Упраўленне па адукацыі, спорце і турызме

Старадарожскага раёнага выканаўчага камітэта

Летапіс гісторыі адукацыі

Старадарожскага раёна

Складальнік:

Прэдчанка Алена Аляксандраўна,

метадыст ДУДА”Цэнтр турызму

і краязнаўства дзяцей і моладзі

Старадарожскага раёна”

Адрас: 222932,  вул. Гагарына, 16

г. Старыя Дарогі,

Мінская вобласць

тэл. 801792-55-6-49

тэл.факс 801792-55-6-49
e-mail:  sdturbaza88@mail.ru

Старыя Дарогі 2020

Гісторыя адукацыі з XVII стагоддзя да 1917 году

Дзейнасць па адукацыі ў той ці іншай форме ажыццяўлялася заўсёды, пачынаючы з самых ранніх этапаў развіцця чалавечага грамадства. Нават у першабытным грамадстве дзяцей патрэбна было навучаць і выхоўваць, перадаючы ім патрэбныя для жыцця веды і суправаджаючы іх адпаведнымі навучаннямі, даручэннямі. Своеасаблівая хатняя школа дзейнічала пазней у сяі’і селяніна, дзе дзецям у сваім дарослым жыцці звычайна трэба было займацца тым жа, чым і іх бацькі. Навучанне ў школах доўгі час было прывілегіяй дзяцей сем’яў, якія належалі да вышэйшых сацыяльных слаёў. Аднак ускладненне арганізацыі грамадскага жыцця і ўзрастанне яго дынамізму прывялі да таго, што школьная адукацыя, якая ажыццяўляецца паводле пэўнага плана, паступова распаўсюдзілася ўсё шырэй.

 Старэйшыя школы горада і раёна:

1863 год – Крываносаўская школа (выпіска з цэнтральнага дзяржаўнага гістарычнага архіву Беларускай ССР № 46/52 ад 10 сакавіка 1975 году);

1866 год – Залужская школа (архіўны выпіс з памятнай кнігі Віленскай навучальнай акругі за 1882/1883 навучальны год);

1871 год – Щыткавіцкая школа (архіўны дакумент Мінскага епархіяльнага вучэбнага Савета № 153 ад 23 лютага  1898 году);

1872 год – Языльская школа (першае архіўнае ўпамінанне);

1879 год – Горкаўская школа (архіўны выпіс з памятнай кнігі Віленскай навучальнай акругі за 1884/1885 навучальны год);

1902 год – школа №1 г. Старыя Дарогі (прашэнне купца першай гільдыі Вайсбрэма)

У канцы XIX-пачатку XX стагоддзя працэнт непісьменных на Беларусі быў значна вышэйшы, чым у іншых расійскіх губернях. Гэта тлумачыцца адсутнасцю ў “Заходнім краі” да 1903 года, а ў цэнтральнай і паўднёвай частцы да 1911 года  земскіх школ і амаль удвая меншым фінансаваннем асветы ў нашым краі. Пасля сталыпінскіх рэформ сетка навучальных устаноў значна павышаецца. У сельскай мясцовасці пачатковыя царкоўна – прыходскія школы і школыграматы, якія падпарадкоўваліся ведамсву Рускай праваслаўнай царквы, паступова замяняюцца вучылішчамі Міністэрства народнай асветы (раней народныя вучылішчы складалі ўсяго 15 – 20 % сельскіх школ), якія забяспечвалі больш высокі ўзровень ведаў, патрэбных у жыцці. Але школ усё роўна было недастаткова, таму даволі распаўсюджанайз’явай сярод сялян  былопершапачатковае навучанне дзяцей пры дапамозе нанятых за ўласны кошт настаўнікаў у наёмнай сялянскайхаце.У некаторых вёсках  заняткі праводзіліся па чарзе ў хаце кожнага вучня, па чарзе ў кожнага жыў і сам настаўнік [7, с.143-147].

Крываносаўскае народнае вучылішча было адчынена 15 снежня 1863г.  У “Справаздачы па кіраванні Мінскай дырэкцыі народных вучылішч” за 1867 г. ёсць наступныя звесткі аб Крываносаўскім вучылішчы: “Настаўнік  Васіль Біруковіч, законанастаўнік, святар Іван Біруковіч, закончыў  Мінскую духоўную семінарыю . Колькасць вучняў:  32 хлопчыуі і 21 дзяўчынка.”

Па другіх дадзеных школа ў в. Крываносы Асавецкай воласці адкрыта ў 1878 годзе Міністэрствам народнай асветы. Дзеці з Крыванос (жыхароў:  мужчын -380, жанчын- 389. Усяго 769). Побач была Глядавіцкая працоўная школы першай ступені. Навучальная ўстанова  ў Крываносах знаходзілася ў царкоўным драўляным доме. Даўжыня – 17 аршынаў, шырыня- 12 аршынаў. Гумно 20 на 12 аршынаў. Хлеў 25 на 9 аршынаў. Кабінет – клас 6,5 на 11,5 аршын.  У класе стол адзін, дошка адна і дзевяць трохмерных партаў. Было дзве дзясіціны зямельнага ўчастка, які апрацоўваўся настаўнікам.

У 1878-79 гг. у вучылішчы выкладала Наталля Будзіловіч. Навучалася 35 хлопчыкаў і 2 дзяўчынкі. Вучылішча знаходзілася ў грамадскім доме. На ўтрыманне вучылішча адпускалася 100 руб. з грамадскага казначэйства і 120 руб. ад сялянскай грамады.

 У снежні 1892 г. вучылішча правяраў інспектар народных вучылішч Бабруйскага і Рэчыцкага ўездаў. У сваёй справаздачы ў Мінскую дырэкцыю народных вучылішч ён пісаў: “ У класс ўсіх было 32 хлопчыкі , а па спісе лічыцца 36. У трэцім аддзяленні знаходзілася ўсяго 2 хлопчыкі. Заняткі пачаліся 5 лістапада. У першым аддзяленні вельмі нямногія механічна завучылі пачатковыя малітвы, а ў другім выклікаў цяжкасць пераказ зместу вывучаныз апавяданняў са святой гісторыі. Па рускай мове ў другім і трэцім аддзяленнях слаба разумеюць змест і сэнс вывучаных апавяданняў, вершаў, баек. Па арыфметыцы першагодкі прайшлі да лічбы “9” , а другагодкі да лічбы “15”, але недастаткова засвоілі.

Прапанавана: 1. Весці старанна выкладанне закона Божага;

2. Звярнуць увагу на разумовае развіццё дзяцей;

3. Зрабіць неабходныя захады для ўздыму поспехаў на рускай мове і арыфмктыцы. Неабходна набыць лямпы для вячэрніх заняткаў, пабудаваць гімнастычныя снарады” [Дадатак 1].

