Mapa Drogowa BIM w Polsce

2.5.1 Singapur

Singapur jest jednymz najbardziej zaawansowanych krajów azjatyckich pod względem adaptacji BIM. BIM Steering Committee („Komitet Sterujący”)23, powołany przez Building and Construction Authority (BCA)24w celu opracowania instrukcji, rozpoczął działalność w roku 2011, a dokument strategiczny o nazwie „Singapore BIM Guide” został opracowany przez BSC 2012 roku)[17]. Dokument ten dzieli wdrożenieBIM na trzy zakresy:•Rezultaty, czyli „CO” – co ma zostać wyprodukowane: elementyiatrybuty modeli, reprezentacje właściwości geometrycznychiniegeometrycznych,dodatkowe wymagania dotyczące informacji z modeli – wartość dodana BIM, jak symulacje środowiskowe, oświetlenia, nasłonecznieniaizacienienia, harmonogramy z modeli oraz kalkulacje kosztowe według przedmiarów z modeli. Inne elementy todefinicja faz projektuiich zawartości, jak również autorówiużytkowników modeli;•Procesy, czyli „JAK” – procedury modelowaniaiwspółpracy:kroki procesowe, instrukcje modelowaniaigenerowania informacjidla poszczególnych branż, łączniez odesłaniem do przygotowanych przez Komitet Sterujący szablonów dla elektronicznego dostarczenia rezultatów pracy, opis procedur koordynacji modeli wielobranżowych, ustanowienia ich wspólnego początku geometrycznego oraz orientacji geograficznej, podziału strukturalnegoz zarządzaniem kolejnymizmianami. Zakres ten zawiera również matrycę współ prac yuczestników w kolejnych fazach projektu, a także opis wymagań publikacyjnych dla różnego typu dokumentów z zestawieniem wymaganych formatów z uwzględnieniem ich przydatności w fazie eksploatacyjnej oraz zapewnieniajakości. Dodatkową wartością tej strategii dla fazy procesowej jest opis kroków procedowania dla kontraktów „wybuduj” oraz „zaprojektujiwybuduj”, niestety bez uwzględnienia kontraktów IPD25;•Personel / profesjonaliśc i, czyli „KTO” – uczestnicy procesów :ich rolew procesach BIMizwiązanez nimi odpowiedzialności(chociaż wymienioneiopisane są tylko role managera BIM oraz koordynatorówze strony konsultantaigeneralnego wykonawcy). Dodatkowo dokument singapurski opisuje cechy Planu WykonaniaBIM (BEP) jako obowiązkowego elementu procesów, a także definiuje dokument regul ujący rezultatydziałań projektowycho nazwie „BIM Objective and Responsibility Matrix” (Zadania BIMimatryca odpowiedzialności). Strategia zawiera kilka istotnych elementów, jak np. szablony opracowań oraz definicję innego rozłożenia kompensacji finansowychw porównaniuz procesami nieprocedowanymi w BIM, co jest zgodne ze zwiększonymi nakładami pracy w pierwszych fazach procesów inwestycyjnych w metodyce BIM.

Rysunek 8: Zmiany w systemie rozłożenia honorariów Zespołu Zintegrowanego. [17]

Dodatkowo dokumentstrategicznyzawierazałączniki, które definiują szablonyistandardy, głównie do użyciaw konkretnych projektach, ale także generalne rekomendacjeipraktyczne wskazówki. Sam dokument stanowi wytyczne dla BIMiwymaga dalszych dokumentów precyzujących.Strategia Singapuru została także wskazana w prezentacji Building and Construction Authority (Cheng Tai Fatt) o nazwie „Singapore BIM Roadmap”[18]z roku 2013.Dokument ten wyszczególnia 5 kroków strategicznych dla BIM:•Wiodąca rola sektora publicznego;•Formalne zatwierdzenie, promocja udanych inwestycji w metodyce BIM;•Usuwanie przeszkód;•Zbudowanie umiejętnościizakresuBIM;•Zmotywowanie pionierów do wdrożeniaBIM. Prezentacja zawiera także sugestie obligatoryjności BIM dla architektury nowych inwestycji kubaturowych powyżej 20’000 m2(od lipca 2013), opracowańbranżowych dla nowych inwestycji kubaturowych od 20’000 m2(od lipca 2014) oraz dla łącznych branż dla nowych inwestycji kubaturowych o powierzchni większej od 5’000 m2 – celem jest osiągnięcie poziomu 80% stosowania BIM na tychinwestycjach (od lipca 2015).

Podsumowując analizę strategii wprowadzania BIM w różnych krajach na świecie należy podkreślić, iż,zwyjątkiem Wielkiej Brytaniiiczęściowo Niemiec oraz Singapuru (brakuje tu jednak wielu elementów), żadenzanalizowanych krajów nie zaprezentował spójnego merytorycznie, kompletnegoiwizualnie klarownego kierunku dla metodyki zintegrowanej dla swojego rynku. O wiele lepiej prezentują się na tym tle wszelkie narodowe strategie dla np. systemów transportu czy informacji geoprzestrzennej.

Tabela 1. Elementy z innych krajów dla polskiej Mapy Drogowej

1 Wielka Brytania Strategia push-pull, wysoki i zrozumiały stopień graficznego przedstawienia Mapy drogowej, inicjatywa zbudowania cyfrowego modelu kraju opartego o powiązane cyfrowe bliźniaki, ukierunkowanie na otwarte formaty w dalszych fazach implementacji BIM, publicznefinansowanie prac wdrożeniowych (granty rządowe), zapoczątkowanie standaryzacji BIM dla norm ISO w standardach PAS i BS, oparcie polskiej drogi do BIM na poziomie brytyjskiego Level 2 wzbogaconego o zastosowanie cyfrowych bliźniaków, rozproszonych technologii oraz metodyki Lean i aspektu ekologicznego.

2 HiszpaniaZróżnicowane daty wprowadzania obowiązku BIM w zależności od rodzaju inwestycji

3 Republika CzeskaPodejście oparte o praktyczne zastosowanie BIM w pilotażach od początku procesu implementacyjnego. Utworzenie Komitetu Sterującego - ciała skupiającego w swoich działaniach odgórną decyzyjność ws. BIM w Polsce, z ministrem ds. rozwoju jako liderem i z wyb ranymi doradcami, zgodnie ze wskazaniami ekspertów z Czech (w oparciu o ich doświadczenia)

4 EstoniaKompleksowy proces cyfryzacji usług publicznych, użycie technologii procesowania rozproszonego dla bezpieczeństwa danych

5 FinlandiaKompleksowy proces cyfryzacji budownictwa, użycie otwartych formatów w wymianie danych, wysoki stopień prefabrykacji w budownictwie

6 NiemcyKlarownie rozpisana strategia implementacji BIM w oparciu o kilka etapów i wczesne pilotaże, wprowadzenie pojęcia konwergencji dla ujednolicenia celów uczestników procesów budowlanych

7 SingapurPrzewodnictwo publiczne dla procesu wdrażania BIM, wysoki stopień projektowania dla fabrykacji i prefabrykacji wielkoelementowej, obowiązek BIM rozpisany na branże i typy inw estycji, zalecenie przegrupowania kosztów projektowych na wczesne fazy inwestycji, motywacja pionierów BIM

3.1 Analiza istniejących istotnych dokumentów i inicjatyw strategicznych

W ubiegłych latach przeprowadzanych zostałow Polsce kilka ankiet, głównie przez producentów oprogramowania, mających na celu określenie poziomu przygotowania do BIM wśród ich grup docelowych. Ponadto opublikowano kilka dokumentów, mających na celu ujednolicenie procesu wprowadzenia BIM na polski rynek. Ankieta, będąca częścią niniejszego projektu, wskazana w pkt. 3.1.4, także służy celom badawczym dla stworzenia strategicznych kierunkówwdrożenia BIM.

3.1.1 Ogólne założenia procesu wdrażania BIM w realizacji zamówień publicznych na roboty budowlane w Polsce (SARP/PZITB/GUNB)(2015)

Dokument przygotowany przez Stowarzyszenie Architektów Polskich (SARP), Polski Związek InżynierówiTechników Budowlanych (PZITB) oraz Główny Urząd Nadzoru Budowlanego (GUNB)[19] z marca 2015 zawiera, oprócz ogólnych rekomendacji, także szereg wniosków, które są aktualne, mimo upływu 5 lat od powstania opracowania. Dokument zawiera ponadto rynkowe dane statystyczne, pomocne przy analizach wdrożeniowych.W opracowaniu SARP/PZITP/GUNB zawarta jest sugestia powiązania procesów wdrożeniowychz wykorzystaniem środków z operacyjnych programów wspierania innowacji, jak Program Operacyjny Inteligentny Rozwój (2014-2020) oraz Program Operacyjny Polska Cyfrowa (2014-2020). W dokumencie proponuje się połączyć tenkierunekpostępowania z procedurą zmianw tekście Ustawyo Prawie Zamówień Publicznych. Sugestia ta posiada integracyjny charakter, sprzyjający kooperacji we wprowadzaniu nowej metodyki BIM do polskiej gospodarki.Najważniejszą częścią dokumentu jest wizualizacja strategii procesu wdrożenia BIMw inwestycjach publicznych w Polsce z podziałem na 5 czynników:•Powołanie centrum wdrożeniowo-koordynacyjnego BIM;•Opracowanie standardówinorm;•Opracowanie projektów zmian legislacyjnych;•Nadzór merytoryczny nad zmianami organizacji;•Nadzór nad projektami pilotażowymi. Zapis stopni dojrzałości procesów wdrożeniowychwygląda następująco:EDUKACJA WSPÓŁPRACA WDROŻENIESama strategia została podzielona na etapy (jednakbez podania orientacyjnych dat, jak w przypadku Niemiec):•Tradycyjna praktyka (stan obecny);•Modelowanie obiektowe;•Współpracaiinteroperacyjność;•Integracja sieciowa. estto zapispoziomówBIM (0-1-2-3) z klina Bew-Richardsa26 z Wielkiej Brytanii, co potwierdza, jak silna stała się brytyjska idea wizualizacji procesu ewolucji BIM.Ciekawą, bo do tej pory nigdzie niewyrażoną,tezą postawionąw dokumencie jest też ewolucja zagrożenia dla procesów wdrożeniowych zapisana jako konsekwencja niewłaściwych działań:PARTYKULARYZMKONFORMIZMKOSZTYInną wartościową cechą dokumentu jest precyzyjnaiwłaściwa analiza wyzwań oraz przeszkód dla wdrożenia BIM w Polsce. Sygnalizowane sąmniej lub bardziej otwarcie takie nadchodzące zmiany, jak przejrzystośćproc eduralnaifinansowa, nieustanna nauka, umotywowana ekonomicznie konieczność odejścia od antagonizmów wynikającychz wzajemnej niechęci poszczególnych grup uczestników procesów budowlanych czy też odejście od roli projektanta generalnego na rzecz kooperacyjnej decyzyjności.Dla kompozycji elementówniniejszego opracowania strategicznego najważniejszym wspierającym punktem jest podanaw opracowaniu konieczność wprowadzenia taki chzmian w kodyfikacji standaryzacyjnej, aby umożliwiona została weryfikacja efektywności inwestycji: punkt 2.b Zadania(Centrum wdroż eniowo-koordynacyjne BIM.

3.1.2 Raport KPMG/Arup (2016)

Raport KPMG z 2016 przygotowany we współpracy z Arup na zlecenie Ministerstwa InfrastrukturyiBudownictwa[20]stanowił próbę zbadania polskiego rynku pod względem stopnia przygotowania do przeprowadzenia inwestycji w metodyce BIM. Jego wyniki przyniosły wiele powszechnie już uznanychspostrzeżeńo stanie polskiego przemysłu budowlanego, ale nie możnaz nich wyciągnąć wnoszących nowe spojrzenie wniosków co do ułożenia aktualnej mapy drogowej BIM dla Polski, ani dla strategii wdrażania BIMw niniejszej Mapie Drogowej.

3.1.3 Dokument strategiczny PIIB (2019)

W grudniu 2019rokuopublikowanyzostał dokument o nazwie:„Strategia Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa (PIIB) w zakresie wdrażania BIM, miejscairoli Izby w tym procesie oraz wskazania sposobów realizacji tej strategii”[21]. W opracowaniuwyszczególnionokilka kluczowych dla dalszego postępowaniaobszarów:•Cyfryzacja procesu budowlanego;•Standaryzacja;•Legislacja;•Popularyzacja BIM.Nadrzędnym celem strategii PIIB jest ochrona interesów własnych członków (do czego zresztą Izba została powołana)oraz aktywne uczestnictwo Izby w działaniach wdrożeniowych BIMw Polsce. Dokument zakłada także współpracę wszystkich podmiotów, zajmujących się BIM, co jest słusznym postulatem.W opracowaniu zamieszczono także inne wnioski, prezentowane przez Izbęw róż nych okresach badań nad BIM w ciągu ostatnich 4 lat :•Opracowanie rządowego programu wdrażania metodyki BIM oraz wspieranie przez państwo małychiśrednich przedsiębiorstw w zakresie pomocy finansowej na wdrożenie BIM;•Postulat braku obligatoryjności BIM dla każdego zamówienia publicznego;•Postulat stopniowego wdrażania BIM, począwszy od dużych inwestycji Postulat rozpoczęcia wdrażania BIM od podmiotów publicznychiprojektantów;•Postulat edycji Art. 10e ustawy o PZP dotyczącego dostępnościiudostępniania narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych.Zdefiniowana przez PIIB strategia postępowania zakładadziałaniaw czterech wybranych obszarach:A. Zadaniaw obszarze cyfryzacji budownictwa dotyczą takich aspektów jak identyfikacja utrudnień we wprowadzaniu BIM, propozycje sposobów eliminacji wszystkich tych przeszkód oraz konkretnych działań Izby w tym kierunku.B.Zadaniaw obszarzestandaryzacji obejmują listę działań dla:-umówikontraktów budowlanych;-wymagańdla BIM;-szczegółówidokładności modeli;-formatów danych;-elementówibloków modelu;C. Zadaniaw obszarzelegislacji obejmują:-przepisy w zakresie postępowań administracyjnych;-przepisy w zakresie prawa budowlanegoiinnychz nim związanych;-przepisy w zakresie zamówieńpublicznych;-przepisy w zakresie własności intelektualnej;-przepisy w zakresie postępowań sądowych cywilnychikarnych;-przepisy w zakresie kształceniaicertyfikacji BIM;D. Zadaniaw obszarze popularyzacji BIM obejmują postulaty:-realizacji podstawowych założeń strategii komunikacji społecznej PIIB;-szkoleń w zakresie BIM;-wydarzeńBIM;-publikacji jako źródeł informacji o BIM;-oprogramowania BIM;-konkursów BIM.Lista postulatów z dokumentu strategicznego PIIB jest zestawem rekomendacji, którew odpowiedni sposób ustrukturyzowaneizapisane, mogą zostać włączone także do niniejszej Mapy Drogowej, z wyłączeniem elementów dla których regulacje już istnieją (np. Ustawao ochronie praw autorskichipraw pokrewnych27[22] ),a także podejmowane są odpowiednie działania (publikacjeo BIM w prasie fachowej oraz przeprowadzane przez różne organizacjeistowarzyszenia warsztatyiszkolenia BIM). DOKUMENT PIIBMOŻNA UZNAĆ ZA OPRACOWANIE UZUPEŁNIAJĄCE DLA NINIEJSZEGO DOKUMENTU STRATEGICZNEGO.Postuluje się jednakzmianę sformułowania „poziomy BIM” z ostatniej strony słowniczka na „wymiary BIM”, aby nie było sprzeczności z nazewnictwem brytyjskich poziomów BIM dla klina Bew-Richardsa, wykorzystanychw różnych dokumentach przygotowanychw ramach niniejszego projektu. Nie może też być utożsamiania kierunku open BIM z przeglądarkami plików w natywnych formatach.

3.1.4 Ankietadla Ministerstwa Rozwoju (2020)

Najnowsza ankieta przeprowadzonaw lutym 2020 r, wśród różnych przedstawicieli branży budowlanejw Polsce na potrzeby niniejszego projektu dla Ministerstwa Rozwoju, której wyniki opublikowanow dokumencie pt. „Rekomendacjeiwnioski—konsultacjez Interesariuszami”, wykazała kilka trendów. Z nadesłanych 533 zestawów odpowiedzi wynika, że następuje lepsze zrozumienie metodyki BIM oraz jej wpływu na poprawę zarówno jakości projektów, jakikomunikacji pomiędzy uczestnikami procesów budowlanych. Z drugiej jednak strony w wynikach ankiety zauważono wiele sprzecznych ze sobą postulatów, dotyczących np. obligatoryjności BIM na polskim rynku czy użytkowania wyprodukowanych informacji we wszystkich fazach inwestycji. Duży procent badanych, nawet wśród uczestników, którzy już zaczęli wprowadzać BIM (ok. 2/3 respondentów z tej grupy), obawia się negatywnych ekonomicznych rezultatów implementacji metodyki BIM dla swojej działalności. Istnieje też grupa badanych nie planująca wprowadzania BIM.Inną charakterystyczną cechą wyników ankiety jest rozbieżność co do oczekiwanych korzyści płynącychz BIMw przypadku odpowiedzi od różnych typów uczestników procesów budowlanych, co świadczy o tym, iż nie wszyscy mówią tym samym językiem, jeśli chodzi o nową metodykę.NIE NALEŻY ZATEM OCZEKIWAĆWNAJBLIŻSZYM CZASIE WZAJEMNEGO ZROZUMIENIAWPLANOWANYM PRZEPROWADZENIU PROCESU ZINTEGROWANEGO (NP.DLA PROJEKTÓWPILOTAŻOWYCH) I,CO ZA TYM IDZIE,PEŁNEJ WSPÓŁPRACYWJEDNYMKIERUNKU.Stąd też tym większe zapotrzebowanie na dokumenty, które skoordynują wszystkie oczekiwaniai wprowadzą ład przy wdrażaniu BIMw polskim budownictwie, bo do tego sprowadza się także jego cyfryzacja.Innym wymaganiem, co do którego większość respondentów byłazgodna, jest potrzeba edukacji. PONIEWAŻ JEDNAK EDUKACJA DLA NOWYCH PROCESÓW JEST SPRAWĄ OCZYWISTĄ,NIE ZOSTANIE ONA WYSZCZEGÓLNIONA JAKO OSOBNY PUNKT MAPY DROGOWEJ,ALE BĘDZIE ELEMENTEM WSPOMAGAJĄCYM DLA KAŻDEGO ASPEKTUMETODYKI BIM, szczególnie technologicznego, ale także zarządzania czynnikiem ludzkim, wymagańśrodowiskowych, bezpieczeństwa danychczy systemów klasyfikacyjnych.

3.1.5 Inicjatywa Izby Architeków RP (2020)

W ostatnim czasie IARP wystąpił do Ministerstwa Rozwojuz inicjatywą opracowania spójnej strategii cyfryzacji procesu inwestycyjnego. Zgodniez deklaracją Izby zostanie stworzona grupa roboczaz udziałem IARPiPIIB pod kierownictwem GUNBipatronatem MR.

3.1.6 Podręcznik BIM EU BIMTask Group (2017)

„Podręcznik dotyczący wprowadzenia modelowania informacji o obiektach budowlanych przez europejski sektor budowlany” to dokument zawierający zarys strategii wdrożeniowej BIM, a opracowany przez EU BIM Task Groupw wersjach językowych krajów członkowskich28. Znajdują sąw nim m.in. generalne wytyczne oraz opisy przypadków (case studies) w celu lepszej ilustracji oczekiwanych rezultatów poprawy efektywnościw przemyśle budowlanym dla całego obszaru Unii Europejskiej.

W procesie przygotowania strategii wdrożenia BIM na rynku polskim zaproponowana została analogiczna metoda tworzenia jej elementów jak przy strategii brytyjskiej (Digital Plan of WorkRoadmap8 kolumn systemu implementacji Eynona)29, jednakżew celu zapewnienia większej przejrzystości kolejność została odwrócona. Ułatwiłoto syntezę elementów i umieszczenie ich części składowych na osi czasowej.Dla dalszych etapów prac przyjęto następującekrok i:• Zdefiniowanie warunków brzegowych, koniecznychdo pełnegowdrożenia Mapy Drogowej, wynikającychz obecnego sta nu polskiego rynkuikierunków światowego rozwoju BIM;•Zd efini owanieczęści składowych całego środowiska procesu zintegrowanegow budownictwie;•Zestawienie tych części w spójny, klarownyiwizualny system, bazujący na pięciu wyjściowych typach zasobów, sformułowanychw projekcie metodyki (ludzie, finanse, technologia, standardyoraz prawo Rozplanowanie powyższych elementów na osi czasowej wraz z szacunkowym okresem ich realizacjiw odniesieniu do działań organów administracji publicznejiinnych podmiotów z rynku budowlanegow Polsce;•Włączenie najistotniejszych punktów do zestawienia warunków powodzenia całego projektu wdrożenia BIM zarówno dla inwestycji pilotażowych, jakidla dalszych projektów.

Aby osiągnąć sukces na kolejnym etapie ewolucji w jakichkolwiek procesach, należy najpierw uporządkować etap bieżący. Biorąc za wzór klin Bew-Richardsa, dla ewolucji metodyki BIM, będzie nim BIM poziomu 1, czyli tradycyjny CAD z elementami 3D dla wizualizacji. Jest to poziom najpowszechniej występujący w Polsce dla dużej części inwestycji budowlanych, z nielicznymi wyjątkami wyższego poziomu. Niezależnie od poziomu, dobrą praktyką jest strukturyzacja informacji projektowej umożliwiająca lepsze jej zarządzanie. Każda inwestycja budowlana rozpoczyna się(pomijając etapprogramowania biznesowego) oddanychprojektowych, powstałych w jej p ierwszych fazach. Istotne jestzatem, aby stworzyć porządek od samego początkuiutrzymać go przez cały czas trwaniainwestycji, aby zarządzanie informacją miało właściwe podstawy. W tym wypadku można sięw całości oprzećna zaleceniach brytyjskich. Proponowanym dokumentem do tego celu jest PAS1192:2007, definiujący w wizualny sposób strukturyzację produkcji, przechowywaniaiwymiany informacji dla fazy kapitałowej, czyli projektowo-budowlanej. Po okresie eksploatacji sprawdzonej na rynku brytyjskim, standardy te powoli wchodząw etap światowej standaryzacji w postaci norm ISO. W normie ISO 19650-1 wprowadzono, bazując na propozycji brytyjskiej, grafikę organizacjicyfrowego środowiska procedowania procesu projektowego (CDE – patrz pkt. 5.5.2.6) w kolejnych stadiach: WIP (aktualna własna praca) > SHARED (wspólna pracaw kooperacji) > PUBLISHED (praca opublikowana) > ARCHIVE (praca zarchiwizowana)

Rysunek 9: Struktura CDE, źródło według normy PN-EN ISO 19650-1:2019 [30]

Otwartą pozostaje kwestia zastosowania systemu nazewnictwa plików dla potrzebkonkretnych projektów czy też jego ewentualnego rozszerzenia na cały system inwestycji publicznychw kraju. Praktyki kolejnych miesięcy wskażą zapewne kierunek rozwoju, który polskie biura projektowe muszą zainicjować we własnym zakresie lubw kooperacji w ramach konkretnych inwestycji. System krajowy wymagałby szerokiego konsensusu wszystkich stron biorących udział w procesach inwestycyjnych. Brytyjska norma BS 1192:2007+A:2106, będąca podstawą norm PN-EN ISO 19650 zaleciła jedynie schematy strukturalne nazw plikówifolderów, a nie konkretne rozwiązania systemów nazewnictwa.

Proponowana jest adaptacja jednolitychiklarownych (zawierających pełną informację jużw nazwie) reguł nazewnictwa dla plików, modeliifolderów projektowych, aby umożliwić lepszą komunikację między uczestnikami od samego początku,tj.od części projektowej procesów zintegrowanych. Zasady strukturyzacji informacji projektowej zaleca się stosować osobno dla poszczególnych inwestycji.

Proces zintegrowany charakteryzuje się inną organizacją niż procesy tradycyjnew budownictwie, chociaż sam przebieg procesów jest podobnyWartość dodana organizacji procesu zintegrowanego bazuje na dodatkowych zasobach wiedzy o procesieinarzędziach lepszego zarządzania produkcjąiprzepływem informacji.Opublikowanaw lutym 2019 roku polska (ale jeszcze nie polskojęzyczna) norma PN-EN ISO 19650 części 1i 231(w opracowaniu są części 3i5) wyszczególniazestawy informacji do opracowaniaprzez zamawiającego dla poszczególnych etapów inwestycji przeprowadzanej w metodyce BIM, nakładające na wykonawcówipodwykonawcówwymóg dostarczenia informacji zwrotnycho tworzonym zasobie. Jest to część podejścia przyjętegoz powodzeniemw Wielkiej Brytanii (tzw. „pull”, czyli „od góry”), definiująca wymagania, które powinny zostać spełnione, aby proces zintegrowany odniósł sukces. W dalszych rozdziałach niniejszego opracowania strategicznego zawarte są elementy odpowiadające działaniom typu „push” („od dołu”), a więc ze strony podmiotów pracującychw biurach projektowych orazna placach budów w inwestycjach publicznych. Zdefiniowane zostałynarzędzia do realizacji zadań, które zagwarantują spełnienie wymagań „pull”.Tylko wtedy wyżej wspomniany w strategii niemieckiej wstępny etap Konwergencji (zogniskowania, zebraniaiupodobnienia) doprowadzi do integracji „pull”i„push”zarówno dla ujednolicenia działań, jakidla ułatwienia współpracy. Najważniejszym praktycznym celem jest stworzenie zmotywowanych i zaangażowanych zespołów roboczych dla wszystkich zadań inwestycyjnych, aby można było sukcesywnie zastosować wskazanew standardach i normach elementy procesu zarządzaniainwestycją w metodyce BIM.

Opublikowana norma PN-EN ISO 19650-1 oraz PN-EN ISO 19650-2 stanowią oficjalne polskie standardy do zastosowania w ramach realizacjiinwestycji.Zawartość tej normy oraz następnych jej zapowiadanych części (PN-EN ISO 19650-3 dotyczącej fazy operacyjnej zasobóworaz PN-EN ISO 19650-5 dotyczącejbezpieczeństwa danych) powinna zostać przyswojonaiwdrażana w polskim budownictwieod momentuopublikowaniastandardu.Program normalizacyjny PKN zawiera ponadto wiele innych pozycjizzakresu BIM, które ułatwią wdrażanie BIM na polskim rynku

W ciągu ostatnich dekad etos pracy uległ znaczącym zmianom. Zostały zaproponowane– i wwielu przypadkach wdrożone – skrócenie czasu pracy orazpraca zdalna, a badane są kolejne trendy pomagające podnieść efektywność poprzez stworzenie optymalnego środowiska pracy. Staje się oczywiste, że czynnik ludzki jest najważniejszym zasobem podmiotów w gospodarkach krajowych. Powinien on podlegać szczególnej ochronieiumożliwiać niezakłócony rozwójosobisty wszystkim jednostkom. Poniższa grafika przedstawia hierarchię ludzkich wartości.

Rysunek 10: Piramida potrzeb ludzkich według Abrahama Maslowa. Opracowanie własne na podstawie [32]

Spełnienie wszystkich tych potrzeb jest podstawą optymalnegofunkcjonowania człowieka w społeczeństwie. Podstawowymi aspektami sprzyjającymi zarówno rozwojowi zawodowemu jednostki ludzkiej, jakijej integracjiw strukturach organizacyjnych jest właściwy klimat uczenia się, skutkującego zrozumieniem oraz zaufanie, będące bazą dla zaangażowania. Powstajew ten sposób spirala rozwoju, której katalizatorem jest wymiana informacji w procesie. ZNACZENIA WŁAŚCIWEGO IPEŁNEGO PRZEPŁYWU INFORMACJI DLA SKOMPLIKOWANYCH PROCESÓW ZINTEGROWANYCH W BUDOWNICTWIE NIE SPOSÓB WYSTARCZAJĄCO PODKREŚLAĆ

Rysunek 11: Współzależność cyklów powstawania zaufaniaiprocesu uczenia się. Opracowanie własne na podstawie [23]

Potrzeba współpracy wszystkich uczestników procesów budowlanych specjalnie podkreślona jest także we wstępie do normy PN-EN ISO 19650-1:2019 jako kluczowy czynnik efektywnego wypracowania zasobów inwestycjiiich późniejszej eksploatacji. W tekście wstępu do w/w normy wspomniane są ponadto takie wymagane wartości jak wzajemne zrozumienie, zaufanie oraz właściwy przepływ informacji w celu redukcji ryzyka, strat, kontrowersji czy błędnej interpretacji. Podkreślone jest, iż obecnie wiele nakładów poświęconych jest naprawie nieustrukturyzowanych informacji, błędnych procesów zarządzania tymi danymi, rozwiązywaniu zadań wynikającychz braku koordynacji zespołów wykonawczych na skutek nieodpowiedniego przepływu informacji oraz jej niewłaściwego magazynowaniaiwykorzystania.Jednąz adekwatnych inicjatyw w kierunku lepszej integracji siły ludzkiej w podmiotach gospodarczych jest zdecentralizowana metoda zarządzania organizacją tzw. turkusowe zarządzanie33, koncepcja zaproponowanaw 2014 r. przez Frederica Laloux, a praktycznie stosowanaipropagowanaw Polsce m.in. przez przedsiębiorcę prof. Andrzeja Blikle, który nazwał ją „demokracją partnerską”.WSZYSTKIE CZYNNIKI NINIEJSZEGO DOKUMENTU STRATEGICZNEGO,NIEZALEŻNIE,CZY SĄ WARUNKAMI,REKOMENDACJĄ CZY TEŻ STANOWIĄ ELEMENTY LUB WĘZŁY MATRYCY,POWINNY ZOSTAĆ OPARTE NA EDUKACJI I SAMOEDUKACJI WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROCESÓW PRZEPROWADZANYCH W METODYCE BIM.

Biorąc pod uwagę iż zarządzanie czynnikiem ludzkim stanowi najczęściej wyzwaniezaleca się dla każdej inwestycji publicznej rozpoczęcie jej kilkudniowymi warsztatami wprowadzającymiw metodykę BIM oraz cykliczne szkolenia utrwalające wiedzę . Jest to najbardziej wskazana metoda na utrzymanie niezbędnej integracji całego zespołu projektowo-wykonawczego, ale długofalowo musi to być podbudowane stałą edukacją wszystkich uczestników procesów zintegrowanychw BIM

Obowiązujące na dzień sporządzenia niniejszego opracowania regulacja normująca zasady przygotowaniaiprowadzenia postępowańo udzielenie zamówienia publicznego tj. ustawaz dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (tj. Dz. U. 2019 poz. 1843 ze zm.) –– od 1 stycznia 2021 zostanie zastąpiona przez przepisy ustawy z 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2019 poz. 2019 ze zm.) – zwanejdalej: „Pzp”. Ztego względu w niniejszym opracowaniu zostały zawarte odwołania do przepisów ustawy z 11 września 2019 r. Przepisy Pzp zostały oparte na regulacji wspólnotowego prawa zamówień publicznych wynikającychz Dyrektywy Parlamentu EuropejskiegoiRady 2014/24/UE z dnia 26lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE (dalej: „Dyrektywa 2014/24/UE”) oraz Dyrektywy Parlamentu EuropejskiegoiRady 2014/25/UE z dnia 26lutego 2014r. w sprawie udzielania zamówień przez podmioty działającew sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportuiusług pocztowych, uchylająca dyrektywę 2004/17/WE (dalej: „Dyrektywa 2014/25/UE”). Przepisy dyrektyw nie zawierają szczegółowych regulacji dotyczących wymagań w zakresie projektowaniaz zastosowaniem BIM. Niemniej jednak, w obu dyrektywach – odpowiedniow art. 22 ust. 4 Dyrektywy 2014/24/UE oraz art. 40 ust. 4 Dyrektywy 2014/25/UE, wskazuje się, że: w odniesieniu do zamówień publicznych na roboty budowlaneikonkursów państwa członkowskie mogą wymagać zastosowania szczególnych narzędzi elektronicznych, takich jak narzędzia elektronicznego modelowania danych budowlanych lub podobne. Jednocześnie, w przypadku sformułowania takiego wymogu instytucje zamawiające muszą zaoferować alternatywne środki dostępu do takich narzędzi do czasu, gdy staną się one ogólnie dostępne. Co istotne, poza przywołanymi przepisami, dyrektywy UE nie określają odrębnych, szczegółowych wymagań ani też w żaden sposób wyraźnie nie nawiązują do stosowania przez wykonawców narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych. W ustawie Pzp powyższeprzepisy dyrektywzostały implementowanew art. 69 ust. 1i 2 Pzp. Zgodniez tymprzepisem w przypadku zamówień na roboty budowlane lub konkursów zamawiający może wymagać sporządzeniaiprzedstawienia ofert lub prac konkursowych przy użyciu narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych lub innych podobnych narzędzi, które nie są ogólnie dostępne, przy czymw takiej sytuacji zamawiający zapewnia możliwość skorzystaniaz alternatywnego środka dostępu do takich narzędzi.Analiza ww. przepisów wspólnotowych jakikrajowych prowadzi do następujących wniosków:•Na gruncie Dyrektywy 2014/24/UEi2014/25/UE jakiaktów prawa krajowego, przepisy dotyczące możliwościzastosowania BIM, odnoszą się oraz zostały umieszczone zgodniez systematyką ww. aktów prawnych, do zasad komunikacji prowadzonej pomiędzy zamawiającymiwykonawcami. Zarówno art. 22 Dyrektywy 2014/24/UE (i analogicznie art. 40 Dyrektywy 2014/25/UE) jakiprzepis art. 69 Pzp wyraźnie wskazują na zasady komunikowania się zamawiającegoiwykonawców, a nie na szczegółowe zasady prowadzenia postępowań dotyczących zamówień na usługi projektowe lub roboty budowlane lub wymagańz nimi związanych. Jeszcze większy nacisk do powiązanie ww. przepisów z zasadami komunikacji wynikaz regulacji art. 69 ust. 1 Pzp, która wskazuje na możliwość formułowania wobec wykonawców wymogu sporządzeniaiprzedstawienia ofert lub prac konkursowych przy użyciu narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych, podczas gdy dyrektywy UE posługują się szerszym pojęciem: wymagania, w zamówieniach na roboty budowlaneikonkursów, użyci a przez wykonawców narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych. •Poza wspomnianymi powyżej przepisami, ani na gruncie Dyrektyw UE ani Pzp, nie zostało wyraźnie sformułowane uprawnienie, wymóg lub obowiązek stosowania przez zamawiających BIMw postępowaniacho udzielenie zamówienia publicznego. Brak takiego wyraźnego uprawnienia lub obowiązku nie powoduje jednak, że zamawiający są pozbawieni prawa do formułowania wymogów dotyczących wykonania dokumentacji projektowej z zastosowaniem BIM, czy tow ramach zamówień na usługi (wykonanie dokumentacji projektowej), czy też w ramach zamówień na roboty budowlane (w formule „zaprojektujiwybuduj” lub „wybuduj”). Zastosowanie BIM do sporządzenia dokumentacji projektowej (budowlanej lub wykonawczej) oraz zastosowanie modelu BIM przy realizacji robót budowlanych lub świadczenia usług utrzymaniowych (facility management) jest jedynie narzędziem do realizacji celu oraz określeniem sposobu wykonania przedmiotu zamówienia, w tym sposobu sporządzenia dokumentacji projektowej lub wykonywania robót budowlanychz zastosowaniem metody elektronicznego modelowania. Co więcej, z przepisów art. 22 Dyrektywy oraz art. 69 Pzp, które dotyczą formy oferty oraz komunikacji pomiędzy zamawiającymiwykonawcą, należy wywieźć dopuszczalność formułowania wymagań dotyczących BIMoraz sporządzenia oferty z zastosowaniem BIMw postępowaniacho udzielenie zamówienia publicznego. Skoro bowiem prawodawca unijnyiustawodawca krajowy dopuszczają możliwość złożenia oferty z zastosowaniem BIM, to tym bardziej dopuszczają również formułowanie wymogów co do stosowania BIM zarówno na etpaie sporządzenia oferty jakirealizacji zamówienia publicznego. Niezależnie od powyższego każdorazowo zastosowanieBIM powinnowynikaćz opisu wymagań sformułowanych przez zamawiającegow dokumentacji postępowania (specyfikacji warunków zamówienia, opisu przedmiotu zamówienia) w ramach danego postępowaniao udzielenie zamówieniapublicznego.•Zarówno na gruncie wspólnotowego prawa zamówień publicznych jakiprawa krajowego przepisy odnoszące się do zastosowania szczególnych narzędzi elektronicznych, takich jak narzędzia elektronicznego modelowania danych budowlanych (BIM) mają charakter uprawnienia, a nie obowiązku. Innymi słowy, państwa członkowskie mogą, ale nie muszą, wymagać zastosowania narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych. W ślad za powyższym, na gruncie prawa polskiego, postawienie wobec wykonawcy wymogu zastosowania do sporządzenia oferty narzędzi BIM jest uprawnieniem, a nie obowiązkiem zamawiającego. Mając na uwadze charakter przepisów dyrektywy, które określają minimalne standardy, powyższe nie wyklucza jednak możliwości wprowadzenia przez polskiego ustawodawcę obowiązkowego wymagania, co do zastosowania przy sporządzeniuofert narzędzi elektronicznego modelowania danych budowlanych.Krajowa regulacja zamówień publicznych nie stoi zatem na przeszkodziew stosowaniu BIMw zamówienia publicznych, czego najlepszym przykładem są postępowania prowadzone na podstawiePzp, które swoim zakresem obejmowały zastosowanie BIM. Niemniej jednak, w celu popularyzacji i szerszego zastosowania tego modelu mogą być konieczne działania legislacyjnew zakresie Pzp oraz na poziomie promowania BIMw ramach kształtowania polityki zakupowej państwa w rozumieniu art. 21 Pzp.Zgodniez powyższym artykułem w ramach polityki zakupowej państwa określa się priorytetowe działania Rzeczypospolitej Polskiej w obszarze zamówień publicznych, a także pożądany kierunek działań zamawiającychw zakresie udzielanych zamówień. Takie kierunki dotycząw szczególności zakupu innowacyjnych lub zrównoważonych produktów oraz usług,z uwzględnieniem aspektów normalizacyjnych, kalkulacji kosztów w cyklu życia produktów; upowszechniania dobrych praktykinarzędzi zakupowych czy stosowania aspektów społecznych. Przygotowanie projektu polityki zakupowej oraz koordynacja realizacji takiej polityki leży w gestii ministra właściwego do spraw gospodarki. Oprócz działań legislacyjnych należy zatem rozważyć stymulowanie działań ukierunkowanych na upowszechnienieBIM poprzez kształtowanie polityki zakupowejipromowanie innowacji.Niezależnie od działań, które mogą zostać podjęte na podstawie przepisów Pzp w obszarze szeroko pojętych zamówień publicznych system legislacyjny w Polsce, w szczególności w obszarze cyfryzacji administracji, procesu uzyskiwania pozwolenia na budowę oraz prowadzeniainadzoru procesu inwestycyjnego, nie jest jeszcze przygotowany na wdrożenie BIM. Aby w pełni przygotować cyfryzację budowlanych procesów zintegrowanych konieczne jest zapewnienie narzędzi, w tym rozwiązań prawnych, które pozwolą na jak najpełniejsze wykorzystanie potencjału płynącegoz cyfryzacji procesu budowlanego. W perspektywie długofalowej takie rozwiązania prawne powinny zostać wypracowane poprzez nowelizację przepisów, na poziomie ustawowym lub wykonawczym, odnoszące się do procesu tworzenia dokumentacji projektowej oraz uzyskiwania pozwolenia na budowę.Z drugiej strony konieczne jest wypracowanie standardów (np. klasyfikacja budowlana, wzorce kontraktowe, wzorcowe dokumenty związanez prowadzeniem procesu inwestycyjnegow BIM) przy uwzględnieniu interesów wszystkich uczestników rynku, które nie będą utrudniać konkurencji.Najważniejsze polskie działania ustawodawcze powinny się, w pierwszej kolejności,koncentrować na trzech poniższych elementach: •Pzp (podziałkryteriów oceny ofert zgodny z rosnącą wagą metodyki zintegrowanej BIMw zamówieniach publicznych; rozważenie zobowiązania określonych kategorii zamawiających do stosowania BIMw przypadku inwestycji o szacunkowej wartości przekraczającej wyznaczony prógkwotowy; wypracowanie wzorcowych dokumentów oraz wzorców kontraktowych lub modelowych postanowień kontraktowych );•Przepisy wykonawcze (stworzenieklasyfikacjibudowlanej, zgodnej z procesami cyfrowymi BIM);•Przygotowanie do zamówienia platformy IT34mającej za cel motywację, wsparcie techniczneiedukację zamawiających publicznychw Polsce. W dalszej kolejności:•Nowelizacja Rozporządzeniao metodach kalkulacji kosztów cyklu życia budynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztach35;•Nowelizacja Ustawy o cyberbezpieczeństwie36 z uwzględnieniemnowych technologiirozproszonych.CELEM TYCH ZMIAN JEST PRZYGOTOWANIE DO WDROŻENIA BIMWPOLSKICH INWESTYCJACH PUBLICZNYCHWDWÓCH ETAPACH:PO PIERWSZE ZOBOWIĄZANIE OKREŚLONYCH KATEGORII ZAMAWIAJĄCYCH DO STOSOWANIA BIMWREALIZACJI INWESTYCJI POWYŻEJ OKREŚLONEJ SZACUNKOWEJ WARTOŚCI ZAMÓWIENIA ORAZ STOSOWANIA KRYTERIÓW OCENY OFERT ZUWZGLĘDNIENIEM MINIMALNEJ WAGI METODYKI BIM,A WDRUGIM ETAPIE USTANOWIENIE DATY OBOWIĄZKU STOSOWANIA METODYKI BIMWE WSZYTSKICH INWESTYCJACH PUBLICZNYCH OD KONKRETNEGO POZIOMU SZACUNKOWEJ WARTOŚCI ZAMÓWIENIA. W ten sposób można będzie przygotować środowisko budowlane na ewentualne wprowadzenie obowiązku BIM (a który został wprowadzony w wielu krajach [37].

Sugerowany jest podział działań legislacyjnych na priorytetoweidrugoplanowew dwóch etapach. Rekomendowana jest nowelizacja przepisów Ustawy Prawo Zamówień Publicznych,a także dostosowanie przepisów wykonawczych38, które obecnie opierają się wyłącznie na kodach Wspólnego Słownika Zamówień (CPV) – rekomendowane jest dodatkowe odniesienie się do klasyfikacji w projektach budowlanych dla rynku polskiego. Ostatni priorytet to realizacja platformy IT dla wspomagania inwestycji publicznych realizowanychw metodologii BIM,według specyfikacjizniniejszego projektu.

