. En antikva Grekio, rozoj estis simbolo de Afrodito (diino de amo); Safo nomis la rozon "la reĝino de floroj". Dante komparis ilin kun ĉiela amo. En Turkujo oni plantis rozojn sur virinaj tomboj. La ruĝa rozo estis asociita kun sekseco. Komence ĝi estis la emblemo de prostituitinoj, poste, dum la renesanco, rozoj fariĝis ornamaĵo de la novedzigitoj kaj de la geedza lito. Aliflanke, blankaj rozoj kaj girlandoj plektitaj de ili simbolis purecon, kaj per protektado per pikiloj kontraŭ rompado - precipe protekto de virgeco. En la literaturo de Juna Pollando, nigra rozo aperas kiel simbolo de tempopaso kaj morto. La ruĝa rozo estas simbolo de amo, sopiro, sed ankaŭ de diversaj maldekstremaj movadoj.

La rozo estas ambigua simbolo en kristanismo. La simboleco de la rozo ankaŭ estigis la kristanan rozarion. Unu el manieroj montri tributon aŭ agnoskon de papoj estas enmanigo de ora rozo.

Rozo de Luther estas la emblemo de la protestanta reformado.

Simbole prezentita rozfloro ankaŭ estas heraldika figuro. Ĝi aperas en la blazonoj de nobelaro: Doliwa, Olawa, Poraj, Ramułt, Rola, Zadora, Rawicz II, ankaŭ Yorks kaj Tudors.

Unu Ĉeĥa rozariano bredis la bonodoran teorozon „Esperanto” en 1932, kaj en 1935 la rozon „D-ro Zamenhof” - rozkoloran, abunde florantan kaj forte bonodoran.

RRóża (Rosa L.) – krzew kolczasty (rodzina różowatych Rosaceae). Znanych jest 150–200 gatunków występujących na półkuli północnej. Różami zajmuje się nauka rodologia – gałąź botaniki. Róże pojawiły się na Ziemi około 40 milionów lat temu. Róże zostały udomowione jako rośliny ozdobne co najmniej 5 tysięcy lat temu w Sumerze i Chinach. Także antyczni Rzymianie cenili róże jako rośliny ozdobne, przystrajali ich kwiatami sale bankietowe i stoły.

Przykładem przesady w użyciu róż jest „uczta Heliogabala” (218 n.e.), na której zaledwie 14-letni cesarz, przez przypadek, zadusił swych gości nadmierną ilością spadających z sufitu płatków tych kwiatów. Jednym z najważniejszych stanowisk róż w Europie, gdzie rośnie aż 11 gatunków dzikich róż, jest rezerwat „Góry Pieprzowe” koło Sandomierza.

Róże znane są jako rośliny ozdobne (efektowne kwiaty), rośliny kosmetyczne (aromat i właściwości), lecznicze i jadalne (walory smakowe i odżywcze). Owoce i płatki stosowane są także jako przyprawa, dodatek do rozmaitych potraw szczególnie w południowo-wschodniej Europie i w kuchni arabskiej. W kulturze zachodniej zastosowanie kulinarne róż zostało spopularyzowane w okresie wojennym, kiedy to utrudniony dostęp do cytrusów spowodował zainteresowanie się owocami róż jako źródłem witamin. Owoce róż pobudzają apetyt. Dobrze zachowują swoje walory odżywcze; zawierają trwałą witaminę C. Dobrze zachowują swe walory zarówno produkty przetworzone, jak i owoce mrożone, ale nie powinny być nigdy poddawane działaniu wyższych temperatur przez czas dłuższy niż 20 minut.

Z róż wytwarza się też konfitury, sosy, pasty - dodatek do dziczyzny; w Alzacji produkuje się wódkę (z owoców) zwaną Gratte cul; w Azji i na Bałkanach powstaje ocet różany, miód różanany; w krajach arabskich - przyprawa - woda różana (dodawana do pilawu). W Chinach deserem podawanym na specjalne okazje jest słodki ryż z różami.

Róże używa się także w kosmetyce do produkcji wody różanej, olejku różanego i perfum.

Plantacje róż zajmują rozległe przestrzenie w Bułgarii, Iranie, Iraku, Rumunii i Francji.

Surowce zielarskie z róży działają ogólnie wzmacniająco. Zalecane są do stosowania podczas rekonwalescencji, przy osłabieniu, zmęczeniu, w stresie, przy przeziębieniu i w ciąży. Działają uspokajająco, słabo moczopędnie, żółciopędnie, przeciwutleniająco, przeciwzapalnie, przeciwreumatycznie, hamują krwawienia. Świeże owoce róż działają ochronnie na błonę śluzową żołądka i przeciwwrzodowo.

Kwiaty róż nie wytwarzają nektaru jednak dzięki obfitemu pyleniu dostarczają pożytku pszczołom.

Symbolika róży jest złożona i w zależności od kontekstu może odnosić się do przeciwstawnych skojarzeń.

W antycznej Grecji róże były symbolem Afrodyty (bogini miłości); Safona nazwała różę „królową kwiatów”.

Dante porównał do nich rajską miłość. W Turcji róże sadzone były na grobach kobiet.

Czerwona róża kojarzona była z seksualnością. Początkowo bywała emblematem prostytutek, następnie, w okresie odrodzenia, róże stały się ozdobą nowożeńców i łoża małżeńskiego. Natomiast białe róże i plecione z nich wianki symbolizowały czystość, a przez obronę kolcami przed zerwaniem – w szczególności ochronę dziewictwa. W literaturze młodopolskiej pojawia się czarna róża jako symbol przemijania i śmierci. Czerwona róża jest symbolem miłości, tęsknoty, ale także różnych ruchów lewicowych.

Róża jest wieloznacznym symbolem w chrześcijaństwie. Symbolika róży dała również początek chrześcijańskiemu różańcowi. Jednym ze sposobów wyrażania hołdu lub uznania przez papieży jest wręczanie złotej róży.

Róża Lutra jest godłem reformacji protestanckiej.

Symbolicznie przedstawiony kwiat róży jest też figurą heraldyczną. Występuje on w herbach szlacheckich: Doliwa, Olawa, Poraj, Ramułt, Rola, Zadora, Rawicz II, też Yorków i Tudorów.

Czeski rosarianin wyhodował w 1932 r. pachnącą herbacianą różę Esperanto, a w 1935r. różę Dr Zamenhof - różową, kwitnącą obficie i mocno pachnącą.