Ёсць яшчэ адзін цікавы дакумент у фондзе ўезнага аддзялення Мінскага епархіяльнага вучылішча савета. Гэта рашэнне святара Крываноскай школы Старовіча за 1914г., у якім гаворыцца: “ У даверанным мне Крываносаўскім прыходзе няма царкоўнапрыхадской школы. У апошнія гады  ў раёне Крываносаўскага прыходу пасяліліся навасёлы з іншых губерняў. Навасёлы ў сувязі з тым, што не прыпісаны да мясцовай грамады, не карыстаюцца школый для сваіх дзяцей. Народныя вучылішчы, якія  знаходзяцца ў прыходзе, прапаноўнены яшчэ ў дабавак дзецьмі мясцовага насельніцтва. Пагэтаму дзеці навасёлаў застаюцца без усякай адукацыі і выхавання. У самой в. Крываносы  за адсутнасцю месц  у мясцовым народным вучылішчы палова дзяцей асабліва дзяўчынак, застаюцца без усякай адукацыі…”

Потым быў дырэктарам Непачаловіч Васіль Рыгоравіч – матэматык .

З  1907 года ў школе працуе Кандрацюк Якаў Міхайлавіч (беларус, з в. Гузькі Гродненскай  губерніі Бераставіцкага ўезда, закончыў царкоўна-настаўніцкую школу ў 1902 годзе), які меў нагрузку 30 гадзін. За год правёў 2400 урокаў. Школа працавала з трэцяга снежня і да шостага красавіка Выкладанне вялося на рускай і беларускай мовах. Настаўнік атрымаў за год 36 пудоў жыта па калектыўным дагаворы і 28 пудоў з датацыйнага фонду.

      З успамінаў выпускнікоў вядома, што  Кандрацюк быў адзіным настаўнікам і  працаваў у школе прыкладна  аж да 1930 года.

Дзяржаўная ўстанова адукацыі “Залужская сярэдняя агульнаадукацыйная школа”  адна са старэйшых у Старадарожскім раёне. Яна бярэ свой пачатак з Залужскага народнага вучылішча, адкрытага ў 1866 годзе.  

Архивная выпись

“…Народное училище в Бобруйском уезде.

Залужское, Горковской волости, открыто в 1866 году, помещалось в общественном доме. На содержание училища отпускалось 135 рублей 58 копеек из государственной казны и 88 рублей 42 копейки  из сборов с бывших  государственных  крестьян.

Учащиеся – 37 мальчиков.

Учителя: Александр Войтко – окончил курс в Несвижской учительской семинарии. Жалование 150 рублей и квартира. Законоучитель православного  вероисповедания священник Александр Малевич, окончил курс в Минской  духовной семинарии. Жалование 25 рублей.” [Памятная кніга Віленскай навучальнай акругі,1882/83 навучальны год].

Адным з першых настаўнікаў вучылішча быў Баркоўскі Рыгор Станіслававіч. У будынку вучылішча плошчай 63 кв.метра акрамя класнага пакоя, былі і жылыя памяшканні, дзе пражывалі настаўнік і свяшчэннік мясцовай царквы. У 1893-1894 гг. быў пабудаваны новы будынак школы, а стары прададзены мясцоваму лавачніку Файнштэйну.

З 1895 па 1899 год Залужскім народным вучылішчы настаўнічаў Крайко Антон Аляксеевіч.

З успамінаў Крайко А.А. (1959г)

«В мою  бытность учителем мне приходилось уговаривать родителей отпустить их детей в школу обучать грамоте. Отцы говорили: «Что толку с этой навуки, с этого ести хлеба не будут». И когда я задался  целью с помощью тогдашних властей созвать в школу для обучения детей школьного возраста, то мне многие родители приходили ко мне в школу отпрашивать своих  детей домой.  Они просили освободить детей от посещения школы. Но всё-таки мне удалось удержать в школе дополтораста учеников. Учительствовал я четыре года. Никаких помощников в то время начальство не назначало» [Дадатак 2].

     Першае архіўнае ўпамінанне аб Языльскай царкоўна-прыхадской школе адносіцца да 1872 г., дзе гаворыцца, што “у сяле Языль дзейнічала царква, а пры ёй царкоўна-прыхадская школа, у якой навучаліся 18 вучняў-хлопчыкаў, становішча школы –здавальняючае”.  У другім архіўным дакуменце адзначаецца, што ў 1884г. у с.Языль мелася адна класнапрыходская школа, у якой навучалася 30 хлопчыкаў і 5 дзяўчынак.”

      У 1896 годзе ў вёсцы была пабудавана новая царква, а пры ёй народная школа, у якой настаўнічаў Пётр Канстанцінавіч Мардвілка.  У  1906  школа стала царкоўнапрыхадской. Пацвярджэннем таму служыць пасведчанне аб заканчэні царкоўнапрыходскай школы ад 23 кастрычніка 1909 года. У 1910 г. тут навучалася 122 хлопчыкі і 35 дзяўчынак [Дадатак 3].

     Настаўнічалі ў ёй дочкі Мардвілкі Пятра Канстанцінавіча - Аляксандра і Марыя. Дарэчы, трэба сказаць, што гэты слаўны чалавек узрасціў не менш слаўнага сына, Мардвілку Аркадзя Пятровіча, прывіўшы яму змалку любоў да роднай мовы, бліскучыя філалагічныя здольнасці і творчы талент, каб потым яго імя стала вядома не толькі ў Беларусі, але і далека за яе межамі. Набыўшы сабе славу таленавітага перакладчыка, празаіка, крытыка, ён паспяхова займаўся любімай справай: вывучаў беларускую, рускую, англійскую мову, друкаваў у вядомых часопісах свае навукова - літаратурныя і крытычныя матэрыялы, перакладаў на родную мову найбольш знакамітыя творы англійскіх пісьменнікаў. Аднак на сваёй гістарычнай радзіме бываў рэдка: заміналі гэтаму рэпрэсіі, якія неаднойчы праследавалі таленавітага навукоўца.

Годам свайго стварэння Горкаўская школа лічыць 1879. Аднак у музеі гэтай школы маецца выразка з раённай газеты “Поступ Кастрычніка” за 1979 г., у якой гаворыцца, што па дадзеных архіва скасаванай Горкаўскай царквы ў 1862 годзе быў дадзены дазвол на адкрыццё царкоўна-прыходскай школы ў вёсцы Горкі. Гэтыя звесткі даюць магчымасць меркаваць, што арганізавана вучыцца грамаце ў гэтай вёсцы пачалі на 17 гадоў раней.