STRUKTURYZACJA PROCESU PROJEKTOWEGO; •ZINTEGROWANE ZARZĄDZANIE PROCESAMI BIM; •PRACA (ASPEKT LUDZKI I LEAN DLA BUDOWNICTWA); •LEGISLACJA (USTAWA O PZP, UMOCOWANA KLASYFIKACJA BUDOWLANA)

Aby działania modernizacyjne dla polskiego budownictwa mogły być w pełni nazwane „strategią dla Polski”w ramach opracowywanej Mapy Drogowej, należałoby rozszerzyć je na cyfryzacjęipostęp technologiczny całej polskiej gospodarki, podobnie jak brytyjski Digital Built Britain, a więc Cyfrowo Zbudowanej Polski (Digital Built Poland). Dopiero wtedy można będzie zintegrować także czynniki niezwiązane z budownictwem, ale pojawiające sięifunkcjonującew geoprzestrzennym środowisku. Motorem stworzenia takiej strategii dla Polski powinny być najwyższe szczeble administracji państwowej, gdyż jest to działanie odgórne („pull”).Istnieje co prawda dokument programu operacyjnego „Polska cyfrowa na lata 2014-2020”39, opracowany przez Ministerstwo InwestycjiiRozwoju przy wsparciu funduszy unijnych, ale kończy się onw roku 2020inie istnieje jego kontynuacja. Środki unijne na podobne strategiczne cele na lata 2021-202740, zostały już asygnowane, należało by więc rozważyć przygotowanie dalszej części cyfrowej strategii dla Polski, wzorem np. omawianej Republiki Czeskiej.W styczniu 2020 został ponownie zaktualizowanyProgram Zintegrowanej Informatyzacji Państwa41, co stanowi kontynuacjękierunkustrategicznegoinstytucji centralnych, która może być pomocnaw procesie wdrażania BIM.Rozdział ten, jakicały projekt, koncentrują się na strategii BIM, gdyż jest to najbardziej praktyczne zastosowanie cyfryzacyjne w budownictwie, ale należy mieć na uwadze, iż jest to tylko część środowiska cyfrowego dla Polski. Sam BIM polega bardziej na tworzonych zasobach niż na czynniku ludzkim, bardziej na dostarczeniu zasobu niż na jego eksploatacji, a więc objęcie zakresem całego cyklu inwestycyjnego wymaga uzupełnieniao dalsze elementy, niekoniecznie kojarzone bezpośrednioz metodyką Building Information Modelling, jak Lean czy ekologia. Elementy te zostały także ujętew niniejszym opracowaniu.Biorąc pod uwagę wyzwania, związanez wdrożeniemBIM w wielu krajach świata (wskazywane także we wcześniejszych częściach dokumentu), zarówno te natury technologicznej, jakigeneralnie społecznej, proponowane jestprzede wszystkim wyodrębnienie esencji procesów zintegrowanychw postaci kilkuelementów dla łatwiejszego zrozumieniacałej metodykiBIM. Podstawa powinna być jak najbardziej klarowna,a wprzyszłości - w kolejnych opracowaniach – na jej bazie powinny powstać bardziej szczegółowe wytyczne. Najlepszymi rozwiązaniami są te najprostsze.Przy realizacji tak skomplikowanego zagadnienia nie sposób uniknąć pewnych złożoności logicznych, technologicznychiproceduralnych. Będzie to jednak znacznie zredukowane. Zgodniez ideą wizualizacji, na której bazują zarówno BIM, jakiLean, dla lepszego przyswojenia zostanie zastosowana najdalej idąca klarowność optyczna poszczególnych elementówicałego systemu procesu zintegrowanego. Należyzastrzec, iż – zwłaszcza z uwagi na uwzględnienie w Mapie Drogowejzaledwie rysującychsię trend ówtechnologicznych – niniejszeopracowanie może stać sięnieaktualne w aspekcie technologicznymnawetw bliskiejprzyszłości.Stąd też zalecana jest cykliczna aktualizacjaniniejszego dokumentu w odstępie 2-3 letnim. Istotą procesów BIM jest ich zintegrowany charakter. Nie sposób wyliczyć wszystkich typów integracji, występujących w inwestycjach budowlanychw tej metodyce, ale dobrą ilustracją jest wskazanie głównych ognisk integracji na przykładzie grafi kizaczerpniętej ze zbiorowej pracy“Integrating Project Delivery”[24]. Centralne miejsce (OWW) zajmuje tutaj planowanyiwznoszonyObiekt o Wysokiej Wart ości, zdefiniowanej przez zamawiającego, otoczony przez formy kompleksowej integracji w fazach MacroBIM42, kapitałowejioperacyjnej. Charakterystykaw/w faz jest omówiona w dalszej części opracowania.

Rysunek 12: Uproszczona struktura procesów zintegrowanych 43

Procesy BIM powinny być traktowane jako zestawy współpracujących elementów, które tylko wtedy przyniosą wymierny efekt(ekonomiczny, socjalny orazekologiczny), gdy zostaną zastosowane wszystkie ich części składowe.BIM zaczyna się od pierwszej minuty procesu inwestycyjnegp.

Pierwszym zadaniem jest wyszczególnienieianaliza wszystkich istotnych aspektów, będących częścią procesów zintegrowanych na rynkupolskim w celu wdrożeniaw nim metodyki BIM. Metodyka niniejszego opracowaniaMapy Drogowej jako punkt wyjścia zakładała5 grup zasobów:•ludzie;•finanse;•technologia;•standardy proceduralne;•prawo.W procesie analitycznym wyodrębnionoiprzydzielono tym 5 elementom dodatkowe 8, które częściowo zintegrowanoiwszystkie następnie ustrukturyzowano w 3 zakresy:•fazy inwestycyjne (plan pracy, MacroBIM, faza kapitałowaifaza operacyjna);•elementy produkcyjne (technologia, cyberbezpieczeństwo, Lean/procesy, klasyfikacjeiekologia);•czynniki kontrolne (prawo/normalizacja, standardy oraz finanse). W procesie syntezyidla lepszej wizualizacji przedstawiono elementy faz inwestycjiiprodukcyjne jako matrycę 9 elementów, z których cztery oznaczają fazy przygotowaniai prowadzenia inwestycji (podlegające aspektowi czasowemu), a pozostałe pięć wspomaga je pod względem merytorycznym. Pozostałe 3 czynnikikontrolne jako występującew każdymz 9 pozostałych elementów zostały między nie równo rozdzielone.Elem enty matrycy zawierają zarówno uznane metodyistandardy proceduralne dla procesów zintegrowanychw budownictwie, ale takżeiczynniki nowe, niewystępujące zwykle w opracowaniach strategicznych dla BIM. Wszystkie z nich są omówionew rozdziale opisowym elementów matrycy.Przedstawienie elementów Mapy Drogowejw ustrukturyzowany sposóbumożliwiwyszczególnienieiocenęnakładówpracy (oznaczonychjako węzły matrycy – rozdziały 1 i 1), koniecznych doosiągnięcia gotowościna obowiązkowewdrożenie BIM za kilka lat.Poniżej lista niezbędnych elementów dla skompletowania matrycy„BIM dla Polski”. Znich będzie budowanastruktura dla wykorzystaniaBIM w polskim budownictwiew przyszłości. Fazy inwestycji(każda występujez niezbędnymi szkoleniami):•1 – Plan pracy(strategie ukierunkowujące, jak niniejszy dokument dla Mapy Drogowejczy strategia „Polska 2030. Trzecia falanowoczesności”44;polskie normy BIM; nowa definicja faz inwestycji;rozwój ICT; rolew procesach BIM; inwestycje w działania badawczo-rozwojowe;współpraca przemysłu ze środowiskiem akademickim; studia stacjonarne; praca nad umowami „win-win” ; definicja projektów pilotażowych;praca medialna dla propagowania BIMw Polsce);•2 – MacroBIM (programowanie inwestycji budowlanej;SWZ(Specyfikacja Warunków Zamówienia) + BIM;BIM Protocol;Koszt Docelowyinowe typy kontraktów kooperacyjnych; Systems & Design Thinking);•3 – Faza kapitałowa(projektiwykonawstwo– dostarczenie zasobu„asset delivery”:pre-contract BEP +BEP; AIR + OIR + PIR + EIR; MIDP + TIDP45; Rejestr Ryzykizarządzanie ryzykami; automatyzacja – prefabrykacja; PIM – Project Information Model);•4 – Faza operacyjna (Facility Management w fazie operacji biznesowychieksploatacjiobiektu na cały okres życia zasobu inwestycyjnego– „asset management”:COBie; AIM – Asset Information Model; Digital Twins; Life Cycle Assessment; rekomendowane opracowanie: Cyfrowo Zbudowana Polska (na wzór Digital Built Britain)46Podsta wa merytoryczna(wraz z niezbędnymi szkoleniami):•A – Technologia (inicjatywy odgórneioddolne;strukturyzacjaistandaryzacja informacji - normy;CDE; softwareihardware; Big Data; Edge Computing; otwarte formatyiwsparcie technologiczne);•B – Cyber bezpieczeństwo(RODO; prawa autorskie; DLT – Distributed Ledger Technology – procesowanie rozproszone; Raporty cyberbezpieczeństwa);•C – Metody Lean (metody bezstratnego procedowania inwestycji budowlanej: czynnik ludzki – ZintegrowanyZespó ł; narzędzia Leanz przemysłu – TPS – Toyota Production System; Agile – zwinne metody – Scrum; TVD – Target Value Design; LPS – Last Planner®System47 – harmonogramy; CbA – Choosing by Advantages);•D – Klasyfikacja, LOG/LOI (normy dla klasyfikacji; klasyfikacja budowlana dla Polski; LOD = LOG + LOI; Decoupling – rozdzielenie informacji geometrycznejialfanumerycznej; biblioteki obiektów);•E – Ekologia(Rozwój zrównoważony – Sustainability; Circular Economy – Gospodarka Obiegu Zamkniętego;Niskoemisyjnośćiefektywność energetyczna; PED – Positive Energy Districts; Inicjatywy oddolne). Matryca zakłada dodatkową fazęw procesie inwestycyjnym, zwaną MacroBIM48(BIM na etapie programowania inwestycji), która ma stanowić zabezpieczenie inwestycji pod względem ekonomicznym. Faza ta jeszcze nie funkcjonujew procesach inwestycyjnych w Polsce, ale docelowo jest sugerowane jej wprowadzenie dla dobra każdej inwestycji budowlanej, czy to publicznej, czy prywatnej. Ponieważ jest to nowy element, wymaga on specjalnego opisu, takżei wtym schematycznym zestawieniu. Jest to faza programowania inwestycji pod względem finansowym. Wniniejszej Mapie Drogowejfaza MacroBIM stanowi część postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. W założeniu MacroBIM stanowi fazę, w której wykonawcy przedstawiająkoncepcjębryłowąlub system funkcjonalny, bazującyna wymaganiach zamawiającego, sformułowanychw dokumencie SWZ z elementami metodyki BIM. Wraz z koncepcją wykonawcy składają kalkulację wskaźnikową obiektu (istnieją na rynku specjalnie do tego celu przygotowane katalogi). Kalkulacja wskaźnikowa jestnastępniezweryfikowanaz cenami rynkowymi. Wskaźniki cenowe, oprócz schematycznej koncepcji bryłowo-funkcjonalnej, stanowią istotną część składanych ofert. Służą one do oceny, czy inwestycja jestmożliwa do zrealizowania w ramach budżetu zamawiającego. W przypadku pozytywnej ewaluacjiiakceptacji zaproponowanej koncepcji przez zamawiającego, wskaźniki te służą do negocjacji Kosztu Docelowego planowanego przedsięwzięciamiędzy wykonawcami , którzy składają ofert ywstępne49 a zamawiającym. Należy zastrzec, że najkorzystniejsza oferta nadal nie gwarantuje realizacji inwestycji, ale powinna zostać pozyskana jak każdy produkt rynkowy z udziałem oferentów w procesieinwestycyjnympo wstępnej selekcjioraz przy zaangażowaniu na najwcześniejszym możliwym etapie, oprócz projektantów, takżespecjalistycznych inżynierów, wykonawcy robót budowlanychoraz przyszłych użytkowników zasobu. Istotną różnicą takiego post ępowania50 w stosunku do obecnienajczęściej stosowanego trybu udzielenia zamówienia publicznego tj. przetargu nieograniczonego, jest jego dwustopniowość, gwarantująca dokładne sprawdzenie opłacalności inwestycjioraz możliwość doprecyzowania ofertyinegocjacji Kosztu Docelowego.Kolejną korzyścią takiego etapu są oszczędności finansowe dla wszystkich stron w przypadku stwierdzenianieopłacalności zamierzenia, a także możliwość korekty oczekiwań zamawiającegow celu dopasowania celu inwestycji do środków przeznaczonych na jej realizację.System selekcji umożliwi ponadto ograniczenie liczby oferentów w celu wyboruwykonawcy zadania inwestycyjnego pod względem merytorycznym, ekonomicznym oraz organizacyjnym.Przykładem inwestycji, która została odrzucona przez Radę Miejską po analizie koncepcji autorstwa architekta Franka Gehry’ego jest projekt Centrum Festiwalowo-Kongresowego dla Nowego Centrum Łodzi51. I chociaż koncepcja ta wykraczałazakresem poza zamierzony w niniejszym dokumencie cel dla MacroBIM, zasada przyświecającajej ewaluacji bazuje na podobnych założeniach uniknięcia ryzyka przepłacenia za przyszły, gotowy obiekt.Z pewnością wprowadzenie osobnej fazyMacroBIMspowodowałoby powstanie nowego typu relacji biznesowychw budownictwie, ponieważ wymagałoby ścisłej współpracy już na etapie ofertowym zarówno projektantów jakiwykonawców robót budowlanychoraz przyszłych użytkowników. Drugim elementem matrycy, niespotykanymw zagranicznych strategiach jest ekosystem Lean, który już na dobre wszedł do przemysłu(Lean Industry), a od kilkunastulattoruje sobie drogę do budownictwa(Lean Construction). Ekologiaiklasyfikacje są logicznym dopełnieniem uwzględnienia celów środowiskowych oraz wspomagających automatyzacjęw procesach budowlanych, zwłaszcza prefabrykacji oraz dostaw i logistyki.

Rysunek 13: Matryca elementów strategii wdrażania BIM w Polsce w ramach Mapy Drogowe; Opracowanie własne.

Lista elementównie jest zamknięta, możliwejestprzyszłe uzupełnienie matrycy o większą liczbęczęściiewentualne ponowne ich rozdysponowaniena nowych warunkach. Oprócz prostoty systemu istotna jest także jego elastyczność.Węzły matrycy A1 – E4 (punkty 6 i 7 niniejszego dokumentu) mają zapisanenazwy jedynie dla lepszej orientacji, a nie jako ustanowiony standard.Dla wszystkich elementów matrycyzostałautworzona podstawa zarówno ustawodawcza, jakinormatywna oraz zwyczajowa czy kulturowa. Celem jest ustrukturyzowanie wszystkich danych, a wefekcie ułatwienie przyswojenia Mapy Drogowejprzez cały rynek budowlany, który składa się w Polsce z okołopół miliona uczestników (– 420’000 - dane dla 1. kw. 2019)52, a wtym wielu, dla których język polski nie jest językiem ojczystym. Ponieważ proponowane podejście do zagadnienia cyfryzacji budownictwa w tej formie jakdotąd nie było nigdzie prezentowane, niektóre elementy będą wymagać dalszych działań mocującychje w polskim budownictwie(prawnie lub zwyczajowo), aby można je było uznać za stabilne w cał ym systemie. Elementy te zasadniczo nie s ąobce inwestycjom zintegrowanym, ale do tej pory nie zostały przedstawione w taki sposóbi w taki mzestawieniu.

Rysunek 14: Zestawienie faz dostarczenia zasobu inwestycyjnegoizarządzania nim,przeprowadzonego w metodyce BIM. Opracowanie własne

Co prawda poszczególne fazy inwestycji także podlegają integracjiiczęściowemunakładaniu się na siebie(jak widać napowyższej grafi ce, obrazującej postęp inwestycji w czasieoraz przybliżone proporcje wielkościowe jego faz), tym niemniej dla celów wizualizacji strategii Mapy Drogowej zostaną one wyodrębnioneiprzedstawioneosobno, uwzględniającprzy tym ich różny charakter oraz podstawęmerytoryczną. „Zasób” (ang. Asset) jest zdefiniowany w standardzie ISO jako docelowy produkt inwestycji budowlanej lub infrastrukturalnej wraz z późniejszym procesem zarządzania całym cyklem jego życia. Jest to ilustracja idei procedowania inwestycji na zasadzie: „Begin with the end in mind” („Zaczynaj z wizją końca”)[25]stanowiącej wyzwanie dla projektantów, dla których produktem przeważnie nie jest jeszcze zasób, a nadal własny projekt. Można tu wydzielić fazę powstawania zasobu oraz fazę zarządzania nim.Ułatwi to także zdefiniowanie węzł ówna przecięciachelementów matrycy celem ich indywidualnego analizowania. Ma to nacelu zogniskowaniedziałań standaryzującychkonkretnewycinkiprocesu inwestycyjnego. Wzmocni to tym samym strukturę całego układuibędzie stanowić krok w kierunku stworzenia wizualnego warsztatu pracy – domeny ekosystemu Lean.REASUMUJĄC GENERALNY OPIS CAŁEJ MATRYCY NALEŻY PODKREŚLIĆ,IŻ JEST ONA ROZUMIANA NIE JAKO LISTA DOWOLNYCH ELEMENTÓW, ZKTÓRYCH MOŻNA WYBRAĆ DORAŹNIE WŁASNY ZESTAW, ALEJAKO DOCELOWY SYSTEM.NIEWIELE DA OPARCIE SIĘ NA NORMACH,TECHNOLOGII CZY WYMAGANIACH EKOLOGICZNYCH,GDY NIE ZOSTANIE UWZGLĘDNIONA W PROCESACH ZINTEGROWANYCH LUDZKA PERSPEKTYWA LUB NIE ZOSTANĄWYPRACOWANEKLASYFIKACJE CZY OPTYMALNE WARUNKI CYBERBEZPIECZEŃSTWA DLA ŚRODOWISKA INWESTYCYJNEGO.SYSTEM BĘDZIEWPEŁNI FUNKCJONOWAŁ JEDYNIE JAKO CAŁOŚĆ.PRZEDSTAWIONA MATRYCA NIE STANOWIWIELKICH ZMIANWPROCESACH BUDOWLANYCHWPORÓWNANIUZMETODAMI TRADYCYJNYMI.JEJ ZESTAWIONE ELEMENTY MAJĄ JEDYNIE NA CELU USPRAWNIENIE DOTYCHCZASOWYCH DZIAŁAŃ POD WZGLĘDEM EFEKTYWNOŚCI,EKONOMICZNOŚCI,KOOPERACYJNOŚCI ORAZ PRZEPŁYWU INFORMACJI.

Rysunek 15: Plan Pracy – pierwszy element matrycy dla faz czasowych inwestycji.Opracowanie własne

5.1.1 Ekosystem prawno-normatywny

Plan pracy nie posiada podstawynormalizacyjnej ani legislacyjnej. Będzie on zawierałprzede wszystkim niniejszą Mapę Drogową, ale także wszystkie dokumentyiprogramy (np. Standaryzacja usług Hubów Innowacji Cyfrowych dla wsparcia cyfrowej transformacji przedsiębiorstw” w ramach Programu Ministra na lata 2019 – 2021 p.n. „Przemysł 4.0”)5354powstałe lub dopiero powstającew Polsce, które ukierunkują rozwój BIM pod względem strategicznym, czyli umożliwiającym uzyskanie całościowegopoglądu na metodykę BIM. Wielez tych dokumentów być może nie uzyska statusu wskazującego drogę BIMw Polsce, ale niektórez pewnościąznajdą sięw uznanym powszechnie zestawie kluczowych opracowańw kierunku stworzeniametodykiwspółpracyoraz integracji w polskim budownictwie.PONIEWAŻ POLSKA JEST DOPIERO NA POCZĄTKU DROGI NORMALIZACYJNEJ ISTANDARYZUJĄCEJ METODYKĘBIM,NALEŻY UZNAĆ TEN ELEMENT MATRYCY ZA OTWARTY ZBIÓR,DO WYPEŁNIENIA TREŚCIĄWDALSZEJ PRZYSZŁOŚCI.

5.1.2 Opis

Można przyjąć, że polski Plan Pracy55korzysta ze struktury brytyjskiego Digital Plan of Work (DPoW)56, ponieważ zawiera też wyszczególnienie faz inwestycji. Polski Plan zakłada ponadto opracowanie podstawowych wytycznych, które powinny zostać przyjęte lubdopiero przygotowane, aby zintegrowany proces inwestycyjny mógł się w ogóle rozpocząćidalej być właściwie prowadzony

5.1.2.1 Normalizacja BIM dla Polski

•Przyjęcie norm ISO, będących tłumaczeniem światowych standardów BIM tworzonych na bazie brytyjskich PASiBS, odpowiednioiadekwatnie dla wszystkich dziewięciu elementów matrycy jest obligatoryjne dla powodzeniastosowania metodyki BIMw inwestycjach budowlanychiinfrastrukturalnych. Standaryzacja BIM jest strategią, obejmującą wszystkie dziedziny tworzenia informacji dla procesów zintegrowanych. Poniższa grafika, ilustrująca środowisko standaryzacji BIM pochodzi z raportu technicznego JRC „Building Information Modelling (BIM) standardization”[26] z roku 2017, firmowanego przez Unię Europejską.

Rysunek 16: Platforma standaryzacji BIM [26].

Przyjęcie iadaptacja aktualnych i przyszłych światowych strategii w dziedzinach ekologii, technologii, bezpieczeństwa danychiinnych, podjętew konsultacji z aktualnymi środowiskami politycznymiw Polsce;•Przyjęcie ustaleń strukturyzujących matrycęz niniejszego dokumentu; •Przyjęcie powstałych w przyszłości dokumentów regulującychistandardów w ramach elastycznego wypełniania struktury strategicznej.

5.1.2.2 Warunki brzegowe z rozdziału 3. niniejszego dokumentu

Strukturyzacja aktualnego poziomu 1 BIM (CAD) według normy PN-EN ISO 19650-1:2019;•Przyjęcie mentalnej gotowości do zmianw metodach zarządzania środowiskiem projektowym (według serii norm PN-EN ISO19650 oraz innych norm organizujących proces projektowo-wykonawczy);•Wsparcie dla ewolucji etosu pracy (zdobycie zaufania, kooperacja, uczenie się oraz przejrzystość);•Zmiany legislacyjne, wspomagające rozwój BIM (Ustawa PZPw tym przygotowanie projektu polityki zakupowej, Ustawa Prawo Budowlaneirozporządzenia dotyczące prowadzenia inwestycji budowlanych) Stworzenie specyfikacjiizakup platformy IT wspomagającej realizację inwestycji w metodyce BIM wedługkoncepcjiopracowanej w innejczęści niniejszego projektu [57]

5.1.2.3 Dodatkowa faza prowadzenia inwestycji

•Faza programowania inwestycjiiweryfikacji ekonomicznej jej przedmiotu. Oznacza to wyodrębnieniez fazy kapitałowej dodatkowego etapu przedkapitałowego (programowaniaiweryfikacji), zwanego MacroBIM. Celem tej nowej fazy jest weryfikacja ekonomiczna inwestycji w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego58. Rezultatem tej analizy jest albo dalsze procedowaniew tym samym postępowaniu(któr eprzechodzi do fazy kapitałowej), albo zakończenie postępowaniaiporzucenie pomysłu inwestycyjnego59;•Faza kapitałowa (projektowo-wykonawcza), tworząca jedność z fazą MacroBIM. Faza MacroBIM jest częścią postępowania o udzielenie zamówienia, a nie fazą poprzedzającą wszczęcie postępowania;•Faza eksploatacyjna wraz z utylizacją zasobu (wyburzenie lub restauracja/rozbudowa).

5.1.2.4 Zmiany w środowisku przemysłu budowlanegooraz administracji publicznej

•Sugerowane wewcześniejszych opracowaniach utworzenie Komitetu Sterującego zarządzania wdrażaniem BIMw polskiej gospodarce. Ma to być ciało skupiającew swoich działaniach „odgórną” decyzyjność w/s BIM w Polsce, z ministrem ds. rozwoju jako lideremi zwybranymi doradcami;•Ustanowienie podobnych komórek organizujących pracęw BIM w organach jednostek szczebla administracji rządowejisamorządowej związanychz procesem inwestycyjno-budowlanym;•Zwiększenie nakładów na branżę BadaniaiRozwój, gdyż bez jej udziału nie będzie możliwe technologiczne wsparcie procesów BIM;•Ustanowienie ściślejszej współpracy przemysłu ze środowiskiem akademickim;•Ustanowienieiwdrożenie programów regularnych studiów o tematyce BIM na uczelniach technicznychw Polsce, ale takżewe wszystkich szkołach technicznych średniego szczebla, związanychz budownictwem.

5.1.2.5 Definicja ról uczestników procesów zintegrowanych w metodyce BIM

Tabela 2. Modelarz BIM(modelowanie informacji)

Modelowanie cyfrowej informacjio tworzonym zasobie, zarówno geometryczno-topologicznej, jakialfanumerycznej, eksport danych do formatu IFC60Najbardziej technologicznie zaawansowany uczestnik procesów pod względem obsługi danych dla modelu informacji PIM61Każda branża tworzeniaiewaluacji cyfrowego modelu informacji o zasobie Techniczne / obsługa programów BIM, znajomość etapów powstawania zasobu na budowie

Koordynacja modelu pod względem zawartości informacji, poprawności parametrów IFC oraz sposobów wymiany danych z innymi uczestnikami procesówZnawca otwartych formatów wymiany informacjiizadań branż projektowychKażda branża tworzeniaiewaluacji cyfrowego modelu informacji o zasobieWyższe lub średnie techniczne / obsługa wszystkich formatów wymiany informacji dla konkretnej inwestycji

Tabela 4. Manager BIM (dystrybucja dostarczonej informacji między uczestników)

Koordynacja i zarządzanie technologiczną stroną procesów BIM we współpracy ze wszystkimi uczestnikami, zarządzanie informacjąo zasobie we wszystkichmodelach projektowych (formaty otwartena bazie norm ISO – patrz pkt. 5.5.2.5)Znawca wymagań dla modelu projektowego dla potrzeb wykonawstwaPreferowana rola specjalisty dla każdej z trzech głównych stron: zamawiający, zespół projektowyizespół wykonawczyWyższe technicznelub licencjat/ usuwanie usterek, umiejętności miękkie, koordynacja zadań branż budowlanych

Tabela 5. Lider BIM(szczupłe zarządzanie informacjąw metodyce BIM):

Koordynacja wszystkich części procesuw metodyce zintegrowanej BIM między wszystkimi uczestnikami, niezależnie od branży, stopnia zaawansowania technologicznego czy etapu procesuZnawca całego procesu zintegrowanego w metodyceBIMJeden specjalista na całą inwestycję, dowolna przynależność, także zewnętrzna, członek Grupy Podstawowej62Wyższe, niekoniecznie technicznelub licencjat/ usuwanie przeszkód, umiejętności miękkie, manager cyfrowych procesówbudowlanychizadań Lean.

5.1.2.6 Przyjęcie dodatkowych zaleceńuzupełniających Plan

•Wspieranie rozwojuICT (Information and Communication Technologies) – stały postęp technologiczny – będzie to szczególnie istotnew elemencie niniejszej matrycy o nazwie Cyberbezpieczeństwo;•Teoria gry (Game Theory), zajmująca się matematycznymi modelami strategicznych interakcji między decydentami wewszelkiego rodzaju procesach widziprzyszłośćw relacjach„win-win”, czyliw korzyściach dla wszystkich stron relacji. Wynikło to z badań nad rezultatami dostępnych typówgier fabularnych (Role Playing Games)przeprowadzonych w latach 60-tychi 70-tych XXwieku na University of Michigan(Robert Axelrod)63. Długodystansowo(w tysiącach przypadków)ipoza granicami błędu najlepsze rezultaty osiągały postacieo profilu unikającym konfliktówipromującym celejednomyślności oraz zysków dla każdej ze stronpoprzez postawę współpracy. Postawa taka wymaga wzajemnego zrozumienia, umiejętności słuchania, empatiiizaufania, które są także podstawą procesów w metodyce BIMizostały ujętew warunkach brzegowych dla matrycy strategicznej. Zalecanejest przyjęcieiwdrożenie systematycznego podejściaw zakresieosiągania równowagi„win-win ” w transakcjach biznesowych, bazując na modelu„ciąg łego doskonalenia” z zakresu Lean, zapisanymjuż takżew pierwszych polskich normach BIM PN-EN ISO seria 19650

5.1.2.7 Projekty pilotażowe

Zadaniem podmiotów publicznych jest zdefiniowanieiprzygotowanie konkretnych inwestycji publicznych jako projektówpilotażowych dla zrealizowania ich w metodyceBIMprzy użyciu odpowiednich kontraktów motywacyjnychistandardów, zapisanychw innej części niniejszego opracowania(„Zarządzanie inwestycją budowlanąw metodyce BIM – propozycja szablonów dokumentów BIM”).

5.1.2.8 Praca medialna nad propagacją BIM i jego strategii wdrażania

Propagowanie BIMw mediach, podczas konferencji branżowych czy za pośrednictwem poświęconych temu zagadnieniu publikacjijako część strategii wdrażania BIMw Polsce.

5.1.2.9 Szkolenia

Plan pracy nie przewiduje dodatkowych szkoleńw zakresiejego części składowych, ale wymagane jeststworzenie oficjalnych dokumentów, opisu jących wszystkie zapisane zależnościinadających kierunek procesuwdrażania BIMw Polsce przez podmioty centralneilokalne. Działaniawdrażające powinny być inicjowaneikoordynowane zarówno oddolnie, jakiodgórnie

5.2.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Idea fazy wstępnej inwestycji zawarta jest co prawdaw sporządzonym przez brytyjską izbę architektów RIBA (Royal Institute of British Architects)64dokumencie strategicznym, zwanym potocznie Digital Plan of Work (DPoW), ale jej potencjał wydaje się nigdzie niewykorzystany. DPoW opisuje działania BIM dla kolejnych stadiów inwestycji w płynnym, jednorodnym procesie, charakteryzującym się dostarczaniem cząstkowych informacji projektowych, zwanych Data Drops (zrzuty danych), w każdym z etapów systemu za wyjątkiem pierwszego stadium opracowania strategii przedsięwzięcia. Koncepcja DPoW nie przewiduje jednak wczesnej, osobnej oceny ekonomicznej projektu dla uniknięcia pomyłek finansowych 65. O tym decydują albo warunki uruchomienia osobnego MacroBIMalbo zamawiający na własne ryzyko;

Rysunek 18: Digital Plan of Work (DPoW) w wersjizroku 2019 [66]

rugim wymaganiem dla MacroBIM jest wypracowany przez zamawiającego plan przedsięwzięciaw formie dokumentów wymaganychw normie ISO 19650-1:2019dla określenia warunków inwestycji. Jedyną różnicę między OIR-PIR-AIR-EIR67dla fazy MacroBIMw porównaniuz fazą kapitałową stanowi brak konieczności definiowania tych typów wymagań przez wykonawcę(koordynacjaz wymaganiami zamawiającego konieczna będziew fazie kapitałowej dla wypracowania wspólnych wymagań dla całej inwestycji);•PAS 91:2013+A1:2017jest brytyjskim dokumentem, służącym zabezpieczeniu zamawiającego poprzez wymaganie udzielenia odpowiedzina zestawy pytań PQQ (Pre-Qualification Questionnaire)68 przez przystępującego do postępowaniaw fazieMacroBIM wykonawcy. Wymagania kwalifikacyjne mogą zostać rozszerzone przez zamawiającego dla uzyskania wymaganej jakości ofertiich twórców. •A – Pierwszy wymagany zakres pytań dotyczy: identyfikacji oferenta, informacji finansowej, stanu przedsiębiorstwaikwalifikacjizawodowych orazpolityki podmiotu dotyczącej bezpieczeństwaizdrowia. •B –Drugizestawjest opcjonalnyidotyczypolityki konkurencyjności, środowiskowej, jakości zarządzania procesami oraz kwalifikacjiw procedowaniu metodyki BIM. •C –Trzeci wymagany zestaw pytań dotyczy kwalifikacji podmiotów w przypadku brania przez nichudziału w przetargach publicznych zarówno dla sektora cywilnego, jakimilitarnego. Dokument ten nie został jeszcze podniesiony do rangi standardu brytyjskiego (BS), a tym samym nie jest też normą ISO dla BIM. Mimo wszystko należy oczekiwać jego standaryzacji, gdyż nadal jest uaktualniany, a jego charakter sprzyja wczesnej kontroli nad procesem inwestycyjnym. Biorąc pod uwagę charakter fazy MacroBIM byłabyto pierwsza możliwość dla zamawiającego ocenyprzydatności ofert w postępowaniupod względem organizacyjnym.

5.2.2 Opis

Wyodrębnienieiodpowiednie potraktowanie fazy MacroBIM są kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego przedsięwzięć każdego rodzaju, ale zwłaszcza tych, w które zaangażowane są duże środki finansowe, a których z góry ustalona wielkość lub/i skala trudności powinny stanowić warunki brzegowe uruchomienia tej procedury. Istnieje na świecie kilka zapisanych prób zagwarantowania ekonomiczności inwestycji, ale nigdzie nie zostało to klarownie wydzielonez procesów budowlanych. Najbliżej tego jest dokument opracowany przez agendy rządowew Wielkiej Brytanii w 2014 roku, przedstawiający modele kontraktowe Integrated Project Insurance oraz Two Stage Open Book [27] . Ponadto King’s College London opublikował dokument nt. stworzenia dwóch etapów: do weryfikacji zespołów oferentów a następnie do przeprowadzenia właściwej inwestycji [28]. Wspomniane już w rozdziale 3.1.1polskie opracowanie strategiczne SARP/GUNB/PZITB z 2015 roku[19]wprowadza wprawdzie postulat ewaluacji ekonomicznej inwestycji publicznych, ale bez sformułowania dalszych konkretnych propozycji kroków wdrożeniowych.FAZA MACROBIMJEST ELEMENTEM PROCESU ZAKUPOWEGO ZASOBU, KTÓRY OBEJMUJE DOSTARCZENIE KONCEPCJI PROGRAMOWEJ (PROJEKTOWO-WYKONAWCZEJ) ZPROPONOWANYMWSKAŹNIKOWYM ŁĄCZNYM KOSZTEM WYKONANIA INWESTYCJI.MACROBIMSTANOWI ETAP POSTĘPOWANIA OUDZIELENIE ZAMÓWIENIA IZASADNICZO NIE RÓŻNI SIĘ ZNACZĄCO OD TRADYCYJNYCH PROCESÓW ZAKUPOWYCH.NIEMNIEJ JEDNAKWTAKIM PROCESIE INACZEJ POŁOŻONY JEST NACISK NA PRZYGOTOWANIE INWESTYCJI,TAK ABY ZAPEWNIĆ JEJ BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE69.MacroBIM składa się z następujących kroków:•Ogłoszenie postępowania z określeniem potrzebiwymagań zamawiającego; •Przeprowadzenie selekcji w celu wyłonienia określonej przez zamawiającego liczby uczestników/ oferentów, którzy zostają zaproszeni do złożenia ofert wstępnych obejmujących koncepcję realizacji inwestycji z jej ewaluacją finansową; •W przypadku gdy oferty wstępne znacząco odbiegają od budżetu zamawiający powinien mieć możliwośćunieważnienia postępowania; •Przeprowadzenie negocjacji pomiędzy zamawiającyma uczestnikami70 w zakresie ofert wstępnychlub ofert składanychw trakcie negocjacji, które obejmują negocjacje Kosztu Docelowego; •Zaproszenie do złożeniaizłożenie ofert ostatecznych;•Faza MacroBIM kończy się dostarczeniem zamawiającemu rozwiązania konceptualnego (opisanegow dalszej części rozdziału) z określeniem Kosztu Docelowego (patrz dalej pkt 5.2.2.3);•Zamawiający ocenia zarówno jakość merytoryczną schematycznej koncepcji, jakijej wartość ekonomiczną. Wybranerozwiązanie (oferta) z ustalonym Kosztem Docelowym służy jako podstawa do przeprowadzenia fazy kapitałowej (projektowejiwykonawczej).W celu zwiększenia zainteresowania postępowaniemzamawiający powinien przewidziećzwrot kosztów udziałuw postępowaniu, dla wykonawców, którzy zostali zaproszeni do złożenia wstępnych ofert71. Zwrot kosztów udziału w postępowaniu jest dopuszczalny na gruncie przepisów ustawy Pzp72, a taka praktyka z pewnością przyczyniłaby się do zwiększenia konkurencyjności postępowań.Koncepcja każdego z oferentów powinna być wypracowanaw formie współpracy między maksymalnie możliwą liczbą wszystkich istotnych podmiotów, które będą zaangażowanew realizację inwestycji budowlanej, zarówno na etapie projektowymiwykonawczym (Joint Venture), łączniez przyszłymi użytkownikami, na podobieństwo wielostronnych kontraktów dla zintegrowanej fazy projektowo-wykonawczo-eksploatacyjnej właściwej inwestycji. Motywacyjne kontrakty wielostronne będą jednak istotne dopiero w następnej fazie (kapitałowej).Dodatkowym celem wyodrębnionego MacroBIM jest ustanowienie zasad współpracy w fazie ewaluacyjnej, wraz ze schematami tej współpracy w drugiej fazie realizacyjnej, gdzie właściwa gospodarka zasobami ludzkimi jest już kluczowa dla powodzenia przedsięwzięcia.MacroBIM nie musi być ogólnym obowiązkiem, ale powinno być wymagane dla ryzykownych inwestycji lub przedsięwzięć złożonych i skomplikowanych o budżecie przekraczającym 10 mln Euro. Biorąc pod uwagę przewidzianew nowejustawie Pzprozwiązania prawne przeprowadzenie postępowaniaz wykorzystaniem MacroBIM wydaje możliwe przy zastosowaniu procedury negocjacji z ogłoszeniem (152-168 Pzp)lub alternatywnie procedury dialogu konkurencyjnego73. Procedura negocjacyjna może być stosowana dla zamówień obejmujących roboty budowlane, dostawy lub usługi obejmują rozwiązania projektowe lub innowacyjne, jak również w przypadku zamówień które z uwagi na swój charakter, stopień złożoności lubz uwagi na ryzyko związanez robotami budowlanymi, dostawami lub usługami nie mogą zostać udzielonew innej procedurze.Zastosowanie modelu MacroBIM według koncepcji przedstawionej powyżej może jednak wymagać zmian legislacyjnych na poziomie Pzpw celu umożliwienia zamawiającemuunieważnienia postępowania,w przypadku gdy wartość ofert wstępnych znacząco przekracza szacunkowe koszty zamówienia74. Kolejnym powodem wyodrębnienia MacroBIM jest konieczność wynegocjowania Kosztu Docelowego tak, aby stał się on podstawowym kryterium ekonomicznym inwestycji. Realizacja fazy MacroBIM jest możliwaw ramach zamówienia publicznego pod dwoma warunkami: •Zamówienie obejmuje jako pierwszy etap całego procesu inwestycyjnego koncepcję inwestycji oraz jej ewaluację ekonomiczną, bazującą na modelukoncepcyjnym maks. LOD 100 dla brył, LOD 200 dla modelu funkcjonalnego (więcej o LOD w rozdziale 5.8.2.3) oraz innych wskaźnikach kosztowych. Efektem fazy MacroBIM jest propozycja tzw. Kosztu Docelowego.Zakończenie fazy MacroBIM nie musi oznaczać automatycznego przejścia do kolejnej, czyli faktycznej realizacji;•W przygotowaniu każdej koncepcji ofertowej oraz jej ewaluacji finansowej, w miarę możliwości,w ramach wielostronnej współpracy powinny uczestniczyć wszystkie potencjalne podmioty zaangażowanew proces dostarczania zasobu inwestycyjnego, aby kalkulacje ekonomiczne były jak najbardziej realistyczne. Aktualny poziom technologii pozwala także na stworzenie kalkulacji gospodarki energetycznej z modeli bryłowych oraz funkcjonalnych, co także jest elementem generalnej kalkulacji kosztów życia zasobu, jako uzupełnienie oferty ekonomicznej. Te oraz podobne symulacjeianalizy powinny zwykle rozpoczynać każdy proces w metodyce BIM, a nie pojawiać się dopierow dalszych fazach procesu inwestycyjnego.Poniższa grafika przedstawia przykład modelu koncepcyjnego (kubaturyipowierzchnie zgrupowanych funkcji) dla celów ewaluacji wskaźnikowych kosztów inwestycji w fazie MacroBIM

Rysunek 19: Przykład maksymalnej dokładności modelu dla dostarczeniaw fazie MacroBIM [75]

Jest to rekomendacjao maksymalnym stopniu nasycenia informacją, NIE ZALECA SIĘ UŻYWAĆ DLA KALKULACJI WSKAŹNIKOWYCH DOKŁADNIEJSZEGO ZAPISU PROGRAMOWANIA KONCEPCJI.W większości przypadków wystarczyłyby nawet zgrupowane funkcje na poszczególnych kondygnacjach obiektu, gdyż odpowiada tokryteriomimetodom szacowania(m2, m3, brutto/netto) z biuletynów cenwskaźnikowych. Poniższa grafika zawiera przepływ działańw procesie inwestycyjnym z zastosowaniem fazy MacroBIM w celu ewaluacji ekonomicznej inwestycj.

Rysunek 20: Ilustracja procesu inwestycyjnego z zastosowaniem fazy MacroBIM. Opracowanie własne

5.2.2.1 Myślenie systemowe i projektowe (Systems& Design Thinking)

Faza MacroBIM powinna rozpocząć się od ustrukturyzowania organizacji podmiotów biorących udział w tej początkowej fazie inwestycji, przede wszystkim od wprowadzenia zasadsystemowego myślenia (Systems Thinking)76 o zamierzonym projekcie. Jest to podstawa funkcjonowania zintegrowanej organizacji, jednegoz czterech filarów procesów zintegrowanych, a przy tym dobra metoda na zrozumienie złożoności środowiska inwestycyjnego.Kolejnąmetodątworzenia ładu organizacyjnegow inwestycjach budowlanych jest podejścieDesign Thinking(myślenie projektowe)77. Chodzi w nim o całościowe (holistyczne) przeanalizowanie wszystkich czynników wchodzących w skład opracowywanej inwestycji przy udziale jak największej liczbyuczestników bior ących udział w dostarczeniuieksploatacjiprzyszłego zasobu. Im lepiej będą przeprowadzone te analizy, tym dokładniejszy będzie wynik ewaluacji.Istnieją do tego celu wypracowane profesjonalne narzędzia. Organizacja CIFE (Center for Integrated Facility Engineering)78stworzyła matrycę o nazwie POP (Product – Organisation - Process)79 w celu wizualnej pomocyw takiej analizie. Matryca ta posiada 9 pól w systemie 3x3 dla krzyżujących się obszarów pionowych (wspomniane Produkt, OrganizacjaiProces)ipoziomych (Funkcja, Forma/Struktura oraz Zachowanie, czyli procedury działań).Matryca jest produktem zogniskowania procesu tworzeniarozwiązania w następującej sekwencji: •Zrozumienie funkcji, czyli jaką rolę ma pełnić zasób?•W jaki sposób zasób ma działać, aby spełnić oczekiwaną rolę?•Jaka struktura fizyczna (forma) spełni oba pierwsze warunki?Poniżej przedstawionoprzykład matrycy POPdla Zespołu Zintegrowanego.Możliwe są osobne matryce POP dla innych uczestników procesów inwestycyjnych, jak np. biznesowa dla zamawiającego, organizacyjna dla zespołu projektowego czy końcowego użytkownika.

Tabela 6. Przykład zastosowania matrycy POP dla działań Zintegrowanego Zespołu80. Opracowanie własne na podstawie [24]

Funkcja Jakie działania tworzące jakość ma zapewni zasóbo wysokiej wartości?Jakie mamy cele?Jak je osiągniemy?Co musimy kontrolować?Co będziemy produkować (zakres, jakość)?

Forma Jakie pomieszczenia, komponentyisystemy powinny się znaleźć w obiekcie?Kto będzie podejmował decyzje co do jakościiwartości?Jak się zorganizujemy?Jakie metody zastosuje zespół?Jakie będą ich kroki?

