ผ้าปักม้ง ลวดลายอารยะ…สู่ความวิจิตรศิลป์

ผ้าปักม้ง ลวดลายอารยะ…สู่ความวิจิตรศิลป์

“ม้ง (Hmong)” เป็นชื่อที่คนกลุ่มหนึ่งใช้เรียกตนเอง โดยมีคนม้งส่วนหนึ่งให้ความหมายกับคำดังกล่าวว่า หมายถึง “อิสระ” หรือ “อิสระชน” เป็นกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยอยู่บริเวณแม่น้ำเหลือง แถบมณฑลยูนนาน กวางสี กวางเจาในประเทศจีน เนื่องจากสถานการณ์ที่ไม่สงบทางการเมืองและต้องการหาพื้นที่ที่เหมาะสมกับการเพาะปลูกสำหรับการดำรงชีพ จึงย้ายถิ่นฐาน โดยปัจจุบันมีชาวม้งอาศัยอยู่ในประเทศจีน ไทย เวียดนาม ลาว และสหรัฐอเมริกา โดยชุมชนชาวม้งที่ใหญ่ที่สุดอยู่ในประเทศไทย

บ้านขุนสาใน เป็นหมู่บ้านที่อยู่ท่ามกลางหุบเขาและธรรมชาติ เป็นหมู่บ้านเล็กๆที่มีประชากรเป็นชาติพันธุ์ชาวม้งราว 200 กว่าหลังคาเรือน ด้วยอากาศที่เย็นแทบจะทั้งปี ชาวบ้านส่วนใหญ่จึงมีอาชีพกระเกษตรกรรม โดยพืชผักส่วนใหญ่จะเป็นพืชผักเมืองหนาว เช่น ต้นหอมญี่ปุ่น ลูกพลับ ผักกาดขาว สตอว์เบอร์รี่ กะหล่ำปลี มะเขือเทศ พริกหวาน ฯลฯ

ในช่วงเวลาว่างหลังเสร็จงานเกษตรกรรมเพาะปลูกในไร่นา ชาวบ้านผู้ชายมักจะตีเหล็กและทำเครื่องเงิน โดยจะเห็นได้จากเสื้อผ้าและเครื่องประดับของเผ่าม้ง จะมีเครื่องประดับที่ทำจากเงิน ประดับประดาทั้งชายและหญิง ขณะที่ฝ่ายผู้หญิงจะเย็บปักเสื้อผ้าและเครื่องนุ่งห่ม ดังที่มีคํากล่าวถึงวิถีชีวิตชาวม้งตั้งแต่โบราณกาลว่า "ผู้หญิงปักผ้า ผู้ชายตีมีด" เสื้อผ้าเครื่องแต่งกายของชนเผ่าม้ง จึงนิยมสร้างลวดลายประดับด้วยลายปัก ที่ใช้เส้นด้ายสีสันสดใส สีต่างๆ อาทิเช่น ส้ม ชมพูบานเย็น ฟ้า เหลือง เขียว เป็นต้น แต่ชาวม้งจะไม่นิยมใช้สีแดงประดับบนเสื้อผ้า เพราะมีความเชื่อว่า สีแดงเป็นสีรุนแรง เป็นสีที่เกี่ยวข้องกับอุบัติเหตุไม่เป็นมงคล จะใช้เฉพาะในงานศพเท่านั้น

ปัจจุบัน แม้ด้วยยุคสมัย กระแสทางเศรษฐกิจและสังคมที่เปลี่ยนแปลงไป จึงทำให้วิถีชีวิตของชนเผ่าม้งในบ้านขุนสาในมีเปลี่ยนแปลงไปมาก บางกลุ่มมีวิถีชีวิตใกล้เคียงกับคนสังคมเมืองมากขึ้น แต่ถึงกระนั้นงานปักผ้า ก็ยังคงมีการสืบทอดต่อกันมาในกลุ่มชนเผ่าม้ง และลวดลายบางลวดลายที่แสดงความเป็นเอกลักษณ์ของชนเผ่าม้ง ก็ยังมีปรากฏอยู่ในผืนผ้าปักม้งร่วมอยู่ด้วยแทบจะทุกผืน ผ้าปักที่เคยทำกันเพียงเพื่อเป็นแค่เครื่องแต่งกายในครอบครัวหรือในชนเผ่า ก็กลายเป็นสินค้าที่ถูกนํามาพัฒนาเป็นสินค้าที่ใช้ในชีวิตประจำวันที่มีความหลากหลาย โดยมีการจัดจำหน่ายในรูปแบบของสินค้าคุณภาพ ในนามของสินค้า OTOP จังหวัดแม่ฮ่องสอน นอกจากนั้นยังเป็นผลิตภัณฑ์ที่มียอดจำหน่ายสูงสุด ในศูนย์จำหน่ายสินค้าและผลิตภัณฑ์ออนไลน์(OOCC) ของ กศน.อำเภอปาย จนเป็นที่นิยมทั้งในกลุ่มผู้บริโภคและนักท่องเที่ยวเป็นอย่างมาก