Як даказвае архіўны выпіс з дзяржаўнага гістарычнага архіва Беларусі ад 25 лютага 1964 года, у 1879 годзе было адкрыта Горкаўскае народнае вучылішча, на ўтрыманне якога дзяржавай давалася 175 рублей у год і 139 рублёў збіралася мясцовымі жыхарамі. Такім чынам на ўтрыманне вучылішча выдаткоўвалася 314 рублёў. Першымі настаўнікамі сталі Аляксандр Якаўлевіч Дзяньковіч, які скончыў Нясвіжскую настаўніцкую семінарыю, меў жалаванне 200 р. у год і кватэру, і свяшчэннік Цярэнцій Мацкевіч, які скончыў Мінскую духоўную семінарыю і з 1881 года стаў свяшчэннікам ў Горкаўскай Свята-Мікалаеўскай царкве. Жалаванне меў 25 рублёў. З развіццём вучылішча павялічваецца і колькасць настаўнікаў (Другун, Вяроўкін Н.Д., Памышаева М.П.). У першы год у вучылішчы навучалася 24 хлопчыкі. У пачатку ХХ стагоддзя колькасць навучэнцаў павялічылася да 100 чалавек, з іх 1 – 2 дзяўчынкі.

Народнае вучылішча да пажара 1911 года размяшчалася ў пачатку вёскі, у вялікай драўлянай хаце разам з фельдшарскім пунктам і побач з валасным упраўленнем.

Школа мела падрыхтоўчы клас і 1, 2, 3 аддзяленні. 3-е аддзяленне з’яўлялася выпускным. Навучальны год пачынаўся позняй восенню, заканчваўся вясной, калі сыходзіў снег з палёў. У гэты час амаль усе рабяты здавалі свае падручнікі і прыпынялі заняткі. Тлумачылася гэта тым, што ў індывідуальнай сельскай гаспадарцы нават дзеці, пачынаючы з 7-8 гадовага ўзросту, ужо з’яўляліся ў якойсці меры падсобнай рабочай сілай: пасвілі кароў, авечак, свіней. З прыходам веснавога цяпла яны далучаліся да працы ў сваёй гаспадарцы, а некаторыя былі вымушаны ісці ў найміты ў суседнія хутары пасвіць кароў. Бацькі, адпраўляючы хлопчыка ў школу, мелі на ўвазе, што ён навучыцца грамаце. Гэта значыць зможа прачытаць ліст і сам яго напісаць, калі будзе служыць у арміі, і, канешне, навучыцца маліцца Богу.

Навучальны дзень праходзіў прыкладна так: у клас уваходзіць настаўнік, наступае цішыня, усе падымаюцца. Дзяжурны вучань 3 класа ўголас чытае малітву. Малітва скончана. Усе сядаюць. Настаўнік даручае дзяжурнаму разнесці вучням 1 класа грыфельныя дошкі, вучням 2 класа сшыткі. У гэты час ён крэйдай на класнай дошцы піша для першага класа задачу па арфметыцы. Потым вядзе дыктоўку для 2 класа і адначасова яму адказвае па рускай гісторыі вучань з 3 класа. У такіх умовах немагчыма было добра засвоіць матэрыял і веды вучняў былі адрывачныя, негрунтоўныя. Трэці ўрок завяршаўся малітвай. Усе ўстаюць і спяваюць малітву. Пасля малітвы – перапынак на снеданне. У класе заставаліся некалькі вучняў. Гэта – вінаватыя. Яны дрэнна адказвалі ўрок і таму пакінуты “без сняданку”. Скончыўся кароткі сняданак. Перад пачаткам урока вучні зноў спяваюць малітву. Усе сядаюць, заняткі працягваюцца. І так кожны дзень.

У школе была свая бібліятэка. У ёй змяшчаліся творы Пушкіна (“Капітанская дачка”), Н.В.Гогаля (“Ноч напярэдадні Ражства”, “Вій”, “Тарас Бульба”, “Шынель”), з замежнай літаратуры – Г.Б.Стоу (“Хіжына дзядькі Тома”).

Дысцыпліна ў школе была строгай. Парушальнікаў жорстка каралі: настаўнік драў іх за вушы і за чуб, даваў аплявухі, ставіў на калені. Для правядзення заняткаў ў падрыхтоўчым ці першым класах настаўнік мог назначыць каго-небудзь з лепшых вучняў старэйшага класа, спачатку праверыўшы, як ён падрыхтаваў урок.

У красавіку для выпускнікоў наступаў дзень здачы экзамену. У вызначаны дзень клас напаўняўся прыехаўшымі на экзамен школьнікамі. Гэта былі выпускнікі з народных вучылішч: Падарэсскага, Языльскага, Залужскага, Урэчскага. На экзамен прыязджаў старшыня – гэта мог быць настаўнік з Бабруйска. Пасля заканчэння экзамена выпускнікам выдавалі пасведчанне аб заканчэнні народнага вучылішча.

Шляхоў для працягу адукацыі практычна не існавала. Асноўнай прычынай гэтага былі бясконцая беднасць і галеча. Аднак былі і такія выпускнікі, якія працягвалі вучобу і дасягалі сваёй мары. Адным з такім быў сялянскі хлопец Філіп Верамейчык. Ён скончыў Горкаўскае народнае вучылішча і задумаў стаць аграномам. Ён працаваў у Горках памочнікам валаснога пісара. У той час існавала філантрапічнае грамадства “Рускае зерне”. Яно адпраўляла з Расіі за мяжу, пераважна ў Чэхію, маладых хлапцаў для навучання іх перадавым метадам вядзення сельскай гаспадаркі. Па пуцёўцы гэтага грамадства паехаў у Чэхію і Філіп Верамейчык. Пасля вяртання на радзіму з Чэхіі Верамейчык працаваў у Пухавічах, каля Мінска, аграномам. Былі і іншыя выпускнікі, якія працягвалі далейшую вучобу, дасягалі вялікіх вынікаў у жыцці [Дадатак 4].

Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі савецкая дзяржава пад школу аддала маёнтак мясцовага пана Солтана. Гэта быў прыгожы дзвюхпавярховы будынак з каляровым шклом у аранжэрэі, абкружаны густым ліпавым паркам. Аб прыгажосці, акаляючай Горкаўскую школу гэтага перыяду, у сваіх успамінах расказвае былы вучань, а ў 1935 – 1936 гадах – настаўнік хіміі і біялогіі Шпіленя Сямён Яфімавіч: “…изумляла природа и красота вокруг школы в Горках. Прекрасный дом, который мне казался тогда сказочным дворцом. Это был деревянный помещичий дом, весь в резьбе, покрытый черепицей. Башни, веранды, резные двери, художественная керамика печей. Особенно красив был зал с выходом через веранду в парк и балкон с видом на парк и долину реки Аресы. Старые аллеи, беседки, сирень, пруд и маленькие коттеджи, где жили учителя. На берегу реки – вековые липы. Редко встречается такое единение красоты, спокойствия и природы.