Zachowanie Jakich prognoz dokonamy?Jakich mierników użyjemy do nich?Jakie będą mierzalne wyniki dla całego zespołu?Jakie będą mierniki produkcjiijej wyników?

Kolejna faza opracowania wytycznych inwestorskich dla stworzenia zapisanychw normie PN-EN ISO 19650-1 typów wymaganych informacji o tworzonym zasobie inwestycyjnym także posiada odpowiednie i pomocne narzędzia wizualne. Wywodzą się onez metodyki Lean (dalej o nich w pkt 5.7.2), ale wpisują się funkcjonalnie w proces urzeczywistniania celów BIM dla konkretnej inwestycji. Mowao narzędziu zwanym Mapowanie Strumienia Wartości (Value Stream Mapping)81, które pozwala na wizualne zapisanieiprzeanalizowanie schematycznych procedur realizacyjnychw inwestycji budowlanej.Poniżej zaprezentowano zestawienie przykładowych (jeszcze nienormowanych) ikonisymboli w celu stworzenia diagramów programowania inwestycji w fazie MacroBIM.Jest to kolejnym dowodem na to, iż w procesach zintegrowanych elementy przenikają sięinakładają się na siebie.

Rysunek 21: Zestaw ikonisymboli dla sporządzania graficznych Mapowań Strumienia Wartości [82]

5.2.2.2 Wymagania inwestora (SWZ + BIM)

W opracowaniuinnej części projektuz szablonami dokumentów do wypracowania przez zamawiającego. Szablony te są oparte na zapisie normy PN-EN ISO 19650-1:2019istanowią cały pakiet wymagań informacji, które zamawiający przygotowuje przed rozpoczęciem inwestycji.Wymagania informacyjne powinny już być przedstawione oferentomw fazie MacroBIM. Ich skonsultowanaz wykonawcą forma jest podstawą wymaganej informacji o zasobiew procesie jego tworzeniaidostarczenia,a więc w fazie kapitałowej.

5.2.2.3 Koszt Docelowy (ang. Target Cost)

Ideaizasady ekstrapolacji Kosztu Docelowego, a więc podstawowego kryterium ekonomicznego inwestycji, zostały najlepiej przedstawione graficznie w prezentacji zespołu Haahtela na forum zorganizowanym przez Lean Construction Institute w styczniu 2016 roku. Poniżej własna grafika na bazie fińskiego źródła.

Rysunek 22: Schemat ekstrapolacji Kosztu Docelowego spośród dostępnych rozwiązań projektowych. [29]

KOSZT DOCELOWY POWINIEN BYĆ PUNKTEM WYJŚCIA KAŻDEJ INWESTYCJI PROCEDOWANEJWMETODYCE BIM.Z możliwej bazy rozwiązań projektowych dla fazy przedprojektowej (koncepcyjnej) wybieraneioceniane są tylko te, które pozostają po nałożeniu na ich zestawienie dwóch kryteriów: minimalnej jakości rozwiązania projektowego oraz założonegow procesie ewaluacji koncepcji maksymalnego Kosztu Docelowego. Ewaluacja koncepcji zakłada kalkulacje wskaźnikowe dla m2funkcjibrutto/netto, m3kubatury, kalkulacjejednostkowe,inne możliwe do uzyskania z modeli bryłowych (bez jakichkolwiek definicji przegród budowlanych czy otworów)izestawienia grup funkcji (bez podziału na indywidualne przeznaczenie pomieszczeń). Koszt wskaźnikowy jest ekstrapolowany w widełkach minimum-maksimum (pomocnew tym mogą być cenniki, zawierające koszty wskaźnikowe), a następnie weryfikowany przez oferentaz kosztami rynkowymi dla inwestycji podobnego typu. Weryfikacja ta zawiera propozycję Kosztu Docelowego inwestycji, przedstawioną jako produktkońcowy w faz ieMacroBIMpost ępowania. W przypadku akceptacji oferty Koszt Docelowy jest następnie ustalany w negocjacjachz zamawiającym jako podstawa dalszego procedowania. Jest to podejście projektowe wychodzące od ustalonego kosztu, a nie kalkulujące koszt dla wynikowegoprojektu.Aby propozycja ta była realistyczna, musi uwzględniać nie tylko rozwiązania projektowe, ale także wykonawcze, organizacyjne dla placu budowy oraz eksploatacyjne. Stąd też zalecane jest tworzenie wielobranżowych zespołów przygotowujących oferty kosztowe w faz ieMacroBIM.Docelowo dla wdrożenia BIMw Polsce rekomendowane jest przyjęciestopniowo innych kontraktów niż „zaprojektuj-wybuduj”lub„wybuduj”, które nie są rekomendowanez perspektywyobsługi Kosztu Docelowego, ponieważ nie zapewniają pełnej współpracyidążenia do wspólnego celu dla wszystkich uczestników inwestycji84 . Mowa o kontraktach wielostronnych stworzonych specjalnie dla BIM Zadaniem zamawiającego na zakończenie etapu MacroBIM jest :•albo odrzucić pomysł realizacji inwestycji, gdy zaproponowany przez oferentów w fazie MacroBIM Koszt Docelowy przekracza możliwości inwestycyjne zamawiającego(nie rokując poprawy w trakcie negocjacji);•albo przystąpić do negocjacji ostatecznego Kosztu Docelowego, który będzie obowiązywał dla fazykapitałowejinwestycji realizowanej przez wielobranżowy zespół projektowo-wykonawczo-operacyjny, który wygr ałpostepowaniew fazie MacroBIM.W rozdziale o Lean (pkt 5.7) przedstawione zostałymetody monitorowania Kosztu Docelowegow celuzapobiegania jego zwiększeniu.

5.2.2.4 Umowydla BIM

Umowy zawierane na gruncie przepisów Pzp mają charakter cywilnoprawny (art. 8 ust. 1 Pzp). Powyższe oznacza, że umowao zamówienie publiczne podlega swobodzie kontraktowej wynikającej z art. 353(1)Kodeksu cywilnego, z ograniczeniami wynikającymi z przepisów Pzp tj. m.in. forma czy zasady zmiany postanowień umowy o zamówienie publiczne.Pomimo wspomnianej zasady swobody kontraktowej stron umowy o zamówienie publiczne mają co do zasady charakter umów adhezyjnych, których postanowienia są kształtowane na korzyść strony, która jest autorem umowy (tutaj zamawiającego). Problem braku zapewnienia lub co najmniej zachwiania równowagi kontraktowej stron występuje niezależnie od stosowanego modelu umowyzarówno na gruncie umów sporządzanychw całości samodzielnie przez zamawiających na potrzeby realizacji konkretnej inwestycji jak również na podstawie umów opartycho wzorce kontraktowe - np. wzorce kontraktowe FIDIC - dostosowane do potrzeb danej inwestycji. Podobnie, zachwianie równowagi kontraktowej stron można zaobserwować niezależnie od stosowanego modelu realizacji zamierzenia budowlanego, czy tow formule „wybuduj” (wykonawca wykonuje obiekt na podstawie dokumentacji projektowej dostarczonej przez zamawiającego) czy też „zaprojektujiwybuduj” (za przygotowaniedokumentacji projektowej oraz wykonanie inwestycji odpowiada wykonawca)85. W kontekście powyższych uwag pozytywnie należy ocenić regulacje przewidzianew art. 431ikolejnych ustawy Pzp, z któ rych wynika m.in. obowiązek współdziałania stron przy wykonaniu umowy, zakaz stosowania klauzul abuzywnych czy też obowiązek określenia zasad waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy. MODEL REALIZACJI INWESTYCJI OPARTY NA PRZENOSZENIU CAŁOŚCI RYZYK,ZWIĄZANYCHZPROJEKTOWANIEMIBUDOWĄNA WYKONAWCĘ NIE MOŻE BYĆ MODELEM PRAKTYKOWANYMWPRZYPADKU INWESTYCJI REALIZOWANYCHWOPARCIU O BIM.W swoim założeniu BIM ma wspierać realizację inwestycji opartąo zintegrowanąipartnerską współpracę stron, a jak wskazują badania, największe korzyści przynosił model realizacji inwestycji oparty na jak najwcześniejszym zaangażowaniu wykonawcy[30]Z organizacyjnegoifunkcjonalnego punktu widzenia modelowanie informacji może zapewnić lepszą koordynacjęimonitorowanie we wszystkich fazach realizacji inwestycji, począwszy od planowania do fazy udzielania zamówieniaijego realizacji. Co istotne, może ograniczyć konieczność dokonywania zmianimodyfikacji na etapie wykonawstwa, co może miećkrytyczne znaczenie w kontekście współpracy uczestników procesu inwestycyjnego. Z tego względu postanowienia umowne są kluczowe dla wykorzystania BIM, o ile odpowiednio regulują m.in. kwestie: (i) terminów w odniesieniu do przekazywaniaizatwierdzania informacji projektowychiinnych danych; (ii) wykrywanie kolizji, wczesne ostrzeganieizarządzanie ryzykiem; (iii) prawa własności intelektualnej86(rozdział z książki [31] )Jak wskazuje praktyka, to właśnie wprowadzanie zmianw toku realizacji inwestycji, a wkonsekwencji powstawanie opóźnieńizwiększenie kosztów realizacji inwestycji budzi często największe kontrowersjeijest powodem sporów pomiędzy inwestorema wykonawcą Umowy dla BIM charakteryzują się odrzuceniem stanowisk antagonistycznychiprzyjęciem kooperacyjnego modelu funkcjonowania. Aby to się stało, potrzebnych jest kilka elementów takich umów inwestycyjnych:•Wielostronność, a więc jednawspólna umowadla wszystkich stron;•Dla uniknięcia konfliktówiwspomagania współpracy: wprowadzenie zrzeczenia się wzajemnych roszczeń (za wyjątkiem roszczeń osób trzecich oraz winy umyślnej);•Wprowadzenie podstawowego kryterium ewaluacji ekonomicznej inwestycji w postaci Kosztu Docelowego, wypracowanegow fazi e MacroBIM, monitorowanego następnie przez cały czas trwania inwestycji;•Wprowadzenie elementu motywującegow postaci poduszki finansowej do podziału między stronami (członkowie Grupy Podstawowej lub inna dyspozycja) w przypadku dostarczenia zasobuw termi niei w Koszcie Docelowym lub na pokrycie strat w przypadku ich niedotrzymania87;•Wprowadzenie wspólnie zdefiniowanegorejestru ryzyk (Risk Register), metod zarządzania tym katalogiem oraz metod wspólnego usuwania zaistniałych zagrożeń;•Wprowadzenie obowiązku ustanowienia Grupy Podstawowej, zarządzającej inwestycjąw fazie tworzeniaidostarczenia zasobu, składającej sięz przedstawicieli głównych wykonawców (projekt + budowa) oraz zamawiającego.Takie zintegrowane umowy tworzą zatem system dzielonego ryzyka, którego celem jest zmniejszenie całkowitego ryzyka realizacji inwestycji.Istnieją na świecie wzory takich kontraktów. Donajbardziej znanych należą:•IPD – Integrated Project Delivery (autorstwa kancelarii Hanson Bridgett LLP z U.S.A.88 – Standard Multi-Party Agreement);•PA – Project Alliancing;•CLP - Cost Led Procurement;•IPI -Integrated Project Insurance;•2SOB – Two Stage Open Book[27] ;•EBP – Early BIM Partnering;•AIA C191/195 – rodziny kontraktów AIA (amerykańskiej organizacji architektów);•Consensus DOCS 300.Istnieje także kilka innych propozycji podobnych form umów, zbliżonych do optymalnego rozwiązania typu Joint Venture, a więc ukierunkowanych na realizację wspólnego celuiosiągnięcia wspólnych zysków lub wspólnego pokrycia strat, ograniczając jednocześnie obwinianie którejś ze stron za niepowodzenie na rzecz wspólnej odpowiedzialności. Jest to tym bardziej istotne, ponieważ standardy przeprowadzania procesów nie powinny faworyzować jedynie zamawiającego – równie ważne jest budowanie zmotywowanychizaangażowanych zespołów. Motywację można osiągnąć realizując ludzkie potrzeby według wspomnianej w rozdziale 3.5 piramidy Maslowaizapewniając udział w zyskach całego przedsięwzięcia(patrz typ podziałuw przypisie). Czynnik ten jest szczególnie ważny w Polsce, gdzie honoraria za projektyizyski firm wykonawczych spadły znacznie poniżej standardów krajów rozwiniętych. Wynagrodzenie projektowe nierzadko oscylują poniżej 1% wartości całej inwestycji, co nie rok uje dobrzedla wprowadzania BIM w polskich inwestycjach, nie tylko publicznych. Finansowe czynniki motywacyjne kontraktów zintegrowanych pozwoląw części zniwelować te dysproporcje, takżei wprzypadku zysków dla firm wykonawczych89. Aktualnie stosowane w polskich inwestycjach publicznych umowy bazujące na standardzie FIDIC nie są przeznaczonedo celów realizacji inwestycji zintegrowanych, gdyż same nie zapewniają integracji z uwagi na obwarowania chroniące obie strony, ale głównie zamawiającego. Są to umowy typu antagonistycznego, nie sprzyjające budowaniu zaufania ani przejrzystości, niezależnie od tego, któraz ich wielu form jest wybrana do przeprowadzenia inwestycji. Tymczasemw światowych raportachz przeprowadzonychizakończonych procesów inwestycyjnych w metodyce BIM czynnik zaufania znajduje się na pierwszym miejscuw tabeli zdobytych pozytywnych doświadczeń(np. 90lub[32] ). Zaufanie pomiędzy stronami umowy budowanew oparciuo koordynację działań oraz systemy reagowaniaizarządzania ryzykiem prowadzi do większej wydajności BIM oraz samej realizacji inwestycji91. Faza MacroBIM dotyczykonceptualizacji założeń zamawiającego oraz ich ewaluacji ekonomicznejbez dalszych opracowań projektowych czytym bardziej wykonawczych. Rekomendowana forma umowy wielostronnejbędzie przydatnaoferentowi już w fazie MacroBIM dlauzyskaniamerytorycznego wkładuiopinii specjalistów, mogącychwspólnie wykorzystać swoje doświadczenie w celu sporządzenia koncepcji inwestycjiijej Kosztu Docelowego.Takie formy umów wielostronnych będąsię dopiero pojawiać, gdyż faza MacroBIMisama inwestycja w metodyce BIM sąnowymipropozycjami dla polskiego rynku budowlanego.Ustalenie wzorców kontraktowych lub modelu umowy dla inwestycji BIM będzie odgrywać ważną rolęw procesie promowania tego modelu realizacji inwestycji. Jak wskazuje sięw literaturze kwestie dotyczące braku wzorców kontraktowych oraz standardów w procesie inwestycyjnym stanowi jednąz głównych barier prawnychw stosowaniu modelu BIM92. Z tego względu koniecznejest opracowanie wzorców kontraktowych lub przynajmniej modelowych klauzul umownych, które będą mogły znaleźć zastosowaniew umowacho zamówienie publiczne.Nowelizacja Ustawy Prawo Budowlane, z zapowiadanym wejściemw życie we wrześniu 2020r., dodatkowo wzmocni potrzebę wyodrębnienia fazy weryfikacji ekonomicznej inwestycji, gdyż poprzez formalny wymóg dostarczenia trzech rodzajów projektu: projektu zagospodarowania terenu, projektu budowlanego oraz projektu technicznego wydłuży się znacznie faza projektowa oraz jej koszt, ale będzie to propozycja zmierzająca do osią gnięcia zwiększonej jakościidokładności projektu. Pozwoli to automatycznie na lepsze oszacowanie ekonomiczności inwestycji. Jest to zbliżone do zgodnegoz filozofią BIM przegrupowania pracy na wstępne etapy inwestycji. Typowe dla metodyki BIM dostarczanie cząstkowych opracowań Data Drops (zrzuty danych) ułatwi wczesne kalkulacje wskaźnikowe. W przypadku zastosowania do procesów inwestycyjnych metody tradycyjnej upłynie wiele czasu do wydania pierwszego oficjalnego opracowania projektowego, co uniemożliwi dokonaniew porę kalkulacji opłacalności, zanim proces inwestycyjny nie ruszy na dobre.

5.2.2.5 Szkolenia

Sugerowane jest przeprowadzanie szkoleńdla fazy ewaluacji inwestycji, obejmującychmetody szacowania kosztów wskaźnikowych na podstawie modeli bryłowych oraz układów funkcjonalnych, a takżeekstrapolacji potencjalnych kosztów cyklu życia obiektu na okres jego eksploatacji. W przyszłości funkcję tę przejmie rola kosztorysantaw metodyce BIM, działającego na modelach projektowych

Rysunek 23: Faza kapitałowa - trzeci element matrycy dla faz czasowych inwestycji. Opracowanie własne

5.3.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2019, poz. 2019) , ze szczególnym uwzględnieniem art. 101-103 Nowej PZPU odnoszących do sporządzania opisu przedmiotu zamówienia min. na roboty budowlane, w tym poprzez odniesienie do Polskich Norm przenoszących normy europejskie oraz norm międzynarodowych; art. 239-247 Nowej PZPU odnoszące się do kryteriów oceny ofert;•NormyseriaISO 19650 o zarządzaniu informacją przy użyciu BIM: PN-EN ISO 19650-1:2019- Koncepcjeizasady, PN-EN ISO 19650-2:2019- Produkcjaiprzekazanie zasobu. Komitet Technologiczny TK59 organizacji ISO opublikował, bazując na brytyjskich wzorach PAS iBSz serii 1192 (o obsłudzeprocesów budowlanychw metodyce BIM)serię światowych norm ISO 19650, z częściami poświęconymi zarządzaniu informacjąo tworzonychw tych procesach zasobach. Faza kapitałowa jest fazą „produkcji”iprzekazania zasobuw procesie projektowo-wykonawczymiona jest tematem niniejszego rozdziału. Jedną z cech charakterystycznych tej części serii norm jest wprowadzenie tzw. Rejestru ryzyk, czyli wypracowanego centralnego katalogu możliwych ryzyk dla konkretnej inwestycji. Rejestr ryzyk występuje także już w normach ISO Guide 73:2009, ISO 31000:2009, opisanych poniżej,a więc jest to płynna kontynuacja rozwoju zarządzania ryzykami inwestycyjnymi w budownictwie. W połączeniu z kontraktami wielostronnymi dla inwestycji zintegrowanych umożliwi to optymalneiwspólne zarządzanie sytuacjami ryzyka dla inwestycji, coz kolei ułatwi kształtowanie przyszłościowych (choć już obecnych na świecie) kontraktów typu Joint Venture ze zrzeczeniem się wzajemnych roszczeń przez strony kontraktu;•Norma ISO/IEC 31010:2019o zarządzaniu ryzykiem (Risk management - Risk assessment techniques). Pokrewne starsze normy to: AS/NZS ISO 31000:2009 (Risk management framework)iISO Guide 73:2009 (Ris kmanagement).

5.3.2 Opis

Gdy faza ewaluacyjna MacroBIM przebiegnie pomyślnie,można zacząć uruchamiać środki finansowe na realizację idei projektowej.Regulacje Pzp nie stoją na przeszkodzie zastosowaniu BIMw postępowaniacho udzielenie zamówienia publicznego. Niezależnie od rodzaju zamówienia (usługi lub roboty budowlane) jakiniezależnie od formuły realizacji inwestycji, podstawę do zastosowania BIM oraz określenia obowiązków związanychz zastosowaniem tej formuły będą stanowić wymagania określone przez zamawiającego (inwestora) w dokumentacji postępowaniao udzielenie zamówienia.Podstawę prawną do formułowania takich wymogów będą stanowić:1. art. 99 Pzp zgodniez którym zamawiający m.in.:•opisuje przedmiot zamówieniaw sposób jednoznacznyiwyczerpujący, za pomocą dostatecznie dokładnychizrozumiałych określeń, uwzględniając wymaganiaiokoliczności mogące mieć wpływ na sporządzenie oferty.•określaw opisie przedmiotu zamówienia wymagane cechy dostaw, usług lub robót budowlanych – co istotne, cechy te mogą odnosić sięw szczególności do określonego procesu, metody produkcji, realizacji wymaganych dostaw, usług lub robót budowlanych, lub do konkretnego procesu innego etapu ich cyklu życia, nawet jeżeli te czynniki nie są ich istotnym elementem, pod warunkiem, że są one związanez przedmiotem zamówienia oraz proporcjonalne do jego wartościicelów.•może określić w opisie przedmiotu zamówienia konieczność przeniesieniaautorskich praw majątkowychlub udzielenia licencji.2. art. 101 Pzp – zgodniez którym przedmiot zamówienia opisuje się, poprzez(m.in.):•określenie wymagań dotyczących wydajności lub funkcjonalności, w tym wymagań środowiskowych;•odniesienie się do wymaganych cech materiału, produktu lub usługi, w tym poprzez odniesienie do:-Polskich Norm przenoszących normy europejskie,-norm innych państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego przenoszących normy europejskie,-norm międzynarodowych, -specyfikacji technicznych, których przestrzeganie nie jest obowiązkowe, przyjętych przez instytucję normalizacyjną, wyspecjalizowanąw opracowywaniu specyfikacji technicznych w celu powtarzalnegoistałego stosowania, -innych systemów referencji technicznych ustanowionych przez europejskie organizacje normalizacyjne;-odniesienie do norm, europejskich ocen technicznych, specyfikacji technicznychisystemów referencji technicznych, oraz przez odniesienie do wymagań dotyczących wydajności lub funkcjonalności, w zakresie wybranych cech.3. art. 102 ust. 1 pkt. 10) –13) Pzp – w przypadku zamówienia na roboty budowlane zamawiający określaw opisie przedmiotu zamówienia na roboty budowlane wymagane cechy materiału, produktu lub usługi, odpowiadające przeznaczeniu zamierzonemu przez zamawiającego, które mogą dotyczyćw szczególności:•określonych zasad dotyczących projektowaniaikosztorysowania;•warunków testowania, kontroliiodbioru obiektów budowlanych;•metoditechnik budowy;•wszelkich pozostałych warunków technicznych.4. art. 103 Pzp - zamówienia na roboty budowlane opisuje się za pomocą dokumentacji projektowej oraz specyfikacji technicznych wykonaniaiodbioru robót budowlanych, przy czym dla inwestycji realizowanychw formule „zaprojektujiwybuduj” zamawiający opisuje przedmiot zamówienia za pomocą programu funkcjonalno-użytkowego.Na gruncie przepisów Pzp to zamawiający określają wymagania dotyczące opisu przedmiotu zamówienia, istotnych cech jakie mają zostać spełnione, w tym również wymagań dotyczących projektowania lub pozostałych warunków technicznych. Należy zwrócić uwagę, że przepisy określające wymagania dotyczące opisu przedmiotu zamówienia, w szczególności w zakresie robót budowlanych (art. 102 ust. 1 Pzp), mają charakter katalogu otwartego – na co wskazuje użycie sformułowania „wszczególności”. Tym samym, zamawiający może określić samodzielnie dodatkowe wymaganiaiparametry, o ile tylko nie zostają naruszone podstawowe zasady opisu przedmiotu zamówienia odnoszące się do wymogu jednoznacznegoiwyczerpującego opisuw sposób, który nie utrudnia uczciwej konkurencji (art. 99 Pzp).Co więcej, na podstawie art. 101 Pzpwymagania dotyczące przedmiotu zamówienia – w tym w zakresie wymaganych cech usługi - mogą zostać określone poprzez odniesienie do wymagań Polskich Norm przenoszących normy europejskie, norm międzynarodowycha nawet specyfikacji technicznych, których przestrzeganie nie jest obowiązkowe, o ile zostały przyjęte przez instytucję normalizacyjną, wyspecjalizowanąw opracowywaniu specyfikacji technicznychw celu powtarzalnegoistałego stosowania. Opisując przedmiot zamówienia przez odniesie się do norm, ocen technicznych czy specyfikacji technicznychisystemów referencji technicznych zamawiający jest zobowiązany wskazać, że dopuszcza rozwiązania równoważne opisywanym.Regulacje odnoszące się do opisu przedmiotu zamówienia stanowią kluczowy, choć nie jedyny z czynników które mogą mieć znaczenie dla upowszechniania BIM. Niezależnie od wymagań dotyczących samego opisu przedmiotu zamówienia dla upowszechnienia zastosowania tego modelu należy wziąć również pod uwagę jakimi kryteriami oceny zamawiający będzie kierował się dokonując wyboru oferty najkorzystniejszej.Wdrożenie metodologii BIM zapewnia racjonalizację zamówień publicznych, zmniejsza ryzykoikoszty, a także asymetrie informacyjne, dlatego zastosowanie metodologii BIMw postępowaniuo udzielenie zamówienia publicznego może mieć strategiczne znaczenie, między innymi dla oceny oferty najkorzystniejszej ekonomicznie[33]. Kryteria udzielenia zamówienia stanowią jednoz kluczowych zagadnień zarówno na gruncie Dyrektywy 2014/24/UE jakipolskiej regulacji zamówień publicznych, w którch kładzie się nacisk na pozacenowe kryteria oceny ofert oraz nadanie prymatu koncepcji „najlepszej relacji jakości do ceny”.. Jak wskazuje się w preambule do Dyrektywy 2014/24/UE, „decyzja o udzieleniu zamówienia nie powinna jednak opierać się wyłącznie na kryteriach pozakosztowych. Kryteria jakościowe powinny zatem być uzupełnione kryterium kosztów, którym według uznania instytucji zamawiającej mogłyby być cena lub podejście oparte na efektywności kosztowej, na przykład rachunek kosztów cyklu życia”(por. motyw 90i92 preambuły dyrektywy 2014/24/UE). Podejście oparte na efektywności kosztowej należy tu rozumieć jako koszty wewnętrzne, dotyczące wprost danego zamówienia jakikoszty zewnętrzne, rozumiane np. jako koszty związanez wpływem danego zamówienia na środowisko, w tym również czynniki inne niż cena, które będą miały wpływ na całkowitą wartość danego zamówienia, zarówno z punktu widzenia instytucji zamawiającej jakibeneficjentów danego zamówienia, które mogą zostać ujęte jako wartość pieniężna. Jako przykład takiego podejścia art. 67 ust. 2 Dyrektywy 2014/24/UE wskazuje wprost na rachunek kosztów cyklu życia.W ślad za regulacją wynikającąz przepisów Dyrektywy 2014/24/UE na gruncie przepisów art. 242ikolejnych Pzpwskazuje się na kryteria wyboru ofert najkorzystniejszej oparte na kryterium jakościowe oraz kryterium ceny lub kosztu. Kryteria jakościowe jakie może stosować zamawiający mogą odnosić się do jakości, rozumianej m.in jako parametry techniczne, aspektów społecznych, aspektów środowiskowych, w tym efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia, aspektów innowacyjnych; organizacji, kwalifikacji zawodowychidoświadczenia osób wyznaczonych do realizacji zamówienia, jeżeli mogą one mieć znaczący wpływ na jakość wykonania zamówienia, serwisu posprzedażnego, pomocy technicznej, warunków dostawy takich jak termin, sposób lub czas dostawy, oraz okresu realizacji.W kontekście stosowaniaipromowania modelu BIM szczególną uwagę należy zwrócić na możliwość zastosowania jakościowych kryteriów wyboru oferty związanychz aspektami innowacyjnymi, środowiskowymi oraz kwalifikacjami zawodowymiidoświadczeniem osób wyznaczonych do realizacji zamówienia. Wymienione powyżej kryteria jakościowe mają wyłącznie charakter przykładowy, a ich katalog na gruncie przepisów ustawy ma charakter otwarty. Oznacza to, ze zamawiający może zastosować inne kryteria jakościowe, pod tym warunkiem że będą związanez przedmiotem zamówieniainie będą odnosić się do właściwości samego wykonawcy, w szczególności jego wiarygodności ekonomicznej, technicznej lub finansowej.Co istotne, jedno z kryteriówwyboru oferty najkorzystniejszej może stanowić kryterium kosztuoparte na metodzie efektywności kosztowej, jaką jest rachunek kosztów cyklu życia. Zgodnie z art. 245 Pzpmoże on obejmować w odpowiednim zakresieniektórelub wszystkie koszty ponoszone w czasie cyklu życia robót budowlanych. Wszczególności mogąto być koszty poniesione przez zamawiającego lub innych użytkowników w całym okresie „życia” projektu np.:koszty użytkowania, zużycia energiiiinnych zasobów oraz koszty przypisywane ekologicznym efektom zewnętrznym, tj. koszty emisji gazów cieplarnianychiinnych zanieczyszczeń oraz inne związanez łagodzeniem zmian klimatu.Wieloletnia praktyka stosowania kryteriów oceny ofert na grunciezamówień publicznych wskazała jednoznacznie, że preferowanymifaworyzowanym przez zamawiających kryterium wyboru oferty jest cena. [Urząd Zamówień Publicznych, Raport dotyczący kryteriów oceny ofert - wpływ zmian wprowadzonych nowelizacjami ustawy Prawo zamówień publicznychzdnia 29 sierpnia 2014 r.i zdnia 22 czerwca 2016 r. na stosowanie pozacenowych kryteriów ofert w postępowaniacho zamówienie publiczne, Warszawa, maj 2017]. Dopiero zmiany legislacyjne wprowadzonew ustawiew 2014, a następnie, w związku z implementacją Dyrektywy 2014/24/UE, w 2016 r., z których wynikały ograniczeniaw stosowaniu kryterium ceny jako jedynego kryetrium oceny ofert lub kryteriumo wadze wyższej niż 60% [obecnie art. 246 ust. 2 Pzp] pozwoliły na spopularyzowanie stosowania kryteriów pozacenowych. Przed zmianą prawa dokonanąw 2014 r. kryterium ceny – jako jedyne kryterium oceny ofertstosowano w ok. 76% postępowań na roboty budowlaneo wartości powyżej progów UE, po zmianie prawa, odsetek ten wynosił już tylko 15% w 2015 r., a po nowelizacji w 2016 r. 10%. Jak wynika ze statystyk wskazanych w ww. raporcie zamawiający „chętnie” stosują kryteria inne niż cena- co wynika jednak nie tylez dostrzeżenia korzyści płynących z dywersyfikacji kryteriów oceny ofert, coz obowiązku nałożonego przepisami ustawy. Te same statystyki pokazują również, że pomimo szerokiego wachlarza kryteriów oceny, jakie mogą zostać zastosowane najczęściej stosowane są „proste” kryteria tj. „termin realizacji zamówienia”, warunki lub termin gwarancji oraz warunki płatności.Upowszechnienie stosowania BIM będzie wymagało położenie większego nacisku na stosowanie kryteriów pozacenowych powiązanychz BIM jako elementem zamówienia lub kryterium kosztów, które zastosowanie BIM może zoptymalizować, szczególniew kontekście kosztów cyklu życia projektu. Jak zostało wskazane powyżej przepisy Pzpobligują zamawiających do stosowania kryteriów pozacenowych.niemniej jednak dotychczasowa praktyka stosowania pozacenowych kryteriów oceny ofert wskazuje, że preferowane jest stosowanie prostych kryteriów wspomnianych powyżej. Co więcej, w praktyce udzielania zamówień zastosowanie kryteriów pozacenowych tj. skrócenie terminu wykonania (z okresem minimalny określonym przez zamawiającego) lub wydłużenie terminu gwarancji (z terminem maksymalnym wskazanym przez zamawiającego) prowadzi do sytuacji, w któ rej wszyscy wykonawcy deklarują analogiczne terminy, a tym samym uzyskują identyczną punktacjęw ramach kryteriów oceny. W konsekwencji, jedynym kryterium, które decydujeo wyborze oferty jest cena. WPIERWSZYM ETAPIE WDRAŻANIA BIMREKOMENDOWANE JEST PRZYGOTOWANIE PROJEKTU POLITYKI ZAKUPOWEJ W RAMACH PZP,W KTÓRYM OKREŚLI SIĘ OBOWIĄZEK ZASTOSOWANIA METODYKI BIMWINWESTYCJACH PUBLICZNYCHOSZACUNKOWEJ WARTOŚCI PRZEKRACZAJĄCEJ10MILIONÓW EURO,REALIZOWANYCH PRZEZ INSTYTUCJE ADMINISTRACJI RZĄDOWEJ,JAK RÓWNIEZ NARZĘDZI EGZEKWOWANIAI PROMOWANIA STOSOWANIA METODYKI BIM.DODATKOWO REKOMENDOWANE JEST ZOBOWIĄZANIE ZAMAWIAJACYCH DO STOSOWANIA POZACENOWYCH KRYTERIÓW OCENY OFERT ZWIĄZANYCHZ BIM OWADZE MINIMALNEJ 20%.WDRUGIM ETAPIEOBOWIĄZKIEM ZASTOSOWANIA METODYKI BIMWINWESTYCJACHOSZACUNKOWEJ WARTOŚCI PRZEKRACZAJĄCEJ 10MILIONÓW EURO ZOSTANĄ OBJĘCI WSZYSCY ZAMAWIAJĄCY PUBLICZNI. DOCELOWO,OBOWIĄZKIEM ZASTOSOWANIA METODYKI BIM ZOSTANĄ OBJĘCI WSZYSCY ZAMAWIAJĄCY PUBLICZNINIEZALEŻNIE OD WARTOŚCI INWESTYCJI. Takie działania legislacyjne, podobnie jak określenie maksymalnego progu kryterium ceny (60%)powinny przynieść pozytywny efekt w upowszechnianiu kryteriów związanychz BIM.Co do zasady katalog kryteriów pozacenowych jest katalogiem otwartym, a wjego ramach zamawiający samodzielnie dobierają rodzajiwagę kryterium pozacenowego. Jak wskazuje praktyka, równieżw dotychczasowych postępowaniacho udzielenie zamówienia publicznegoz wykorzystaniem BIM dominują kryteria związanez doświadczeniem personelu. W celu zdywersyfikowania kryteriów związanychz BIM należy rozważyć określenie możliwych do zastosowania kryteriów poprzez promowanie dobrych praktykiwzorcowych dokumentów. Alternatywnie, należy również rozważyć zmiany legislacyjne z wykorzystaniem przepisów wykonawczych określonych w art. 244 Pzp. Zgodnie ze wskazanym przepisem minister właściwy do spraw gospodarki określaw drodze rozporządzenia, inne niż cena kryteria oceny ofert,które mają zastosowaniew odniesieniu do niektórych rodzajów zamówień, oraz sposób opisaniaioceny tych kryteriów.Celowość określenia kryteriów na poziomie przepisów wykonawczych wymaga jednak dalszej analizy, z uwzględnieniem charakteru zamówień opartych o BIM np. w kontekście wykorzystania jako kryterium oceny kosztów, w tym kosztów cyklu życia.

5.3.2.1PIR / OIR / EIR / AIR 93

Wskazanew tytule skróty oznaczają zestawienia ustrukturyzowanej informacji, wymaganej przez zamawiającego w dziedzinie informacji projektowej (PIR – Project Information Requirements), organizacyjnej (OIR –Organization Information Requirements), samego sposobu wymiany informacji (EIR – Exchange Information Requirements) czy też wymagania co do informacji o przyszłym zasobie (AIR – Asset Information Requirements). Są one zapisaneprzez zamawiającegoiprzekazane zespołowi wykonawczemu jako wymaganiainformacyjne w całym okresie prowadzenia inwestycji.Zakres informacji dla poszczególnych powyższych form wymagańjest opisany w tek ście serii norm PN-EN ISO 19650, a dokładniej opracowany w innej części niniejszego projektu. Wszystkie te zestawy informacji są powiązanew jednolity systemz oboma cyfrowymi produktami inwestycjiw metodyce BIM: PIM (Project Information Model) oraz AIM (Asset Information Model). Ich wzajemną zależność ilustruje poniższa grafika, opracowana na podstawie normy PN-EN ISO 19650-1:2019:

Rysunek 24: Zestawienie wymagań informacyjnych dla procesu inwestycyjnegow metodyce BIM [94]

Wymagania informacji uczestników procesu inwestycyjnego nie powstają jedynie po stronie zamawiającego. Narzędzie PLQ (Plain Language Questions, czyli pytania zadane prostym tekstem) jest metodą, przy pomocy której wykonawca może uzyskać od zamawiającego odpowiedzi w celu sformułowania własnych wymagań, zarówno organizacyjnych (OIR), jakiprojektowych (PIR). Dopiero wtedy kompletywymagań zostająprzetwarzane naOIR, PIRiAIR dla całej inwestycji.Powstają także już narzędzia, które rejestrują wszystkie te dokumenty w postaci zawartości portalu online, w dalszej fazie umożliwiając kontrolę zgodności procedowanej inwestycji z powstałymi w ten sposób warunkami początkowymi (SHIFT95).Proces inwestycyjnyw metodyce BIM jest procesem kooperacyjnymicharakteryzują gow równej mierze działania odgórne („pull”), jakioddolne („push”), aby powstała atmosfera transparencji, sprzyjająca budowaniu zaufania i generowaniu zaangażowania całego Zespołu Zintegrowanego.

5.3.2.2 PIM – Project Information Model (Model Projektowy)

Jest to końcowy, cyfrowyprodukt informacji w fazie projektowej, wykorzystany w procesie realizacji inwestycji do zbudowania zasobu. PIM stanowi komplet zgromadzonej podczas fazy projektowej informacji, uzupełnionejo danez modeli warsztatowych podwykonawcówidostawców oraz wkład własny (generalnego) wykonawcy, jest zatem bogatymw zgromadzone dane zasobem informatycznym każdej inwestycji. PIM jest dalej bazą dla AIM, czyli oczyszczonego z niepotrzebnej informacji z fazy dostarczania zasobu, a wzbogaconymo dane eksploatacyjnemodelu przeznaczonego do zarządzania zbudowanym zasobem w czasiejego eksploatacji. Przekazaną zamawiającemu formą PIM jest model geometrii w sugerowanym, w światowych strategiach BIM (np. czeskiej), formacie IFC z informacją alfanumeryczną, albo zintegrowaną z geometrią, albo, co jest kolejną szyną rozwojową, oddzielonąw celu osobnego zarządzania nią bez potrzeby zajmowania się danymi geometrycznymi. Ponadto mogą w nim istnieć dodatkowe formy danychw postaci plików video czy próbek materiałowych zgodnie ze specyfikacją typów informacji z normy PN-EN ISO seria19650, zapisanychw platformie CDE danej inwestycji. Stopień nasycenia informacją PIM według LOD osiągapoziom As-Built (dokumentacja powykonawcza), czyli – w zależności od ustaleń projektowych– LOD 500 lub LOD 600 (więcej o LOD w części: Klasyfikacje, pkt5.8.2.3.)

5.3.2.3 MIDP / TIDP

Są to plany dostarczenia informacji ze strony wykonawcy, dotyczącej etapów procesu projektowo-wykonawczego, zapisane jako harmonogram planu ogólnego (Master Information Delivery Plan) oraz plany poszczególnych zadań (Task Information Delivery Plan). Wymagania te powinny zostać podjęte zarówno przez cały Zespół Zintegrowany (Integrated Team) oraz przez zespoły zadaniowe (Task Teams). Metodę organizacji Zespołu Zintegrowanegoizespołów zadaniowych oraz możliwości ich wizualizacji omówionow rozdziale poświęconym Lean – pkt 5.7.2.Plan ogólny MIDP oraz plany zadaniowe TIDP powinny być skoordynowane z zestawem harmonogramówLastPlanner®System z uwagi na lepsze przystosowanieplanów Lean do możliwości wykonawczych zespołów zadaniowychz jednej strony, alez drugiej strony pod względem kontroli terminowości wykonania całej inwestycji, za którą jest odpowiedzialny MIDP. W najlepszym wypadku MIDP staje się Master Planemekosystemu Lean.Jest to działanie integrujące procesy, kolejny z czterech filarów integracjimetodyki BIM.OD STWORZENIA,AKCEPTACJI IROZPOCZĘCIA REALIZACJI MIDPZACZYNA SIĘ WŁAŚCIWY PROCES PRZEPŁYWU PRACYWMETODYCE ZINTEGROWANEJ, APLANY TIDPSĄ JEGO ITERACJAMI.ICH WARUNKIEM JEST ŚCISŁA KOOPERACJA PRZY UDZIALE WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROCESU,NAJLEPIEJWKOLOKACJI, CZYLIWJEDNYM POMIESZCZENIU,ZWANYM BIG ROOM.JEST TO LOKALIZACJA,WKTÓR EJWSPÓLNIEI WCZASIE RZECZYWISTYM ROZWIĄZYWANE SĄ BIEŻĄCE ZADANIA INWESTYCYJNE. Podział na tradycyjne fazy inwestycji budowlanej ustępuje miejsca sekwencji dostarczenia informacjio tworzonym zasobiez regularnymi przekazaniami cząstkowych efektów w postaci tzw. Data Drops96, niezależnie, czy jest to etap projektowania, czy realizacji budowy. Odpowiada to typowi pracy w metodyce Agile (więcej o Agile w części poświęconej Lean – pkt. 5.7.2.8). Harmonogram Data Drops powinien być zaproponowany przez wykonawcęw kontraktowym Planie Wykonania BIM (BEP)na podstawie oczekiwanych przez zamawiającego zestawów informacji dla konkretnych celów. Organizacja na poziomie wykonawczym jest metodą oddolną sprostania narzuconym odgórnym wymaganiomiprzez to prowadzącą do zrozumienia zadań, będących do wykonania. Tylkow ten sposób można stworzyć wspólną płaszczyznę, integrującą wszystkie strony procesów.W strategii BIM dla Niemiec integracja taka nazywana jest konwergencją (zogniskowaniem interesówicelów w formiewspólnej płaszczyzny informacyjnej ), a sama właściwa wymiana informacji może zapewnićizaangażowanie zespołów,izdobycie ich zaufania.

5.3.2.4 Pre-contract BEP (BIM Execution Plan)

Przed kontraktowy Plan Wykonania BIM (pre-contract BEP) jest pierwszym wkładem zespołuwykonawczego(projekt + wykonawstwo budowlane) dla spełnienia wymagań zamawiającego, zapisanychw SWZ z warunkami BIM (poprzednia, brytyjska nazwa to EIR – Employer’s Information Requirements – wymagania zamawiającego, obecnie przejętaw tej formie dla innego oznaczenia przez normy BIMz serii ISO 19650) oraz BIM Protocol. Szablony takichdokumentówsą przedmiotem innejczęści niniejszego opracowania(„Zarządzanie inwestycją budowlanąw metodyce BIM – propozycja szablonów dokumentów”).

5.3.2.5 Risk Register – rejestr ryzyk

Jest to optymalnaformazarządzania ryzykami inwestycyjnymi w kontraktach,nie tylko zintegrowanych. Rejestr ryzyk jest tworzony jako tabelaryczny elektroniczny katalog przy udziale wszystkich stron inwestycjiiprzez to stanowi kompletne zestawieniemożliwych zagrożeń, zapisanych ze wszystkich możliwych perspektyw.Jest to ponadto sformułowaniez norm ISO, traktującycho zagrożeniach ryzykiem, które wskazanow pkt 5.3.1.Kooperacyjny charakter kontraktów w inwestycjach typu BIM jest w stanie zapewnićponadto zbiorowe zarządzanie ryzykami w ramach wspólnej odpowiedzialności. Warunkiem sukcesu jest odpowiednie środowisko kontraktowe, bo tylko w formie zapewnionego wspólnego, ekonomicznegointeresu może wystąpić chęć ścisłej kooperacji w usuwaniu powstałych zagrożeń.