หญิงชาวเผ่าม้งบ้านขุนสาใน ต่างมีทักษะความเชี่ยวชาญในด้านการปักผ้า ไม่แพ้หญิงชาวม้งอื่น ศิลปะการปักผ้าเป็นอย่างหนึ่งที่แสดงถึงทักษะฝีมือของผู้ปักคือการปักแบบเย็บปะ หรือที่เรียกเทคนิค การปักแบบนี้ว่า เจี๋ย ซึ่งถือว่าเป็นเทคนิคที่ค่อนข้างยากกว่าเทคนิคอื่นๆ ของชาวม้งเจี๋ย หมายถึง เทคนิคการตัดผ้าเป็นลวดลายที่กำหนด แล้วนํามาเย็บติดซ้อนกับผ้าพื้นอีกชั้นหนึ่ง ความยากของเทคนิคนี้ อยู่ที่ความละเอียด ลวดลายที่แสดงเอกลักษณ์ของเทคนิค เจี๋ย ที่นิยมของชาวม้ง คือ การปักลายก๊ากื้อ หรือลายก้นหอย ผู้ปักต้องใช้ฝีมือ ต้องมีทักษะความเชี่ยวชาญ ใช้ความละเอียดและความอดทนมากเป็นพิเศษ จึงจะปักลวดลายนี้ได้สำเร็จ จะได้ผ้าปักที่มีความประณีตและออกมาสวยงาม ลายก๊ากื้อ เป็นภาษาชนเผ่าม้ง ความหมายในภาษาไทยหมายถึง ก้นหอย เป็นลายหลักที่เป็นเอกลักษณ์ที่โดดเด่นและมีความชัดเจนที่สุดของชาวม้งในแทบทุกกลุ่ม เปนลายโบราณดั้งเดิมที่สืบทอดมาจากบรรพบุรุษของม้งหลายชั่วอายุคน ลายก๊ากื้อหรือลายก้นหอย พบได้ทั้งในงานปักแบบเจี๋ยหรือเย็บปะ งานปักแบบคลอสติซ และงานเขียนเทียนของชาวม้งลาย ลายก๊ากื้อหรือลายก้นหอยนั้น อาจมีตามคติความเชื่อของชาวม้งแฝงอยู่ ซึ่งเชื่อว่ามีที่มาจากหอยสังข์ซึ่งมักถูกนำมาใช้ในการประกอบพิธีกรรมสำคัญทางศาสนา ลักษณะการวนของก้นหอยเปรียบเสมือนการโคจรของพระอาทิตย์พระจันทร์และดวงดาว เอกลักษณ์ลายก้น หอยนี้จึงเสมือนเป็นเอกลักษณ์เฉพาะบนผืนผ้าปักที่สะทอนชนเผ่าม้ง และยังคงมีการสืบทอดมาจนถึงปัจจุบัน สามารถพบลายก๊ากื้อหรือลายก้นหอยนี้บนผืนผ้าของชาวม้งโดยทั่วไป

ผลิตภัณฑ์ผ้าปักม้งเป็นงานภูมิปัญญาที่สำคัญในการแสดงอัตลักษณ์ทางชาติพันธุ์ของชนเผ่าม้ง ซึ่งหากมีการสร้างสรรค์พัฒนาต่อยอดด้วยกลยุทธ์ด้านการออกแบบและเพิ่มประสิทธิภาพด้านการจำหน่าย จะสามารถสร้างประโยชน์และเพิ่มมูลค่าเชิงเศรษฐกิจได้ นอกจากจะสร้างรายได้ให้กับชาวบ้านบ้านขุนสาในแล้ว ยังเป็นการกระจายรายได้และขับเคลื่อนเศรษฐกิจฐานรากอีกด้วย

บทความ/ภาพถ่าย โดย นางสาวปาลิตาประเสริฐสังข์ ครูศรช.

ข้อมูล โดย นางสาวจีราพา วงค์ยั่งพิทักษ์ ประธานกลุ่มผ้าปักม้งบ้านขุนสาใน