     Школа ў горадзе Старыя Дарогі з'явілася пасля таго, як у 1903 годзе паўсталі лесапільны і фанерны заводы, калі праз мястэчка ў 1904 годзе працягнулася чыгуначная галінка. У 1902 годзе гаспадары завода купцы паляк і Вайсбрем падалі хадайніцтва аб адкрыцці ў Старых Дарогах народнага вучылішча, абавязваючыся даць для гэтага памяшканне, неабходную мэблю, аплачваць ацяпленне і асвятленне і выдзяляць штогод 300 рублёў для аплаты працы настаўніка. Плата за навучанне ўсталёўвалася ў памеры 3-х рублёў. Першы навучальны год у народным вучылішчы – гэта 1903-1904гг. і першым настаўнікам быў Рыгор Пятровіч Жукавец.

«Прошение

Купца 1-й гильдии Е. Вайсбрема о разрешении открыть народное училище при лесопильном заводе М. Полека и    Е. Вайсбрема,  находящегося при железнодорожной   станции  «Старые Дороги». Для проектируемого училища согласно прошению владельцы завода обязуются в течении пяти лет: а) давать помещение с освещением и отоплением; б) отпускать ежедневно жалование учащимся 300руб., внося эти деньги в начало каждого учебного года в Бобруйское уездное казначейство, в распоряжение Минской дирекции народных училищ, а также устроить  для учащихся необходимую классную мебель; в) установить плату по 3 рубля в год с каждого учащегося. Дети бедных родителей от оплаты освобождаются. Училище предполагают открыть для детей служащих на заводе и железнодорожной станции. На 5 июля 1902 года детей при заводе: 24 христианина и 19 иудеев, не включая детей крестьян. 20 июля 1902 г.»

Адна з першых  наёмных школ адкрылася ў снежні 1908 г. у Паставічах. Гістарычная даведка: “У 1908 годзе ў вёсцы  Паставічы было 135 двароў і пражываў 721 жыхар”. [5, с.352].

 Школа была ў сялянскай хаце Фёдара Іванавіча Казябы. Гэта былі два невялікія пакоі, драўляныя сталы, лаўкі, дошка. Заняткі праводзіліся з пачатку снежня да пачатку красавіка. Першым настаўнікам (“дарэктарам”) была Грудзінская. У 1 – 4 класах вучыліся ўсяго 22 вучні.Гэта тлумачыцца нястачай у сялян сродкаў, недахопам  у вучняў вопраткі, абутку, неабходнасцю працаваць у гаспадарцы бацькоў [6, с.10].

Расказвае праўнучка  Ф. І. Казябы Вольга Фёдараўна Бухал:“Маёй бабулі было ўсяго чатыры гады, але яна на ўсё жыццё запомніла той час, калі, седзячы на печы, з-за занавескі выглядвала ў пакой, дзе праходзілі заняткі і разам з тымі вучнямі старалася запомніць буквы і лічбы, малітвы і вершы”.

1908 г. Першым настаўнікам (“дарэктарам”) была Грудзінская.

1909 - 1916 г.  Настаўнічала Кацярына Мітрафанаўна Сасноўская.

1917 г.  Працавала настаўніца Марфа Антонаўна Кірнажыцкая.

1918-1920 гг. У сувязі з замежнай інтэрвенцыяй школа не працуе.

1921 г.  У  вёсцы Паставічы зноў пачала дзейнічаць школа.

1923 г.   Настаўнікам быў Бабак Васіль Іванавіч  (родам з Бабруйска).

1924 г. У школе працаваў настаўнік па прозвішчы Сеўба (з Новых Дарог) і настаўніца Скабланава [6, с.10].

З успамінаў Васіля Рыгоравіча Непачаловіча:“Я  нарадзіўся 25 снежня 1912 года ў вёсцы Паставічы Навадарожскай воласці Бабруйскага ўезда Мінскай губерніі ў сялянскай сям’і.

У 1922 годзе я пайшоў у школу. Займаліся тады ў нанятых хатах і вучылі нанятыя настаўнікі. Настаўнікаў кармілі па чарзе. Вучыліся 3-4 месяцы, прыкладна з снежня па красавік. Астатні час пасвілі жывёлу ці дапамагалі па гаспадарцы. У сувязі з няхваткай кармоў жывёлу выганялі , як толькі сыходзіў снег. Ганялі далёка, кіламетраў за 5 ад вёскі, дзе яшчэ з прамёрзлай зямлі прабіваўся чарнагалоў, ці іншая якая-небудзь зеляніна. Каровы з зімы выходзілі худыя і слабыя, часта грузлі ў балоце, даводзілася іх выцягваць, стоячы па калена ў ледзяной вадзе. Гэта быў нялёгкі хлеб. Плацілі пастуху пуд жыта за адну галаву за сезон.

Першым маім настаўнікам быў Бабак Васіль Іванавіч (родам з Бабруйска), у наступным годзе - настаўнік па прозвішчы Сеўба (з Новых Дарог) і настаўніца Скабланава” [6, с.10-11].

Гістарычная даведка: “У снежні 1923 г. у в. Паставічы налічвалася: двароў – 159, насельніцтва – 960 чалавек. Па нацыянальнасці: беларусы – 930 чалавек, палякі – 4, яўрэі – 26 чалавек”. [5, с.352].

   Вёска Прусы размешчана на паўднёвым усходзе Мінскай вобласці. Да Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі вёска была расселена па рэформе Сталыпіна па хутарах ад адной да пяці гаспадарак. Старое сяло налічвала сто гаспадарак, хутары займалі плошчу ад урочышча Сцеразава да Сябрава (з захаду на ўсход), а з поўначы на поўдзень ад урочышча Ладажар да урочышча Ялавое. Гаспадарка размяшчалася на высокіх пясчаных месцах, бо тэрыторыю, прылягаючую да хутароў, займалі балоты. Дзеці хутаран не маглі вучыцца, таму што стандартнага памяшкання школы да 1914 года не бало. Асобных дзяцей вучыў наёмны настаўнік. Займаліся ў наёмных дамах аднасяльчан. У 1907 годзе па рашэнню земства Мінскай губерніі было вырашана пабудаваць новую школу ў вёсцы Прусы. З 1909 г. па 1915 г. займаліся ў наёмных памяшканнях. Спачатку былі наёмныя настаўнікі, якія вучылі па дамах: Братчэня Максім Фядосавіч, Зрэпінскі, а потым прыслалі Хаціненка Марыю Канстанцінаўну.

   Будаўніцтва школы ў 1914 пачалі ва ўрочышчы Свіння (там быў сад, а цяпер – лес). Адразу рашылі будаваць школу ў Старым сяле на зямлі Мемуса Сцяпана Паўлавіча, але ён патрабаваў грошы за зямельны ўчастак, таму сяляне не згадзіліся плаціць. І месца для будаўніцтва школы выбралі на пустых непрыгодных для сельскагаспадарчых работ землях недалёка ад урочышча Плёсы.