5.3.2.6 Automatyzacja i prefabrykacja

Ekonomicznym celem cyfryzacji procesów budowlanych jest automatyzacja produktówna wzór procesów produkcyjnychw przemyśle. Istnieją dwie metody realizacji tego założenia:•prefabrykacja –metodadostępnaistosowanaw przemyśle budowlanymw Polscejuż obecnie, ale jeszcze nie w takim zakresie, w jakim jest możliwa;•druk 3D obiektów – metodanie realizowana obecnie w Polsce w branży budowlanej, stosowana przezniektóre krajew cel udrukowaniaobiektówbudowlanych, np. Chińska Republika Ludowa.Potrzeba automatyzacji procesów budowlanych zaowocowała metodą projektowania ściśle dla potrzeb fabrykacji, aby uniknąć strat w procesach produkcyjnychw budownictwie.Metoda ta nazywa się DfMA (Design for Manufacture and Assembly)97, czyli projektowaniez myślą o produkcji budowlanejimontażu. Polega ona na upraszczaniu projektowania komponentów złożonych systemów, aby można je było w prosty sposób wytworzyćipotem złożyć w tworzonym obiekciebudowlanym. Tym samym jest to jedno z narzędzi Lean Manufacturing (szczupłej produkcji).O ile metoda DfMAjest wdrażanana całym świecie, krajeazjatyckie np.zwłaszcza Singapur, (HongKong lubMalezja)zaawansowały automatyzacjębudownictwa jeszcze bardziej. W Singapurze wypracowano metodę automatyzacji o nazwie PPVC (Prefabricated Prefinished Volumetric Construction)98, polegającej na prefabrykacjiiwyposażeniu elementów, będących całymi jednostkami biurowymi czy mieszkalnymi. Jej podstawą jest przede wszystkim ścisła modułowość.Poniższa grafika przedstawia 3 fazy PPVC z opracowaniaz HongKongu: fazę odlanego fabrycznie elementu, następnie wyposażonegow instalacjeielementybudowlaneoraz fazę wykończenia, jeszcze przed transportem na plac budowy.Jednymz utrudnień jest w takich przypadkach konieczność dopasowania się do regulacji, dotyczących transportu takich wielkoformatowych elementówna miejsce montażu.

Rysunek 25: Trzy etapy prefabrykacji elementu wielkoprzestrzennego PPVC (HongKong) [34]

W Singapurze jest to standardowa metoda procesów budowlanych, zaś wymagania stawiane przez regulacjezakładają dla wznoszonych budynków mieszkalnych poziom minimum 65% zastosowania PPVC. Oczekiwanew ten sposób oszczędności czasowe przedstawione są na graficez prezentacji przedstawiciela Singapore Institute of Technology. Pierwsza czerwona belka oznacza tradycyjne podejście do budowy obiektu, druga – przedstawia podejście wg metody PPVC

Rysunek 26: Porównanie czasu trwania procesu tradycyjnegozprocesemzużyciem elementów PPVC. [35]

Grafika poniżej przedstawia apartament przygotowany dla produkcji w metodzie PPVC

Rysunek 27:Przykład modelu cyfrowego zmodularyzowanych, prefabrykowanychiwykończonych części wielkoprzestrzennych apartamentu dla późniejszego montażu. [34]

Rysunek 28:Model bloku mieszkalnegozwyszczególnieniem części przygotowywanych na miejscu oraz prefabrykowanych jako PPVC (zaznaczone na niebiesko). [35]

Niniejsza Mapa Drogowarekomenduje najszybsze możliwe wdrożenie podobnych procesów automatyzacjiw polskim przemyśle budowlanym w celu redukcji stratiprzyspieszenia etapu stworzeniaidostarczenia zasobu inwestycyjnego.

5.3.2.7 Szkolenia

Cykliczne szkolenia będą najbardziej zaawansowanymi treningami ze wszystkich szkoleń dla metodyki BIMz uwagi na wysoką integrację czynnika ludzkiegoirelacji międzyludzkich w realizacji zadań fazy projektowo-wykonawczej. Sugerowane jest zaangażowanie praktyków w inwestycjach budowlanychz doświadczeniem inwestycji zintegrowanych. Teoretycy nie są w przypadku omawianej fazy najlepszym podmiotem szkoleniowym.Pierwsze tego typu szkolenia powinny być przeprowadzone jako kilkudniowy warsztat w celuzapoznania wszystkich uczestników procesu z elementami metodyki BIM na samym początku inwestycji

Rysunek 29: Faza operacyjna - czwarty element matrycy dla faz czasowych inwestycji. Opracowanie własne

5.4.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Norma PN-EN ISO 19650-3 o zarządzaniu przekazanym zasobem(jeszcze nieopublikowana, znajduje się z opracowaniu). Jest to przyszły standard normatywny dla fazy operacyjnej inwestycji budowlanych lub infrastrukturalnych przy użyciu metodyki BIM w Polsce;•Seria norm ISO 15686 (Building Construction – Service Life Planning) o planowaniu żywotności zasobów, zwłaszcza ISO 15686-4:2014(Part 4: Service Life Planning using Building Information Modelling) o użyciu w tym celu BIM, ze wzmiankąo COBie99jako alternatywnej reprezentacji danych tabelarycznych w tym celu; •Seria norm ISO5500X o metodach zarządzania zasobami dowolnego rodzaju (polska wersja jest oczekiwana według zapowiedzi z tekstu normy) publikowana od roku 2014 nie była przygotowana dla metodyki BIM. Powstała ona na bazie brytyjskiego PAS 55 z roku 2004. Równoleglez ISO 55000:2014 została opublikowana inna normaz tej serii – ISO 55001:2014 – zawierająca wymagania dla systemów zarządzania zasobami. Kolejna normaz serii 5500X (ISO 55002:2018) zawiera zasady stosowania normy 55001, a w2019 opublikowano normę ISO/TS 55010:2019z kolejnymi usprawnieniami zarządzania zasobami dla czynników finansowychiniefinansowych. Nie jest jeszcze pewne, czy seria ISO 5500X zostanie włączona do pakietu „norm BIM”, czy też metody zarządzania zasobamiw przemyśle budowlanym będą tematemkolejnej z serii ISO 19650. Komitet Techniczny ISO TC251 nie daje na ten temat wiążącej odpowiedzi100;•Brytyjski standard BS 1192-4, który miał się przekształcić w normę ISO 19650-4, zawiera specyfikację formatu informacji, przeznaczonej do zarządzania zasobami w fazie ich eksploatacji, czyli fazie operacyjnej, o której mowaz niniejszym rozdziale. Jest to zestaw danycho nazwie COBie (Construction OperationsBuilding information exchange). Najprawdopodobniej nie dojdzie jednak do publikacji ISO 19650-4 w takiej formie, gdyż format COBie jest podzbiorem danych innego formatu IFC, który z kolei już od kilkunastu lat jest światowym standardem, więc powtórna standaryzacja COBie nie miałaby uzasadnienia;•Standard ISO/ICE/IEEE 15288:2015 (Systems and software engineering – System life-cycle processes)o ramach proceduralnych dla opisu cyklu życia systemów stworzonych przez człowieka, także jako pojedynczych produktów lub usług przez nie świadczonych;•Seria norm ISO 3700X, dotyczących Smart Cities.

5.4.2 Opis

5.4.2.1 AIM – Asset Information Model (Model Zasobu)

Równolegle z modelem PIM(chociażzależnie do formyizapisów kontraktu)przekazywany jest zamawiającemu model zasobu (AIM )na okres eksploatacyjno-operacyjny. Model ten jest oczyszczonyz niepotrzebnej informacji, zgromadzonej w czasie tworzeniaidostarczania zasobu (faza kapitałowa). Zajmuje się tym strona, która otrzymała takie zadanie w umowie. Aktualnie najbardziej technologicznie dojrzała procedura tworzenia modelu eksploatacyjnego składa sięz czter ech podstawowych kroków:•Eliminacja informacji niepotrzebnej dla zarządzania zasobem. Są to takie informacje,jak daneo zarządzaniu łańcuchem dostaw w trakcie tworzenia zasobu, o koordynacji logistycznej,o harmonogramach przekazańdanych projektowychczyo zagospodarowaniuipóźniejszym demontażu elementów placu budowy.;•Uzupełnienie modelu AIM w dane dotyczące Facility Management (zarządzania zasobami). Składają się na to informacje dotyczące instrukcji obsługi wbudowanychiwolnostojących elementów wyposażenia, dat okresowych przeglądów, upływu terminów gwarancyjnych, informacji producenckichczy innych istotnych danych. Normy z serii 19650 definiująirekomendują powstanie AIM już w fazie kapitałowej jako równoległego do PIM modeluinformacji(patrz pkt. 5.3.2.1). W celu stworzenia AIM dane modelu projektowegosą uzupełniane w formi einformacji tekstowej LOI, najlepiej oddzielonej od geometrii (patrz „decoupling” pkt. 5.8.2.3.)Formatem docelowego zapisu takich danych jest COBie (Construction OperationsBuilding information exchange – patrz dalej punkt 5.4.2.2);•Uzupełnienie modelu we wtyczki do zbierania odczytów informacjize wszystkich wbudowanych czujników, kameriinnych generatorów danychw fizycznym zasobie;•Stworzenie cyfrowego modelu o nazwie Digital Twin (cyfrowy bliźniak), będącego wierną cyfrową kopią fizycznego zasobuiotrzymującego od „fizycznego bliźniaka”poprzez łącza internetowezdalną informacjęo jego aktualnym stanie odnośnie wszystkich wbudowanych systemów, instalacjiiurządzeń(patrz dalej pkt. 5.4.2.3)

5.4.2.2 COBie(Construction Operations Building information exchange)

COBie jestjedną z form przekazania zestawów informacji o dostarczonym zasobiena okres jego eksploatacji, nazwanychogólnie XXXie. Inne XXXies to np. SPARKie (informacjeo systemach elektrycznych), HVACie (o systemach ogrzewczo-wentylacyjno-klimatyzacyjnych), BAMie (o systemach automatyki budowlanej) , WSie (o systemach wodnych), LCie (o zarządzaniu cyklem życia zasobu), QTie (o danych dla przedmiarów), itp. Najważniejszym z wymienionych zestawówformatemdla zarządzania użytkowaniem zasobusą dane COBie. Stanowią one podzbiór formatu IFC (zwany MVD – Model View Definition, czyli widok części danychkompletnego modelu cyfrowej informacji o zasobie przygotowany dla konkretnego celu, w tym wypadku zarządzania eksploatacją). Ustawienie właściwych opcji eksportu modelu projektowego do IFC zapewni odpowiednie przekazanie informacji COBie dla dalszego zarządzania zasobem przez agendy zamawiającego.Specjalistyczne aplikacje komputerowe (zarówno komercyjne, jakibezpłatne) przetwarzają modeleIFCz danymi COBie na pliki Excel(lub pliki XML importowane do Excel). Cechą charakterystyczną pliku COBie, zapisanegow formacie XLS(X), jest specyficzna kolorystyka kolumn z różnymi typami informacji.Kolorów tych jest cztery(grafika poniżej)

Rysunek 30: Wygląd pliku Excel z tabelami COBie. Opracowanie własne

Kolory żółtyipomarańczowy oznaczają niezbędne dane zaciągniętez programów do tworzeniaizarządzania BIM poprzez automatykękluczyidentyfikacyjnychwierszy wewnętrznych baz danych otrzymanych jako rezultat zapytańsystemowych. Są to dane, które projektanci oraz inżynierowie konsultanci zapisali w trakcie procesu projektowegow modelu PIM lub podczas tworzenia informacji dla modelu AIM. Informacjez tłemfioletowym sąautomatycznie generowaneprzez program komputerowy, pola zielone oznaczają dane opcjonalne.COBie składa się z 19 tabel w pliku Excel, a ich struktura składa się z trzech zakresów (tabele dotyczące danych projektowych, wykonawczychiogólnych). Najważniejsze dla informacji eksploatacyjnych są tabele TypiKomponent.Dane COBie kompletują tabele zestawiające wszystkie informacje.

Rysunek 31: Struktura informacji COBie zebranej w 3 zakresachi 19 tabelach 101

Jak wspomniano we wstępie do rozdziału format COBie nie jest bezpośrednio normowanyinie jest tłumaczony na inne języki, opisy tabel pozostają poangielsku. Mimo tego jego użycie w polskiej drodze do BIMjest rekomendowane w niniejszej Mapie Drogowej z następujący chpowodów:•Jest podzbiorem (czyli jest kompletnie zawarty w strukturach informacyjnych) formatu IFC, który z kolei podlega normalizacji ISO 16739-1:2018;•Może być uzyskany z każdej aplikacji z eksportem do formatu IFC;•Jest formatem otwartyminiekomercyjnym;•Nie istnieje żaden inny gotowyipowszechnie stosowanyformat, przystosowany dla obsługi danych eksploatacyjnych zasobu budowlanego lub infrastrukturalnego, powstałegow metodyce BIM

5.4.2.3 Digital Twins (Cyfrowe bliźniaki) 102 103

Jest to cyfrowa forma reprezentacji zasobu o najwyższym stopniu rozwoju technologicznego. Cyfrowy bliźniak(Digital Twin) wraz z fizycznym bliźniakiem umożliwiają zarówno zarządzanie zasobem z dowolnego miejsca na ziemi, jakiprzetwarzanie wszelkiego rodzaju informacji, łączniez tzw. Big Data104, strumieniem nieustrukturyzowanych danych, płynących od elementów wyposażenia zasobu bez przerwyiprzez 24 godziny na dobę.Cyfrowy bliźniak w połączeniu z technologią procesowania rozproszonego (Distributed Ledger Technology – rozdział o cyberbezpieczeństwie) są integralną częścią składową polskiej Mapy Drogowej dla BIM w celu zapewnienia bezpieczeństwa wrażliwym danym, płynącym w obu kierunkach między fizycznym obiektem a jego cyfrowym odpowiednikiem. Przykładami aktualnych zastosowań Digital Twin są tak wysoce technologiczne środowiska, jak portylotnicze (holenderski Schiphol105czy amerykański La Guardia106).Informacje mogą pochodzić z sensorów elementów wyposażenia, odbiorników sieci elektrycznych, wbudowanych systemów instalacyjnychiśrodowiskowych, infrastruktury komunikacyjnej i transportowej systemów CCTV oraz wszelkich innych źródeł informacji o typach wymienionychw normie 19650-1. Digital Twins wręcz wymagają stałego dopływu informacji.Zarządzanie tymi danymi to jest kompleksowy proces, którego podstawą jest bezpieczeństwo teleinformatyczne (cyberbezpieczeństwo). Dla obsługicyfrowychbliźniakówobowiązują także reguły Lean, czyli redukcji strat oraz szczupłego zarządzania.Digital Twin przypomina cyfrowy, przestrzenny model projektowy, zaopatrzony w wiele interfejsów dla przyjęcia strumieni informacji zarównoz własnego środowiska, jakipoprzez łącza sieciowe z całym Internetem Rzeczy (ang. Internet of Things). Jest to tym samym inteligentny obiekt, który na dodatek podlega ewolucji uczeniamaszynowego. Istnieją cztery poziomyrozwoju cyfrowych bliźniaków:•Pre-Digital Twin: cyfrowy model systemowy o rozbudowanej technologiiimożliwościzarządzania ryzykami technicznymi, ale nieposiadający fizycznego odpowiednikainiemający zdolności ani pozyskiwania danychz fizycznego środowiska, ani uczenia maszynowego na żadnym poziomie (operatoraczy systemowo-środowiskowym);•Digital Twin: cyfrowy odpowiednik fizycznego bliźniaka, pozyskujący informacjęz fizycznego odpowiednika, monitorujący jego status operacyjny, zdrowie techniczne oraz dokonujący jego aktualizacji, ale niemający możliwości uczenia maszynowego;•Adaptacyjny Digital Twin: cyfrowy odpowiednik fizycznego bliźniaka, posiadający adaptacyjny interfejs,w odróżnieniu od Digital Twinposiadający możliwość aktualizacji fizycznego odpowiednikaw czasie rzeczywistym oraz zdolność uczenia maszynowego na poziomie operatora;•Inteligentny Digital Twin: mający dodatkowo zdolność uczenia maszynowego na wszystkich poziomach. Poniższa grafika przedstawia ewolucyjny proces dojrzewaniarelacji między oboma bliźniakami.

Rysunek 32: Fazy ewolucji cyfrowego bliźniaka

Digital Twins podlegają nieustannemu rozwojowi, przy okazji pociągając za sobą ewolucję jakości fizycznych zasobówiich wzajemnych relacji. Proces ten systematycznie zagospodarowuje nowopowstające technologie,a strategicznie wpisujesię w ideę Smart Cities, gdzie w zdigitalizowanychkwartałachmiejskichinteligentneobiektypozostająw różnychrodzajachina różnych poziomach wzajemnych relacji technologicznych.W międzyczasie powstały sugestie dla zmiany nazwy bliźniaka na „Digital Twinning”, aby podkreślić jego dynamicznycharakteristale zmieniający sięstatus108(Aidan Mercer, bSI).

5.4.2.4 Koszty cyklu życia zasobu (Life-Cycle Assessment)

Oszacowanie kosztów Cyklu Życia zasobów powinno być efektywneiprzeprowadzane od samego początku inwestycji, czyli odfazy MacroBIM. Koszty eksploatacyjnew połączeniuz kosztami personalnymi fazy operacyjnej obiektustanowią przeważającą większość nakładów inwestycyjnych. W czasie trwania procesu stworzeniaidostarczenia zasobu można jedynie kalkulować koszty eksploatacyjne samego zasobu. Koszty personalne zostaną ujętew strategiioperacyjno-biznesowejzamawiającego.Poniższa grafika zestawia efekty ekonomiczne całego cyklu życia zasobu(30-40 lat) w inwestycjach budowlanychkolejno dla zakresów (przyjmując za 100% koszty eksploatacjiizarządzaniazasobemw tym okresie czasu):•Projekt (2%) ;•Realizacja budowy (20%) ;•Eksploatacjaizarządzanie(100%);•Koszty operacyjne (4000%);•Zakładane zyski biznesowe (5000% +)

Rysunek 33: Zestawienie kosztów cyklu życia zasobu. [36]

Kluczowym działaniem dla etapu tworzeniaidostarczenia zasobu jest zatem zapewnienie mu ekonomiczności nakładów na eksploatację, bo na to faza kapitałowa ma wpływ. Wszystkie działania, związanez monitorowaniem Kosztu Docelowego podczas tworzeniaidostarczania zasobu zawierają także decyzje, od których zależeć będzie ekonomicznie faza zarządzania zasobem. Target Value Designz jego decyzjami, opartymi na największej korzyści (CbA) jest najlepszym narzędziem do tego celu pod warunkiem, że przyszłe nakłady eksploatacyjne zasobu wejdąw składanalizowanych działań. Oszczędzanie kosztem redukcji funkcjonalności TVD pociągnie za sobą stworzenie wielu niewiadomych na przyszłość zasobu, rzutujących także na jego koszty eksploatacyjne.Korzystanie z technologicznie zaawansowanych Digital Twins przy pomocy szczupłego zarządzania, opartego na zasadach Lean jest przedłużeniem metod Target Value Design na fazę operacyjną zasobuicoraz powszechniejszym na świeciekierunkiem dla przyszłości zasobów w przemyśle budowlanym.Wszystkie fazy inwestycyjne dla modelu biznesowego zamawiającego na cały cykl życia zasobu można zapisać w postaci sekwencji zgodnej z etapami CDEwedług grafiki z normy PN-EN ISO 19650-1:2019. Pozostaje sprawą otwartą, czy środowisko CDE zostanie użyte przez zamawiającegow fazie eksploatacyjno-operacyjnej, czy kończy swą funkcjonalność wraz z przekazaniem gotowego zasobu według norm 19650-1/2

Rysunek 34: Zestawienie cyfrowego środowiska fazy kapitałowejzrozszerzeniem na fazę operacyjną. 109

Jako baza dla tego kierunku została przyjęta specyfikacja poziomu 3 BIM dla otwartychformatów wymiany informacji (IFC-IFD-IDM) z fragmentu „klina” Bew-Richardsa, w myśl której docelowym stanem jest wspólna praca na otwartych, edytowalnych formatachw jednym środowisku „chmury” lub jejkolej nej przyszłościowej formy. Takżeiewolucja formatu IFC podążaw tym kierunku, a PODSTAWĄ JEST BEZPIECZEŃSTWO ZAPISANEJ INFORMACJI NA CAŁY CYKL ŻYCIA ZASOBU POPRZEZ NORMOWANIE JEJ FIZYCZNEJ FORMY PRZEZ STANDARD ISO

Rysunek 35: Fragment grafiki klina Bew-Richardsa, obrazujący najwyższy poziom rozwoju BIM. [37]

5.4.2.5 Digital Built Poland

Polski dokument strategicznydla działań do roku 2030został opracowany przez Ministerstwo AdministracjiiCyfryzacjiiprzyjęty uchwałą rady Ministrów w lutym 2013 roku. Dokument ten o nazwie „Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia FalaNowoczesności”110 w rozdziale 4, Cel 5opisuje kierunkistworzenia Polski Cyfrowej.Dokumentzaleca w perspektywie długoterminowej następujące działania dla budowania społeczeństwa cyfrowego: •wspieranie inwestycji w infrastrukturę szerokopasmowąw celu zapewnienia powszechnego, o wysokiej jakości dostępu do internetu budowanie kompetencji cyfrowychiwdrożenie powszechnej edukacji cyfrowej;•zapewnienie podaży wysokiej jakości treści dostępnychw sieci;•stworzenie dogodnych warunków prawnych dla rozwoju rynku usług elektronicznych;•gromadzenie, przechowywanie, zabezpieczanie oraz udostępnianie danych zasobów tradycyjnychw postaci elektronicznej.Dokument stanowi podwalinę pod koncepcję zdigitalizowania całego obszaru Polskijak np. przyjął to brytyjski dokument strategiczny Digital Built Britain[2]. W kontynuacji strategii w następnych latach zaleca się wskazanie spójnego systemu, zarządzalnego cyfrowo przez uprawnione podmioty, z uwzględnienieminnychmożliwych obszarów dla potrzeb Cyfrowej Polski orazdalszych wytycznych realizacyjnych.Kolejny dokument strategiczny „Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.)”[38]został przyjęty uchwałą Rady Ministrów w lutym 2017 roku. Opracowanie to było kontynuacją przyjętegow lutym 2016 roku przez Radę Ministrów „Planu na rzecz odpowiedzialnego rozwoju”, którego wytyczne strategiczne dwunastu międzyresortowych zespołów zostały zaakceptowanew lipcu 2016 r. przez KomitetKoordynacyjny ds. Polityki Rozwoju.Dok ument zawiera m.in. strategię cyfryzacji, która opiera się na wytycznych poprzedniego opracowania, ale uzupełniona zostałao kilka istotnych z punktu widzenia powodzenia wdrożenia metodyki BIM aspektów(grafiki pochodzą z omawianego dokumentu):•Cyberbezpieczeństwow ramach budowy społeczeństwa informacyjnego;•Energetyka (Smart Grid)

Energetyka (Smartgrid) W 2015 roku popyt na energię wyniósł 13, 5 mld ton oleju ekwiwalentnego (w 2000 roku było to 10 mld ton) Ponad 81% energii produkowano z węgla ropy i gazu Wykorzystanie technologii Smart Grid - poprawa przepływu energii między wytwórcami a odbiorcami energiiPrzykłady wykorzystania•Pomiar jakości zasilania•Odczyt liczników odbiorców•Przełączanie taryfy energii•Sterowanie urządzeniami w domu•Wykrywanie oszustw.

Rysunek 36: Część strategii dotycząca energetyki. [38]

TransportilogistykaTransport i logistyka(Inteligent Transport Systems)Inteligentne centra logistyczne które dzięki zastosowaniu technologii informatycznych pozwalają na dostęp do informacji w czasie rzeczywistym umożliwiają analizęiprzetwarzanie informacji pamiętał uczestnikami łańcucha dostaw na przykład sieć RFID firmy UPSPrzykłady wykorzystania•Zwiększenie przepustowości sieci ulic średnio 22,5%•poprawa bezpieczeństwaw ruchu drogowym (zmniejszenie liczby wypadków o średnio 60%)•Zmniejszenie czasu podróżyizużycia energii (o blisko 60%)•Redukcja emisji spalaniao średnio 40% Poprawa komfortu podróżowaniaiwarunków ruchu•Redukcja kosztów zarządzania taborem drogowym•Redukcja kosztów związanychz utrzymaniemirenowacja nawierzchni•Zwiększenie korzyści ekonomiczne w regionie.

Rysunek 37: Część strategii dotycząca transportuilogistyki. [38]

•Inteligentne miasta, budynkiipojazdyInteligentne miasta budynki i pojazdy Smart cities łączyw sobie inteligentne wykorzystanie nowoczesnych technologii oraz innowacyjne systemyz potencjalnym żyjącym w firmach instytucjachiośrodkach naukowychInteligentne budynki umożliwiający zdalne sterowanie temperaturą wentylacjąz oświetleniem budynku, urządzeniami RTV / AGD oraz kontrolują bezpieczeństwoizużycia mediówPrzykłady wykorzystania•Monitoring zanieczyszczenie powietrza•Realizacja idei inteligentnych budynków•Wdrożenie inteligentnych pojazdów•Wsparcie osób niepełnosprawnych•Generowanie ostrzeżeń przed klęskami żywiołowymi

Rysunek 38: Część strategii dotycząca inteligentnych miast, budynkówipojazdów. [38]

W opracowaniu tym nie uwzględniono jeszczewytycznych cyfryzacyjnych istotnych dla kompletnego obrazu wielowymiarowejcyfrowej Polski, jakelementów geoprzestrzeni, infrastruktury naziemnejipodziemnej czynaturalnych zbiorników wodnych. Unia Europejska wyasygnowała środki na opracowania strategiczne na lata 2021-2027111. Z uwagi na to, iż polska ogólna strategia (2014-2020)kończy właśnie zakres swojej efektywności, a długofalowa (2030) definiujew sposób ogólny kierunekcyfryzacji, zalecane jestubieganiesię o dofinansowanie kontynuacjitego projektujuż z propozycją konkretnych działańwewszystkich w/wzakresach. W celu przygotowania rynku dla kompleksowych działań w przemyśle budowlanymzalecanejest wypracowaniestrategicznego dokumentu, ograniczonegodo zadania doprowadzenia do cyfryzacji całego obszaru Polski.W ten sposób działania mogłyby zostać zogniskowaneiukierunkowane dla lepszej efektywności.Krokiem w dobrym kierunku jest wspomniany Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa, przyjęty w 2014 rokuiaktualizowany co kilka lat .Jako docelowa formazdigitalizowanychw ten sposób części Polski wskazane jest wykorzystanie inteligentnej funkcjonalnościiuczenia maszynowego, jakie posiadazaawansowany poziom ewolucyjny Digital Twins, umieszczonych w sieci. Dla przykładu: brytyjskie CDDB (Centre for Digital Built Britain) z Uniwersytetu Cambridgeopracowało strategię użycia Digital Twins pod nazwą „The Gemini Principles”[39] z rekomendacjąstworzenia cyfrowego bliźniaka dla całej Wielkiej Brytanii, składającego sięz mniejszych Twins.

5.4.2.6 Szkolenia

Branżą najbardziej zaangażowanąw eksploatacyjnąfazę inwestycji jest szeroko pojęte Facility Management (zarządzanie zasobami)ido tych specjalistów powinny być skierowane wszelkie szkolenia w tym kierunku. Szkolenia te powinny również obejmować elementy Lean, szczególnie zasady szczupłego zarządzaniairedukcji strat („muda”), a także zasad Lean Six Sigma112 w procesach eksploatacyjnych. Uzupełnieniem tych szkoleń w przyszłości będą instruktaże obsługi bogatych funkcjonalności Digital Twins Zalecane jest takie przygotowanie branżowe specjalistów przez własne organizacje zawodowe, aby mogli oni sami prowadzić profesjonalne szkolenia w dziedzinie obsługi inteligentnych zasobów. Alternatywą będzie zlecanie zarządzania zasobami zewnętrznym podmiotom gospodarczym, które wykorzystają ten otwierający się długofalowy segment rynku.

Rysunek 39: Technologia – pierwszy element matrycyzzakresu merytoryki. Opracowanie własne

5.5.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Aktualnym kierunkiem standaryzacji BIM dla Polski jest cykl normo nazwie PN-EN ISO 19650. Jest to seria publikacji, zawierająca strukturyzowany (najpierw w Wielkiej Brytanii)inastępnie unormowany światowy standard procedowania inwestycji w metodyce zintegrowanej BIM;•Ze strony oprogramowania komputerowego standardem normatywnym ISO 16739-1:2018jest otwarty format wymiany informacji o nazwie IFC (Industry Foundation Classes)113oraz pokrewne mu BCF (BIM Collaboration Format)iCityGML, stanowiący implementację GML (Geography Markup Language – ISO TC211 oraz OGC) dla obsługi informacji geoprzestrzennej. Światowe strategie implementacji BIM (UK, Czechy, Finlandia, Norwegia, Dania, Szwecja itd.) opierają się na IFC jako podstawowym formacie wymiany informacji. W ramach integracji CityGMLz BIM (zanim nie powstanie wspólny format informacji dla BIMigeoprzestrzeni w kolejnej wersji IFC 5) opracowana została nakładka BIM dla CityGMLo nazwie „GeoBIM”[40] ;•Seria norm ISO/IEC 21823–(Internet of Things (IoT) - Interoperability for internet of things systems) dotycząca Internetu Rzeczy: ISO/IEC 21823-1:2019(Part 1: Framework), ISO/IEC 21823-2 (Part 2: Transport interoperability) – w opracowaniu; normaISO/IEC 30141:2018(Internet of Things(IoT)– Reference Architecture).

5.5.2 Opis

Czynnik technologiczny posiada najbogatszą literaturę ze wszystkich elementów, występującychw całym niniejszym projekcie. Składa się ona zarówno z opracowań strategicznych czy rekomendacji, jakiwypracowanych już standardów, obowiązujących na terenie poszczególnych państw, a teżiich wspólnot, jak np. Unia Europejska. Obejmuje także wszystkie dokumenty, które zostały już opracowane w Polsce dla celów normatywnych bądź standaryzujących, są tworzone aktualnie lub też pojawią sięw najbliższej przyszłości Podstawowym elementem technologii, niezależnie, czy analogowej, czy cyfrowej,jest informacja.Jej aktualneizapowiadane przyszłe formy są wymienioneiprzeanalizowanew poniższych punktach.

5.5.2.1Strukturyzacja informacji

Rysunek 40: Klin Bew-Richardsa, główny element strategii wdrażania BIM w Wielkiej Brytanii. 114

Jak wynika z powyższej grafiki brytyjskiego „klina”, ewolucja BIM zmierzaw kierunku zarządzania procesami projektowymi, budowlanymiieksploatacyjnymi potraktowanymi jako całość. Należy przez to rozumiećnie pracęna plikach, rysunkach CAD czy nawet modelach BIM, ale zarządzanie bazą informacyjnąo danej inwestycji na cały okres jej istnieniaioperacji, czyli proces związany z danymi, z informacją(ang. data-driven). Istnieje kilka typów sposobu zbieraniaiprzechowywaniainformacji:•Nieustrukturyzowana, czyli chaotyczna – danew miarę napływu zostają odkładane u ich odbiorcyw sposób dowolny, bez konkretnej struktury magazynowania. Wyselekcjonowaniez tego zbiorupotrzebnej informacjijest zadaniem bardzo wymagającym;•Częściowo ustrukturyzowana, obiektowa – do zapisu danych istnieją protokoły, bazujące na programowaniu obiektowym (JSON, XML, Python oraz inne wyższe języki programowania obiektowego, jak np. Java). Dane zostają tu zebranew typach obiektówiich instancjach (stworzonych do tego celu egzemplarzach tych obiektów). Wymagana informacja jest uzyskiwana poprzez interfejsy programistyczne, tzw. API (Application Programming Interface);•Ustrukturyzowana – wyższy poziom magazynowania danych, np. przy pomocy prostych relacji lubschematówwzbogaconycho zapytania semantyczne(ja k Triplestore) albo innych multimodelowych (jak grafy z ich relacjami, węzłami, atrybutamiietykietami), generalnie zwanych relacyjnymi bazami danych. Informacje są wywoływanez nich przez systemowe zapytania, jak np. SQL (Structured Query Language)115;•Spersonalizowana – kompleksowa metoda magazynowania informacji z dedykowanychikontrolowanych zestawów danych konkretnego przeznaczenia (np. Digital Twins - patrz pkt 5.4.2.3). Obecnie mamy do czynienia ze stale zwiększającym się strumieniem generowanej na świecie informacji, kumulującej sięw napływającymw każdej sekundziew czasie rzeczywistym odczytem tzw. Big Data. Informacja jest tutaj na żywo monitorowanaiuzyskiwana z cyfrowego obiektu, będącego wierną cyfrową kopią rzeczywistego odpowiednika. Przykładem zastosowania spersonalizowanej metody magazynowania danych mogą być cyfrowe bliźniaki elektrycznych samochodów firmy Tesla116, tworzone indywidualnie dla każdego wyprodukowanego pojazduisłużące do zdalnego monitorowaniaiewentualnego modyfikowania jego aktualnego stanu w każdym momencie eksploatacji.

5.5.2.2 Ewaluacja istniejącej informacji

Z jednej strony obserwuje się dążenie do ustrukturyzowania informacji, alez drugiej istnieje w codziennym życiui wgospodarce aktualny strumień informacji, która należy do wszystkich czterech typów wymienionychw pkt 5.5.2.1 inależy zakładać, że taki stan rzeczy przezjakiś czas się utrzyma.Norma ISO dla BIM 19650-1:2019 w punkcie 4 Asset and project information, perspectives and collaborative working, podpunkt 4.1 Principlespodkreśla istnieniew modelach PIM (model projektowyw fazie kapitałowej) oraz AIM (model zasobów dla fazy operacyjnej) informacji także nieustrukturyzowanej (np. dokumentów, nagrań video czy audio). Aktualnystanu technologicznywym uszazarządzanie informacją wszelkiego typu, także zupełnie surowej, jak np. wspomnianych dalej w Normie próbek gleby oraz produktóww nieustrukturyzowanej formie. Przyszłość należy jednak do standardów dla informacji każdego typu. Jest to zachowawcza sugestia normy, uwzględniająca jednak jeszcze dane analogowe, ale która powinna ulegać zmianie zgodnie z przedstawionymw Normie diagramem postępującej dojrzałości zarządzaniainformacją dla poziomu 3.W poszukiwaniu wydajnegoielastycznego systemu ewaluacji danych każdego typu, a zwłaszcza informacjiz czujników w czasie rzeczywistym, danych dla uczenia maszynowego, analiz informacji z relacyjnych baz danych czy obsługi sztucznej inteligencji oraz wirtualnejirozszerzonej rzeczywistości (AI / VR / AR) pojawiają się na świecie różne koncepcje. Najbardziej obiecującą wydaje się aktualnie być model tzw. Lakehouse117 – grafika poniżej– stanowiącylogiczną ewolucję zarządzaniainformacją.Pierwszym krokiem był tzw.Data Warehouse, czyli system raportowaniaianaliz danych, będący podstawą inteligencji biznesowej. Nie był on jednak zoptymalizowany doobsługi danych nieustrukturyzowanych typu pliki audio, videosobrazy czy tekst, charakterystycznych np. dla rozwoju sztucznej inteligencji(AI). Dla uzupełnienia tej luki stosowano kombinację wielu Data Warehouses z modelem nowopowstałego wtedy konceptu Data Lake (jezioro danych – system repozytorium danychw naturalnych formatach, jak blobs czy pliki dowolnego formatu) oraz systemami dla obsługi streamingu, grafówczy baz danych dla obrazów. Rezultat nie był optymalny, ponieważpowodowało to spowolnienie przepływu informacji. Koncepcja Lakehouse wyłoniła się z jezi ora danych jako antidotum na zaistniałe brakiistanowi syntezę powyższych systemów dla kompleksowej obsługi informacji każdego typu.

Rysunek 41: Ewolucja formatów cyfrowej informacjiisposobów zarządzania nimi. 118

5.5.2.3 Informacja standaryzowana

Standaryzacja informacji już ustrukturyzowanej polega na jej unormowaniu. Generalną zasadą tworzenia standardu dla dowolnej dziedziny gospodarczej jest najpierw maksymalnie możliwe ustrukturyzowanie zasobów / danych / formatu / formy informacji, a po okresie zadowalającego funkcjonowania stworzonej struktury na rynku następuje opracowanie dokumentu standaryzującego. Zajmują się tymw każdym kraju przede wszystkim instytucje normujące. W Polsce jest to Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) z jego strukturami wykonawczymi (KomitetamiTechnicznymi), a na świecie International Organization for Standardization (ISO), odpowiedzialna za większość światowych standardów w postaci norm ISO (ok. 17’000).Unormowana informacja dla metodyki BIM została opublikowanaw postaci serii norm PN-EN ISO 19650opisanychw pkt 5.3.1 oraz 5.4.1). W rozdziale poświęconym Lean niniejszego dokumentu (pkt 5.7) wskazanometody organizacji podmiotu wykonawczegow budownictwie, będące odpowiednikiem wymagań normatywnych, ale od strony „oddolnej” („push”). Metody te wizualizująisynchronizują działania w myśl zasad Konwergencji, wspólnejpłaszczyznyzarządzania powstającą informacjąo przedmiocie inwestycji.

5.5.2.4 Big Data

Według wykresuz 2015 rokuz portalu upriser.com, nawiązując do reguły Gordona Moore119ilość informacji na świecie będzie się podwajać codwa lata w ciągu kolejnej dekady120, a dla kolejnych lat szacowany jest przyrost już nie liniowy, arytmetyczny, a geometryczny. Zarządzanie tym rosnącymz roku na rok strumieniem danych wymaga już nie indywidualnych działań, ale kompleksowego podejścia.W zestawie narzędzi obsługi tego strumienia, płynącego nieprzerwaniei zcoraz większą intensywnością jest wiele istniejącychirozwijających się technologii:•IoT (Internet of Things –Internet Rzeczy) – nowa definicja sieci internetowej, opartao większą przepustowość danychinowe technologieich przetwarzania. Zakładane jest jego masoweizintegrowane zastosowaniew gospodarce;•Cloud Computing (Rozwiązania chmurowe) – istniejące rozwiązania dla centralnego, nielokalnegoizdalnego procesowaniadanych Edge Computing(architektura rozproszonych zasobów IT), zwane też Fog Computing (mgła obliczeniowa) – ewolucja procesowania informacji, kombinująca zdalneilokalne procesowanie przy pomocy stosowania inteligentnych bramek filtrujących (gateways);•Distributed Ledger Technology (Procesowanie rozproszone)(Patrz pkt 5.6.2.3) - rozłożenie procesów przetwarzania informacji na wiele urządzeń sieciowych, wykorzystując ich moce kalkulacyjneizwiększając bezpieczeństwo danychpoprzez rozproszenie ich ośrodków kontrolnych;•Sieć 5G – nowa technologia sieci bezprzewodowycho zwiększonej częstotliwościiintensywności, sprzyjająca obsłudze większego strumienia informacji. Jej funkcjonalność ma zagwarantować nowa sieć satelitów. Jest też źródłem wielu kontrowersji dotyczących jej domniemanego wpływu na zdrowie. W Polsce trwają aktualnie jej badaniaitestyoraz pierwsze próby zastosowania.Big Data jest jednymz rodzajów informacji, wykorzystywanychw procesach inwestycyjnychw budownictwie, które są wymienionew normie PN-EN ISO 19650-1:2019. W strategicznym dokumencie, jak niniejszy, zakładane jest zatem przygotowanie narzędzi do obsługiitego rodzaju informacji przy pomocy wyżej wymienionych technologii. W elemencie matrycy dotyczącym cyberbezpieczeństwa szerzej jest omówione narzędzie procesowania rozproszonego (DLT) o nazwie Blockchain (5.6).

5.5.2.5 Zastosowanieotwartych standardów i formatów

Informacjaw procesach zintegrowanych posługuje się także programami komputerowymi dla jej generowaniaianalizowania. Istnieją dwa typy formatówplików komputerowych. Pierwszy z nich to tzw. formaty natywne, specyficzne dla poszczególnych twórców oprogramowania, na ogół technologicznie zastrzeżoneirzadko kiedy kompatybilnez formatami natywnymi innych producentów. Drugim typem formatu informacji jest tzw. format otwarty, dostępny dla każdego jego użytkownika, takżew formie kodu źródłowego.Dla metodyki BIMw połowie lat 90-tych ubiegłego stuleciaw kooperacji wielu firm wypracowano format IFC (Industry Foundation Classes), bazujący na starszym formacie STEP. Oba są oparte na standardzie ISO (odpowiednio 16739 oraz 10303)iprzez to stanowią bezpieczną formę generowaniaiwymiany informacji.Pokrewne, bo także otwarte formaty obsługi danych, to np. BCF (BIM Collaboration Format)121 dla procesów korekcyjnych modeli BIMw formie pytańiodpowiedzi dla usunięcia zaistniałych niejasności czy błędów w fazie projektowo-wykonawczej. Zalet ą formatów otwartych jest ich lekkość, skutkująca niewielkimi wymiarami plików modelowych, niosących informacjęo projektowanym zasobie. Format IFC, rozwijanyicertyfikowany dla aplikacji komputerowych przez organizację not-for-profit buildingSMARTInternational, stanowi gwarancję spełnienia kolejnego wymogu procesów zintegrowanych:tzw. interoperacyjności. Angielski termin „interoperability” oznacza bezstratną współpracęw wymianie informacji między dowolnymi oprogramowaniami komputerowymi, certyfikowanymi dlaimportui/lubeksportuplików IFC.Pod koniec kwietnia2020 buildingSMART International w swojej mapie drogowej [41] zapowiedziało powstanie nowegootwartego formatu o nazwie IDS(Information Delivery Specification). Format ten, w postaci czytanych przez maszyny zestawów danychz modelu, ma definiować wymagania informacyjne orazsposób, w jaki ma przebiegać ich wymiana.

5.5.2.6 CDE (Common Data Environment)

Zasady tworzenia cyfrowego środowiska procedowania inwestycji są zapisanew obu pierwszych częściach normy PN-EN ISO 19650. Funkcja zapewnienia CDE jest przypisana zamawiającemu, ale norma umożliwia spełnienie tej funkcji zarówno wykonawcy, jakiodrębnemu podmiotowi. W takim przypadku podmiot ten musi zostać częścią Zespołu Zintegrowanego, wraz ze wszystkimi jego prawamiiobowiązkami.CDE jest cyfrowym środowiskiem przeprowadzania inwestycji w jej fazie stworzeniaidostarczenia zasobu. Nie jest jeszcze wymagany na etapieMacroBIM, ale, ponieważ głównym podmiotem, odpowiedzialnym za dostarczenie CDE jest zamawiający (chociaż możliwe jest też dostarczenieiobsługa CDE przez wykonawcę,a nawet podmioty trzecie), im wcześniej pojawi się onw procesie inwestycyjnym, tym lepiej.System CDE jest dostępny na zasadzie ról dostępuizawieraw sobie minimumco najmniejfunkcjerepozytorium informacjio projekcie oraz platformy komunikacji. Możliwe są dodatkowe funkcjonalności, jak porównywanie plikówimodeli oraz możliwość zamówieńelektronicznych(i inne), w zależności od modeluiceny, zwykle miesięcznego lub rocznego najmu dla osób lub grup.Temat CDE jest szerzej opisany w innej części niniejszego projektu(„Zarządzanie inwestycją budowlanąw metodyce BIM – propozycja szablonów dokumentów”).