   Сяляне абявязаны былі выразаць і падвозіць на месца будаўніцтва стройматэрыялы з Трайчанскага лесу, а цэглу з вёскі Касцяшы. Апрацоўка і распілоўка лесу праводзілася на месцы будаўніцтва ўручную. Будавалі людзі з Чарнігаўскай вобласці. Будаўніцтва было закончана за 1,5 – 2 гады. Да 1915 году школа была гатова да прыёму вучняў. Першымі настаўнікамі былі: Хаціменка Марыя Канстанцінаўна і Валатковіч, якія працавалі да 1917 г. [Дадатак 5].

Гісторыя адукацыі ў 20-30-е гады XX стагоддзя

       А вось дакументальных матэрыялаў пра Крываносаўскую СШ  за 1917-1941г.г. на захаванні ў Дзяржаўным архіве няма, таму што яны былі знішчаны ў час Вялікай Айчыннай вайны [Дадатак 6].

      Даследчыкі запісалі ўспаміны даваенных выпускнікоў, якія раскрылі некаторыя старонкі з гісторыі школы.Захавалася і некалькі фотаздымкаў старой школы ў в. Крываносы  [Дадатак 7].

З успамінаў Пархімовіч  Кацярыны Барысаўны, выпускніцы 1941 г.”У той час у школу ішлі з 8 гадоў. Я пайшла ў  1934 годзе ў першы клас  і ўжо  ўмела чытаць,  ведала шмат вершаў. Гэта  была   няпоўная сярэдняя школа (7 класаў). Настаўнікамі пачатковых класаў працавалі  Грынкевіч Аксеня Канстанцінаўна, Турбовіч Марыя Міхайлаўна, Крыц Ірына Аляксандраўна  і Клімовіч Алена Міхайлаўна, дырэктарам  школы быў Непачаловіч  Васіль Рыгоравіч, потым Клімовіч  Антон Сямёнавіч.  Адзіным настаўнікам на ўсю вёску і дырэктарам доўгі час перад Непачаловічам быў  Кандрацюк Якаў Міхайлавіч. У пяты клас у Крываносаўскую НСШ  хадзілі дзеці з Прус, з Палажэвіч і з Будзеніч, бо ў Прусах і ў Будзенічах былі толькі пачатковыя школы (да 4 класа ).

      У старэйшых класах  настаўнікамі  былі Непачаловіч Васіль Рыгоравіч – настаўнік матэматыкі, Сушчынскі  Міхаіл Ігнатавіч - настаўнік гісторыі, Буцкевіч Марыя Іванаўна- настаўніца  беларускай мовы,  У першым класе маёй настаўніцай была Аксеня Канстанцінаўна Грынкевіч.                 

Настаўнікі, якія прыязджалі,  жылі ў школе, у  памяшканнях, якія рабілі з  дамоў  раскулачаных сялян.

      У школе  праводзіліся розныя мерапрыемствы,  якія рыхтавалі настаўнікі.  І  я, і другія школьнікі  і танцавалі, і выступалі з песнямі і вершамі. Хто  што толькі мог. Я расказвала многа вершаў.  Мерапрыемствы праводзіліся на кожным перапынку. Былі вусныя газеты, светлавыя газеты,  насценную газету выпускалі. Яшчэ ў  школе было шмат  розных гурткоў: драматычны, харавы, гурток ГСО  (гатоў да санітарнай абароны), рэдкалегія. Дамашнія заданні выконвалі дома, ніякіх груп падоўжанага дня не было.  Вучыліся ў дзве змены, бо не хапала памяшканняў.   З трэцяга па чацвёрты   клас вучыў мяне настаўнік  Бахановіч”.

З успамінаў Пархімовіч Евы Аляксееўны, выпускніцы 1940 года. “Школа была драўляная, аднапавярховая, сямігадовая. Дзяцей было многа, былі класы “А” і “Б”, па 25-26 чалавек. У Палажэвічах была свая школа, а з Будзеніч, Межылесся, Глядавіч, Дарошкавіч, Прус, Баранава і нават з Вольніцы хадзілі дзеці ў Крываносаўскую школу. А настаўнікі былі ўсе прыезджыя. Толькі  Непачаловіч Васіль Рыгоравіч родам з Паставіч. Настаўнікі жылі на кватэрах, сямейныя -- у школе. Палілі звычайныя грубкі і так ацяплялі школу. Сталовай не было, але давалі чай, а яду бралі з дому. Было па пяць урокаў у дзень. Вучыліся ў дзве змены. Да пятага класа я хадзіла  і ў першую, і ў другую змену, а ў пятым-шостым класах толькі ў першую. У класе было два выдатнікі- я і Навіцкая Тамара Міхайлаўна. За шэсць гадоў вучобы атрымала шэсць Пахвальных грамат. Да вайны я закончыла шэсць класаў. У класе хлопчыкаў было больш, чым дзяўчынак”.

У 1913-1930 гг. настаўнікамі Залужскай школы працавалі муж і жонка Дзік Адам Маркавіч і Марыя Платонаўна.

З 1934 года ўсе дзеці вёскі Залужжа, якім споўнілася 8 гадоў, пачалі хадзіць у школу. У сярэдзіне 30-х гадоў  XX ст. настаўнікамі працавалі Грашчэня Сцяпан, Лазука Праскоўя Рыгораўна, Пекар Іван Андрэевіч.

Пасля кастрычніцкай рэвалюцыі адбываюцца змены ў культурным жыцці вёскі Языль. Для ліквідацыі бязграматнасці была створана пачатковая школа, дзе працавалі выдатныя майстры сваёй нялёгкай справы, настаўнікі Е. I. Баран і I. М. Шахлевіч. У 1932 годзе на базе пачатковай школы была адкрыта Языльская сямігодка. Дырэктарам  школы  становіцца  I. М. Шахлевіч.

У 1923 годзе Горкаўскае народнае вучылішча было ператворана ў сямігадовую школу. Першым дырэктарам школы быў Ясень. Настаўнікамі былі Кандыбовіч Антон Сямёнавіч (настаўнік рускай мовы), Лапанік (настаўнік біялогіі), Канапацкая (настаўніца нямецкай мовы), Каверка (настаўнік матэматыкі, потым – дырэктар школы), Будрык, Філіповіч П.К. і інш. У школе працавала больш за 10 настаўнікаў. Колькасць вучняў складала больш за 200 чалавек. Першы выпуск сямігодкі адбыўся ў 1929 годзе.

Захаваліся звесткі былога вучня і дырэктара нашай школы ў 1949 – 1953 гадах Бірука Канстанціна Андрэевіча пра стварэнне піянерскай арганізацыі школы. Адбылося гэта ў дзень смерці У.І.Леніна.