5.5.2.7 Wsparcie technologiczne, warsztaty

Kolejnąfunkcją, ale obecnąiaktualną dla wszystkich elementów niniejszej matrycystrategicznej, jest nieustanne wsparciew postaci adekwatnych szkoleńikursów. BIM ma szansę być w pełni wdrożony, wtedy gdy uczestnicy procesów budowlanych wszystkich szczebli przyswoją technologiczne, normatywneisocjalnezasadyprocesów zintegrowanych.W tym celu zaleca sięprzeprowadzane cyklicznychszkoleń, równieżw trakcie prowadzenia inwestycji w metodyce BIM.Istniejew Polsce wiele podmiotów, szkolących uczestników procesów zintegrowanychspecjalizującychsięw metodyce openBIM (tzn.opartej na normowanych przez ISO formatach IFC, BCF czy COBie).

Rysunek 42: Cyberbezpieczeństwo – dru gi element matrycyzzakresu merytoryki. Opracowanie własne

5.6.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Rozporządzenie Parlamentu EuropejskiegoiRady (UE) 2016/679z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowychi wsprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenieo ochronie danych);•Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. 2019 poz. 1781)122;•Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz.U. 2018 poz. 1560)[42]. Propozycjenowelizacyjne dotyczą wprowadzenia bezpieczniejszej niż tradycyjny system pojedynczych serwerów technologii procesowania rozproszonego (DLT), stosowanejjuż przez światowe, ale teżipolskie podmioty publiczne;•Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskimiprawach pokrewnych (Dz.U. 2019 Nr 24 poz. 1231)123;•Norma PN-EN ISO 19650-5 o bezpieczeństwie zarządzania informacją: „Security-minded approach to information management” (publikacja jako polska norma zapowiedziana przez PKN). W liście do prezesówisekretarzy krajowych organizacji ISO z 6 listopada 2017 r. sekretarz generalny ISO Sergio Mujica przedstawił plan działania komitetów technologicznych dla norm IEC, ITU oraz ISO, między innymi z uwzględnieniem badań nad wprowadzeniem DLT (Distributed Ledger Technology – technologii procesowania rozproszonego) do norm związanychz bezpieczeństwem danychizarządzaniem identyfikacją124;•Seria norm ISO/IEC 2700X(Information security management systems) dotycząca bezpieczeństwa informacji(ok. 50 dokumentów);•Raport PwC z 2018 r. „Cyber-ruletka po polsku. Dlaczego firmy w walce z cyberprzestępcami liczą na szczęście”[43] . Raport ten stanowi realnespojrzenienastan stosowania zasad cyfrowego bezpieczeństwa, stosowanychprzez polskie podmioty gospodarcze.

5.6.2 Opis

Cyberbezpieczeństwo jest ściśle związanez technologią cyfrową. Jest to czynnik, który powinien zostać sprecyzowany dla wszelkich działańw kierunku ewolucji integracji w procesach budowlanych. Chodzi tu nie tyle o elementyipakiety oprogramowania komputerowego, wspomagające procesy BIM, ale ich technologiczną podbudowę, a zwłaszcza kierunki jej rozwoju(ICT – Information and Communication Technologies). Ogólnie wiadomo, że komputerowe programy do tworzenia, analizoraz managementuw technologicznej sferze metodyki BIM nie są jeszcze idealne. Podlegają jednak nieustannemu rozwojowi, wykorzystując najnowsze technologie, pojawiające się na rynku. Tak samoistrategiczne działania wdrożenia BIM na polski rynek w postaci Mapy Drogowej powinnypozostawić możliwości dla rozwoju technologicznego, wspierającego procesy zintegrowane.

5.6.2.1 RODO (Rozporządzenie o Ochronie Danych Osobowych)

Charakter danych przekazywanychw BIM – w tym również danych osobowych (w tym. autorów opracowań projektowych, identyfikacji osób korzystających z platform CDE itp.) konieczne jest zachowanie zgodnościz powszechnie obowiązującymi przepisami prawaw tym Rozporządzenia RODO.

5.6.2.2 Prawa autorskiePrzepisy ustawy o prawie autorskimiprawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (patrz pkt 5.6.1) bardzo szeroko definiują przedmiot, który podlega ochronie na gruncie ww. ustawy. Zgodniez art. 1 ust. 1 ustawy przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartośc i, przeznaczeniaisposobu wyrażenia tj. utwór. W art. 1 ust. 2 ww. ustawy zostały wskazaneutwory podlegające ochronie, do których zalicza się m.in. utwory wyrażone znakami graficznymi, czy utwory architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczneiurbanistyczne. Co istotne, katalog utw orów stanowiących przedmiot prawa autorskiego, określony w art. 1 ust. 2 ma charakter przykładowyiotwarty, co oznacza, że utworem podlegającym ochronie może być co do zasady, każdy przejaw działalności twórczej. Analogicznie, ochronie podlegać będą również utwory zależne, w tym opracowania cudzych utworów oraz zbiory np. w postaci bazy danych. W kontekście BIM szczególne znaczenie może mieć wspominana definicja „zbioru” jako bazy danych spełniającej cechy utworu. Co do zasady, problematyka związana ze stosowaniem BIMiopracowaniem dokumentacji projektowejw post aci cyfrowej w kontekście ochrony prawnoautorskiej będzie analogiczna do klasycznego przygotowania projektuw formie analogowej (papierowej). Tym samym strony procesu inwestycyjnego będą musiały zadbać m.in. o przeniesienie autorskich praw majątkowych do poszczególnych części utworu lub do udzielenia licencji do korzystania z utworu na poszczególnych polach eksploatacji jak również do upoważnienia stron kontraktu do wykonywania praw osobistych. Z uwagi na podobieństwaianalogie występujące pomiędzy dokumentacją projektową przygotowanąw modelu BIM oraz dokumentacją klasyczną obecne regulacjew zakresie prawa autorskiego oraz praw własności przemysłowej nie stoją na przeszkodzie dla zastosowania BIMw Polsce. Prawidłowe określenie prawiobowiązków stron związanych z przeniesieniem praw autorskich lub udzieleniem licencji będzie miało charakter kontraktowyiwinno znaleźć odzwierciedleniew postanowieniach umowy.Prawa autorskie są jednymi z najstarszych w pakiecie form legislacyjnych, związanychz wdrażanym BIM, niekoniecznie jednak właściwie stosowane w kontraktach inwestycyjnych w budownictwie. Najważniejsze są dwa aspekty tych praw:•Prawa osobiste twórców są nieprzekazywalneinależą do autorów jako osób fizycznych. Prawa te rozciągają się na okres do 70 lat po śmierci twórcyimogą je egzekwować ich spadkobiercy w formie ujętej w ustawie. Jakiekolwiek inne interpretacje są niezgodne z tekstem ustawy, zaśartykuł 58. par. 1 kodeksu cywilnego uznaje czynność prawną sprzecznąz ustawą za nieważną;•Prawa majątkowe podlegają dowolnym umowom, należy jednak określić w nich, na jaki okres mają obowiązywać. Nie może to być bezterminowe korzystanie ze stworzonych utworówprzez inne podmioty Jeśli chodzi o prawo do utworów w procesach BIM (głównie projektów, a szczególnie plików z modelem rozwiązań danej branży) to obowiązujący w dostarczeniu zasobu projektowego dla inwestycji publicznej format IFC w aktualnej, certyfikowanej formie IFC2x3 jest nieedytowalny (MVD CV 2.0 – Model View Definition - Coordination View 2.0)125izapewnia wszelkie prawa autorskietwórcy. Gdy certyfikacja IFC4będzietak powszechna, jak obecnie ma to miejsce w przypadku IFC2x3 a format zostanieustanowionyjako nowystandard należy ściśle rozróżnić: •IFC4 MVD DTV(edytowalny Design Transfer View) jako format roboczy wymiany informacji między branżami (dla etapupracy Shared, czyli bezpośredniej, roboczej wymiany między niektórymi branżamiw celu stworzenia własnych modeli branżowych);•IFC4 MVD RV(nieedytowalny Reference View) jako format wymagany dla dostarczenia zasobu (dla etapu pracyPublished, czyli pracy zakończonejiprzekazanej do wspólnego repozytorium CDE, dostępnego dla wszystkich uczestników procesu według ról dostępu). Formaty natywne, ze względu na swoją edytowalność nie gwarantują żadnej ochrony praw autorskich.

5.6.2.3 DLT (Distributed Ledger Technology) – technologia procesowania rozproszonego

Najnowszym (choć istniejącym już od 2008 r.) znaczącym światowym osiągnięciem na tym polu jest technologia procesowania rozproszonego (Distributed Ledger) o nazwie Blockchain126. Polega ona na koncepcji decentralizacji internetu, jaki jest znany obecnie, czyli bazującego na określonej ilości fizycznych serwerów, przetwarzającychiprzekazujących dalej otrzymane informacje. Blockchain zakłada przeniesienie całej mocy przetwarzania informacji na elektroniczne urządzenia, znajdujące się w sieci, niekoniecznie nawet komputery czy smartphony, ale urządzenia posiadające znaczącą moc procesorów. Wszystkie transakcje są rozbite na blokiirozparcelowane na urządzeniachw sieci – stąd łańcuch bloków Blockchain. Aby można było w dowolnym celu zmodyfikować już zaistniałą transakcję, czy to finansową, czy każdą inną, trzeba by zmodyfikować wszystkie bloki rozproszonew sieci, co praktycznie nie wydaje sięmożliwe. Każda modyfikacja dodaje do bloku nowy kod czasowy z nowym identyfikatoremiblok ten jest usuwany z łańcucha bloków dla danej transakcji, gdyż staje sięw ten sposób innym, obcym tworem. Wszystkie transakcje są widocznew sieci dla wszystkich użytkowników, będących online, ale jedynie jako globalne identyfikatory z kodem czasowym, bez udostępnienia jakichkolwiek szczegółów tych operacji.Poniższagrafika finansowej grupy Santander przedstawia różnicęw procesach transakcji finansowychw systemie scentralizowanym oraz rozproszonym (Distributed Ledger) 127

Rysunek 43: Różnica między procesem tradycyjnego, scentralizowanegoprocesowania informacji a użyciem do tego celu systemu rozproszonego. 128

Bardziej wizualna reprezentacja szczegółów procesu dystrybucji danychw systemie rozproszonym przedstawiona jest na ilustracji poniżej. Trzecia (po prawej na górze) oraz czwarta (po lewej na dole) części procesu obrazują opublikowanie bloku oraz następującą po tym jego weryfikację (akceptację) w sieci. W ten sposób dodane zostaje kolejne ogniwo do łańcucha bloków o ściśle powiązanych ze sobą kodach identyfikacyjnych transakcji (nowa transakcja otrzymuje referencję kodu poprzedniego ogniwaz bloku

Rysunek 44: Schemat działania wprowadzenia bloku informacji do systemu rozproszonego 129

Stopień bezpieczeństwa aplikacji bazujących na Blockchain odpowiadaw ten sposób takżeo wiele lepiej niż tradycyjne zabezpieczenia internetowe aktualnym wymaganiom RODO oraz istotnymw procesach budowlanych kwestiom ochrony danych, zgromadzonychw długich procesach projektowo-budowlano-eksploatacyjnych, szczególnie wrażliwychw kontraktach publicznych, finansowanych przez podatników.Jest to zwłaszcza istotne dla informacji typu Big Data przepływającej nieprzerwanym strumieniem i w obu kierunkach od cyfrowego bliźniaka do fizycznego odpowiednika w technologicznych obiektach o krajowym znaczeniu strategicznym (lotniska, sieci energetyczne). Dlatego też rekomendacja użycia technologii DLT stała się częścią składową Mapy Drogowej dla Polski.Zalety tego bezpieczniejszego przetwarzania danych doceniają po kolei nie tylko użytkownicy „wykopujący”w procesach udostępniania mocy procesorów nowe obiekty kryptowalut, ale też rządy lokalne oraz państwowe. Poniżej przedstawiono przykłady zastosowań technologii rozproszonego procesowaniaw administracji publicznej130:•zwalczanie korupcji (Singapur);•płatności obywatelskie (UK);•ewidencjonowanie(UK, Dubaj, stany U.S.A. DelawareiVermont);•kontrakty (stany U.S.A. DelawareiVermont);•identyfikacja, uwierzytelnianie notarialne, rejestracja(Estonia);•bezpieczeństwo publiczne, sieć dostaw(Australia);•obrót nieruchomościami(Szwecja);•systemy głosowania(Dania, Ukraina);•nadawanie tytułów własności gruntów (stan U.S.A. Georgia). Zalety tego rozwoju zostały zauważone także jużi wPolsce. Polskie Biuro Informacji Kredytowej (BIK S.A.) zapowiedziało jeszczew maju 2018 r. umieszczenie rejestrów kont klienckich polskich banków, będących akcjonariuszami BIK, w środowisku blockchain, jakow pierwszymkraju na świecie131. Współpracującaw tym zakresie z BIK grupa kapitałowa Billon uzyskaław 2019 roku od Komisji Nadzoru Finansowego (KNF) licencję na przeprowadzanie operacji na elektronicznej walucie (e-money) w obrębie całej Unii132. Funkcjonalność Blockchain obejmuje na świecie coraz szersze zakresy rynku, oprócz bezpiecznej wymiany informacji przez sieć, bezpiecznego zdalnego zarządzania zasobamiiich wrażliwych danychw IoT (Internet of Things – Internetu Rzeczy) oraz bezpiecznych płatności online, a także funkcjonalność tzw. Smart Contracts133, czyli komputerowej weryfikacji danych kontraktowychw umowach cywilno-prawnych.

5.6.2.4 Szkolenia jako usługi

Okresowe szkoleniaw podmiotach gospodarczychipublicznychpowinny być przeprowadzane jako komercyjne usługi przez zewnętrznych specjalistów od cyberbezpieczeństwaz udziałem lokalnych specjalistów od IT danej firmy. Szkolenia takie, oprócz analiz metod zabezpieczania danych, powinny także zawierać testowe cyfrowe włamania dla praktycznego sprawdzenia całego systemu cyfrowych zabezpieczeńw danym przedsiębiorstwie lub instytucji. Forma usług powinna pociągnąćza sobą odpowiedzialność podmiotu szkolącego za zaproponowanew konkretnym przypadku usprawnieniaw zakresie cyberbezpieczeństwa oraz za zachowanie poufnościw stosunku do całej zabezpieczanej podczas wykonywania usługi informacji, nie tylko wrażliwej. Jak wynika z raportu PwC z 2018 roku, potrzeba takich usług jest powszechna

Rysunek 45: Lean – trzeci element matrycy z zakresu merytoryki, oznacza także procesy oddolne. Opracowanie własne

5.7.1 Ekosystem prawno-normatywny

Nie istnieje ani normatywna, ani legislacyjna podstawatego ekosystemu. Metody Lean jednak funkcjonują. Coraz więcej gałęzi gospodarki wielu krajów na świecie wprowadza ten system do swoich procesów mimo wielu postaw krytycznych wobec braku mierzalnych kryteriów efektywności metodyki Lean, detalicznych opisów pobierania danychiich ewaluacji czy też udokumentowanych case studies;•Jednymz ważniejszych dokumentów, opracowanych dla ustanowienia połączenia metod Leanz procesami budowlanymi jestopublikowany w Londyniew 2013 r. przez Construction Industry Research and Information Association (CIRIA) „Implementing Lean in construction. Lean construction and BIM”[44] . Jest to jeden z serii dokumentów (CIRIA Lean guides, nr 725), zajmujących się implementacją metod Leanw różnych gałęziach gospodarki. Istnieją takżeinne dokumenty tego typu;•Aby narzędzia Lean mogły być w pełni zastosowane dla monitorowania kosztów życia zasobów inwestycyjnych (zwłaszcza TVD - Target Value Design, opisanew pkt 5.7.2.12) dla polskich inwestycji publicznych, należy jak najszybciej doprowadzić do prawidłowej definicji metod kalkulacji tych kosztów. Istniejące narzędzie do tego celu – Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 11 lipca 2018 r. w sprawie metody kalkulacji kosztów cyklu życia budynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztach (Dz.U. 2018, poz. 1357)134wymaga nowelizacji dla sprecyzowania metodyki kalkulacji oraz wytycznych dotyczących przedstawiania informacji o tych kosztach. •Nowelizacja powinna zawierać: 1. Rozszerzenielistyproponowanych elementów obiektów do wszystkich istotnych z punk tu widzenia kosztów cyklu życia zasobu(zwłaszcza systemów teletechnicznych, CCTV, automatyki budowlanej, czujników na potrzeby cyfrowych bliźniaków), 2. Posłużenie się przykładami dla ilustracji wymagań, 3 Przedstawienie realistycznej metody kalkulacji tych kosztów, a nie np. zakresu cykli użytkowania 1-10 (czy 1-15) dla niesprecyzowanych 'innych' elementów, 4 Zdefiniowanie metod przedstawiania tych kosztów (np.:graficznie, wykresowo, tabelarycznie), jak w tytule rozporządzenia.

5.7.2 Opis

Termin „Lean Construction”pojawił się po raz pierwszy w 1992 (Lauri Koskela135). Krytycznym punktem myślenia Lean jest koncentracjana wartości:„Often however, value creation is seen as equal to cost reduction. This represents a common yet critical shortcoming of the understanding of lean.”136137Przez lata system Lean Construction był rozumiany jako zestaw narzędziipraktyk mający na celu redukcję stratiwprowadzanie do procesów budowlanych metody kontroli produkcji o nazwie Last Planner®System, jako, że jest on uważany za zbiór koncepcji, zasadinarzędzi mających podstawę w literaturze na temat TPS (Toyota Production System), jak pull planning, analiza źródeł defektówiwielu innych. Nie ma jednakw japońskich źródłach żadnej ustalonej strategii ani normujących dokumentów, stąd wspomniany brak standaryzacji Lean.Lean Construction stanowi adaptację metodinarzędzi Lean, zastosowanych już w przemyśle pod nazwami Lean Industry lub Lean Manufacturing (Lean Thinking + Industry 4.0). Dodatkowym wkładem jest kilka metod specjalnie zaprojektowanych dla branży budowlanej przez organizację Lean Construction Institute138izaproponowanychz nową nazwą. W wielu opracowaniach naukowych proponowana jest takżenowa wersja nazwy, wzbogaconao doświadczenia zrównoważone: SLC (Sustainable Lean Construction)139. Lean Construction jest jednąz metod zarządzania procesami budowlanymi, a od innych (jak PMBOK140, PRINCE2141czy Simultaneous Management) odróżnia się większą dynamiką, szczuplejszą biurokracją oraz holistycznym (całościowym) podejściem, stąd jej wzrastająca popularność. Charakterystyka metodyki Lean Construction zestawiona jest w poniższej tabeli:

Tabela 7. Charakterystyka metodyki Lean Construction, czyli Leanw budownictwie. [45]

Lean Constructionbazuje na teoriach produkcjiAdaptuje model TFV (Transformation – Flow - Value) oraz Lean ThinkingTraktuje budownictwo jako jedynew swoim rodzajuprojekty, produkcję na miejscu oraz tym czasową multiorganizację Integruje podejście: „zarządzanieplanowaniem”z podejściem: „zarządzanie organizacją”Promuje systemy strukturyzacji pracy oraz planowania produkcjiPromuje planowanie produkcjiikoncentruje się na stabilizacji przepływu pracy(work flow)Traktuje zarządzanie projektem jako redukcję przypadkowościPrzyjmuje, że w praktyce niektóre przypadkowości są spowodowane niewłaściwym porządkiem oraz złymi decyzjamiZakłada, że przypadkowością można zarządzaćikoncentruje się na redukcji zmiennych przed przystąpieniem do produkcji(wykonawstwa)

Adaptacja narzędzi Lean, bazujących na filozofii systemu produkcyjnego Toyota Production System (TPS), postępujew budownictwie na całym świecieinie należy lekceważyć tego rozwoju. Dodatkowo jednoz narzędzi Lean o nazwie PDCA znalazło już drogę do normy PN-EN ISO 19650-1:2019, a ponadtow tekście normy wspomniano tzw. „continual improvement” (ciągła poprawa), będące podstawą metody Kaizen z zakresu Lean, polegającej na stałym udoskonalaniu działań, kroków proceduralnychicałych procesów.PDCA jest stopniowo uznawane za podstawę jakiejkolwiek metody zarządzania procesami (Kevin W.Knight – „ISO 3100:2009; ISO/IEC 31010 & ISO Guide 73:2009, International Standards for the Management of Risk”)[46]. Poniższa grafika pochodzi z w/w prezentacji.

Rysunek 46: Schemat działaniaw cyk lu PDCA (Zaplanuj – Wykonaj – Sprawdź – Dostosuj) jako podstawa systemów zarządzania. [46]

Podstawamiiniezbędnymi aspektami metodyki Leanw procesach produkcyjnych są:•Wczesna integracja wszystkich uczestników procesu;•Kolokacjaw jednym miejscu (big room);•Wsparcie technologiczne;•Wizualizacja idei procesu.Lean dla przemysłuibudownictwa obejmuje następujące narzędziaomówionew dalszej części niniejszego dokumentu:•Wizualne etykietowanie oraz wizualny warsztat pracy 5S (pkt 5.7.2.1 oraz 5.7.2.2);•Mapowanie strumieniawartości (pkt 5.7.2.3);•Strategia A3 (pkt 5.7.2.4);•Eliminacja 8 źródeł strat – jap. „muda”(pkt 5.7.2.5);•Strategia PDCA (pkt 5.7.2.6);•5xDlaczego? (pkt 5.7.2.7);•Elementy AgileiScrum (pkt 5.7.2.8 oraz 5.7.2.9);•Diagram rybiej ości (pkt 5.7.2.10);•Target Value Design (pkt 5.7.2.12);•Choosing by Advantages (pkt 5.7.2.11);•Last Planner®System (pkt 5.7.2.13). Trzy ostatnie narzędzia zostały przygotowane specjalnie dla procesów budowlanych, a ostatniez nich otrzymało nawet zastrzeżony przez Lean Construction Institute znak rejestracyjny. W polskiej branży budowlanejmożnazidentyfikowaćkilkaczynników, które utrudniajązastosowaniew pełni metodyki Lean, np: czynniki proceduralneikontraktowe;•czynniki kulturoweibehawioralne;•rozdział procesów projekt/wykonawstwo;•brak wsparcia przez kadrę zarządzającą wysokiego szczebla;•brak postawy koncentracji zespołu wykonawczego na jakości dla zamawiającegoina wartości procesu.Można założyć, że wraz z postępem wdrażania metodyki BIM coraz łatwiej będzie także zaimplementować Lean (BIM jest czasami przedstawiane jako jedenz elementów Lean) w procesie wymiany informacjiidoskonalenia zawodowego, jakich wymaga metodyka zintegrowana. Mimo wszystko stałym wymaganiem powinna stać się konsekwentna edukacja wszystkich podmiotów budowlanych na wszystkich szczeblach ich zaangażowaniaw procesy realizacyjne.Celem jest zmiana świadomości procesowania inwestycji z tradycyjnego podejścia do pełnej integracjiikooperacji. Jest to zadanie trudne, bo wymagazmianymentalności orazstanowi największą niewiadomą zarównow procesach inwestycyjnych w budownictwie, jaki wkażdym typie działańw społeczeństwach.Funkcjonalność umożliwiona przez wypracowane specjalnie dla budownictwa narzędzia Lean (Target Value Design, Choosing by Advantages oraz Last Planner® System) stanowi najlepszą „oddolną” odpowiedź na zawartew serii norm PN-EN ISO 19650iinnych standardach wymagania „odgórne” dla procesów zintegrowanych.Ułatwi tokonwergencję obu kierunków działań w celu lepszejwspółpracyiwzajemnego zrozumienia poprzez kompletną wizualizację całego procesu projektowo-wykonawczego

5.7.2.1 Wizualne etykietowanie

Polega na opatrzeniu miejsc dostępności narzędzi w miejscu pracy etykietami z krótkim opisem. Działanie to ma na celu stworzenie pomostu między mentalnym modelem pracy a jej rzeczywistością, zilustrowanie fizycznego „Co?”iułatwienie zadania „Jak wykonać?”. Ponadto sprzyja stworzeniu wrażenia oczywistościirozwiania niejasności, umożliwiając szybkie podejmowanie decyzji, także przez współpracowników.

5.7.2.2 5S (wizualny warsztat pracy)

5S jest to sposób uporządkowania własnego warsztatu pracypolegający na tym, aby każdego dnia rozpocząć pracę wiedząc, w których miejscach znajdują się posortowane poszczególne narzędziaijednocześnie udostępniając tę wiedzę pozostałym współpracownikom.System składa się z 5 czynności, których nazwy rozpoczynają się na literę „S”, takżei wjęzyku polskim(stąd nazwa narzędzia):•Sortowanieobiektów na stanowisku pracy;•Systematyka– znalezienie miejsc na te obiekty (+ etykietowaniez poprzedniego narzędzia);•Sprzątanie – codzienne magazynowanie tych obiektów;•Standaryzacja– ustanowienie tych czynności reguła codzienną;•Samodyscyplina – utrzymanie tego porządku.•

5.7.2.3 Mapowanie strumienia wartości(Value Stream Mapping)

•To j ednoz najważniejszych narzędzi dla poprawienia procesów produkcyjnych. Polega na analizie wadliwych proceduriznalezieniu dla nich poprawnych kroków, aby usunąć negatywne efekty. Na ten proces składa się 7 działań:•Identyfikacja wadliwego czynnika w ramachprocesu produkcji;•Definicjaizapisanie wszystkich związanych z nim przedmiotów i podmiotów Zapisanie wadliwej procedury krok po krokuiprzekazanie raportu wszystkim podmiotom;•Zapis procedury ze wszystkimi działaniami we FlowChart;•Identyfikacja czasu potrzebnego na wadliwe działaniaizebranie informacji zwrotnej od wszystkich podmiotów;•Opracowanie nowej procedury eliminującej wady;•Nowy FlowChart z zapisem różnic między obiema procedurami. W niektórychopracowaniach na temat BIM oraz Lean zalecane jest ustanowienie dla inwestycji budowlanych roli Managera Mapowania strumienia wartościna potrzebyanaliz realizowaniaprocedur, korektywadliwych działań oraz wdrażania nowych, usprawnionychprzepływów. Jest to dobra metoda oddolnej kontroli procesów BIM, opisanychirekomendowanych odgórnie w dokumentach standaryzacyjnych.Poniżej przedstawiona jest grafika przykładowego schematu procesów inwestycyjnychw budownictwie, sporządzona przy użyciu symboliiikon mapowania VSM (przedstawionychw punkcie 5.2.2.1). Istnieją do tego celu narzędzia elektroniczne, ale szeroko stosowane jest też analogowe użycie tablic lub nawet arkuszy papieru na ścianie z naklejanymi karteczkami post-it, obrazującymi elementy procesu.

Rysunek 47: Elektroniczne użycie symboli Mapowania Strumienia Wartości dla stworzenia schematu procesów budowlanychw celu ich korekty. [47]

5.7.2.4 Strategia A3

Polega na zapisaniu całej strategii firmy z projektami działań na jednej kartce A3 (stąd jej nazwa). Strategia A3 może również być zapisana dla konkretnego działania lub zadania, nie tylko dla globalnych kierunków rozwoju, jej zastosowanie jest uniwersalne. Składa sięz kilku punktów:

Definicja kierunku rozwoju firmy;•Definicja dystansu, jaki dzieli firmę od realizacji celu;•Ustanowienie celów pośrednich dla redukcji tego dystansu;•Definicja działań dla realizacji celów pośrednich

5.7.2.5 Eliminacja ośmiu źródeł strat (jap. „Muda ”)

Podstawowe narzędziew strategii Toyota Production Systemiistota całego kierunku Lean: REDUKCJA STRATWPROCESACH PRODUKCYJNYCH. Inne cele zostały dopisane do oryginalnej strategii w późniejszych latach. W procesach zostało wyszczególnionych 8 typów strat:•Nadprodukcja – np. zaangażowanie wielu zespołów w opracowanie koncepcji / ofert dla postępowań wprowadzonychw trybie przetargów nieograniczonych;•Zapasy – np. zawyżanie zapotrzebowania na materiały (etap wykonawczy) z uwagi na przyjmowane współczynniki bezpieczeństwa i/lub wskaźniki strat (nieadekwatne do faktycznych potrzeb);•Wady jakościowe – np. kolizje na projektach, niezgodności pomiędzy projektami branżowymi, wprowadzanie zmian projektowych na etapie realizacji inwestycji kosztem jakości produktu finalnego (celem uzyskania oszczędności);•Niepotrzebny ruch – np. brak koordynacji prac prowadzonych przez rożne jednostki / wykonawców (powielanie tych samych działań przez różnych wykonawców), brak ustrukturyzowanych modeli przechowywania danych oraz systemów nazewnictwa plików (dokumentacja projektu), konieczność przeszukiwania segregatorów i/lub katalogów w poszukiwaniu właściwych informacji (w tym ich rewizji);•Zbędny transport – np. brak szczegółowego planowania logistyki dostaw (np. planowanie harmonogramów dostaw w odniesieniu do maksymalnej ładowności pojazdów w celu maksymalnej optymalizacji liczby przejazdów);•Powtarzanie, nadmierne przetwarzanie – np. rozbudowany łańcuch zatwierdzeń np. raportów, dokumentacji ;•Oczekiwanie – np. nadmierna biurokracja (oczekiwaniena decyzjęlub zatwierdzenie), błędy planistyczno-logistyczne (czekanie na dostawę materiałów na budowę);•Potencjał ludzki – np. niewystarczające wykorzystywanie potencjału ludzkiego. Niewykorzystanie unikatowychumiejętności lubwiedzy pracowników. Nieuwzględnianie pomysłówisugestii pracownikóww usprawnianiu procesówiredukcji strat.

5.7.2.6 Strategia PDCA (Plan-Do-Check-Adjust/ Act) – Zaplanuj-Wykonaj-Sprawdź-Dostosuj

Najpopularniejsze narzędziez palety Lean jestobecne w codziennej praktycezarządzania procesami, a takżew tekście norm BIMz serii ISO 19650. Stanowi jednąz najlepszychmetod wdrażania itestowania procedurw procesach wykonawczych niezależnie do branży gospodarczej.Narzędzie PDCA powstało w celu kontroli jakości w fizycznym środowisku zarządzania zasobem PAM (Physical Asset Management). Jako przykład: zarówno brytyjski standard zarządzania PAS 55, jaki wywodzącasię z niego seria norm ISO 5500Xzostałyzapisanejako widoki sumarycznew postaci jednej strony w formacie PDCA w opracowaniu uniwersyteckimz Południowej Afryki „Correlating the content and context of PAS 55 with the ISO 55000 series” [48]

Rysunek 48: Schemat seri inorm ISO 5500X przedstawiony w postaci jednej strony w zapisie metody PDCA. [48]

Oto części składowe PDCA:•P (Plan) – identyfikacjaianaliza zagadnienia;•D (Do) – definicja rozwiązaniaijego wprowadzenie;•C (Check) – sprawdzenie implementacji rezultatów (feedback);•A (Adjust, czasami także znane jako Act) – korekta zaproponowanego rozwiązaniaistworzeniez niego standardu.

5.7.2.7 5xWhy? (5xDlaczego?)

Mimo, iż przypomina seriępytań zadawanych przez dzieci, jest uznanymprofesjonalnymnarzędziemanalizy dojścia do istoty defektu w procesach. Polega na iteracyjnej technice przepytywania przy pomocy frazy: „Dlaczego?”. Naj częściejodpowiedź na piąt e pytanieujawnia źródło wady. Efekty (odpowiedzi) są zapisywane albo w formie diagramu rybiej ości (Fishbone Diagram– patrz też pkt 5.7.2.10) albo w postaci tabelarycznej.System pytań 5xWhy? został opracowany przez głównego inżyniera firmy Toyota, Taiichi Ohno.

5.7.2.8 Agile(zwinne metody działania)

Nie jest to typowe narzędzie Lean, ale z uwagi na swoją efektywnośćizbliżone cechy można je uznać za zbliżone do Lean. Agile powstał w odpowiedzi na obecne od dłuższego czasu na rynku systemy zarządzaniaPMBOKiPRINCE2, będące jednak stosunkowo sztywnymiizbiurokratyzowanymi metodami prowadzenia procesówprodukcyjnych. Agil e szczególnie sprawdza sięw procesach, które bywająnieprzewidywalne, jak np. w przemyśle budowlanym, ale też dobrze funkcjonujew procedurach ciągłej pracy. System pochodzi z produkcji programów komputerowych(software development). Agile rozbija większe projekty na małe, dające się łatwo zarządzaćfragmenty zwane iteracjami (z powtarzalnościąw pętlach czasowych). System grupuje wszystkich uczestników procesu, aby wypracować dla klienta największą wartość przy pomocy kontroli kosztów, jakościiprzejrzystościproceduralnej. Gwarancją sukcesu jest otwarta komunikacja, dedykowane zespołyidobre planowanie.System Agile posiada kilka cech charakterystycznych, stanowiącychjego istotę:•Współpraca;•Intensywna wymiana wiedzy;•Teamwork – praca zespołowa;•Zaangażowanie dla użytkownika końcowego (KONCENTRACJA NA POTRZEBACH KLIENTA, w odróżnieniu od Lean w produkcji, które koncentruje się na redukcji strat);•Wczesna akceptacjarozwiązań projektowych;•Produkcjaidostarczaniecząstkowych zawartości (iteracji)produktu.

5.7.2.9 Scrum

System pochodnyAgile(także wywodzącysię z programowania software), polegający na zarządzaniu projektem przez podzielenieprocesu na krótkie zakresy, zwane sprints, do którychzostają zastosowane metody Lean, jak PDCA. Różnicawzględemzwykłego, ciągłegoilinearnego procesu produkcji, określanego jako waterfall (wodospadlub inaczej proces kaskadowy) polega nawprowadzeniupodprocesów dla łatwiejszego zarządzania nimiidla uzyskania określonych rezultatów w postaci zrealizowanych etapów tworzenia końcowego produktu/ zasobu.

5.7.2.10 Diagram rybiej ości (Fishbone)

Narzędzie znane z procesów produkcyjnych na całym świecie. Diagram został stworzony przez japońskiego teoretyka zarządzania Kaoru Ishikawa142. W sposób wizualny obrazuje on źródła defektów w postaci systemu przyczynowo-skutkowego głównychipobocznych powodów powstawania wad, prowadzących dowystąpienia analizowanegodefektu(przedstawionegow postaci rybiej głowy.

Rysunek 49:Diagram rybiej ości (Fishbone). Opracowanie własne na podstawie 143

Analiza przyczyn zaczyna się od ustalenia skutku (defektu), wiodąc w dół do jego przyczyn, obejmując wszystkie możliwe powody powstania wady. Wyszczególnia się 5 głównych kategoriiprzyczyn orazuwarunkowańśrodowiska (znanych jako 5M + E): Manpower (ludzie), Methods (metody), Machinery (maszyny), Materials (materiały), Management (zarządzanie)iwspomniane Environment (środowisko).

5.7.2.11 Choosing by Advantages(CbA) – Wybór pod względem największej Korzyści

Jest to metoda podejmowania decyzji, bazująca na kryterium największych możliwych korzyści. Charakterystyką tego systemu zarządzania, wywodzącego sięz prac Jima Suhr144jest ustrukturyzowana metoda decyzyjności. Decyzja bazuje na stopniu ważności jej korzyści, a do jej podejmowania służą narzędzia takie jak analiza strategii A3 oraz informacja zwrotna Zintegrowanego Zespołu. W systemie tym decyzje są ponadto dokumentowane dla przyszłych odniesień. Narzędzie CbA ma kilka kroków procesowych, które są stosowane w pętli (patrz grafika poniżej):•Identyfikacja propozycji alternatywnych;•Definicja czynników;•Definicja kryteriów: „potrzebujemy tego / chcemy tego” dla każdego z czynników;•Opis atrybutów każdegoz rozwiązań alternatywnych;•Identyfikacja korzyści każdej z opcji;•Decyzja o ważności każdej z korzyści;•Ewaluacja kosztów.Narzędzie to jest optymalnie wykorzystywane przyanalizachrozwiązań alternatywnychw innym narzędziu Lean: Target Value Design (projektowanie pod określony koszt Koszt Docelowy), opisanym w następnym punkcie.

Rysunek 50: Cykl iczny proces podejmowania decyzji, bazujących na największej wartośc 145

5.7.2.12T arget Value Design (projektowanie pod Koszt Docelowy)

Jest to, oprócz Last Planner®System, jednoz dwóch najważniejszych narzędzi Lean, stworzonych specjalnie dla branży budowlanej. Jest stosowane do monitoringu Kosztu Docelowego(patrz faza MacroBIM - pkt 5.2) w postaci wyboru najlepszych dla całego kosztu cyklu życia inwestycji rozwiązań alternatywnych, gdy istnieje potrz eba dokonania korekt spływu środków z puli budżetu inwestycji. Ma to miejscenp. w przypadkach, gdy trzeba z jakichś powodów zastosować droższe rozwiązaniew jednym miejscu – wtedy zadaniem jest znalezienieoptymalnegotańszego rozwiązania w innym miejscu. Odpowiedzialnością jest Koszt Docelowy z jego poduszką motywacyjną, więc także interes każdegoz członków Grupy Podstawowej. TVD tym się różni od powszechnego na polskich budowachValue Engineering (szukanie najtańszych rozwiązań, głównie na korzyść generalnego wykonawcy, z reguły do podziału nadwyżki z zamawiającym), że decyzje są kwalifikowane, podejmowane wspólnie z każdym członkiem grupy przy pomocy narzędzia walidacji wybór pod względem największej Korzyści (CbA), a rozwiązanie jest wybranez puli opcji akceptowalnych dla wszystkich. W przypadku wyraźnego sprzeciwu zamawiającego może dojść do konieczności rewizji Kosztu Docelowego.CHARAKTERYSTYKĄ ZASTOSOWANIA TARGET VALUE DESIGN JEST ZATEM STAŁA OBECNOŚĆ WSZYSTKICH UCZESTNIKÓW PROCESU INWESTYCYJNEGO Z GRUPY PODSTAWOWEJ DO MOMENTU PRZEKAZANIA ZASOBU DO UŻYTKOWANIA. Jest to proces, różniący się od tzw. nadzorów autorskich, gdy poszczególne osoby pojawiają się sporadycznieiokresowona placu budowy w celu spotkań koordynacyjnych lub rozwiązania zidentyfikowanychanomalii. Zmiana finansowania procesów w metodyce BIM musi uwzględnić także nakłady na tę współpracę, która ma na celu zoptymalizować rozwiązania projektowe oraz tym samym zaoszczędzić zamawiającemu koszty eksploatacji zasobu inwestycyjnegow przyszłości. TVD jest ciągłym procesemi składa się z 3 głównych części, warunkiem sązdefiniowany Koszt Docelowy oraz uformowany zespół z decyzyjnej Grupy Podstawowej:•Identyfikacjaianaliza elementu/systemu, powodującego zwiększenie kosztów;•Wspólnie przyjęta definicja rozwiązania na bazie możliwych opcji alternatywnych(przy użyciu narzędzia CbA)ijego wprowadzenie;•Sprawdzenie implementacji rezultatówprzy pomocy dalszej analizy kosztów. Monitorowanie budżetu zakłada zarówno szybką(doraźną), jakidokładną kontrolę spływu kosztów. •TVD jest przez to narzędziem kosztorysowania poprzez ciągłe monitorowanie aktualnego kosztu inwestycji. Różnica między tradycyjnym kosztorysowaniem(każdorazowo po etapach Projektu Schematycznego, Dokumentacji Projektowej oraz Dokumentacji Wykonawczej) a systemem TVD jest wizualnie przedstawionana poniższej grafice.TVD jest jedynie możliwy przy faktycznej, nie tylko deklarowanej, przejrzystości projektu i procesów

Rysunek 51: Porównanie zastosowania kalkulacji kosztów w procesie tradycyjnymiprzy użyciu Target Value Design (projektowaniu pod określony koszt).146

Drugimzadaniemprojektantów na etapie współpracy Target Value Design jest aktualizacja modelu AIM 147 (dopasowanie eksportów IFC modeli branżowych do stanu zgodnego ze stanem fizycznego obiektu). Model AIM , oprócz samego zasobu, jest głównym celem zadania stworzeniai dostarczenia zasobu według normy PN-EN ISO 19650-2:2019

5.7.2.13 Last Planner® System

Oprócz TVD jest to najważniejsze narzędziez palety Lean dla procesów budowlanych. Jego podstawą jest narzędzie Lean dlaprodukcji o nazwieProject Scheduling (PS), przewidujące system harmonogramów procesów wykonawczych o różnej granulacji czasowej. Celem jest rozwijanie kooperacjiipracy zespołowej dla modelu „win-win ”(każdy wygrywa). Zestaw harmonogramów Project Scheduling obejmuje: •Master Schedule – główny planrealizacji inwestycji;•Six-Week Schedule – plan 6-tygodniowy, mający charakter retrospekcjiirewizji dla wprowadzenia nowych zadań;•Weekly Schedule – konkretny plan działania na dany tydzień;•Weekly Scorecard – tygodniowy raport po zakończeniu każdego planu tygodniowego; •Osobna recenzja stałej poprawy (CI – Continuous Improvement – „ciągła poprawa” - termin występujetakże w tekście normy BIM- PN-EN ISO 19650-2:2019, pkt.5.2 tekstu normy). Na bazie powyższego systemu harmonogramów powstał system Last Planner®, stworzony specjalniedla budownictwaprzez specjalistów z Lean Construction Institute. HarmonogramówLP®S można użyć jako narzędzi realizacji planów zadaniowych TIDP oraz generalnego MIDP, gdyż w wizualnyiklarowny sposób wprowadzająw działania inwestycyjnezadaniowe zespoły wykonawcze. System planów zawiera:•MASTER SCHEDULE – główny plan realizacji inwestycji, podobnie jak w systemie Project Scheduling – odpowiada to generalnemu harmonogramowi inwestycji budowlanej MIDP – Master Information Delivery Plan(norma PN-EN ISO 19650-2:2019, pkt. 5.4.5tekstu normy)

PHASE PULL PLANNING– jest to podział planu Master na fazy 12-16 tygodniowe, monitorujące realizację zadańw metodzie PDCA, z zastosowaniem tego przedziału czasowego dla sprawdzenia funkcjonalności rozwiązań, zanim nie staną się standardem;•SIX WEEK LOOK AHEAD– plan 6-tygodniowy (stanowiący podpodział planu Phase Pull), podejmowanyz uzyskaniem zapisanego przyrzeczenia dokonań przez zespoły wykonawcze;•WEEKLY WORK PLANS – konkretnarealizacja przyrzeczeńz planu 6-tygodniowego na każdy tydzień, monitorowana przy pomocy tabeli PPC (PercentPromisesCompleted), a więc ilości procentowej zrealizowanych przyrzeczeń. Każdy plan tygodniowy jest ustawiony w formiejednejsztywnej, przestawianej tablicy w biurze budowy (jest ichw sumie 6 dla całego planu 6-tygodniowego, stojących koło siebie) z pionowym podziałem na poszczególne dni. W polach dni członkowiezespołów zadaniowych wskazują (najczęściej przy zastosowaniu karteczek post-it)zadania do zrealizowania oraz zrealizowane – podobnie do wizualnego procedowania zadań Scrum(jest to także forma zapisu zadań wymaganychdla TIDP – Task Information Delivery Plan, norma PN-EN ISO 19650-2:2019, pkt. 5.4.4tekstu normy). Tak isposóbwizualizacji działań na podzielonych na przedziały czasowe planszach nazywanyjest metodą Kanban148, a wypracowany zostałprzez firmę Toyota jeszczew latach 40-tych ubiegłegostulecia. Dla kolejnego nowego planu 6-tygodniowegotablice poprzedniego planusąusuwanedo archiwum(albo archiwizowanew inny sposób, np. cyfrowy)tak, aby w biurze budowy zawsze byłoich 6 dla aktualnego planu 6-tygodniowego. Jest to najlepsza metoda oddolnej organizacji „push” dla realizacji wymagań standardu BIM, zapisanego w serii norm PN-EN ISO 19650 (traktowanych jako „pull”);•DAILY HUDDLES – są to spotkania przedi/ lub na zakończenie dnia pracy z podsumowaniem realizacji zadań całego dnia.NAJWAŻNIEJSZĄ ZALETĄ SYSTEMU LAST PLANNER®JEST METODA PRZYGOTOWANIAZADAŃDO WYKONANIA.BAZUJE ONA NA KOOPERACYJNYM PLANOWANIU, ANALITYCZNYMPODEJŚCIU DO REALIZACJI ZADAŃORAZ ZEBRANIU REALISTYCZNYCH PRZYRZECZEŃ WYKONANIA,SKUTKIEM CZEGO STAJĄ SIĘ ONE WYKONALNE. LAST PLANNER®SYSTEM NIE JEST PROCESEM,KTÓRY RÓŻNIŁBY SIĘ SPECJALNIE OD TRADYCYJNYCH ETAPÓW REALIZACYJNYCH WBUDOWNICTWIE,JEGO ISTOTĄ ISIŁĄ JEST JEDNAK SPOSÓB,WJAKI ZADANIA WYKONAWCZE SĄ PRZYGOTOWANE IPROCEDOWANEWKOOPERACYJNYM ŚRODOWISKU. W przypadku niedotrzymania przyrzeczeń użycie np. narzędzia Lean 5xDlaczego?w prosty sposób może doprowadzićdo wykrycia przyczynyitrwałej eliminacji wadypoprzez jej rejestrację.Last Planner®powinien się rozpocząć dla detalicznego planowania od razu po rozpoczęciu prac realizacyjnych inwestycji, po podziale Master Plan na jego części składowe.Właściwie przygotowane tygodniowe plany (Weekly Work Plans):•Powinny mieć dobrze zdefiniowanecało tygodniowe zakresyprac z zapewnieniem wszystkich wymaganych narzędziizasobów;•Wszystkie przewidywane utrudnienia powinny być uprzednio rozpoznaneiusuniętew kooperacyjnym procesie;•Prace do wykonaniapowinny być ustawionew prawidłowej sekwencji;•Poszczególne prace powinny być skalowane do możliwości wykonawczych zespołów zadaniowych.Poniższa grafika podsumowuje wszystkie typy planów czasowych narzędziaz wykazem typów zobowiązań, związanych z ich realizacją.

Rysunek 52: Graficzne zestawienie wszystkich typów harmonogramów Last Planner®System for Production Control(pełna nazwa metody). [49]

Zestawienie, zawarte w niniejszym rozdziale,nie wyczerpuje wszystkich narzędzi Lean, ale przedstawione zostały najważniejszez nich. Generalnie system Lean powinien zostać wprowadzany od samego początku, po uformowaniu decyzyjnej Grupy Podstawowej(A + Bw poniższej grafice), rozszerzonego Zespołu Zintegrowanego(A + B + C) oraz wyasygnowaniu zespołów zadaniowych.Zadania te oraz ich struktura odpowiadają także zapisanymw normach BIM (seria ISO 19650) metodom strukturyzacji organizacji całej inwestycji (grafikaz tekstu normy poniżej). Celem zaś jest stworzenieharmoniiw postaci wprowadzenia odpowiednika oddolnej organizacjidla wymagań odgórnych, narzuconych przez światowe, ale jużipolskie, standardy dla BIM. W ten sposób najłatwiej będzie uzyskać bazę do niezbędnejwspółpracywszystkich uczestników w procesach budowlanych przeprowadzanychw metodyce BIM.

Rysunek 53: Ilustracja struktury Zespołu Zintegrowanego 149

Porównaniezależności w Last Planner®System(grafika poniżej) z elementami powyższejgrafikiz obowiązującej w Polsce normy BIMwykazuje duże podobieństwastrukturalne.Oba te systemy są ze sobą kompatybilne, co ułatwi zintegrowanie działań odgórnychz oddolnymidla optymalnych rezultatów.

Rysunek 54: Ilustracja struktury Zespołu Zintegrowanegow metodyce Lean (Last Planner®). [50]

Poprzez swoje możliwości wizualizacji oraz planowania zadań Last Planner®System dobrze się także sprawdza w procesie projektowym. Warunkiem jest jednak udziałw nim wszystkich możliwych uczestników procesu inwestycyjnego dla zapewnienia jakości wypracowanych rozwiązań projektowychiprzyjętych systemów dla przyszłego zasobu. Proces rozpoczyna się od definicji kamieni milowychiprzechodzi następniew drobniejszą granulację zadańrozwiązywanych jak Weekly Work Plans w procesie realizacyjnym. W pierwszej fazie wspólnie wypracowywane są opcje alternatywne, które potemw kolejnych fazachulegają kolektywnej eliminacji(przy użyciu narzędzia CbA) w celured ukcji zestawuzmiennych, a tym samym związanej z nimi niepewnościco do rozwiązań projektowych.Dla fazy operacyjnej istnieją zarówno uniwersalne narzędzia Lean, jak metoda eliminacji 8 źródeł strat, jakispecjalniew tym celu opracowane narzędzia dla tego celu. Jednymz nich jest połączenie metody Six Sigma, opracowanej w firmie Motorola150, a służącej do eliminacji defektów w produkowanych elementach, z metodami Lean, eliminującymi pozostałe defekty w procesach. Narzędzie to nazwane zostało Lean Six Sigmaima na celu umożliwić bezstratne procesy zarządzania zasobamiiich serwisowania.

5.7.2.14 Szkolenia

•Zastosowanie metod Lean powinno rozpocząć się od warsztatów wprowadzających. Zaleca się połączyć warsztat Leanz inicjującym kilkudniowym warsztatem BIM na początku procesów inwestycyjnych, aby stworzyć harmonięw działaniachiorganizacji odgórnej, narzuconej przez standardyinormy, z tą oddolną, wynikającąz samoorganizacjiiintegracji podmiotu wykonawczego. Pozwoli to narozpoczęciewspółpracy orazzdobyciewzajemnego zaufania,

Rysunek 55: Klasyfikacja (LOG/LOI) –czwarty element matrycy w zakresie merytoryki. Opracowanie własne

5.8.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Ustawa z dnia 11. września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2019, poz. 2019)151, ze szczególnym uwzględnieniem art. 101-103 odnoszących do sporządzania opisu przedmiotu zamówienia min. na roboty budowlane, w tym poprzez odniesienie do Polskich Norm przenoszących normy europejskie oraz norm międzynarodowych;•ISO 6707-1:2017(Buildings and civil engineering works – Vocabulary – Part 1: General terms) – jest to słownik terminologii dotyczącej obiektów budowlanychiinżynierskich;•Seria norm ISO 12006(Organizacja informacji o obiekcie budowlanym): ISO 12006-2:2015 (Part 2: Framework for classification, polska wersja PN-EN ISO 12006-2:2005) – oprócz norm ISO/IEC 81246-2 iISO 81346-12 jednaz trze ch głównych norm, na której bazują systemy klasyfikacyjnew budownictwiedla metodyki BIM;PN-EN ISO 12006-3:2016 (Część3: Schemat danych obiektowo-zorientowanych) który jest odpowiedzialny za standaryzację słowników wymiany danych jak IFD (International Framework for Dictionaries)ijego dalsza implementacja bSDD (buildingSMART Data Dictionary);•ISO 704:2009 (Terminology work – Principles and methods) – podstawa nowelizacji normy ISO/IEC 81346-2 z roku 2019;•Seria norm ISO/IEC 81346(Systemy przemysłowe, instalacjeiurządzenia oraz wyroby przemysłowe. Zasady strukturyzacjiioznaczenia referencyjne): ISO/IEC 81346-1:2009 (Part 1: Basic rules);PN-EN IEC 81346-2:2019 (Klasyfikacja obiektówikody klas) – drugaz trzech norm, na której bazują systemy klasyfikacji budowlanejdla BIM;ISO/TS 81346-3:2012 (Part 3: Application rules for a reference designation system);ISO 81346-12:2018(Part 12: Constructi on works and building services) – część 12 serii norm81346, której zawartością są m.in. całe systemytechnologiczne, stosowanew budownictwie,w odróżnieniu od części2, dotyczącej elementówikomponentów budowlanych, trzecianorma bazowa dla systemów klasyfikacyjnych;•Rozporządzenia dla przemysłu budowlanego, zawierające odnośnik do słownika CPV152, gdy mowao systemie klasyfikacji budowlanej, w tym:Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 18 maja 2004 r.w sprawie określenia metodipodstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonychw programie funkcjonalno-użytkowym (Dz.U. nr 130 poz. 1389)153; Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dn. 2 września 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresuiformy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonaniaiodbiorurobót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego (Dz.U. 2013 poz. 1129)154. •Ww. rozporządzenia stanowią akty wykonawcze wydane na podstawie art. 33 ust. 3 oraz art. 31. Ust. 4 PZPU. W związku z wejściemw życie, 1 stycznia 2021 r., Nowej PZPU, ww. rozporządzenia powinny zostać zastąpione przez analogiczne przepisy wykonawcze wydane na podstawie delegacji ustawowej wynikającej z art. art. 34 ust. 2 Nowej PZPU stanowiącego podstawę dla określeniaw drodze rozporządzenia, metodipodstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego oraz obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonychw programie funkcjonalno-użytkowym uwzględniając dane techniczne, technologiczneiorganizacyjne, mające wpływ na wartość zamówienia oraz art.103 ust. 4 Nowej PZPU – dla określeniaw drodze rozporządzenia, szczegółowego zakresuiformy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonaniaiodbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego,mając na względzie rodzaj robót budowlanych, a także nazwyikody Wspólnego Słownika Zamówień.KLASYFIKACJA BUDOWLANA DLA POLSKI,GDY POWSTANIE,POWINNA BYĆ UZNANA PRZYNAJMNIEJ JAKO ALTERNATYWA DLA WSPÓLNEGO SŁOWNIKA ZAMÓWIEŃ (CPV)WWYŻEJ WYMIENIONYCH AKTACH PRAWNYCH,A WPRZYSZŁOŚCI JEGO ZAMIENNIKIEM; •Seria norm ISO 29481(Building information models – Information delivery manual), obie części zostały już wydane jako polskie normy PN-EN ISO 29481-1:2017 (Part 1: Methodology and format) oraz PN-EN ISO 29481-2:2012(Part 2: Interaction framework). Obie w/w normy ISO 12006-3 oraz ISO 29481 wrazz normą, standaryzującą format IFC (ISO 16739) tworzą trójkąt zależności dla opisywania elementóww obiektach budowlanych tworzonych na maszynach, czyli komputerowo. Poniższa ilustracja z zasobów organizacji buildingSMART wizualizuje tę koncepcję, zwaną „Trzy kolumny interoperacyjności” (Three Pillars of Interoperability).

Rysunek 56: Struktura formatu, słownikaimetod wymiany informacji w środowisku Open BIM. 155

Zależność ta obejmuje także poniższe dwie normyISO (o nr 23386 oraz 23387), które opisują szablony danych dla producentów/dostawcówiwiąże wszystko z podstawowymi normami dla BIMz serii ISO 19650. Grafika pochodzi z raportu tzw. white paper (firmowanego przez:buildingSMART International, Cobuilder, GS1 oraz Construction Products Europe)organizacji Digital Supply Chains in the Built Environment(DSCiBE), opublikowanego w październiku 2019 r

Rysunek 57: Struktura zestawu norm odpowiadających strukturze standardu informacyjnegow Open BIM. [51]

•Standard ISO 23386:2020 (Building information modelling and other digital processes used in construction - Methodology to describe, author and maintain properties in interconnected data dictionaries) o wymianie informacji o cyfrowej wersji zasobu inwestycyjnegow budownictwie między aplikacjami komputerowymiiformatami cyfrowymi,opublikowany w roku 2020;•Standard ISO/FDIS 23387 (Building information modelling (BIM) - Data templates for construction objects used in the life cycle of any built asset - Concepts and principles) o szablonach danych dla elementów budowlanych użytychw cyklu życia zasobów – standard jest w opracowaniu;•Unijny program rozwoju cyfryzacji Horizon 2020. W ramach jednej z jegoczęści dla rozwoju teleinformatyki (ICT )powstaje platforma cyfryzacji budownictwa europejskiego DigiPlace (H2020-EU.2.1.1.)

5.8.2 Opis

5.8.2.1 Klasyfikacja budowlana

Systemyklasyfikacyjne dla budownictwa, także systemy klasyfikacyjne dla BIM, podlegająregulacjom standaryzującym. Możnaje podzielić pod względem ichróżnychcech na trzy grupy. W każdej grupie występują dwie klasyfikacje o przeciwstawnym podejściu[52] :A. Ze względu na zastosowanie:-Analityczne (systematyka zjawisk fizycznych, która dostarcza podstaw do ich wyjaśnienia, przewidywaniaizrozumienia, oparta na wydzielaniu rzeczywistyc h obiektów lub zjawisk. Przykładem jest klasyfikacja Królestwa Zwierząt, z rzędami, rodzajami, gatunkami, itp.);-Dokumentalne.B.Ze względu na strukturę (liczbę zasad podziału stosowanych na każdym poziomie):-Klasyfikacje enumeratywne, inaczej wyliczające, monohierarchiczne (oferują wyczerpujące, zamknięte katalogi klasipodklas);-Klasyfikacje fasetowe, inaczej: aspektowe albo analityczno-syntetyczne (polihierarchiczne).C. Ze względu na zakres stosowania (objętość pola semantycznego):-Ogólne, inaczej: uniwersalne, dotyczą obiektów charakteryzowanych przez właściwości, których wartości mają charakter ogólny, a nie ograniczony do jednego obiektu lub procesu inwestycyjnego. Przykładem są części budynku: ściana, strop itp.;-Specjalne, albo specjalistyczne, koncentrują się na wybranych dziedzinach/obiektach. Dotyczą obiektów charakteryzowanych przez właściwości, których wartości mają charakter ograniczony do jednego obiektu lub procesu inwestycyjnego. Przykładem takiego zbioru obiektów mogą być numery pomieszczeńw budynku.Klasyfikacje fas etowe(Colon Classification)[52]dopuszczająjedynie klasy proste, oparte na jednym kryterium podziału, a dla klas złożonych stosowane są syntezy klas prostych. System tenstał sięstandardem dla wszystkich klasyfikacji budowlanych czy infrastrukturalnych na świecie.Istnieje ścisłe powiązanie między klasyfikacjami orazidentyfikacjami obiektówiproduktów z jednej strony,a strukturą hierarchiczną całego obiektu inwestycji w budownictwieijego części z drugiej. Z kolei struktura hierarchicznego dziedzictwa parametrów leży u podstaw zarówno wypracowanychw ciągu ostatnich dziesięcioleci formatów przekazu danychw metodyce BIM (IFC, BCF)156, jakistopni nasycenia informacją wymodelowanych obiektów składowych.Można powiedzieć, iż jest to spójnyizintegrowany system, odpowiadający swoim stopniem zaawansowania postępowi procesu inwestycyjnego, począwszy od programowania przedsięwzięcia,poprzez koncepcję, projekt, wykonawstwo aż do przygotowania zasobów do eksploatacji w procesie biznesowym. Poniższagrafikaprzedstawia schematycznie wspomniane zależności

Rysunek 58: Struktura jednostek IFC w powiązaniuzzakresami klasyfikacji, identyfikacji oraz obszaru wykorzystania informacji w fazie MacroBIM. 157

Czarneprostokąty ilustrują zasadę dziedziczności dla jednostek formatu IFC, który jest podstawowym nośnikiem danych projektowych dla geometrii, topologii oraz wszelkich powiązanych danych tekstowychw metodyce BIM.Sama klasyfikacja jest systemem, który kończy się w ostatnim kroku na produktach no-name(LOD 300 lub 350wg BIMforum), bez identyfikacji jakiegokolwiek producentaijego produktu, co odpowiada wymaganemu charakterowi prowadzenia zamówień publicznych.

5.8.2.2 Identyfikacja produktów

Aby system klasyfikacji działał praktycznieibył pomocny dla wszystkichuczestnikówprocesów budowlanych, jego elementyireprezentacje powinny zawierać kompletny kod od korzenia drzewa klasyfikacyjnego(informacjao projekcieijego lokalizacji) aż do konkretnychobiektówmodeluiich fizycznychodpowiedników. Kody zamówieniowe fizycznych produktów (LOD 400+dla systemów identyfikacyjnych) powinny nieść także informację, w które dokładnie miejsce w budynkuma być wbudowany dany produkt w oparciuo kod klasyfikacyjnyz modeluprojektowego(PIM) z dodanym kodem identyfikacyjnym.Dopiero wtedy informacja jest kompletna, zrozumiała iprzydatna dla każdego uczestnika procesu inwestycyjnegow dowolnej jego fazie, także eksploatacyjno-operacyjnej.Dla identyfikacji produktów istnieją różne systemy, z których największy światowy zasięg rozwija niekomercyjny GS1158. Kody GS1 dla produktów określanesąprzez np. GTIN (Global Trade ItemNumber) lub SGTIN (Serialised GTIN)dla serii produktów. Aby kod GTIN mógł jednoznacznie określić zakupiony w procesie realizacji budowy produkt do wbudowaniaw fizyczny obiekt, musi on zostać połączony tak zwanym Digital Linkz typ emproduktu (no-name) z systemu klasyfikacyjnego, obowiązującego w Polsce. Aby reprezentacja konkretnego fizycznegoproduktumogła się stać częścią cyfrowego modelu PIM, a potem AIM, a wrezultacie Digital Twin dla zdalnej obsługi konkretnego zasobuinwestycyjnego, procedura zakłada mapowanie zestawów informacji:•Najpierw dany element modelu, dla którego ma pojawić się na placu budowy konkretny produkt, powinien zostać zmapowany do systemu klasyfikacji budowlanej na bazie hierarchii klas IFC – poziomy klasyfikacji odpowiadają poziomom dziedziczenia IFC – czyli dany element, stworzonyw modeluprzez projektanta, otrzymuje kod klasyfikacji budowlanej;•Ponieważ kod klasyfikacyjny dla tego elementu jest zgodny z jego danymi IFC, następuje mapowanie do formatu bSDD (format ten jest implementacją formatu IFD, bazującegona normie ISO 12006-3:2007)(patrz zestawienie norm na początku rozdziału), aby możliwe było odniesienie dorealnychproduktówpoprzez matrycę mapowania, którą jest właśnie bSDD(buildingSMART Data Dictionary, stworzona dla buildingSMART przez norweską firmę Catenda). Mapowanie odbywa się przypomocy łączenia obu identyfikatorów: dla IFC oraz dla bSDD. Identyfikatory mają formę unikalnych GUID (Global UniqueIDentifier)inazywają się IfcGuid oraz IfdGuid, gdyż bSDD należy do zestawu IFD(ISO 12006-3);•KiedyGUID elementu modelu projektowego posiada już dodane IfdGuid dla mapowania pomiędzy innymi światowymi klasyfikacjami budowlanymi oraz światem fizycznych produktów, istnieje możliwość„zmapowania” kodu produktu np. w postaci np. GTIN(gdy mamy do czynienia ze standardem GS1)przez przypisanie godo bSDD GUID. W ten sposób wiadomo, gdzie produkt lub materiał przysłany na budowę mazostać wbudowany. Kombinacja tych identyfikatorów zachowuje tęinformację na cały okres życia zasobu. PONIEWAŻ TAKIEJ KLASYFIKACJI BUDOWLANEJ DLA MAPOWANIA(ODWZOROWANIA)KODÓW PRODUKTÓWW POLSCE NIE MA,NIE JEST MOŻLIWY PŁYNNY PROCES CYFROWEGO ŁAŃCUCHA DOSTAW (DIGITAL SUPPLY CHAIN). POWYŻEJ OPISANEODWZOROWANIA NIE SĄTAKŻE MOŻLIWE,PONIEWAŹ NIE ISTNIEJE ŚCISŁA INTEGRACJA ZAMÓWIONYCH NA PLAC BUDOWY MATERIAŁÓW IPRODUKTÓW ZREPREZENTACJĄ MODELU PROJEKTOWEGO INWESTYCJI, ATYM SAMYM ANI ZFIZYCZNYM OBIEKTEM, ANI ZJEGO CYFROWYM BLIŹNIAKIEM (DIGITAL TWIN)DLA PÓŹNIEJSZEJ,ZDALNEJ EKSPLOATACJI. Pracami nad międzynarodowąkoordynacją cy fryzacjiinormalizacji łańcucha dostaw w budownictwie zajmuje się kilkanaście podmiotów publicznychikorporacyjnych(m.in. GS1, CoBuilder, buildingSMART International, norweska agencja zarządzania publicznymi zasobami Statsbygg, organizacje normalizacji CENiISO oraz firmy IBM, Siemens) w ramach organizacjiDSCiBE (Digital Supply Chain in the Built Environment), założonejw marcu 2019 r.159. We wrześniutegosamegoroku powstała na bazie unijnego funduszu platforma DigiPlace160, któr ej zadaniemjestwypracować mapę drogową dla powstania ogólnoeuropejskiejcyfrowej platformy budowlanej w ramach rozwoju ICT w programie Horizon 2020 (H2020-EU.2.1.1.)

5.8.2.3 Poziomy nasycenia elementów informacją LOD

Jak wynika z punktu 5.8.2.1, kody klasyfikacyjne związane są ze stopniem nasycenia informacją obiektów, zwanymLOD(Level of Development). Informacja ta dzieli się na:•LOG(Level of Geometry) – jest to modyfikacja oryginalnego brzmienia dla informacji geometrycznej 2D/3Ditopologicznej jako kolejnego LOD (Level of Detail – pierwotna forma nazwy), korekta została zaproponowanaw wielu dokumentach na całym świecie (m.in. w czeskich opracowaniach strategicznych, innych opracowaniach niemieckichiszwajcarskich)dla uniknięcia pomylenia obu pojęćLOD ;•LOI(Level of Information) – informację alfanumeryczną(tekstową). Podstawowa str uktura nasycania obiektów informacją zakładała pięć poziomów:•LOD 100– odpowiada modelowi koncepcyjnemu, programatycznemu;•LOD 200 – odpowiada fazie projektu schematycznego LOD 300 – odpowiada fazie projektu detalicznego (budowlanego);•LOD 400 – odpowiada fazie projektu wykonawczego (technicznego);•LOD 500 – odpowiada fazie As-Built (zbudowanego obiektu). Elementy modelu, takie jakściany, stropy, okna, drzwi, schody, kanały instalacyjne, trasy kabli, centrale wentylacyjne czy wbudowane lub ruchome wyposażenie itp. nie pojawiają sięw modelach od poziomuLOD 100, alew odpowiednich dla siebie dalszych fazach projektu. Stąd też niepotrzebne jest ich modelowanie we wszystkich poziomach LOD – wystarczą trzy(czasami nawet dwa, bez etapu schematu), według następującego zastosowania praktycznegodla wymaganych kamieni milowych geometrii modelu (dla etapów informacji tekstowej LOI mogą obowiązywać dodatkowe podziały, propozycje „zrzutów danych” (tzw.Data Drops)sązakreseminnej części tego projektu(„Zarządzanie inwestycją budowlanąw metodyce BIM – propozycja szablonów dokumentów”). •1. Data Drop(do akceptacji zamawiającegoi do dalszej negocjacji Kosztu Docelowegow fazie MacroBIM): informacja w modelach bryłowych formy lub funkcji (+ koszty wskaźnikowe) LOD 100(bez przedstawienia żadnych elementów budowlanychoprócz brył);•2. Data Drop (do akceptacji zamawiającego): zredukowana informacja o poziomie projektu schematycznego LOD 200(schematyczne przedstawienie jedynie niektórych elementów budowlanych, istotnych dla ilustracji schematu układu funkcjonalnego oraz formalnego);•3. Data Drop (do akceptacji zamawiającego): dokładniejsza informacjao poziomie projektu budowlanego LOD 300(jakość projektu budowlanego ze wszystkimi elementami budowlanymi, wymaganymi w opracowaniu dla urzędu);•4. Data Drop: dokładna informacja o poziomie projektu technicznego LOD 400 (jakość projektu technicznego, maksymalna osiągalna dokładność elementów budowlanychw modelu cyfrowym);•5. Data Drop:fazę LOD 500 uzupełniająmodele warsztatowe producentówifabrykacji w tzw. modelu złożonym (federated model) w formacie IFC, służącym do zarządzania wykonawstwemw miejscubudowy.•Zalecane poziomy nasycenia modelu informacjąpodyktowane są następującymi powodami:•W fazach koncepcji oraz w wielu przypadkach także projektu schematycznego elementy budowlanew ogóle jeszcze nie występująinie wystąpią;•Adresatem tego typu wymagań granulacji modelowania są przede wszystkim biura projektowe. W obliczu konieczności dostarczania modeli projektowych w regularnych iteracjach (tzw. Data Drops)nierealna jest czterokrotna zmiana stopnia dokładności wszystkich elementów niejednokrotnie skomplikowanych modeli w czasi e trwania projektu. To może być nieekonomiczne dla wielu biurprojektowych, zwłaszcza tych mniejszych;•Poziom dokładności LOD 500 można osiągnąć kombinując uaktualniany LOD 400 z dostarczonymi modelami warsztatowymi producentów, dostawcówifabrykantów;•Bezcelowa jest komplikacja zarządzania informacjąo powstającym zasobie. Metodyka BIM jestitak złożona, należy pozbyć się nadmiaru informacji. W planowanej na jesień 2020 roku nowelizacji Ustawy Prawo Budowlanezarówno projekt budowlany, jakitechniczny (wykonawczy) mają zostać wprowadzonejako projekt urzędowy, przedstawiany do akceptacji lub udokumentowania faz inwestycji w powiatowychjednostkachwładzbudowlanych. Poziomy LOD 300iLOD 400 będą mogły byćprzełączane podczasgenerowaniadokumentacji z modelu3D w prawidłowo przeprowadzonymprocesieprojektowymdla przedstawienia bardziej schematycznejreprezentacji idei projektowej w projekcie budowlanym oraz dokładniejszejinformacji w wymaganym projekcie technicznym. W międzyczasie pojawiły się próby wprowadzenia kolejnych granulacji, jak LOD 150, LOD 350 czy LOD 600 dla fazy dokumentacji powykonawczej (As-Built ), podobnie jak skrócenie nazw do LOD 1, 2, 3, 4i 5 (dla CityGML, formatu zapisu informacji, używanegow projektach infrastrukturalnych), ale główna zasada stopniowania fazy rozwoju inwestycji jest nadal zachowana Aktualnie oba typy informacji(LOGiLOI)są modelowane przez projektantów w postaci inteligentnych obiektów BIM w modelach branżowych. Budzący wątpliwościprzytakimzapisie danych jestfakt, iż informacje na ogół niemuszą mieć tego samegopoziomunasycenia dla danegoobiektu.Ze strony organizacji buildingSMART zostało zaproponowane kompletne rozdzielenie tych dwóch typów informacji w celu lepszego zarządzania danymiBIMinp. dodawanie informacji alfanumerycznych do modeli geometrycznych ze specjalnych repozytoriów, bazujących na systemie klasyfikacyjnym(tabele relacyjne typu: Atrybuty lub Parametry). Towarzyszącą korzyścią takiego dodatkowego elementu klasyfikacji(w postaci tabeli Atrybutów/Parametrów), niewystępującego na przykład w klasyfikacji brytyjskiej Uniclass 2015, jest usunięciedodatkowych poziomów dla podobnychtypów obiektów na rzecz zapisaniajedynie różniącychje atrybutów. W ten sposób kod klasyfikacyjny dla „rodziny” elementów jest jedeniten sam, a różnicę wprowadzają atrybuty, co upraszcza system informacji.Nowoczesne klasyfikacje dla BIM zachowująstał ąilość poziomów hierarchii klas obiektów na rzecz korzystania z rozbudowanych repozytoriów ich atrybutów. Poniższa grafika porównawcza pochodziz raportu TECHreport TR02 rządowejiprzemysłowej organizacji not-for-profit Natspec z Australii z 2019 r.[53].

Rysunek 59: Porównianie systemu klasyfikacji budowlanejzsystemem opartym na redukcji poziomów hierarchicznychw metodyce BIM. [53]

Sposób zarządzania zapisemrozdzielonej informacji geometrycznejitekstowej nie został jeszcze w pełni wypracowany, ale istnieją już aplikacje, które zapewniają kompletny rozdział tych dwóch typów danych. Plano wane korzyści takiego rozdziału, zwanego Decoupling161, są znaczące:•Przede wszystkim wielkość plików modelowych d la współpracyulegnieznacznejredukcji;•Ułatwi to wczesną współpracę wielu podmiotów inżynierskich (oraz końcowego użytkownika lub zarządzającego przyszłym zasobem)nad modelowaniem danych alfanumerycznychdla własnych potrzeb, podczas gdy projektanci pracowaliby nad wizualną warstwą geometrii;•Informacja alfanumeryczna będzie mogła być zapisana w lekkich plikach ASCII, co ułatwi kontrolę rewizji kolejnych ich wersji;•Programy do tworzenia skoncentrują sięna ich przeznaczeniu do modelowania geometrii obiektów, co ułatwi ponowne wykorzystanie modeliiich części w innych, podobnychprojektach w przyszłościjako elementów bibliotecznych;•Oczyszczona z balastu tekstowegoiutworzona w aplikacjach BIM geometria ułatwi definicję specyfikacji formatu IFC oraz certyfikację jego kolejnych wersji dla tych aplikacji;•Utrzymanie różnego poziomu nasycenia informacją dla danych geometrycznych /topologicznychitekstowych znacznie się uprości;•Zgodnie z zapisami procedur dostarczania informacji o zasobie w normie PN-EN ISO 19650-1, z modelu PIM (Project Information Model) utworzony zostanie model dla zarządzania zasobem AIM (Asset Information Model), oczyszczony z niepotrzebnego balastu obu typów danych powstałych w procesie projektowaniairealizacji zasobu. Proces tenstanie się o wiele łatwiejszyze względu na dokonaną segregację informacji. GENERALNĄ ZASADĄ,NA KTÓREJ OPIERA SIĘ ROZWÓJ STANDARDÓW DLA BIM,NIE TYLKO KLASYFIKACYJNYCH,JEST UPRASZCZANIE NIEPOTRZEBNYCH ZŁOŻONOŚCI.

5.8.2.4 Klasyfikacja budowlana dla Polski

Nie ma klasyfikacji budowlanej dopasowanej do potrzebmetodyki BIMw Polsce. Istniejące katalogi klasyfikacyjne nie są zgodnez hierarchicznym dziedziczeniem klas orazstandardem formatu IFC, będącympodstawą wszystkich klasyfikacji światowych.POLSKI SYSTEM KLASYFIKACJI BUDOWLANEJ, KOMPATYBILNY ZHIERARCHICZNĄ METODĄ DZIEDZICZENIA KLAS IZGODNYZZAPISAMI NORM ISOJEST KONIECZNY DLA WDROŻENIA PEŁNEJ WERSJI PROCESÓW BUDOWLANYCHWMETODYCE BIMW POLSCE. Konsekwencją braku polskiej klasyfikacji jest brak adekwatnych systemów systematyzacji obiektówiprac budowlanychw rozporządzeniach urzędowych dla branży budowlanej. Obecnie wpisany jest w nich słownik CPV, który służy odmiennymcelom niż hierarchiczna klasyfikacja BIM dla wszystkich elementów w tworzonym zasobie inwestycyjnym.Aktualniew tzw. Product Room polskiej filii (tzw. chapter) organizacji buildingSMART International trwają prace nad wyborem najlepszej opcji klasyfikacyjnej, zgodnej z metodyką BIM dla polskiego rynku. Największym wyzwaniem jest to, iż istnieją obecnie 3 normowe standardy ISO dla systemów klasyfikacyjnych(12006-2, 81346-2, 81346-12)iżadenz nich nie jest optymalny, gdyżbrakuje im klarownej definicji struktury hierarchiczności. Wybór nie jest więc prosty. Dla przykładuw trakcie prac nad klasyfikacją dla Szwecji zaproponowanow 2016 roku dwie alternatywne opcje:jednąbazującą na standardzie 12006-2 z trzema poziomami dziedziczenia, a drugą na bazie standardu 81346-2 z dwoma poziomami[54] . Wybrano tę drugą opcję, chociaż rozważano także standard 81346-12 dla kompleksowych systemów budowlanych.W obliczu takich wątpliwości wynik prac klasyfikacyjnych, prowadzonychw Polsceprzez bSPL,także nie jest jeszcze przesądzony (stan na wiosnę2020 r.).

5.8.2.5 Szkolenia

Szkolenia z systemów klasyfikacyjnych powinny mieć powiązaniez podstawami systemu zarządzania informacjąo obiektach LOD, ale takżez informacjami o etapach procesu inwestycyjnego od programowaniaikonceptualizacji do fazy eksploatacji zasobu. Jako podmioty szkolące zalecani są zatem praktycy Procesów zintegrowanychw budownictwie

Rysunek 60: Ekologia – piąty element matrycy w zakresie merytoryki .Opracowanie własne

5.9.1 Ekosystem prawno-normatywny

•Ustawa z dnia 11.września 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. 2019, poz. 2019) , ze szczególnym uwzględnieniem przepisów odnoszących się do zasad udzielania zamówień publicznych,w tym art. 17 ust. 1 pkt 2) tj. udzielania zamówieńw sposób zapewniający uzyskanie najlepszych efektów zamówienia, w tym efektów społecznych, środowiskowych oraz gospodarczych; wymagań zamawiającegoiopisu przedmiotu zamówienia: art. 101 ust. 1 pkt. 1) (uwzględnienie aspektów środowiskowych), art. 102 ust. 1 pkt 1) (określenie poziomów oddziaływania na środowiskoiklimat), kryteriów oceny ofert: art. 242 ust. 2 pkt 3)i4) (jakośc iowe kryteria oceny ofert odnoszące się do aspektów środowiskowych, w tym efektywności energetycznej przedmiotu zamówienia oraz aspektów innowacyjności); art. 245 (stosowaniu kryterium kosztu opartego na rachunku kosztów cyklu życia obejmującym niektóre lub wszystkie koszty ponoszonew czasie cyklużycia produktu, usługi lub robót budowlanych);•Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowiskuijego ochronie, udziale społecze ństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz.U. 2020 poz. 283)162;•„Krajowy plan na rzecz energiiiklimatu na lata 2021-2030” (KPEiK) opublikowany w wersji 4.1. dnia 18. grudnia 2019 r. przez Ministerstwo Aktywów Państwowych[55]

Rysunek 61: Struktura legislacyjna programu KPEiK. [55]

•KPEiK powstał w odpowiedzi na RozporządzenieParlamentu EuropejskiegoiRady(UE) 2018/1999z 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania uniąenergetycznąidziałaniami w dziedzinie klimatu163;•Opublikowany dnia 22 listopada 2007 r. przez Commission of the European Communities plan strategii energetycznej o nazwie „A European Strategic Energy Technology Plan (SET-Plan)” (COM(2007) 723 final)164;•Opublikowany 28 listopada2018r. komunikat Komisji, skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego,Komitetu RegionówiEuropejskiego Banku Inwestycyjnegoo nazwie „Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnejineutralnej dla klimatu gospodarki” (COM(2018) 773 final)165;•Opublikowany 11 marca 2020 r. komunikat Komisji Europejskiej, skierowany do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-SpołecznegoiKomitetu Regionów o nazwie „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszejibardziej konkurencyjnej Europy” z aneksem (COM(2020) 98 final)166;•Bazą dla powyższego Planu GOZ (Gospodarkao Obiegu Zamkniętym – Circular Economy) jest opublikowany 11 grudnia 2019 r. komunikat Komisji Europejskiejdo tych samych adresatów o nazwieEuropejski Zielony Ład(„The European Green Deal”) (COM(2019) 640 final)[56] , będący strategiczną ekologiczną mapą drogową dla całej Europy;•Opublikowana 19. maja 2010 r. Dyrektywa Parlamentu EuropejskiegoiRady w sprawie charakterystyki energetycznej budynków (EPBD) (2010/31/UE)167;•Opublikowana 25. października 2012 r. Dyrektywa Parlamentu EuropejskiegoiRady w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WEi2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WEi2006/32/WE(EED) 2012/27/UE)168;•Standard ISO/DIS 22057 (Enabling use of Environmental Product Declarations (EPD) at construction works level using building information modellingBIM ), o zarządzaniuużyci emdeklaracji środowiskowych produktów EPD(środowiskowa deklaracja oparta na analizie Cyklu Życia Produktu (LCA)). Dokument jest w opracowaniu;•Standardy MFCA(Rachunek kosztu przepływu materiałów) w serii norm ISO 1400X: ISO 14001:2015(Environmental management systems – Requirements withguidance for use), ISO 14051:2011 (Environmental management – Material flow cost accounting - General framework) oraz ISO 14052:2017(Environmental management – Material flow cost accounting - Guidance for practical implementation ina supply chain) O środowiskowych i energetycznych kosztach materiałów.

5.9.2 Opis

W ostatnich latach świadomość środowiskowa rośniew postępie geometrycznym. Obecnie nie wystarczają pasywne środki, inicjowane przez organizacje rządowe oraz NGO, potrzebne są aktywne działania w celu już nie tylko prewencyjnym, ale wręcz dla ratowania naszego środowiska. Drugim powodem przyjęcia gospodarki ukierunkowanej na ekologię jest zdrowa potrzeba dążenia do samowystarczalności energetycznej zarówno dla nas samych, jakidla przyszłych pokoleń. Jednocześnie oznaczałoby to zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego na wypadek ewentualnych katastrof ekologicznych lub wywołanych przez człowieka.System ekologiczny zawiera już wiele inicjatyw, zarówno światowych, jakirodzimych, ale wszystkie z nich bazują na trosceo środowisko, w którym żyjemy.Znaczący nacisk kładzie się na tzw. zielone zamówienia publicznew ramach, którychinstytucje publiczne mogą uzyskiwać towary, usługiiroboty budowlane, których oddziaływanie na środowiskow trakcie ich cyklu życia jest mniejsze w porównaniu do towarów, usługirobót budowlanycho identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku. Jak wskazuje Komisja Europejska: Zielone zamówienia publiczne mogą zapewnić organom publicznym oszczędności finansowe – szczególnie przy uwzględnieniu kosztów zamawianych produktów lub usługw całym cyklu ich życia, a nie tylko przez pryzmat ceny nabycia. Dla przykładu, zakup produktów o niskim zużyciu energii lub wody może pomóc znacząco obniżyć rachunki za media. Zmniejszenie ilości substancji niebezpiecznychw zakupionych produktach może ograniczyć koszty ich unieszkodliwienia. Organy, które realizują zielone zamówienia publiczne, będą lepiej przygotowane do sprostania zmieniającym się wyzwaniomw dziedzinie środowiska, jak również do osiągnięcia politycznychiwiążących celów w zakresie redukcji emisji CO2izwiększenia efektywności energetycznej oraz w innych dziedzinach polityki środowiskowej.Zielone Zamówienia PubliczneZamówienia publiczne mogą służyć jako narzędzie kształtowania preferencji produkcyjnychinabywczych nie tylko podmiotów publicznych, aleiprywatnych. Wymaganie od potencjalnych wykonawców spełniania konkretnych wymogów środowiskowych przełoży się na zakres oferowanych przez nich usług, a w konsekwencji na wzrost ekologicznych rozwiązań na rynku. Co ważne, zielone zamówienia kładą duży nacisk na uwzględnianie w kosztach zamówienia całego cyklu życia danego produktu, usługi lub robót budowlanych, a nie tylko kosztów ich nabycia. Takie działanie wpływa z kolei na bardziej oszczędneiefektywne wydatkowanie środków publicznych przez jednostki nimi dysponujące, co jest zgodnez zasadami zawartymi w ustawieo finansach publicznych.Wyrazistym przykładem instrumentów promujących rozwiązania proekologiczne jestdyrektywa 2012/27/UEw sprawie efektywności energetycznej169. Jak wskazuje się a preambule ww. dyrektywy (pkt. 15): sektor publiczny stanowi istotny czynnik pobudzający przemiany na rynkuw kierunku bardziej energooszczędnych produktów, budynkówiusług, a także wpływający na zmianę zachowańw dziedzinie zużycia energii przez obywateliiprzedsiębiorstwa. Jednocześnie, państwa członkowskie winny zapewnić nabywanie przez instytucje publiczne produktów, usługibudynków o bardzo dobrej charakterystyce energetycznej (art. 6 ust. ww dyrektywy). Co istotone, polskie prawo zamówień publicznych reguluje możliwość uwzględniania aspektów środowiskowych na różnych etapach prowadzonego postępowania (w ramach opisu przedmiotu zamówienia bądź kryteriów oceny ofert). Powyższe przepisy są jednak uregulowanew sposób bardziej przyznający zamawiającemu uprawnienie, niż nakładający na niego rzeczywiste obowiązki. Najbardziej rozpowszechnionym niewiążącym instrumentem są kryteria dotyczące zielonych zamówień publicznych (tzw. kryteria GPP). Dostarczają one instytucjom publicznym wymogi, warunkiikryteria, a także postanowienia umowne, które mogą bezpośrednio wprowadzić do dokumentacji przeprowadzanego postępowania.W Polsce do tej pory nie opublikowano kryteriów GPP na poziomie krajowym, niemniej jednak Urząd Zamówień Publicznych podejmuje intensywne działania mające na celu promowanie wytycznych europejskich. Dla wielu państw europejskich kryteria GPP stanowią punkt wyjściaw tworzeniu przepisów na poziomie krajowym mających przyczynić się do częstszego uwzględniania aspektów środowiskowych przez zamawiających. Tworzenie ustawowego obowiązku uwzględniania pewnych wymogów środowiskowychw ramach przeprowadzanych zamówień publicznych stanowi z pewnością efektywny instrument wdrażania zielonych zamówień publicznych. Każdorazowo jednak stosowanie rygorystycznych środków wymaga ich odpowiedniego przygotowania 170

5.9.2.1 Rozwój zrównoważony (Sustainability)

Pojęcie rozwoju zrównoważonego zostało po raz pierwszy szeroko omówionew raporcieONZ z 1987 r. „Our Common Future” (Nasza wspólna przyszłość), znanego jako Raport Brundtland[57]od nazwiska szefowej komisji WCED (World Commission on Environment and Development). Kluczem do zrozumienia tego kierunku jest odpowiedzialność społeczna za wszystkie działania rozwojowe we wszystkich dziedzinach naszego życia.W następnych latach wypracowano wiele dokumentów strategicznej podbudowy, które zestawiały czynniki mające wpływ na zrównoważone działania. Grafika poniżej przedstawia piramidę CSR (Corporate Social Responsibility), czyli społecznej odpowiedzialności korporacyjnej, zaadresowaną do wielkiego biznesu. Celem jest generowanie zysków przy pomocy stworzonych zasobów, alebiorąc pod uwagę takżeipozostałe dwa efekty procesów BIM: społecznyiśrodowiskowy. Paradoksalnie duży wpływ na zwiększenie świadomości obu tych typów odpowiedzialności miał światowy kryzys gospodarczy, który rozpoczął się od 2007itrwał przez kilka lat

Rysunek 62: Piramida społecznej odpowiedzialności korporacyjnej CSR. 171

Jednymz opracowań systematyzujących wszystkie czynniki zrównoważoności był raport brytyjskiej akademii „A Complete Definition of Corporate Social Responsibility and Sustainability” (Piercy and Brammer 2012). Opracowali oni listę wymiarówzrównoważoności, która została przytoczonaw innym opracowaniu „Enablers for Sustainable Lean Construction in India”172:•D1 – Environment (Środowisko);•D2 – Workforce (Pracownicy);•D3 – Supply Chain (Łańcuch dostaw);•D4 – Community (Społeczność);•D5 – Governance (Zarządzanie);•D6 – Quality Issues (Zagadnienia jakościowe);•D7 – Contractual Arrangement (Wzory kontraktowe) – wymiar dodatkow y. Na podstawie tej matrycy PiercyiBrammer analizowali zawartew każdymz 7 wymiarówczynniki dla diagnoz efektywności wdrażaniazasadLean orazzrównoważonego rozwojudla przykładów konkretnych podmiotówz różnych gałęzi gospodarki.Istnieje wiele inicjatyw projektowania zrównoważonego, a jednąz najbardziej zaawansowanych ekologicznie jest tzw. Cradle-to Cradle Design („kołyska do kołyski”), opierająca się o dwa płynneizazębiające się cykle: biologicznyitechnologiczny. Jest to proces tzw. regeneratywnego(czyli odświeżającego, odnawiającegoiożywiającego własne źródła energiiimateriałów) projektu produktówisystemów. W procesie tym materiałprodukcyjny jest traktowany jako pożywieniew środowisku zdrowego, bezpiecznego metabolizmu.