“11 студзеня 1924 года была марозная раніца. Мы прыйшлі ў азябшымі. Апрануты мы былі дрэнна (большасць у саматканных світках, у лапцях). Усе жаліся да печак. Насуперак раскладу школы, на першы ўрок званок не быў дадзены. Настаўнікі прыйшлі ў класы і адвялі нас ў зал. Мы не ведалі прычыны. На сцэне з’явіўся дырэктар школы – Ясень. Усхваляваным, дрыжачым голасам ён паведаміў, што памёр У.І.Ленін. Усе прысутнічаючыя вучні і настаўнікі не плакалі, а нават рыдалі. Так працягвалася доўга. У канцы сваёй прамовы дырэктар сказаў, што ў школе будзе створаны піянерскі атрад, і хто жадае, можа запісвацца. Мы кінуліся да стала. Запіс праводзілі Рухавец Гіта і Грабенчык Л. – камсамольцы”.

Камсамольская арганізацыя ў школе была створана ў 1930 годзе. Першым сакратаром камсамольскай арганізацыі быў Качан Міхаіл Мікалаевіч.

У 1939 годзе Горкаўская сямігадовая школа была ператворана ў поўную сярэднюю школу. У 1941 годзе быў першы выпуск вучняў, якія закончылі дзесяць класаў.

У гэты перыяд у гарадской школе адбыліся змены. Пасля заканчэння Грамадзянскай вайны школа стала сямігадовай. Па ўспамінах былога вучня гэтай школы, Зархина Льва Якаўлевіча, яе дырэктарам быў Забела Іван Іванавіч, а настаўнікамі Заўсцінскі Аляксандр Платонавіч, Заўсцінскі Сяргей Платонавіч, Ермакова Вера Нікіфараўна, Жукоўскі С., Самахвалаў і іншыя.

Школа размяшчалася ў драўляным сечаным будынку барачнага тыпу. Пасля да яго былі прыбудаваны з абодвух бакоў прыбудовы, і будынак набыў сучасны выгляд. З 20 выпускнікоў 1923 году гэтай школы 6 чалавек сталі лекарамі, 1 аграномам, 1 фармацэўтам, 4 педагогамі. У 1936 годзе школа была ператворана ў сярэднюю. Першы выпуск старадарожскай беларускай сярэдняй школы №1, як яна тады называлася, адбыўся ў 1938 годзе [6, с.797] [Дадатак 8].

Дырэктарам школы ў перадваенныя гады працаваў Цераховіч Віктар Іосіфавіч, намеснікам дырэктара па вучэбнай рабоце – Герман І. І., ваенруком – С. Чыжэўскі, настаўнікамі – Сіма Барысаўна Рэзнік (руская мова і літаратура), Берта Львоўна Качан (беларуская мова і літаратура), Іван Браніслававіч Дамарад (матэматыка), В. Ф. Цераховіч, Малюневич, Рабцева А., Цёпленькая А. Г., Мацкевіч Н.Н., Винц Р. Б., В. І. Бялкоўскі, Архангельская А. Я., Мендзелевіч Е. М., В. А. Цераховіч, Піваваронак А. А, Гаранін Н.Ф., Гараніна Л. Ф., Пятніцкі І. Я., Гарэлік А. А. і іншыя [Дадатак 9].

Ушколе была добрая традыцыя спаборніцтвы па класах. Вынікі паспяховасці класаў падводзіліся штодня і змяшчаліся ў калідоры на самым бачным месцы на вялікім расчэрчаным аркушы паперы. Заняткі ў школе вяліся ў дзве змены. Рабяты стараліся добра вучыцца, рэгулярна наведвалі школьныя заняткі, былі ўважлівыя на ўроках. У канцы вучэбнага года вучні здавалі экзамены.

У 1925 годзе Паставіцкай школе быў перададзены дом былога памешчыка Хутаровіча ва ўрочышчы Падкрассе [Дадатак 10].

У школе працуюць настаўнік Аляксей Пятровіч Імшэнік і настаўніца Баранава. Вучоба стала весціся па зацверджаных праграмах на беларускай мове. Школа стала двухкамплектнай, навучанне зрабілі бясплатным.У 1926 годзе Паставіцкая школа стала 4-класнай [7, с.11].

Гістарычная даведка:  “У 1926 г. ЦВК і СНК БССР прынялі пастанову “Аб увядзенні ўсеагульнага абавязковага навучання дзяцей ад 8 да 11 гадоў”.  

У 1926 г. у БССР аформілася таварыства “Прэч непісьменнасць”. Яго старшынёй быў абараны А.Р. Чарвякоў – старшыня ЦВК БССР”. [2, с.124].

В.Р. Непачаловіч працягвае ўспаміны: “У 1925 годзе ўпершыню школа стала працаваць ва ўласным будынку – былым панскім доме. Прыслалі новага настаўніка – Імшэніка Аляксея Пятровіча. Вучоба стала ўжо весціся па зацверджаных праграмах на беларускай мове. Раней навучанне вялося на рускай мове. Нам выдалі  кнігу для чытання на беларускай мове – “Роднае слова”.

- Мы, вучні, вельмі радаваліся, што навучанне стала бясплатным. У школу стала хадзіць больш дзяцей - яна стала двухкамплектнай. Прыслалі  ў дапамогу Аляксею Пятровічу маладую настаўніцу Баранаву.

Дома я рыхтаваў урокі пры лучыне. Бацька тут жа плёў лапці, маці з сястрой, часам і суседкі, сядзелі за прасніцамі. Я рабіў сабе лапці летам, калі пасвіў кароў. Пар 120 і болей. Лазовы абутак хутка ламаўся: 2-3 дні, і ўсё.

У той жа час у Паставічах была адчынена і хата-чытальня. Яна была спачатку ў доме Кузьмы Непачаловіча. Калі я ўпершыню прыйшоў у хату-чытальню, там ужо сядзеў Аляксей Пятровіч. Ён аб’явіў: ”Вось мой вучань Непачаловіч Васіль зараз што-небудзь пачытае для вас!” - і працягнуў мне “Роднае слова”. Я чытаў апавяданні Якуба Коласа. Чытанне праводзілася амаль кожны тыдзень, па суботах.

Акрамя “Роднага слова”, іншых кніг і падручнікаў у школе не было. Калі ж гэта кніга была прачытана да канца, зноў пачыналі чытаць яе спачатку, і так некалькі разоў. Неўзабаве настаўнік прывёз новую кнігу для чытання, якая называлася “Наша крыніца”. Помню, што яна мне не вельмі спадабалася, таму што ў ёй было шмат цяжкіх, незразумелых слоў.

У 1925 г. я закончыў Паставіцкую пачатковую школу. Аляксей Пятровіч параіў здаваць экзамены ў Старадарожскую сямігадовую школу.

У маі 1926 г. я пайшоў басанож у Старыя Дарогі на экзамены. Экзамены прымала вялікая камісія. Спачатку пісалі сачыненне, пасля  рашалі задачы па арыфметыцы. Хто добра напісаў сачыненне і рашыў задачы, дапускаўся да здачы вусных экзаменаў.   Я быў прыняты ў 3-і клас сямігадовай школы ( пасля пачатковай прымалі ў 3-і клас).