Rysunek 63: Zasada integracji procesów biologicznegoitechnologicznego „kołyska do kołyski” (Cradle-2-Cradle) 173

5.9.2.2 Circular Economy – Gospodarkao Obiegu Zamkniętym (GOZ)

Jest to proces produkcyjny, zakładający minimalizację wpływu użytychitworzonychproduktów na środowisko. Wymagany jest taki wybór składnikówiprojektowanie, które umożliwią powtórne wykorzystanie zastosowanychw procesach produktów. Model gospodarki GOZ zakłada, że wartość produktów, materiałówizasobówbędzieutrzymywanaw gospodarce najdłu żej , jak to możliwe, aby w efekcie ograniczyćdo minimumwytwarzanie odpadów.Wspomniany w części normatywnej rozdziału Unijny plan GOZ (98 final) (ZAŁĄCZNIK do KOMUNIKATU KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszejibardziej konkurencyjnej Europy)[58]posiada zestawionąw tabeli strategię wdrożeniową, która w klarowny sposób definiuje podstawy legislacyjne, łańcuch wartości, zasadyizakres działania oraz kroki proceduralne dla osiągnięcia stanu przyjaznych środowisku procesów gospodarczych.

Rysunek 64: Strategia wdrożeniowa GOZ cz. 1. [58]

Rysunek 65: Strategia wdrożeniowa GOZ cz. 2. [58]

Rysunek 66: Strategia wdrożeniowa GOZ cz. 3. [58]

W Polsce organem odpowiedzialnym za koordynację wdrażania strategiiGOZ jest Ministerstwo Rozwoju174. 10 września 2019 r. Rada Ministrów podjęła uchwałęw sprawie przyjęcia „Mapy drogowej transformacjiw kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym”, tym samym dając zielone światło na prowadzenie inicjatywy GOZ w naszym kraju.Wcześniej (w roku 2017) Ministerstwo Środowiska zainicjowało program pilotażowy pod nazwą „Gospodarkao obiegu zamkniętym w gminie”, ze zmianami w 2019 r.175, finansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony ŚrodowiskaiGospodarki Wodnej. Do 2020 r. miały w nim brać udziałtrzy gminy: Łukowica (woj. małopolskie), Tuczno (woj. zachodniopomorskie)iWieluń (woj. łódzkie), ale program został później rozszerzony o dwie dalsze gminy Krasnobród(woj. lubelskie)iSokoły(woj. podlaskie). Narzędziem prawnym UE wspierającym przechodzenie na gospodarkęo obiegu zamkniętym jesttzw. Pakiet odpadowy(przyjęty przez Unię 22. maja 2018), czyli nowelizacja dyrektyw w zakresie gospodarki odpadami176.

5.9.2.3 Niskoemisyjnośći efektywność energetyczna

Jest to jedenz ostatnio dyskutowanych punktów europejskich strategii środowiskowych, gdyż wiąże sięz podstawami funkcjonowania krajowych gospodarek regionalnych pod względem energetycznym.Unia Europejska opublikowała już wiele planówidyrektyw w tym kierunku (patrz zestawienie na początku rozdziału) a ich celem generalnym jest obniżenie emisyjności gazów cieplarnianychiprzez to redukcjęśladu węglowego do 2050 r.Wśród opracowań unijnych szczególnie istotne sąw niniejszym projekciete, które dotyczą przemysłu budowlanego, ale nie można tej gałęzi gospodarki rozpatrywać w oderwaniu od całej gospodarki. Aktualnie Polska uzyskała specjalny status w tej sprawie, ale nie wpisuje się on we wspólneporozumienie pozostałych krajów Unii, należy zatem oczekiwać jego korekty w przyszłości. Korekta ta będzie jednak wymagać rozwiązań zastępczych, aby nie hamować gospodarki, stąd nie sposób jest przewidzieć daty zmian kursu.Kolejnym programem jestunijny program efektywności energetycznej dla rezultatów działań przemysłu budowlanego, czyli zbudowanych zasobów(Dyrektywy 2010/31/UE oraz 2012/27/UE – patrz pkt 5.9.1). Analizy gospodarki energetycznej przeprowadzane są dla polskich obiektów kubaturowych (boo nie głównie chodzi) już od długiego czasuizmiany te weszły na stałe do polskich regulacji budowlanych. Przede wszystkim są to „Warunki Techniczne”, w któr ych zawartopostanowienia unijne dotyczące efektywności energetycznej budynków w kilkuetapowym programie zmian do docelowego stanu w 2021 r.)177. Odpowiednie komórki unijne monitorują postępy strategii efektywności energetycznej poprzez wydawane raporty, jak np. „Poprawa efektywnego wykorzystania zasobówienergii”, opublikowany w styczniu 2019 r. przez Europejskie Obserwatorium Sektora Budowlanego[59] . Opracowanie to podsumowuje rezultaty zastosowania krajowych przepisów, które powstały na bazie unijnychiprzypomina obowiązujące dyrektywy dla podtrzymania kierunku rozwoju.

5.9.2.4 PED (Positive Energy Districts)

PED zostały uruchomionew unijnym SET-Plan (patrz punkt 5.9.1)isąto docelowo miejskie środowiska z zerowym zapotrzebowaniem na energię pierwotnąizerową emisją dwutlenku węglaz dodatkowym celem nadprodukcji energii do zużytkowaniaw lokalnychicentralnych sieciach. Wymaga to ścisłej koordynacji wydajności budynków, stylu życia ich użytkowników, właściwościlokalnych sieci energetycznych, reguł mobilności orazfunkcjonalności ICT178. Projekt ten bazujena aktywności jednegoz 10 pól zaangażowania Planu SET, nazwanej „Smart Cities and Communities”(nr. 3.2planu). Aktywność ta ma na celu stworzenie w krajach zrzeszonych w JPI UE 100 obszarów zrównoważonej urbanizacji PED do 2025 roku. Zakres działań to planowanie, realizacja oraz replikacja stworzonego zasobu kolejnych lokalizacjach.Ma to także wpływ na planowanie urbanistyczne, co wpisuje tękoncepcję w zakres kompetencji gospodarki budowlanej.Powstają już projekty na tej bazie, jak np. propozycja budynku dla 200’000 użytkowników, spełniającego wszystkie wymagania PEDiwyposażonegow systemyo wysokim stopniu technologicznym. Jest to koncepcja tzw. wertykalnego miasta zespołu Luca Curci Architects(Bari, Włochy) o nazwie THE LINK

Rysunek 67:Wizualizacja THE LINK – wertykalnegomiasta projektu włoskiego zespołu Luca Curci Architects 179

Podobne koncepcje, chociaż bez kontekstu ekologicznegoi zcharakterystycznądla modernizmu bezkompromisowościąistniały już w przeszłości, m.in. szwajcarski architekt Le Corbusier w 1925 r. zaproponował dla przebudowy centrum Paryża zespół wieżowców dla 3 mln mieszkańców (tzw. Plan Voisin – grafika poniżej). Świadczy too tym, iżrozwój bazuje na znanych podstawach.

Rysunek 68: Model Plan Voisin dla centrum Paryża – Le Corbusier. 180

Projekt JPI (Joint Programming Initiative) Urban Europe został uformowany w 2010 roku na bazie unijnego Planu SET (Strategic Energy Technology)(patrz wstęp do rozdziału) z uzyskanym dofinansowaniemz programu Horizon 2020 jako jeden z unijnych instrumentów o nazwie Joint Programming, rozpoczętych przez Unię w 2008 roku. Celem inicjatywy jest poprawa jakości miejskiego życia w Europie181. W JPI Urban Europe uczestniczy 20 krajów, z czego 14 jest pełnymi członkami (Austria, Belgia, Cypr, Dania, Finlandia, Francja, Niemcy, Włochy, Łotwa, Holandia, Norwegia, Słowenia, SzwecjaiWielka Brytania), a 6 krajów ma status obserwatorów (Estonia, Polska, Portugalia, Rumunia, HiszpaniaiTurcja). Kilka dalszych krajów uczestniczyw JPI UE na bazie projektów. Inicjatywa ma w swoim portfolio ponad 70 projektówz dziedziny ekologiiiochrony środowiskaz łącznym dofinansowaniemw wysokości ponad 100 milionów EURO oraz współpracęw zakresie ekologii z krajami spoza Europy.Jednymz aktualnych projektów jest inicjatywa wspomnianych PED. W listopadzie 2019 r. uruchomiony został inny projekt, finansowany przez Komisję Europejskąz programu Horizon 2020o nazwie ATELIER182, który jest organizacją dwóch miast: AmsterdamiBilbao. Inicjatywa ta także planuje stworzyćireplikować PEDs w tych dwóch lokalizacjach. Do tych miast dołączyło w charakterzepartnerów kolejne 6 (Bratysława, Budapeszt, Kopenhaga, Kraków, Matosinhos oraz Ryga), które planują replikę PEDs w ich własnych lokalizacjach.

5.9.2.5 Oddolne działania na rzecz zrównoważonego rozwoju

W odpowiedzi na odgórne regulacje odpowiedzialne prywatneispołeczne podmioty same inicjują działania, mające na celu ochronę środowiska, osiągnięcie efektywności energetycznej oraz odpowiedzialności społecznej za ludzką działalność.Lista tych inicjatyw rośniez roku na rokinie sposób będzie je wszystkie wymienić, gdyż lista jest dynamiczna, a nikt nie powinien zostać tu pominięty.

5.9.2.6 Szkolenia

Istniejąw Polsce portale internetowe, zajmujące się zjawiskamiiruchami ekologicznymi. Oferują one bogatą literaturę tematyczną, a niejednokrotnie także szkolenia. Równieżprzedstawicielstwa inżynierów, zrzeszonych w regionalnychikrajowej izbach zawodowych,oferują szkolenia dla swoich członków w zakresie tematykiekologicznej.Podobne inicjatywy wdrożyły podmioty publiczne, jak Narodowy Fundusz Ochrony ŚrodowiskaiGospodarki Wodnej czy Ministerstwo Klimatu 183.

Rysunek 69: Zestawienie węzłów matrycy.

Opracowanie własneOrtogonalna, nieliniowastruktura poszczególnych elementów matrycy powoduje utworzenie się punktów przecięciaw węzłach wspólnych dla krzyżujących sięelementów. Są to punkty, gdzie dwie domeny łącz ą swoje specyfikacje dla uzyskania maksymalnych efektów współdziałania.Typologia węzłów matrycy jest zupełnie otwartym systemem, podobnie jakisama matryca. Zadaniem niniejszego dokumentu nie jest szczegółowy opis wszystkich elementów całej drogi do wdrożenia BIMw Polsce, ale stworzenie środowiska, które ułatwi wdrożenie BIMw naszym kraju. Węzły w obecnej postaci należy traktować jako jednorodne pakiety, które zarówno znajdą swoje miejsca na osi czasowej, jakiotrzymają zalecenie traktowania ich jako jednostki zadaniowe do wykonania.W razie korekty zawartości węzłów powinna zostać także dokonana korekta osi czasowej przedstawionej w pkt 8. W następnym rozdziale zaproponowane zostaną rozwiązania dla wypełnienia węzłówzadaniami, ich terminarzem, rekomdenowanymi odpowiedzialnościami orazniezbędnymi nakładami finansowymi, na tyle na ile możliwe było ich oszacowanie.Najważniejsza jest jednak wiedza, jakie miejscew całej Mapie Drogowejisamych procesach zintegrowanychw budownictwie mają poszczególne elementy systemu. Węzł om, oprócz zwykłej palety kolorystycznej, określono także sygnaturypól (jak naszachownicy), a by umożliwić prezentację dokumentuw każdym środowisku organizacyjnymikażdemu użytkownikowi, a także w celulepszej ilustracji ich dystrybucjina osi czasowej. W widoku 3D (pkt. 8) bryły węzłów oznaczają ilość pracy, jaką trzeba wykonaćiczasu, jaki trzeba poświęcić, aby dany węzeł osiągnął dojrzałość w systemie BIM. Zadania w poszczególnych węzłach nie mają chronologii realizacji, ale dla porządku i dla zastosowania ich rezultatów w projektach pilotażowych należy je czytać w chronologii kolumn (czyli etapów procesu zintegrowanego w metodyce BIM), zatem zadania np. C1 powinny poprzedzać zadania w C2, potem następują zadania C3 i dalej C4Dla stopnia zaawansowania implementacyjnego poszczególnych składników węzłów (następny rozdział) przyjęta zostaje następująca grafika.

CZARNY Wdrożenie składnika danego węzła nie zostało jeszcze zapoczątkowane

SZARY Wdrożenie składnika danego węzła jest w trakcie procedowania

BIAŁY Wdrożenie składnika danego węzła zostało osiągnięte

Rysunek 70: Opis graficzny tabel zadańw węzłach.

Opracowanie własneDla oceny nakładów finansowychiaktywizacji innych zasobów przyjęte tam, gdzie jest to możliwe, podzielenie ich na trz y poziomyprzy pomocy wytłuszczonego druku:Czarnym drukiemoznaczono niskie nakłady. Pomarańczowym drukiemoznaczono średnie nakłady. Czerwonym drukiemoznaczono wysokienakłady.Należy jednak zastrzec, iż są to wyliczenia szacunkowe, niebiorące pod uwagę ani wielkości, ani możliwości finansowych danego podmiotu, odpowiedzialnego za wykonanie zadania.WCELU AKTUALIZACJI NINIEJSZEGO DOKUMENTU STRATEGICZNEGO MAPY DROGOWEJ NALEZYDOKONYWAĆ REGULARNYCH REWIZJI STATUSU ELEMENTÓW WĘZŁÓW MATRYCY W TRYBIE 2-3-LETNIM.REKOMENDOWANA JEST ANALIZA WSZYSTKICH WĘZŁÓW DLA PEŁNEGO OBRAZU WDROŻENIA BIM,W MOMENCIE AKTUALIZACJI RAPORTU.

Rysunek 71: Węzeł A1. Opracowanie własne

Tabela 8. Pakiet A1

1 Przyjęcie do stosowania norm BIM dla Polski (seria PN-EN ISO 19650), do tej pory opublikowanych. Regularny monitoring nowych zapowiadanych rozwiązań w tym zakresie, w celu przygotowania do wdrożenia przez rynek budowlany Zapoznanie sięz dokumentami objaśniającymi funkcjonalność norm, a następnie ich wdrożenie Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego Ranga kosztów niska – zakupi za poznanie się z dokumentami normatywnymi, szkolenia praktyczne; Zespoły zadaniowe ds. wdrożenia normalizacji. Nakładpracy, zależny od skali działań;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne

2 Kampania medialna promująca Mapę Drogową BIM oraz proces wdrażania BIMw PolscePropagacja odgórna. Wsparcie promocji na poziomie centralnym powinno dać impuls dla działań oddolnychMinister właściwy do spraw gospodarkijako liderRanga kosztów średnia – koszty obecności w mediach;Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. promocji BIM lub zespół osób odpowiedzialnychza ten obszar oddelegowany z istniejącej już jednostki organizacyjnej ds. promocji. Nakład pracy zależny od skali działań.

3 Przyjęcie dla wymiany informacjiwmetodyce Mentalne przestawienie na inną organizację Instytucje publiczneiinni interesariusze Ranga kosztów średnia – zmiany proceduraktualnie funkcjonujących BIM formatów otwartych oraz zasad Open BIM, interoperacyjności oraz prostych schematówpracyrynku budowlanegow zakresie komunikacji i wymiany informacji;Szkolenia zewnętrzneiwewnętrzne;Kampanie informacyjne;Osoby decyzyjne,Liderzy Zmiany184. Nakład pracyzależny od skali działań

4 Strukturyzacja środowiska CADw inwestycjach budowlanych zgodniez normą PN-EN ISO 19650-1:2019Mentalne przestawienie na inną organizację pracyBiura projektoweRanga kosztów średnia – zmiany zwyczajowych procedur;Liderzy Zmiany, Technolodzy. Nakład pracy, zależny od skali działań(wdrożenie normowych struktur informacji);Szkolenia wewnętrzneizewn ętrzne.

5 Utworzenie Komitetu Sterującegods. Wdrożenia BIMMinister właściwy do spraw gospodarki jako liderw porozumieniu z kluczowymi resortamiRanga kosztów niska – utworzenie grupy roboczej; Oddelegowanie do struktury organizacyjnej Komitetuspecjalistów/koordynatorów działańw instytucjach, zapewniających spójność prac nad wdrożeniem BIM, średnie miesięczne zaangażowanie zależne od intensywności prac;Wyznaczenie fizycznej siedzibyorganizacji

6 Przyjęcie założeń strategicznychz niniejszego opracowaniaidokumentów pokrewnych dla Mapy Drogowej rozwoju BIMw Polsce w miarę ich powstawaniaMentalne przestawienie na metodykę BIM dla inwestycji budowlanych na bazie dobrego przykładu od góry wrazz akceptacjąod dołuMinister właściwy do spraw gospodarki jako lider wdrożeniowywe współpracyz właściwymi resortami w ramach Komitetu Sterującego ds. Wdrożenia BIM. Zatwierdzenie przez KPRM Ranga kosztów niska – deklaracja podmiotów szczebla centralnego w sprawie aktywnej promocji metodyki BIM;Komitet Sterujący; Specjaliści, pracownicy instytucji oddelegowani do w/w prac. Nakład pracy, zależny od skali działań

7 Aktualizacja niniejszego dokumentu strategicznego Mapy Drogowej w cyklu 2-3 letnimRekomenduje się wprowadzenie wytycznych do sposobu gromadzenia informacji o postępach wdrożenia BIM. Komitet Sterujący jako autor lub zlecający opracowaniaRanga kosztów średnia – analizy postępu procesu wdrożeniowego i raport; Komitet Sterujący;Specjaliści, pracownicy instytucji oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac. Nakład pracy zależny od skali działań

8 Udzielenie aktywnego wsparcia dla metodyki BIM przez inżynierskie Izby zawodowePierwszym krokiem jest rekomendacja wdrożenia BIM w branży budowlanej opracowana przez PIIB w 2019 rokuIzby reprezentujące inżynierów w przemyśle budowlanymRanga kosztów niska – odgórna deklaracja wsparcia metodyki BIM dla grup zawodowych; Stworzenie komórek d/s BIMw organizacji izb zawodowych. Nakład pracy zależny od skali działań

9 Uruchomienie projektu (zamówienia publicznego) mającego na celu wdrożenie platformy IT wspierającej stosowanie metodyki BIM, zgodnie ze specyfikacją opracowaną w ramach niniejszegoprojektu185Wielomodułowa platforma IT promująca metodykę BIMiwspierająca zakup inwestycji publicznychw tej metodyceMinister właściwy do spraw gospodarkiRanga kosztów wysoka – uruchomienie zamówienia publicznego na wdrożeniei utrzymanieplatformy IT;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia procedury przetargowejoceny ofert(w tym również w zakresie merytorycznym)oraz nadzoru nad realizacją zamówienia;Specjaliści, pracownicy instytucji oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac.

10 Inicjacja zmian legislacyjnychmających na celu wdrożenie BIM do polskiego porządku prawnegow zakresie zakupów publicznychPierwszekrok i w kierunku ustanowienia obowiązku BIM: 1. przygotowanie projektu polityki zakupowej uwzględniającej pożądany kierunek działań zamawiających rozumiany jako stosowanie metodyki BIM oraz narzędzi egzekwowania i promowania stosowania metodyki BIM, 2. zmiana pozacenowych kryteriów oceny ofertw postępowaniachz uwzględnieniem 20% dla metodyki BIM, przy zachowanych 60% dla kryterium ceny. Powyższa zmiana dotyczyć będzie inwestycji realizowanych w metodyce BIMMinister właściwy do spraw gospodarki jako lider sterujący procesemRanga kosztów niska – decyzja o uruchomieniu procesu legislacyjnego na poziomie ministra właściwego do spraw gospodarki;Komitet Sterujący;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzeniaw/wzmian legislacyjnych

11 Wypracowanie programu dla studiów stacjonarnychz uwzględnieniem metodyki BIMBrak kwalifikacji BIM wśród kadry akademickiejMinister właściwy do spraw gospodarki, minister właściwy do spraw naukiiszkolnictwa wyższego, kadra akademickaRanga kosztów średnia – zmianyw programie studiów, zarządzanie zmianą;Mobilizacjaspecjalistów z podmiotów edukacyjnychzajmujących się zmianami programów nauczaniaw szkolnictwie wyższym przez podmiotyodpowiedzialne;Komitet Sterujący;Realizacja zadań przez koordynatorów prac w obrębie jednostek edukacyjnych będzie wiązała się z nakładem pracy, zależnym od skali działań. Przyjęto zało żenie , że skala działań wymagać będzie wymiaru części etatu;Konsultacje wewnętrzne

12 Wypracowanie programu nauczania dla szkół technicznych ponadpodstawowychz uwzględniającego metodykę BIMBrak wykwalifikowanej kadry nauczycielskiej, zalecenie koordynacjiz planem dla studiów wyższychMinister właściwy do spraw edukacji Ranga kosztów średnia – zmianyw programie nauczania, zarządzanie zmianą;Komitet Sterujący;Realizacja zadań przez koordynatorów prac w obrębie jednostek edukacyjnych będzie wiązała się z nakładem pracy, zależnym od skali działań. Przyjęto założenie, że skala działań wymagać będzie wymiaru części etatu;Konsultacje wewnętrzneizewnętrzne

13 Zwiększenie środków budżetowych na BadaniaiRozwój (R&D)w obszarze budownictwaŚrodki powinny być skierowane na prace mające na celu zwiększenie innowacyjnościw budownictwieMinister właściwy do spraw gospodarki jako lider inicjujący proc esRanga kosztów wysoka – aktualizacja budżetukrajowego i/lub w obszarze dystrybucji środków unijnychPolski, Aktualizacja budżetów poszczególnych resortów

14 Wprowadzenie obowiązku stosowania metodyki BIM dla inwestycji publicznychw Polsce dla wartości inwestycji od 10 milionów EURORozszerzenie wymogu stosowania BIM z zadania A.1.10Minister właściwy dla gospodarki, Komitet SterującyRanga kosztów średnia – deklaracja ze wszystkimi konsekwencjami ekonomicznymi;Komitet Sterujący;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia w/w zmian legislacyjnych

15 Zmiany legislacyjne do rozważenia na poziomie Pzp w zakresie umożliwienia zamawiającemu unieważnienia postępowania na etapie ofert wstępnychZmiana konieczna do zastosowania modelu MacroBIM. Dotyczy unieważnienia postępowania, w przypadku gdy wartość ofert wstępnych znacząco przekracza szacunkowe koszty zamówieniaMinister właściwy do spraw gospodarki jako lider sterujący procesemRanga kosztów niska – decyzja o uruchomieniu procesu legislacyjnego na poziomie ministra właściwego do spraw gospodarki;Komitet Sterujący;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowania iprzeprowadzenia w/w zmian legislacyjnych

Rysunek 72: Węzeł A2. Opracowanie własne

Tabela 9. Pakiet A2

1 Przyjęcie do stosowania normy PN-EN ISO 19650-1:2019 dla organizacji struktury zespołu inwestycyjnego Mentalna zmianaw organizacji procesów budowlanychInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego Ranga kosztów niska – zespoły zadaniowe ds. wdrożenia normalizacji w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

2 Przyjęcie fazowego podziału pracy wzorem brytyjskiego Digital Plan of Work (DPoW)z wprowadzeniem dodatkowej fazy weryfikacji ekonomicznej inwestycji - MacroBIMMentalna zmianaw zamówieniach inwestycji budowlanychInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów średnia – zmiany przyjętych sposobów postępowania i formalnych procedur przetargowych;Mobilizacja specjalistów d/s organizacji procesów budowlanych przez podmioty odpowiedzialne

3 Wprowadzenieistosowanie zasad programowania koncepcyjnego inwestycji: modele bryłowe maks. LOD 100, modele zgrupowanych funkcji maks. LOD 200Jedynie bryły oraz zgrupowane funkcje, bez żadnych dodatkowych elementów, mentalna zmianaw procedowaniu faz projektowych(zmiana dotychczasowych nawyków kalkulowania kosztów inwestycji)Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego, zwłaszcza biura projektoweRanga kosztów niska – konieczność podjęcia działań w obszarze zarządzania zmianą wspierających faktyczne stosowanie zasad modelowania koncepcyjnego;Specjaliści ds. przygotowaniairealizacji procesów budowlanych;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne

4 Wprowadzenieistosowanie zasad wyceny wskaźnikowej dla modeli koncepcyjnych, bazując na katalogach cen wskaźnikowych inwestycji w celu wypracowania propozycji Kosztu Docelowego inwestycjiPomocne mogą być biuletyny kosztów wskaźnikowych, jak np. corocznie uaktualniany WKI Sekocenbud, zmiana dotychczasowych nawyków kalkulowania inwestycji Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego, zwłaszcza kosztorysanci budowlaniRanga kosztów niska – konieczność podjęcia działań w obszarze zarządzania zmianą wspierających faktyczne stosowaniezasad tworzenia wycen wskaźnikowych;Specjaliści ds. kalkulacji procesów budowlanych;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne;Zakupiwdrożenie programów kalkulacyjnych na bazie modeli przez podmioty odpowiedzialne

5 Organizacja szkoleń dot.tworzenia kalkulacji wskaźnikowych koncepcji projektowej inwestycjiZakłada się, że czas trwania szkolenia nie powinien przekroczyć 6 godzin lekcyjnych i powinien mieć charakter częściowo warsztatowy. Szkolenia dedykowane będą dla kosztorysantów budowlanych oraz personelu odpowiedzialnego za planowanie i zarządzanie kosztem inwestycjiSpecjaliści ds. szkoleń w zakresie kosztorysowania wskaźnikowegoRanga kosztów średniakoszty związane z organizacją szkoleń;Wyłonienie w przetargu organizatorów szkoleńw kalkulacjach z modeli przez decydentów w podmiotach wykonawczych w budownictwie;Wyznaczenie fizycznej lokalizacji szkoleń

6 Wypracowanie wielostronnych, motywacyjnych kontraktów typu Joint Venture dla integracji wszystkich uczestników inwestycji z metodyką BIMDostępne wzory kontraktów do zastosowaniaw publikacjach międzynarodowychDopasowanie kontraktów do polskiego rynku we współpracyz przedstawicielstwami ubezpieczeń grup zawodowychMinister właściwy do spraw gospodarki we współpracy z Urzędem Zamówień Publicznych, Kancelarie prawne, ubezpieczyciele grup zawodowychRanga kosztów średnia – opracowanie nowego typu kontraktów budowlanych BIM dla polskiego rynku;Komitet Sterujący;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia w/w prac(specjaliści ds. umów budowlanych)

7 Stosowanie wielostronnych, motywacyjnych kontraktów typu Joint Venture dla integracji wszystkich uczestników inwestycji z metodyką BIMZamawiający publiczni inni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów średnia – gotowość do stosowania tego typu kontraktów, konieczność wypracowania wzajemnego zaufania uczestników procesu inwestycyjnego;Szkolenia;Kampanie informacyjne (w kompetencji komórki medialnej / zespołu ds. promocji BIM). Nakład pracy, zależny od skali działań

Rysunek 73: Węzeł A3.Opracowanie własne

Tabela 10. Pakiet A3

1 Przyjęcieistosowaniew inwestycjach otwartych formatów wymiany informacjiw BIM (IFC, BCF, CityGML), zgodniez normą ISO 16739-1:2018Dostępnew eksportach ze wszystkich aplikacji BIM certyfikowanych przez buildingSMART International Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – akceptacja i faktyczne stosowanie normowych zasad w praktyce;Zaspoły zadaniowe ds. wdrażania normalizacji w budownictwie;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne

2 Przyjęcie dla każdej inwestycji w metodyce BIM cyfrowego środowiska procedowania informacji (CDE), zgodniez normą PN-EN ISO 19650-2:2019Jest to już powszechne dla inwestycjiz elementami BIM. Funkcjonalności CDE jeszcze nie są optymalnie wykorzystane,a ustanawia się je na potrzeby danej inwestycjiInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – stosunkowo niewysokie koszty wynajmu platform CDE;Liderzy ZmianyLiderzy Zmiany, Zespoły ds. wdrażanianowych technologiiw budownictwie;Szkolenia wewnętrzne I zewnętrzne

3 Wypracowanie kompletnego cyfrowego, wielowymiarowego modelu informacjio tworzonym zasobie – Project Information Model (PIM)Format dostarczenia jako złożony, wielobranżowy model IFCBiura projektoweRanga kosztów średnia – od ok. 4’000 do 15’000 PLN / rok / stanowisko pracy;Liderzy Zmiany, Zespoły ds. wdrażanianowych technologiiw budownictwie;Szkolenia wewnętrzne izewnętrzne

4 Wypracowanie szablonówistosowaniew inwestycjach BIM dokumentów przed- ikontraktowych: Protokół BIM, pre-contract BEP, BEP (Plan Realizacji BIM)Istnieją dostępne wzory, zostaną także opracowanew odrębnym dokumenciew ramach tego projektuMinister właściwy do spraw gospodarki jako lider (opublikowanie szablonów w ramach tego projektu) Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – akceptacja i faktyczne stosowanie normowych zasad w praktyce;Platforma IT BIM –w celu popularyzacji szablonówdokumentów BIMSzkolenia wewnętrzneizewnętrzne

5 Przyjęcie do stosowania typów wymaganych informacjio tworzonym zasobie: EIR, OIR, PIR, AIR oraz planów tworzenia informacji MIDP oraz TIDP, zgodnie z normą PN-EN ISO 19650-2:2019Są to działania odgórne, wymagające ścisłej koordynacji z działaniami oddolnymi w formie harmonogramów dostarczenia (Last Planner®Systemz palety narzędzi Lean)Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów średnia – zmianyw organizacji procedowania inwestycji budowlanych;Liderzy Zmiany, Zespoły ds. wdrażanianowych technologiiinormalizacjiw budownictwie;Szkolenia wewnętrzne izewnętrzne

6 Organizacja kilkudniowych, inicjujących warsztatów BIM przed rozpoczęciem każdej inwestycji procedowanej w tej metodyceWarsztaty BIM powinny być zintegrowanez warsztatami LeanZakłada się, że warsztaty powinny trwać ok. 3 dniMinister właściwy do spraw gospodarki we współpracyz Urzędem Zamówień Publicznych dla inwestycji publicznych.Uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów średnia – koszty szkoleń;Wyłonienie organizatorów szkoleń BIM oraz Lean przez podmioty odpowiedzialnekażdorazowo za poszczególne inwestycje;Wyznaczenie fizycznej lokalizacji szkoleń

Rysunek 74: Węzeł A4. Opracowanie własne

Tabela 11. Pakiet A4

1 Przyjęcie formatu danych COBie jako podstawowego formatu zarządzania informacjąw fazie operacyjno-eksploatacyjnej zasobuInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – zapisywanie modeli w formacie IFC dla eksportu do COBie;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzaniazasobami (w celu wdrożeniaistosowania normowych technologii wymiany informacji);Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne )

2 Wypracowanie kompletnego cyfrowego, wielowymiarowego modelu informacjio stworzonym zasobie – Asset Information Model (AIM)Jest to wersja modelu PIM, dostosowana do potrzeb zarządzania zasobem po przekazaniu do eksploatacjiProjektanci branżowiw danych inwestycjach, kierownicy budów, podwykonawcyRanga kosztów średnia – uaktualnianie modeli projektowych do faktycznego wymaganego stanu powykonawczego (As-Built);Change Champions, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania normowych technologii wymiany informacji;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

3 Przyjęcieistosowanie kompletnego cyfrowego, wielowymiarowego modelu informacjio stworzonym zasobie – Asset Information Model (AIM)ZarządcynieruchomościikonserwatorzytechniczniRanga kosztów średnia – uaktualnianie modeli projektowych do wymaganego stanu technologicznego;Liderzy Zmiany;Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania normowych technologii wymiany informacji);Szkolenia wewnętrzne I zewnętrzne;Pozyskanie przez podmioty odpowiedzialne oprogramowania do zarządzania zasobami przy pomocy modeliAIM w otwartych formatach.

4 Opracowanie polskiej wersji normy PN-EN ISO 19650-3 oraz serii ISO 5500X dla struktury procesów zarządzania zasobami („asset management”)Tłumaczenie pełnego tekstu norm na język polski w następnej kolejnościPKN (odpowiedni Komitet Techniczny)Ranga kosztów niska – zapisanie norm w polskim standardzie normatywnym;Prace w ramachodpowiedniego Komitetu Technicznego PKN.

5 Przyjęcie do stosowania normy PN-EN ISO 19650-3 oraz serii ISO 5500X Zmiana na zintegrowane procesy zarządzania zasobamiCały rynek FM (Facility Management) – Zarządcy nieruchomościRanga kosztów niska –przyswojenie normowych zasad procedowania;Liderzy Zmiany;Specjaliści ds. zarządzania zasobami (w celu stosowania norm BIM);Szkolenia zewnętrzne;Kampanie informacyjne (w kompetencji komórki medialnej / zesp ółds. promocji BIM)

6 Utworzenie z informacji, zawartej w modelach AIM, cyfrowych duplikatów Digital Twins (DT) w celu elektronicznego, zdalnego zarządzania nimiIstnieją juz pierwsze próby Digital Twins, jednak nie zawierają jeszcze wymaganego poziomu danychZakłada się, że koszty Digital Twins z upływem czasu będą niższeZamawiający publiczni jako liderzy wdrożeniowi.Projektanci branżowi lub zewnętrzne podmiotyRanga kosztów wysoka – aktualizacja modeli sfederowanych IFC do standardu Digital Twins;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych technologii);Szkolenia wewnętrzne I zewnętrzne

7 Obliczanie kosztów życia zasobówiprzedstawianie ich według zapisóww rozporządzeniuCały rynek FM (Facility Management)Zarządcy nieruchomościProjektanci branżowiRanga kosztów średnia do wysokiej – koszty wprowadzania ustawy w życie dla powstających zasobów;Change Champions, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych technologii);Szkolenia wewnętrzne izewnętrzne

8 Opracowanie strategii cyfryzacji dla fizycznego terenu Polski na okres min. do 2030 roku (infrastruktura podziemnainaziemna, budownictwo, akweny wodne, geoprzestrzeń)Dostępne środki UEz puli na opracowania strategiczne na lata 2021-2027Minister właściwy do spraw informatyzacji we współpracy z ministrem właściwym dla pozyskiwania funduszy unijnychRanga kosztów średnia – Zakładając uzyskanie dofinansowania unijnego na opracowanie strategii;Komitet Sterujący;Specjaliści ds. pozyskiwania funduszy unijnych; specjaliści ds. cyfryzacji,pracownicy instytucji oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac

9 Stworzenie modelu cyfrowej Polski (Cyfrowy bliźniak) w ramach strategii cyfryzacjiInstytucje publiczneipodmioty gospodarcze na rynku budowlanymRanga kosztów wysoka – znaczące koszty modelowania Polski wielowymiarowej;Liderzy Zmiany;Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych technologii);Szkolenia wewnętrzne I zewnętrzne;Działania powiązane – kampania informacyjna. Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. propagacji BIM lub zespół osób odpowiedzialnychza ten obszar oddelegowany z istniejącej już jednostki organizacyjnej ds. promocji. Nakład pracy zależny od skali działań.

Rysunek 75: Węzeł B1. Opracowanie własne

Tabela 12. Pakiet B

1 Zastosowanie optymalnych cyfrowych zabezpieczeń (Digital Safeguards) w dostępie do usług sieci internetowejZabezpieczenia możliwe do wykonania in-house przez personel ITdanej organizacji Instytucje publiczneipodmioty gospodarcze na rynku budowlanymRanga kosztów niska – koszty standardowych zabezpieczeń;Mobilizacja podmiotów odpowiedzialnych, w celu wdrażaniaistosowania zabezpieczeń cyfrowych;Oddelegowanie do zadań zabezpieczania cyfrowego wewnętrznych specjalistów IT

2 Nowelizacja ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa (Dz.U. 2018. Poz. 1560) w celu zastosowania bezpiecznych metod procesowania informacji w sieciMinister właściwy ds informatyzacji Ranga kosztów niska – koszty nowelizacji ustawy;Komitet Sterujący;Specjaliści, pracownicy instytucji oddelegowani do w/w prac(zmiany legislacyjne dot. zabezpieczeń cyfrowych) lub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac.

Rysunek 76:Węzeł B2. Opracowanie własne

Tabela 13. Pakiet B2

1 Najpóźniejszy terminw trakcie procedowania inwestycjina dokonanie kontroliiaktualizacji zabezpieczeń cyfrowychw podmiotach gospodarczychiinstytucjach w postaci usług ITUsługa może wymagać stworzenia systemu zabezpieczeń od zeraInstytucje publiczneipodmioty gospodarcze na rynku budowlanymRanga kosztów wysoka – aktualizacja lub stworzenie nowego systemu cyberbezpieczeństwa;Mobilizacja podmiotów rynkowychw budownictwie przezpodmioty odpowiedzialnew celu wdrażaniaistosowania zabezpieczeń cyfrowych;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia procedury przetargowej oraz oceny ofert (w tym również w zakresie merytorycznym) na specjalistów od profesjonalnych zabezpieczeń IT (w celu kontroliiaktualizacji zabezpieczeń cyfrowychw jednostkach publicznych)

Rysunek 77: Węzeł B3. Opracowanie własneTabela 14. PakietB3

1 Ustanawianie ról dostępu do CDE – cyfrowego środowiska informacyjnej obsługi inwestycji Uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów niska – ustanowienie ról dostępu jestw zakresie każdej platformy CDE;Mobilizacja specjalistów od tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami przez podmioty odpowiedzialnew celu stosowania nowych technologii

2 Opracowanie normy PN-EN ISO 19650-5 dla bezpieczeństwa obsługi informacji w trakcie trwania inwestycji (wraz załącznikami krajowymi)PKN (odpowiedni Komitet Techniczny)Ranga kosztów średniaZakładane jest maksymalnie jedynie uaktualnianie zabezpieczeń z węzła B2;Prace w ramachodpowiedniego Komitetu Technicznego PKN

3 Przyjęcie do stosowania normy PN-EN ISO 19650-5 dla bezpieczeństwa obsługi informacji w trakcie procedowania inwestycji (wraz załącznikami krajowymi)Wymagana jest publikacja normy, zapowiadana na koniec 2020 rokuInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów średniaZakładane jest maksymalnie jedynie uaktualnianie zabezpieczeń z węzła B2;Zespoły zadaniowe ds. wdrożenia normalizacji w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

Rysunek 78: Węzeł B4. Opracowanie własne

Tabela 15. PakietB4

1 Powszechne przyjęcie technologii procesowania rozproszonego DLT (Distributed Ledger Technology) dla różnych form usług w przemyśle budowlanymizarządzaniu powstałymi zasobami inwestycyjnymiWprowadzone już przez niektóre podmioty rynkowe innych branżPodmioty te mogłyby służyć jako przykłady dobrych praktyk wspierające przyjęcie technologii przez inne podmiotyInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku gospodarczegoRanga kosztów średnia do wysokiej – koszty zmian technologicznych w zakresie IT;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów (w celu wdrożeniaistosowania nowych technologii);Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne.

Rysunek 79: Węzeł C1. Opracowanie własne

Tabela 16. Pakiet C1

1 Wprowadzeniei przyswojenie metody Zaplanuj – Wykonaj – Sprawdź – Dostosuj: Plan-Do-Check-Adjust (PDCA) dla zarządzania procesamiInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany;Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie);Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

2 Wprowadzenieistosowanie narzędziajednostronicowej strategii A3 dla procesu wyznaczania celów organizacjiInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Change Champions, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metodw procesach produkcyjnychw budownictwie);Szkolenia wewnętrznei i zewnętrzne.

3 Opracowanie strategiiwdrożenia imonitorowania projektów pilotażowychz zastosowaniem metodyki BIMPierwszy projekt pilotażowyw infrastrukturze został uruchomiony przez Ministerstwo Infrastruktury w roku 2020Minister właściwy ds gospodarkiiKomitet SterującyRanga kosztów średnia – wybranieiprzygotowanie inwestycji pilotażowychKomitet Sterujący;Specjaliści ds. tworzenia, strategii wdrożenia oraz monitorowania przebiegu procesów (w celu opracowania strategii uruchomieniaiprowadzenia projektów pilotażowych, właściwego doboru projektów) - pracownicy instytucji oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac.

Rysunek 80: Węzeł C2. Opracowanie własne

Tabela 17. Pakiet C2

1 Wprowadzenie i stosowanie metod holistycznego zarządzania informacjąo inwestycji (Myślenie systemowe i inne metody) Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego Ranga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnych w budownictwie);Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

2 Wprowadzenieistosowanie narzędzia matrycy POP (Produkt – Organizacja - Proces)dla ewaluacji celówioczekiwań co do planowanej inwestycji Narzędzie dla zamawiającegow celu identyfikacji celów przedsięwzięcia Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanego Ranga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie); Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

3 Wprowadzenie i stosowanie wizualnego narzędzia Mapowania strumienia wartości – Value Stream Mapping (VSM) dla tworzenia i korekty schematów procesów inwestycyjnychw budownictwie Narzędzie dla wykonawcy dla weryfikacji zasadności kroków w procesie inwestycyjnym Instytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie);Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

4 Wprowadzenie i stosowanie narzędzia Wyboru według największych Korzyści -Choosing by Advantages (CbA) dla podejmowania decyzji o zastosowaniu opcji alternatywnych w procesie ewaluacji ekonomicznej inwestycji Instytucje publiczne i inni interesariusze rynku budowlanego Ranga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnych w budownictwie);S zkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

5 Wypracowanie i stosowanie zasad tworzenia propozycji Kosztu Docelowego na bazie modeli koncepcyjnych bryłifunkcji Uwzględnienie dodatkowej fazyw zamówieniach publicznych Uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIM Ranga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnych w budownictwie ); Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 81:Węzeł C3. Opracowanie własne

Tabela 18. Pakiet C3

1 Tworzenie decyzyjnej Grupy Podstawowej, całego Zespołu Zintegrowanego oraz zespołów zadaniowych – organizacja procesu Według wzorówz normy PN-EN ISO 19650-1:2019 oraz praktyk LeanPrzedstawiciele wszystkich stron inwestycjiRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie); Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

2 Wprowadzenie i stosowanie metody wspólnego rozwiązywania bieżących zadań inwestycyjnych w jednym pomieszczeniu (Big Room) z pełnym wyposażeniem technologicznym Big Room powinien być przygotowany przez zamawiającegow pobliżu budowy Uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIM Ranga kosztów niska – koszty pomieszczeniana cały okres procesu inwestycyjnego; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie );Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

3 Wprowadzenieistosowanie wizualnych narzędzi Leanw codziennej praktyce produkcji budowlanej (tworzenie zasobu): wizualne etykietowanie, 5S, Agile/Scrum, 5xDlaczego? oraz Diagramu rybiej ości Instruktaż zespołu wykonawczego, wrazz uczestnictwem zamawiającegoEkspert Lean / Zespół Zintegrowany jako wykonawca procesu stworzeniaidostarczenia zasobuRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzebyrealizacji w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

4 Wprowadzenie i stosowanie systemu harmonogramów Last Planner®System jako oddolnych odpowiedników wymagań Master Information Delivery Plan (MIDP) oraz cząstkowego Task Information Delivery Plan (TIDP)w Big RoomInstruktaż zespołu wykonawczego, wrazz uczestnictwem zamawiającegoEkspert Lean / wykonawca procesu stwo rzeniaidostarczenia zasobuRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

5 Wprowadzenie funkcji zarządcy Mapowania Strumienia Wartości dla analizikorekt przepływu pracyw procesie inwestycyjnym Ekspert jest ze strony wykonawcy dla optymalizacji procesu dostarczenia zasobuEkspert Lean / zamawiającyiwykonawca procesu stworzeniai dostarczenia zasobuRanga kosztów średnia – koszty ekspertads. Value Stream Mapping;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

6 Organizacja szkoleńz metodyki Lean dla całego Zespołu Zintegrowanego (wszyscy kluczowi uczestnicy) Program szkolenia powinien być zintegrowany z warsztatami inicjującymi dla BIM Ekspert Lean / zamawiający i wykonawca procesu stworzeniaidostarczenia zasobuRanga kosztów średnia – koszty szkoleń Lean;Dostawcy usług szkoleniowych (dot. szkoleń BIM oraz Lean ) zatrudnieni przez podmioty odpowiedzialne za poszczególne inwestycje; Wyznaczenie fizycznej lokalizacji szkoleń (Big Room).