Да пачатку навучальнага года Паставіцкая школа стала 4-класнай, а Аляксей Пятровіч параіў мне павучыцца дома ў 4-м класе, а потым паступіць у 5-я клас сямігодкі. Я так і зрабіў. У маі 1927 г. 4 вучні, у тым ліку і я, пайшлі ў 5-ы клас Старадарожскай сямігодкі. Жыў на прыватнай кватэры. У асобным гаршчочку мне гатавалі ежу з тых харчоў, што я прыносіў з дому. У суботу я хадзіў дамоў і вяртаўся раніцай у панядзелак. У чэрвені 1930 г. я атрымаў пасведчанне аб заканчэнні сямігодкі” [7, с.12-13].

Што тычыцца Прускай школы ў гэты перыяд, то ў 1930 г. у сувязі з тым, што на памяшканне школы папала спраектаваная гравійная дарога Слуцк – Бабруйск, школьнае памяшканне было перавезена ў цэнтр в. Прусы. З часу перавозкі школы і да Вялікай Айчыннай вайны наcтаўнікамі працавалі: Аляксандроў (загадчык школы) і Заўсцінскі.
У 1931 – 1932 гг. дзеці займаліся ў школе. Былі зроблены 3 класныя пакоі, настаўнікамі працавалі Сушчынскі Міхаіл Ігнатавіч, Турбовіч Марыя, Даўгучыц.

Школа пачыналася ў вёсцы Пасека з пачатковай – у 1924 годзе. У 1932 годзе была ператворана ў сямігодку.Спачатку школа мясцілася ў прасторным драўляным будынку, які стаяў на месцы сучаснага будынка сельскага савета і які згарэў у час вайны (вёску Пасека немцы падпальвалі тройчы, даваенных пабудоў у ёй не захавалася) [Дадатак 11].

З успамінаў Розум Аляксандры Андрэеўны, уражэнкі в. Пасека, 1924 года нараджэння “ Вучыцца было вельмі цяжка. Думалі, як пракарміцца. За хлебам хадзілі пешшу ў Старыя Дарогі. Выходзілі ноччу, каб да абеду прыйсці назад ды яшчэ дома дапамагчы бацькам.  Я скончыла  толькі 4 класы, брат мой – 7 класаў. Падручнікаў не хапала на ўсіх дзяцей у класе. Адзін падручнік быў на ўвесь клас. А  ў класах было і па 20 вучняў. Зімою ў класах было холадна. Апраналіся цяплей. Настаўнікаў вельмі паважалі і слухаліся. Цікава расказвала настаўніца Расолька (імя і імя па бацьку не памятаю).  Мы яе маглі слухаць цэлы дзень. Строгі і патрабавальны быў дырэктар школы Александроў  Я. П., але яго мы ўсе паважалі. Праўда, крыху баяліся. Хто не слухаўся, таго ён ставіў у вугал. У школе ён працаваў да 1941 года. У школу хадзілі дзеці з суседніх вёсак: Шушараўкі, Рубеж, Гасціно. Хадзілі пешшу”.  

Яшчэ адна школа Старадарожскага раёна мае сваю багатую гісторыю. Давайце зазірнем у мінулае сярэдняй агульнаадукацыйнай школы № 3 г. Старыя Дарогі.

У 1932-1933 гадах у Старадарожскім раёне было адкрыта некалькі сямігадовых школ. У ліку першых сямігодак была і Старадарожская сямігадовая школа, размешчаная на тэрыторыі ваеннага гарадка. У ёй навучаліся дзеці вайскоўцаў і служачых воінскіх часцей. Аднак першы ўспамін датуецца 1935 годам. Школа і дзіцячы сад у той час размяшчаліся ў будынку старога клуба, і называлася гэта дзіцячым сектарам. Школа пашыралася, з цягам часу яна стала сярэдняй, таму ў 1939 годзе вырашылі пабудаваць для яе новы будынак. Нягледзячы на ўсе цяжкасці ў будаўніцтве, навучальны год у 1939 годзе пачаўся ў новым памяшканні.

У гады Вялікай Айчыннай вайны школа не працавала. Фашысцкія захопнікі ператварылі школьны будынак у стойбішча.

Адукацыя ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны

З успамінаў Пархімовіч Кацярыны Барысаўны, выпускніцы Крываносаўскай школы 1941 года. “У 1940-1941 годзе  нашу школу аб’ явілі сярэдняй  ( 10 класаў). А вучні ў восьмы клас прыходзілі ажно з Глускага раёна з вёскі Вольніца.

      У 1940-1941 годзе ў  армію забралі   Сушчынскага Міхаіла Ігнатавіча і Непачаловіча Васіля Рыгоравіча.

      У  1941 годзе  я закончыла  школу, бо ў восьмы клас  ісці не рашыла, таму што трэба было плаціць.  У гэты год я падала свае дакументы з рознымі ўзнагародамі і падзякамі  ў Бабруйскае медыцынскае вучылішча. Але рэзультатаў  я не дачакалася, бо пачалася вайна-- школу закрылі.

  Мы арганізоўваліся і пісалі настаўнікам пісьмы ў армію, і яны нам таксама пісалі. Сушчынскі Міхаіл Ігнатавіч загінуў на вайне, а Непачаловіч Васіль Рыгоравіч  вярнуўся. Астатнія настаўнікі раз’ехаліся па сваіх родных вёсках і гарадах. Клімовіча Антона Сямёнавіча -дырэктара  школы-  закатавалі немцы.

      У чэрвені 1944 года нас вызвалілі, і ў  верасні  сярэдняя школа пачала працаваць. Першы пасляваенны  дырэктар школы быў  Башарымаў (імя і імя па бацьку не ведаем), пасля яго  дырэктарам стаў Ракавец Павел Сямёнавіч, наш крываносаўскі  настаўнік, потым дырэктарам і сакратаром партыйнай арганізацыі  стаў Іван Іосіфавіч Чорны са Старадарожчыны. Усе яны дырэктарамі прабылі нядоўга. Многа  людзей загінула, настаўнікаў не  хапала. Таму ў Старых Дарогах былі  арганізаваны спецыяльныя курсы для хуткай падрыхтоўкі  настаўнікаў”.

З успамінаў Пархімовіч Евы Аляксееўны, выпускніцы Крываносаўскай школы 1940 года:“У час вайны ў школе жылі пагарэльцы, бо немцы палілі вёскі. Дырэктар школы Клімовіч Антон Сямёнавіч хаваўся ў лесе, так як ён быў афіцэрам у адстаўцы. Нехта з мясцовых яго выдаў-- і яго забралі.

      Пасля вайны хадзіла два месяцы ў сёмы клас, пісалі на старых шпалерах. Пазней я кінула школу і пайшла з маці ў калгас лён палоць”.