7 Wprowadzenie i stosowanie narzędzia eliminacji 8 źródeł stratw procesach inwestycyjnych – zasady redukcji „muda”Niezbędny będzie instruktaż dla zespołu wykonawczegoEkspert Lean / wykonawca procesu dostarczenia zasobuRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnych w budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w prac lub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

8 Wprowadzenie systemów prefabrykacji wielkogabarytowej dla automatyzacji procesów budowlanych Lean Manufacturing (szczupła fabrykacja) Wykonawcyw procesach inwestycyjnych w metodyce BIMRanga kosztów średnia – koszty produkcji fabrycznej zamiast na placu budowy, modernizacja i wykorzystanie usprawnionych linii produkcyjnych; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożenia i stosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

Rysunek 82: Węzeł C4. Opracowanie własne

Tabela 19. Pakiet C4

1 Stosowanie zasad eliminacji 8 typów strat („muda”) w procesach zarządzania zasobamiOperatorzy obiektów publicznych jako liderzy. Cały rynek FM (Facility Management), np. organizacja RICS Polska Ranga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac. Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

2 Stosowanie zasad Lean Six Sigma: zredukowana lista rozwiązań przy zwiększonej kontroliieliminacji stratJest to połączenie Six Sigma z LeanOperatorzy obiektów publicznych jako liderzy. Cały rynek FM (Facility Management) – Zarządzanie nieruchomościamiRanga kosztów niska – przyswojenie zasad Lean, mentalna zmiana;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie) -pracownicy poszczególnych jednostek oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 83: Węzeł D1. Opracowanie własne

Tabela 20. Pakiet D1

1 Stworzenie dla Polski systemu klasyfikacji budowlanej adekwatnej dla procesów BIM Aktualniew opracowaniu przez polską filię buildingSMART Int’lbuildingSMART International - polska filia (chapter)Ranga kosztów wysoka – koszty stworzenia polskiej wersji klasyfikacji;Mobilizacja członków polskiej filii buildingSMART w celu stworzeniaipropozycji wdrożenia polskiej klasyfikacji.

2 Uwzględnienie nowej klasyfikacji budowlanej we wszystkich dokumentach legislacyjnych dla przeprowadzania procesów budowlanychw PolsceZamiana CPV (Common Procurement Vocabulary - Wspólnego Języka Zamówień) na nowe kody klasyfikacyjneMinister właściwy ds. gospodarki jako liderRanga kosztów średnia – koszty nowelizacji wybranych rozporządzeń (pkt 6.8.1);Komitet Sterujący;Po stronie lidera niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia w/w zmian legislacyjnych.

3 Wdrożenie iadaptacja klasyfikacji na polskim rynkuAdaptacja do nowych kodów klasyfikacyjnych Instytucje publiczne i wszyscy interesariusze branży budowlanej Ranga kosztów wysoka – koszty implementacji rozwiązania na polskim rynku budowlanym;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. tworzenia, dostarczania zasobów oraz zarządzania zasobami (w celu wdrożeniaistosowania nowych metod w procesach produkcyjnychw budownictwie);Działania powiązane – kampania informacyjna. Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. propagacji BIM lub zespół osób odpowiedzialnych za ten obszar oddelegowany z istniejącej już jednostki organizacyjnej ds. promocji. Nakład pracy zależny od skali działań.

4 Opublikowanie polskich wersji norm dla strukturyzacji informacji o produktach (ISO 23386:2020 oraz zapowiadanej ISO 23387) dla płynnej integracji elementów klasyfikacji budowlanej z kodami produktów dla łańcucha dostaw (Supply Chain) PKN (odpowiedni Komitet Techniczny) Ranga kosztów niska – opracowanie polskiej wersji normy; Prace w ramach odpowiedniego Komitetu Technicznego PKN.

5 Wdrożenie polskich wersji norm ISO 23386:2020 oraz zapowiadanej ISO 23387Instytucje publiczne i wszyscy interesariusze branży budowlanejRanga kosztów niska – przyswojenie normowych zasad; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia normalizacji w budownictwie;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne;Działaniapowi ązane – kampania informacyjna. Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. propagacji BIM lub zespół osób odpowiedzialnychza ten obszar oddelegowanyzistniejącej już

Rysunek 84: Węzeł D2. Opracowanie własne

Tabela 21. Pakiet D2

1 Wprowadzenie poziomu informacji LOD maksymalnie 100 dla bryłiLOD 200 dla funkcji do fazy MacroBIMUczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologii i metod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

2 Wprowadzenieistosowanie właściwego modelowania informacji dla elementóww poziomach LOD, odpowiadających fazom inwestycjiAktualnie oferowane są na rynku adekwatne szkoleniaUczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

3 Wprowadzenie i stosowanie powiązania systemu klasyfikacjiz poziomami nasycenia informacją LOD, ustrukturyzowanie tej informacji dla zgodności z hierarchią IFC dla wszystkich faz inwestycji Możliwe dopiero po stworzeniu klasyfikacjiUczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIM Ranga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

4 Zintegrowanie BIMz geoprzestrzenią – Geographic Information System (GIS)Wymagane dla funkcjonowania jednolitego systemu klasyfikacji buildingSMART International Ranga kosztów niska – opracowanie zewnętrzne;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

Rysunek 85: Węzeł D3. Opracowanie własne

Tabela 22. Pakiet D3

1 Ograniczenie ilości poziomów LOD dla składowych elementów modeli do trzech, zgodnychz zapisem nowelizacji Ustawy Prawo Budowlane: schematyczny (LOD 200), budowlany (LOD 300), techniczny (LOD 400)Poziom LOD 100 (i ewentualnie LOD 200 dla stref) pozostaje dla brył koncepcyjnychiukładów funkcjonalnychw fazie programowania inwestycji (MacroBIM)Uczestnicy każdej inwe stycji w metodyce BIMRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne

2 Stosowanie czujników wbudowanych wfizycznych zasobachw celu zdalnej obsługi informacji Inwestorzy publiczniiprywatniRanga kosztów średnia – koszty systemów automatyzacji zczujnikami;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzneizew nętrzne;Wprowadzenieizastosowanie technologii czujników do zbudowanych zasobów budowlanych

3 Wprowadzanie przez projektantów właściwych kodów klasyfikacyjnych przyszłej polskiej klasyfikacji do elementów modeli branżowych dla eksportów w formacie IFCMapowanie systemów klasyfikacyjnych do elementów modeli jest obecnie dostępnew wielu aplikacjachUczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów średnia – koszty wpisania kodów klasyfikacji do obiektów budowlanychw modelach;Liderzy ZmianySpecjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwieSzkolenia wewnętrzneizewnętrzne

4 Mapowaniew modelach projektowych klas IFC do CityGML, dopóki certyfikacja formatu IFC 5 nie zostanie uruchomiona, a sam format powszechnie stosowanyIstotne w modelach BIM dla mieszanych projektów infrastrukturalnychikubaturowychUczestnicy inwestycji kubaturowo-infrastrukturalnejw metodyce BIMRanga kosztów średnia – koszty mapowania identyfikatorów obiektów budowlanychdo infrastrukturalnych;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzneizewnętrzne

5 Mapowanie identyfikatorów GUID formatu IFC do identyfikatorów matrycy bSDD dla przygotowania cyfrowej integracji produktówimateriałów budowlanychz komputerowymi modelami (PIM/AIM/Digital Twins)a. Warunkiem zaistnienia zadania jest stworzenie klasyfikacji (zadanie D1.1)b. Zadaniejest obecnie realizowane przy przez buildingSMART Polska we współpracyz buildingSMART Internationali z podmiotami klasyfikującymibuildingSMART, uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów wysoka – koszty mapowania kodów klasyfikacyjnychw modelach projektowych;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

6 Mapowanie GTINs systemu identyfikacji GS1 (lub innej opcji) do identyfikatorów bSDD dla wpisania kodów produktówimateriałów do modeli komputerowych PIM/AIM/Digital Twinsa. Warunkiem zaistnienia zadania jest stworzenie klasyfikacji (zadanie1w węźle D1)b. Zadania jest obecnie realizowane przy przez buildingSMART Polska we współpracyz buildingSMART Inter nationali z podmiotami klasyfikującymibuildingSMART,Uczestnicy każdej inwestycji w metodyce BIMRanga kosztów wysoka – koszty mapowania kodów klasyfikacyjnychz identyfikacyjnymi w modelach projektowych;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 86: Węzeł D4. Opracowanie własne

Tabela 23. Pakiet D4

1 Wprowadzenieistosowanie zarządzania kombinacjami kodów klasyfikacyjnychz identyfikatorami produktówimateriałów dla potrzeb operacyjnychieksploatacyjnych zasobówCały rynek FM (Facility Management)Zarządcy nieruchomościRanga kosztów średnia – koszty mapowania identyfikatorów;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

2 Wprowadzenieistosowanie zdalnego (poprzez Internet Rzeczy – IoTisieć 5G) zarządzania kombinacjami kodów klasyfikacyjnychz identyfikatorami produktówimateriałóww obiektach Digital TwinsPo wejściu w życie sieci 5GCały rynek FM (Facility Management)Zarządcy nieruchomościRanga kosztów wysoka – koszty stworzenia Twinsizarządzania nimi;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne

3 Wprowadzenieistosowanie zdalnej obsługi informacjiw nieustrukturyzowanej formie Big Data, napływającejz czujników wbudowanych w zasobach poprzez ich cyfrowe duplikaty (Cyfrowy bliźniak) Cały rynek FM (Facility Management)Zarządcy nieruchomościRanga kosztów wysoka – koszty stworzenia Twinsizarządzania nimi;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. wdrożenia nowych technologiiimetod w budownictwie;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 87: Węzeł E1. Opracowanie własne

Tabela 24. Pakiet E1

1 Realizacja przez Polskę ustaleń European Green DealMinister właściwy do spraw klimatuRanga kosztów wysoka – koszty akceptacji niewielkie, ale koszty dostosowania gospodarki bardzo wysokie;Komitet SterującyLiderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach gospodarczych -pracownicy oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w pracDziałania powiązane – kampania informacyjna. Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. promocji BIM lub zespół osób odpowiedzialnychza ten obszar oddelegowany z istniejącej już jednostki organizacyjnej ds. promocjiNakład pracy zależny od skali działań

2 Przystąpienie Polski do ustaleń COM(2018) 773 final o czystej gospodarcez redukcją śladu węglowego do 2050 r. Decy zja o charakterze gospodarczo-politycznymMinister właściwy do spraw klimatuRanga kosztów wysoka – koszty akceptacji niewielkie, ale koszty dostosowania gospodarki bardzo wysokieLiderzy Zmiany Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach gospodarczych- pracownicy oddelegowani do w/w praclub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac.Działania powiązane – kampania informacyjna. Realizacja zadań przez komórkęmedialną ds. propagacji BIM lub zespół osób odpowiedzialnychza ten obszar oddelegowany z istniejącej już jednostki organizacyjnej ds. promocji. Nakład pracy zależny od skali działań.

Rysunek 88: Węzeł E2. Opracowanie własne

Tabela 25. Pakiet E2

1 Stosowanie zasad zrównoważonego projektowaniaw przygotowaniu przyjaznych środowiskowo programów koncepcyjnych inwestycji (OZE, wykorzystanie wody deszczowej, samowystarczalność energetyczna, budownictwo pasywne itp.) Zespoły wykonawcze przygotowujące oferty MacroBIMRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach budowlanych - pracownicy oddelegowani do w/w prac lub specjaliści zewnętrzni zatrudnieni na potrzeby realizacji w/w prac; Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 89: Węzeł E3.Opracowanie własne

Tabela 26. Pakiet E3

1 Wprowadzenieistosowanie standardów certyfikacji energetycznej w Polsce (np.: LEED, BREEAM, DGNB, Passivhaus)Instytucje publiczneiwszyscy interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów średnia – koszty asesora danego standardu;Asesor – specjalista zewnętrzny zatrudniony na potrzeby wdrożenia;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach budowlanych -pracownicy oddelegowani do w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

2 Wprowadzenieistosowanie zasad - Gospodarki o obiegu zamkniętym (GOZ) Instytucje publiczneiwszyscy interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – faktyczne stosowanie nowych zasadz rozporządzenia; Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach budowlanych -pracownicy oddelegowani do w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

3 Adaptacja serii norm ISO 1400Xdot. Zarządzania środowiskowego w ramach podmiotu PKN (odpowiedni Komitet Techniczny)Ranga kosztów niska – opracowanie polskiej wersji normy;Prace w ramachodpowiedniego Komitetu Technicznego PKN.

4 Stosowanie serii norm ISO 14000 dla zarządzania środowiskowegoInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasad normowych;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach budowlanych -pracownicy oddelegowani do w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Rysunek 90: Węzeł E4. Opracowanie własne

Tabela 27. Pakiet E4

1 Nowelizacja Rozporządzeniaw sprawie metody kalkulacji kosztów życia budynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztach (Dz.U. 2018 poz. 1357)Minister właściwy do spraw gospodarkiRanga kosztów niska – koszty nowelizacji ustawy;Komitet sterujący;Po stronie lidera, niezbędne będą zasoby do przygotowaniaiprzeprowadzenia w/w zmian legislacyjnych.

2 Stosowanie metod kalkulacji kosztów życia budynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztachInstytucje publiczneiinni interesariusze rynku budowlanegoRanga kosztów niska – przyswojenie nowych zasadz rozporządzenia;Liderzy Zmiany, Specjaliści ds. stosowania metod ekologicznychw procesach budowlanych -pracownicy oddelegowani do w/w prac;Szkolenia wewnętrzne i zewnętrzne.

8.1 Węzły matrycyw postaci harmonogramu

Przedstawienie skomplikowanych zintegrowanych procesów na osi ich rozwojuw czasie jest zadaniem złożonym. Jedne ich elementy na ogół są łatwiej przyswajalneiwprowadzanew życie, inne wymagają większych nakładów. Na możliwość wdrożenia drugiej grupy nierzadko wpływają trudne do zdefiniowania czy przewidzenia czynniki zewnętrzne, wewnętrzne lub ich kombinacja. Dlatego dla ułatwienia koordynacji harmonogramu wdrażania metodyki BIMw Polsce, powyżej opisana strategiaw ramach Mapy Drogowej została podzielona na elementyiich wspólne węzłyi wtaki sposób wpisana do przestrzennego wykresu czasowego. Rekomendowane aktualizacje planu mapy drogowej dla Polski mogą wnieść poprawki czasowe dla stopnia dojrzałości poszczególnych węzłów matrycy. Koncepcja matrycy jest przygotowana na takie poprawki.

Rysunek 91: Harmonogram 3D. Opracowanie własne

Rysunek 92: Harmonogram 3D, #2. Opracowanie własne

Rysunek 93: Harmonogram 2D. Opracowanie własne

Jako mierzalne kryteria sukcesu (ang. Key Success Factors) rekomendowana jest strategia małych krokóww systemie zero-jedynkowym (jest-nie ma). W ten sposób można będzie ocenić czy instytucja, organizacja lub Zespół Zintegrowany dla konkretnej inwestycji podążają właściwą drogą aby uzyskać cele przedstawionew niniejszym opracowaniu.Bior ąc pod uwagę różnorodnośćtyp ów inwestycji nie jest możliwe ujęcieizestawienie wszystkich elementów iczynników n iezb ędnych do wdrożenia BIM w Polsce. Jednakże, im więcej z nich zostanie zidentyfikowanychiwprowadzonych, tym większa szansa na wdrożenie BIMz powodzeniem. Istotne jest, aby konsekwentnie dążyćdo celu, którym jest zintegrowaneizwizualizowane przeprowadzenie każdej inwestycji budowlanejw metodyce BIM przy współpracy wszystkich stron procesu budowlanego.

Rysunek 94: Ilustracja drogi do BIM poprzez współpracę. [36]

Poniżej zapisane są przykładowe kroki,od których rekomendowane jest rozpoczęcieprocesuwdrożenia BIM. KAŻDE ZTYCH DZIAŁAŃ, NAWET NAJMNIEJSZEPOSUNIE DO PRZODU PROCES WDROŻENIOWY BIMDLA TEJ IKOLEJNYCH INWESTYCJI,JEŚLI BĘDZIE KONSEKWENTNIE POWTARZANE.

9.1 Kryteria dla Planu Pracy (wybór wstępny)

•Wspólna deklaracja wszystkich stron przeprowadzenia inwestycji w metodyce BIM;•Zapisanie przez zamawiającego celów inwestycji przy pomocy narzędzia POP.

9.2 Kryteria dla fazy MacroBIM (wybór wstępny)

•Zebranie międzybranżowego zespołu dla stworzenia możliwego do wykonania rozwiązania koncepcyjnego dla oferty MacroBIM;•Doprowadzenie do podpisania kontraktu przynajmniej „zaprojektuj-wybuduj”;•Stosowanie metod projektowania zrównoważonego dla wypracowania koncepcji ofertowej MacroBIM;•Propozycjaiwynegocjowanie Kosztu Docelowego inwestycji;•Przeprowadzenie warsztatów inicjujących BIM oraz Lean.

9.3 Kryteria dla fazy kapitałowej (wybór wstępny)

•Zbudowanie całego zespołu działającego bez wyjątkuw metodyce BIM;•Podział kompetencji Zespołu Zintegrowanego na decyzyjną Grupę Podstawowąigrupy zadaniowe (jakw normie 19650-1);•Ustanowienieiwynajęciew pobliżu budowySali Big Room na czas realizacji fazy projektowo-wykonawczej dla współpracy wszystkich uczestników procesu;•Stworzenie ram motywacyjnych (np.: podział zaoszczędzonychw procesie kosztów między wszystkie główne strony - Grupa Podstawowa);•Stworzenie przez wykonawcę BEP(PlanuWykonania BIM)akceptowalnego przez zamawiającego;•Ułożenie wspólnego katalogu ryzyk(także ryzyk związanychz wprowadzaniem BIM)ideklaracja wspólnego rozwiązywania powstających zagrożeńoraz regularne wspólne analizowanie ryzykiaktualizacja ich katalogu;•Ustanowienie funkcjonującego CDE(Cyfrowego Środowiska Procedowania Inwestycji);•Przeszkolenie modelarzy BIM w prawidłowości eksportów do IFC z aplikacji natywnych;•Ustawieniew biurze budowy BIM kiosku dla obsługi technologicznej CDE;•Sprawdzanie kolizji 3D w sfederowanym modeluw aplikacji do zarządzania BIM na budowie / Big Roomoraz sporządzanie raportów kolizji;•Dopasowanie wymagań Data Drops dla konkretnychimierzalnych kamieni milowych inwestycji;•Tworzenie kosztorysów tylko z modeli projektowych3D, nie z rysunków 2D;•Ustawieniew biurze budowyikorzystanie z 6 tablic dla wizualizacji zadań do wykonania;•Utworzenie inteligentnego arkusza kalkulacyjnegodla stałego monitoringu spływu kosztów z Kosztu Docelowego inwestycji.

9.4 Kryteria dla fazy operacyjnej (wybór wstępny)

•Konsultowaniez Zespołem Zintegrowanym wymagań informacyjnych dla zarządzania zasobem już podczas tworzeniaidostarczania zasobu;•Zarządzanie zasobem przy pomocy modeli, a nie dokumentacji papierowej;•Używanie wygenerowanychz modelu plików COBie (w postaci tablic w arkuszu kalkulacyjnym) do zarządzania naprawamielementów systemówizamówieniamiczęści zamiennych.

9.5 Kryteria wdrożenia BIM dla Polski

Rekomendowane jest przyjęcie kryteriów sukcesu zgodnychw krokami planu wdrożenia dla Polski, wyszczególnionych w węzłach matrycy. Jako narzędzie monitorowania postępu wprowadzania BIM na polski rynek zaleca się 2-3 letnie raporty aktualizujące stan wdrożenia. Raporty powinny być koordynowane przez Komitet Sterujący utworzony pod przewodnictwem ministra właściwego ds. gospodarki jako lidera. Podobną praktykę monitorowania procesu wdrażania BIM obserwujemy w Niemczechi wHiszpanii. Jako pierwszy praktyczny krok wdrażania BIM przez podmioty publicznew Polsce rekomendowane jest przeprowadzenie wybranych inwestycji pilotażowych. Podobne rekomendacje znajdujemy w strategiach czeskiejiniemieckiej, które zostały opisanew pierwszych częściach dokumentu (punkty 2.3 oraz 2.4.3). Niniejszy projekt w innych modułach zawiera także szablony dokumentów, będących częścią składową wymagań informacyjnych dla fazy tworzeniaidostarczenia zasobu. Szablony tew połączeniuz wyżej opisanymi podstawowymi kryteriami dla wszystkich istotnych faz konkretnych inwestycji powinny stanowić punkt wyjściowy dla mierzalnych sukcesów wdrożeniowych. Zaleca się przy tym monitorowanie wszystkich działań oraz zapisywanie rezultatów dla skatalogowania funkcjonujących proceduriuniknięcia błędóww kolejnych przedsięwzięciach wdrożeniowych. Praktyczne doświadczenie, zdobytew pilotażach pomoże takżew podnoszeniu kwalifikacji BIM wszystkich uczestników procesu, także przedstawicieli zamawiającego publicznego. Dlatego też wymagane jest pełne zaangażowanie wszystkich stron, a zgodniez zapisem we wstępie do normy PN-EN ISO 19650-1 idąca za tym ścisła współpraca w celu zapewnienia płynnościiuniknięcia strat w wymianie informacji o tworzonym zasobie.Proces wdrożenia BIMw Polsce, powinien bazować zarówno na działaniach odgórnych (legislacyjnych, normalizacyjnych, standaryzacyjnych oraz pilotażowych) jakisamoorganizacji rynku budowlanegow postaci działań oddolnych na bazie współpracy podmiotów zamawiających z wykonującymi (organizacja pracyw metodyce Lean, integracja procesów, systemów oraz informacji). Każda inwestycjaw metodyce BIM to jedno wspólne dzieło wszystkich uczestników procesu inwestycyjnego.

9.6 Dalsze rekomendacje

Oprócz działańikroków dla wdrożenia BIMw Polsce, przedstawionychw treści dokumentu, rekomendowane jest w następnych etapach podjęcie pozostałych działań zmierzających do wprowadzenia kompleksowej cyfryzacji polskiego budownictwa, w tym w szczególności:•przygotowanie legislacji dotyczącej Prawa Budowlanego dla cyfrowego przeprowadzania procesówo uzyskanie decyzji o pozwolenia na budowę (a także procesówzgłoszeń);•przygotowanieurzędówpowiatowychdo obsługi projektów budowlanychw formie niepapierowej,a projektantów do takiej formy ich dostarczania, łączniez cyfrowymi podpisami autorów opracowań projektowych,usystematyzowanie nazewnictwaiform dokumentów cyfrowych, aby informacjao zamierzeniach projektowych byław nich klarownaiaby jej treść można było odczytać jużz nazw samych plików.Będzie to przygotowaniem dokolejnej ewolucji wymiany informacji projektowej w formiecyfrowych modeli wielowymiarowych, także w ogólnodostępnych formatach, normowanych przez standardy ISO;zaopatrzeniewszystkich produktówimateriałów na rynku budowlanymw kody identyfikacyjnew celu dalszego usprawnienia cyfrowego łańcucha dostaw. W ten sposób połączona informacja będziezachowana na cały okres cyklu życia obiektówiumożliwi płynne zarządzanie zasobami, ale także dalsze przeniesienie cyfrowej informacji o zasobach do form cyfrowego bliźniaka;•przygotowanie całego rynku pod względem edukacji czynnika ludzkiego, aby sprostał nadchodzącym zadaniom cyfryzacyjnym(nie tylko w ujęciu BIM);•przygotowanie i opracowanie na bazie zatwierdzonej Mapy Drogowej detalicznej strategii wdrażania BIM w Polsce, rozpisanej na zakresy, zadania, podmioty oraz adekwatne dla nich skale kosztów;•monitorowanie rezultatów zastosowania MacroBIM (jeśli ta opcja zaistnieje) w projektach pilotażowychKroki te, a także inne, niewymienione tutaj, wykraczają poza zakres niniejszego projektu, ale będą stanowić dopełnienie procesu cyfryzacji polskiego budownictwa, której BIM jest dopiero początkiem

[1] P. T. R. S. K. L. Chuck Eastman, BIM Handbook: A Guide to Building Information Modeling for Owners, Managers, Designers, Engineers and Contractors, New Jersey: John Wiley & Sons, 2011. [2] HM Government, „Digital Built Britain. Level 3 Building Information Modelling -Strategic Plan,” London, 2015.[3] S. Munoz, „Impact of BIM ISO standards in Spain (artykuł),” 2019.[4] Ministry of Science, Innovation and Universities, „Spanish RDI Strategy In Artificial Intelligence,” Madrid, 2019.[5] Ministeriode Fomento, „Innovation Plan for Transport and Infrastructures,” Madrid, 2018.[6] Ministerio de Economia y Competitividad, „Spanish strategy for science and technology and innovation 2013-2020,” Madrid, 2012.[7] Office of the Government of the CzechRepublic, Department of Sustainable Development, „https://www.cr2030.cz,” Prag, 2017.[8] Ministry of Transport, „Action Plan for the Deployment of Intelligent Transport Systems (ITS) in the Czech Republic until 2020 (with the Prospect of 2050),” Prag, 2016.[9] K. J. Vaclav Cada, „The Strategy for the Development of the Infrastructure for Spatial Information in the Czech Republic,” Pilsen, 2016.[10] Ministerstvo Prumyslu a Obchodu, „BIM Implementation Strategy in the Czech Republic,” Prag, 2017.[11] H. Lee, „Sustainability of precast sandwich panel. Possible development towards Korean market,” Helsinki, 2016.[12] H. Kotiranta, „Digitalization and BIM at Finnish Transport Infrastructure Agency,” 2019.[13] Deutsche Bahn, „BIM Strategie.Implementierung von Building Information Modeling (BIM) im Vorstandsressort Infrastruktur der Deutschen Bahn AG,” Berlin, 2019.[14] Bundesministerium für Verkehr und digitale Infrastruktur, „Umsetzung des Stufenplans Digitales Planen und Bauen. Erster Fortschrittsbericht,” Berlin, 2017.[15] Federal Ministry of Transport and Digital Infrastructure, „Road Map for Digital Design and Construction,” Berlin, 2015.[16] Thomas Lieblich (AEC3) et al. (INFRABIM), „Wissenschaftliche Begleitung der BMVI Pilotprojekte zur Anwendung von BIM im Infrastrukturbau. Endbericht Handlungsempfehlungen,” Berlin, 2018.[17] Building and Construction Authority, „Singapore BIM Guide Version 2,” Singapore, 2013.[18] Cheng Tai Fatt (Building & Construction Authority), „Singapore BIM Roadmap,” SIngapore, 2013. [19] GUNB, PZITB, SARP, „Ogólne Założenia Procesu Wdrażania BIM w Realizacji Zamówień Publicznych na Roboty Budowlane w Polsce,” Warszawa, 2015.[20] KPMG / Arup, „Building Information Modeling -Ekspertyza dotycząca możliwości wdrożenia metodyki BIM w Polsce - Ministerstwo Infrastruktury i Budownictwa,” 2016.[21] Polska Izba Inżynierów Budownictwa, „Strategia Polskiej Izby Inżynierów Budownictwa w zakresie wdrażania BIM, miejsca i roli Izby w tym procesieoraz wskazania sposobów realizacji tej strategii,” 2019.[22] Kancelaria Sejmu, „Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych,” Warszawa, 2019.[23] A. F. Phelps, The Collective Potential (A Holistic Approach to Managing Information Flow in Collaborative Design and Construction Environments), Middletown: Middletown, DE, 2017. [24] H. A. D. R. A. K. Martin Fischer, Integrating Project Delivery, Hoboken, New Jersey: John Wiley and Sons, 2017. [25] S. Covey, The 7 Habits of Highly Effective People, Free Press, 1989. [26] Martin Poljanšek (JRC Technical Reports), European Union Science Hub, „Building Information Modelling (BIM) standardization,” Ispra, 2017.[27] Cabinet Office, „New Models of Construction Procurement. Introduction to the Guidance for Cost Led Procurement, Integrated Project Insurance and Two Stage Open Book,” London, 2014.[28] King's College London (Open Government License), „Project Procurement And Delivery Guidance. Using Two Stage Open Book and Supply Chain Collaboration,” London, 2014.[29] Haahtela Group. Lean Construction Institute. Provider Number H561, „Lean Design Forum P2SL/AIA/LCI 2016 Day One. P2SLDF20161,” 2016.[30] King’s College Centre of Construction Law and Dispute Resolution, „Enabling BIM through Procurement adn Contracts. A Research Report by the Centre of Construction Law and Dispute Resolution,” London, 2016.[31] C. Y. Gabriella Margherita Racca, Joint Public Procurement and Innovation: Lessons Across Borders, Bruylant, 2020. [32] P. Patrick C. Suermann, „Case Studie: Evaluating Building Information Modeling Impact On United States Army Corps Of Engineers Construction,” 2008.[33] G. M. R. Giuseppe M. Di Giuda, „From Works Contracts to Collaborative Contracts: The Challenges of Building Information Modeling (BIM) in public procurement,” 2019.[34] Dragages Hong Kong Limited / Dragages Singapore Pte. Limited Team, „Innovation Construction CIC: B2B Event on MiC,” 2018.[35] Prof. Chiew Sing Ping (Singapore Institute Of Technology), „PPVC -A DfMA Game-Changing Technology for Singapore,” Singapore, 2019 [36] Don Ward, Construction Excellence, „Excellence in the new era,” 2013.[37] British Standard Institute, „B/555 Roadmap (June 2013 Update),” 2013.[38] Ministerstwo Rozwoju, „Strategia na rzecz odpowiedzialnego rozwoju do roku 2020 (z perspektywą do 2030 r.),” Warszawa, 2017.[39] Centre for Digital Buiilt Britain, „The Gemini Principles,” Cambridge, 2018.[40] R. d. L. Léon van Berlo, „Integration of BIM and GIS: The development of the CityGML GeoBIM,” 2011.[41] buildingSMART International, „Technical Roadmap buildingSMART. Gettingready for the future,” 2020.[42] Kancelaria Sejmu, „Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa,” Warszawa, 2018.[43] PwC Polska, „Cyber-ruletka po polsku. Dlaczego firmy w walce z cyberprzestępcami liczą na szczęście,” 2018.[44] Bhargav Dave, Prof. Lauri Koskela, Prof. Arto Kiviniemi, Dr. Patricia Tzortzopoulos (University of Salford), „Implementing Lean in construction: Lean construction and BIM (CIRIA series, C725),” London, 2013.[45] D. B. Andrew Baldwin, A Handbook for Construction Planning and Scheduling, Oxford: John Wiley and Sons, 2014. [46] K. W. Knight, „ISO 31000:2009; ISO/IEC 31010 & ISO Guide 73:2009 International Standards for the Management of Risk,” Nundah, 2012.[47] J. L. F. S. Yaxu Lia, „A Structured Literature Review: Value Stream Mapping (VSM) In Construction Industry,” College Station.[48] A.F. van den Honert, J.S. Schoeman & P.J. Vlok (Department of Industrial Engineering, Stellenbosch University, South Africa), „Correlating The Content And Context Of PAS 55 With The ISO 55000 Series,” Stellenbosch, 2013.[49] LCI Israel, „Last Planner® System. Business Process Standard and Guidelines, rev. 6,” 2015.[50] B. Farook Ramiz Hamzeh (University of California, „Improving Construction Workflow-The Role of Production Planning and Control,” 2009.[51] Digital Supply Chains in the Built Environment –(DSCiBE) User Group, „Digital Supply Chains. Data Driven Collaboration”.[52] R. Tarczewski, Konstruowanie architektory. Uwagi o materializacji formy architektonicznej, Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019. [53] NatSpec Construction Information, „Information classification systems and the Australian construction industry (TECHreport TR02),”Sydney, 2019.[54] A. E. (. University), „ A critical analysis of international standards for construction classification -results from the development of a new Swedish construction classification system,” Brisbane, 2016 [55] Ministerstwo Aktywów Państwowych, „Krajowy plan na rzecz energii i klimatu na lata 2021-2030. Założenia i cele oraz politykii i działania, v.4.1,” 2019.[56] Komisja Europejska, „Europejski Zielony Ład,” Bruksela, 2019.[57] Report of the World Commission on Environment and Development, United Nations, „Our Common Future,” Oslo, 1987.[58] Komisja Europejska , „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy (załącznik do Komunikatu Komisji Do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów),” Bruksela, 2020.[59] Europejskie Obserwatorium Sektora Budowlanego (European Commission), „Poprawa efektywnego wykorzystania zasobów i energii. Sprawozdanie analityczne,” 2019.[60] C Panteli et al (IOP Conference Series: Earth and Environmental Science), „Overview of BIM integration into the Construction Sector in European Member States and European Union Acquis,” 2020.[61] Yasser Yahya Al-Ashmori, Idris Othman, Yani Rahmawati, Y.H. Mugahed Amran, S.H. Abo Sabah, Aminu Darda’u Rafindadi, Miljan Mikic ́(), „BIM benefits and its influence on the BIM implementation in Malaysia,” 2019.[62] David Immerman (PTC). Industrial Internet of Things, „The Evolution of Digital Twin -and How Emerging Tech is Driving Adoption,” 2019.[63] Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju,” Warszawa, 2013.[64] S. G. I. Sergio Mujica, „ISO/IEC/ITU coordination –New work items (mail do prezesów i sekretarzy organizacji krajowych ISO),” Geneva, 2017.[65] Kirsten Lamb, CDDB (Centre for Digital Built Britain), „Blockchain and Smart Contracts: What the AEC sector needs to know (Series No. CDBB_REP_003),” Cambridge, 2018.[66] Lauri Koskela (Stanford University) -Center for Integrated Facility Engineering, „Application of the New Production Philosphy to Construction (CIFE Technical Report #72),” 1992.[67] Peter Hines, Matthias Holweg, and Nick Rich (Lean Enterprise Research Centre, Cardiff Business School, UK), „Learning to Evolve - A Review of Contemporary Lean Thinking,” Cardiff, 2004.[68] C. Y. Lee, P. Heap-Yih Chong i P. A. and Xiangyu Wang, „Enhancing BIM Performance in EPC Projects through Integrative Trust-Based Functional Contracting Model,” 2018.[69] C.-Y. L. H.-Y. C. M. J. S. Su-Ling Fan, „A critical review of legal issues and solutions associated with Building Information Modelling,” 2017.[70] M. Mourshed, „Interoperability-based Optimisation of Architectural Design (PhD Dissertation),” Cork, 2006 [71] Polski Komitet Normalizacyjny, „PN-EN ISO 19650-1: Organizacja i digitalizacja informacji o budynkach i budowlach, w tym modelowanie informacji o budynku (BIM). Zarządzanie informacjami za pomocą modelowania informacji o budynku. Część 1: Koncepcje i zasady,” Warszawa, 2019.[72] Minister Inwestycji i Rozwoju, „Rozporządzenie z dnia 11. lipca 2018 r. w sprawie metody kalkulacji kosztów cyklu życiabudynków oraz sposobu przedstawiania informacji o tych kosztach,” Warszawa, 2018.[73] Ministerstwo Inwestycji i Rozwoju, „Program Operacyjny Polska Cyfrowa na lata 2014-2020,” Warszawa, 2014.[74] Ministerstwo Cyfryzacji, „Program Zintegrowanej Informatyzacji Państwa (Załącznik do uchwały nr 109/2019 Rady Ministrów z dnia 24 września 2019 r.),” Warszawa, 2019.[75] Rada Ministrów, „Uchwała Nr 16 z dnia 5 lutego 2013 r. w sprawie przyjęcia Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju. Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności,” Warszawa, 2013.[76] Autodesk, „Branża budowlana. Czy branżę budowlaną czeka spowolnienie? Najwięksi w branży jednym głosem (na podstawie raportu ASM Centrum Badań i Analiz Rynku dla Autodesk),” 2019.[77] RIBA, „What's behind the updates to the 2020 Plan of Work,” 2019.[78] D. R. A. K. H. A. Martin Fischer, „A Simple Framework for Integrated Project Delivery,” Oslo, 2014.[79] 4Improvement, „Eliminating Losses Through Value Stream Mapping,” Aalborg.[80] Inżynier budownictwa , „Firmy budowlane IV kwartał z rzędu z ujemną rentownością,” 2019.[81] DMRC, „Construction: Stop creating OIRs and project requirements in Word and Excel, your project depends on it,” 2020.[82] Design Buildings Wiki, „Design for Manufacture and Assembly (DfMA),” 2020.[83] ISO TC (Technical Committee) 251, „Newsletter to the TC251 Community,” 2020.[84] H. K. G. (blog.areo.io), „What is COBie and how is it (building)SMART,” 2016.[85] Control Engineering Polska, „Cyfrowy bliźniak –jeszcze wizja czy już rzeczywistość?,” 2018.[86] Zbigniew Piątek (Industry 4.0 Portal Nowoczesnego Przemysłu), „Jakie korzyści zapewnia cyfrowy bliźniak?,” 2017.[87] Aidan Mercer (blog buiildingSMART International), „Are we Digital Twinning yet?,” 2019.[88] Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, „Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju,” Warszawa, 2013.[89] Hyper Think (blogs.dxc.technology), „The digital twin,” 2016.[90] M. A. A. G. R. X. a. M. Z. (. Ben Lorica, „What is a Lakehouse?,” San Francisco, 2020 [91] C. S. (upriser.com), „Data Is Expected To Double Every Two Years For The Next Decade,” 2015.[92] Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej, „Obwieszczenie z dnia 30 sierpnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o ochronie danych osobowych,” Warszawa, 2019.[93] Bank of International Settlements (BIS), „What is distributed ledger technology?,” Basel, 2017.[94] Alka Dhingra (Valuecoders On-Demand Software Teams), „How Blockchain wallet can secure your online payments?,” 2018.[95] PR Newswire, „Poland Becomes World's First to put Banking Records on the Blockchain,” 2018.[96] M. S. F. Ahmad Huzaimi Abd Jamil, „The Integration of Lean Construction and Sustainable Construction: A Stakeholder Perspective in Analyzing Sustainable Lean Construction Strategies in Malaysia,” 2016.[97] Go Lean Six Sigma, „Fishbone Diagram (aka Cause & Effect Diagram),” 2018.[98] P. (. C. b. Paz Arroyo, „Step By Step Guide to Applying Choosing By Advantages,” 2015.[99] Kancelaria Sejmu, „Ustawa z dnia 11 września 2019 r. Prawo zamówień publicznych,” Warszawa, 2019.[100] BIMmap, „What is the BIM?”.[101] Minister Infrastruktury, „Rozporządzenie z dnia 18 maja 2004 r. w sprawie określenia metod i podstaw sporządzania kosztorysu inwestorskiego, obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych określonych w programie funkcjonalno-użytkowym,”Warszawa, 2004.[102] Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej , „Obwieszczenie w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Min. Infrastruktury w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych i programu funkcjonalno-użytkowego,” Warszawa, 2013.[103] Mariela Daskalova (CoBuilder), „About the Digital Supply Chains in Built Environment (DSCiBE) work group,” 2019.[104] Kancelaria Sejmu, „Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko,” Warszawa, 2008.[105] Parlament Europejski i Rada , „Rozporządzenie z dnia 11 grudnia 2018 r. w sprawie zarządzania unią energetyczną i działaniami w dziedzinie klimatu,” 2018.[106] Komisja Europejska, „Europejski Strategiczny Plan w Dziedzinie Technologii Energetycznych „Droga do niskoemisyjnych technologii przyszłości”,” Bruksela, 2007.[107] Komisja Europejska, „Czysta planeta dla wszystkich. Europejska długoterminowa wizja strategiczna dobrze prosperującej, nowoczesnej, konkurencyjnej i neutralnej dla klimatu gospodarki,” Bruksela, 2018.[108] Komisja Europejska, „Nowy plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym na rzecz czystszej i bardziej konkurencyjnej Europy,” Bruksela, 2020 [109] Parlament Europejski i Rada, „Dyrektywa z dnia 19 maja 2010 r. w sprawie charakterystyki energetycznej budynków,” Bruksela, 2010.[110] Parlament Europejski i Rada, „Dyrektywa z dnia 25 października 2012 r. w sprawie efektywności energetycznej, zmiany dyrektyw 2009/125/WE i 2010/30/UE oraz uchylenia dyrektyw 2004/8/WE i 2006/32/WE,” Bruksela, 2012.[111] J. D. (. Methodology), „Carroll’s CSR Pyramid and its applications to small and medium sized businesses,” 2012.[112] R. C. K. V. R. S. R. Murali Jagannathan, „Enablers for Sustainable Lean Construction in India,” Chennai, 2018.[113] Werner and Mertz Professional, „Revolution in Professional Cleaning,” Mainz, 2014.[114] Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, „Gospodarka o obiegu zamkniętym w gminie – program pilotażowy,” 2019.[115] Portal Komunalny, „Unia przyjęła pakiet odpadowy. GOZ coraz bliżej,” 2018.[116] Minister Inwestycji i Rozwoju, „Obwieszczenie z dnia 8 kwietnia 2019 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,” Warszawa, 2019.[117] CityxChange, „Positive Energy Districts (PED)”.[118] aasarchitecture (global architecture archive), „THE LINK by Luca Curci Architects,” 2020.[119] JPI Urban Europe (The Knowledge Hub for Urban Transitions), „Support Europe's Cities In Their Transitions Towards a Smart Urban Future”.[120] Minsterstwo Klimatu, „Szkolenia dla wnioskodawców,” Warszawa, 2020.[121] Parlament Europejski i Rada, „Dyrektywa z dnia 26 lutego 2014 r. w sprawie zamówień publicznych, uchylająca dyrektywę 2004/18/WE,” Bruksela, 2014.[122] D. Do, „An Introduction to Target Value Delivery,” 2019.[123] A. Dhingra, "How blockchain wallet can secure your online payments"?, 2018