У 1938 годзе Залужская пачатковая школа была рэарганізавана ў сямігодку.Напярэдадні Вялікай Айчыннай вайны ў 1941 годзе ў Залужскай сямігодцы адбыўся яе першы выпуск. Тады школу закончылі 50 вучняў.  У той час дырэктарам працаваў Трус Міхаіл Міхайлавіч, настаўнікамі Шпакоўскі Казімір Антонавіч, Цыганкоў Адам Мінавіч, Санкевіч Архіп Якаўлевіч, Пекар Іван Андрэевіч,Карнажыцкая Соф’я Андрэеўна, Траскоўская А.М.

У гады вайны (1941-1945 гг.) Залужская школа не працавала.

Што тычыцца Горкаўскай школы, то ў 1941 годзе яе выпускнікамі сталі 16 хлопцаў і дзяўчат. У гэтым жа годзе пачалася Вялікая Айчынная вайна. Беларусь апынулася ў акупацыі. Аднак народ не скарыўся, многія пачалі барацьбу ў тыле ворага [Дадатак 12].

У радах народных мсціўцаў знаходзіліся і дзясяткі былых вучняў і настаўнікаў Горкаўскай школы. Пайшлі на фронт настаўнікі: Зацюпа Мікіфар, Троска Антон Уладзіміравіч, Жукоўскі Якаў Андрэевіч, Ерафенка Ціхан Акімавіч. Гераічна змагаўся ў народным апалчэнні горада Ленінграда, а потым у санітарным аддзеле 67-ай арміі адзін з першых піянераў школы, сакратар камсамольскай арганізацыі школы Шпіленя Сямён Яфімавіч. Праз усю вайну прайшоў Бірук Канстанцін Андрэевіч (дырэктар Горкаўскай школы ў 50-я гады). Актыўны ўдзел у вайне прымаў дырэктар школы 1941 года Шурмоўскі Фёдар Іванавіч. У радах партызанаў змагаліся настаўнікі Мяндзіла Феадосій Аляксандравіч, Балбуцкі Сцяпан Паўлавіч і яго жонка завуч школы Лынькова Ганна Ціханаўна, Вертаградава Соф’я Міхайлаўна, Мінько Якаў Міхайлавіч, Бахановіч Кацярына Іванаўна, Баркун Васіль Іванавіч і яго жонка настаўніца Касякова Любоў Сямёнаўна. Адным з арганізатараў партызанскага руха на Старадарожчыне стаў выпускнік школы 1941 года Лізунок Міхаіл Кузьміч. У партызаны пайшлі і Цагойка Іосіф, Яшчэня Васіль, Месько Уладзімір, Белы Міхаіл, Бялавы Іосіф, Філіпеня Грыгорый і інш. Актыўна змагаліся з ворагам і вучні 7 – 9 класаў: Дзядзюля Уладзімір Сямёнавіч, Шпакоўскі Аляксандр і іншыя. Пачаў барацьбу ў партызанскім атрадзе вучань 7 класа Стасевіч Іван Мікіфаравіч (будучы вядомы вядомы беларускі мастак).

Усяго ў Вялікай Айчыннай вайне прымала ўдзел больш за 500 выпускнікоў Горкаўскай школы. Больш 300 з іх аддалі сваё жыццё за свабоду і незалежнасць радзімы. Сярод іх настаўнікі Зацюпа Мікіфар Іванавіч, Лосік Пётр Іванавіч, Троска Антон, вучні Бялавы Іосіф, Філіпеня Грыгорый, Лайка Міхаіл, Бірук Пётр,  Шух Васілій, Мельнік Грыгорый і іншыя.

У час вайны школа не працавала. У яе памяшканні знаходзілася нямецкая камендатура. У чэрвені 1944 года пры адступленні немцаў гэта прыгожае збудаванне было спалена [Дадатак 13].

У гады Вялікай Айчыннай вайны на франтах і ў тыле змагаліся многія настаўнікі, выпускнікі і навучэнцы сярэдняй школы №1. Многія з іх не вярнуліся з поля бою: Цераховіч В. А., Емяльянаў Павел, Шайко Уладзімір, Біруля Яўген, Шкетаў Васіль, Скарабагаты Рыгор, Змітровіч Уладзімір, Жукоўскі Аляксандр, Колас Міхаіл, Кургановіч Іван, Несцяровіч Аляксандр, Буй Рыгор, Сцешка Аляксандр, Кустановіч Уладзімір, Шклярык Дзмітрый, Стрэц Ісаак, браты Гімельштэйн, Савенка Уладзімір і іншыя [Дадатак14,15].

Напярэдадні вайны ў Паставічах адкрыта сямігадовая школа. Дырэктарам назначаны Антон Захаравіч Ярота [Дадатак 16].

    У час Вялікай Айчыннай вайны А.З. Ярота ваяваў з фашыстамі ў складзе партызанскай брыгады №100 імя С.М. Кірава. Ён загінуў у 1943 годзе  пры выкананні баявога задання – падарваўся на міне. Пахаваны на гарадскіх могілках у г. Старыя Дарогі. Завуч школы Ганна Вісловіч расстраляна фашыстамі ў першыя дні вайны разам з іншымі жыхарамі вёскі.

У ліпені 1941 будынак школы згарэў.

У 1944 годзе пабудавана школа з 4 –х класных пакояў. Для будоўлі былі выкарыстаны бярвенні з нямецкіх умацаванняў, што былі ва ўрочышчы Казачок [4, с.3].

Педагагічны калектыў на 1 верасня 1944 года:Мажэйка Лука Васільевіч (дырэктар), Іванова Клаўдзія Іванаўна,Ярота Марыя Сцяпанаўна,Лабковіч Алена Сцяпанаўна,Манько Анастасія Паўлаўна,Пазняк Яніна Іосіфаўна.

У гады  Вялікай Айчыннай вайны Пруская школа, як і некаторыя іншыя школы раёна, была разбурана нямецка-фашысцкімі захопнікамі, заняткі не праводзіліся, адразу пасля вызвалення в. Прусы 28 чэрвеня 1944 г. ад нямецка – фашысцкіх захопнікаў пачалося навучанне дзяцей калгаснікаў спачатку не ў школе, бо памяшканне патрабавала капітальнага рамонту.З 15 ліпеня 1944 г. загадчыкам школы была Братчэня Праскоўя Міхайлаўна. Усе сталы і парты для школы былі зроблены з матэрыяла, які бралі ў жыхароў вёскі.

Гісторыя адукацыі з 30-ых гадоў XX стагоддзяда пачатку XXI стагоддзя

Захаваліся звесткі аб тым, што у Крываносаўскай школе ў 1948/1949 навучальным годзе было  206 вучняў, а ў 1949/1950 годзе – 220 вучняў. Вёскі аднаўлялі жыццё пасля вайны.

Некаторы час у школе працавала Серая Маіна Канстанцінаўна,былая настаўніца  фізікі, астраноміі [Дадатак 17].

Яна пачынала сваю працоўную дзейнасць у Крываносаўскай сярэдняй школе і была адна з нямногіх пасляваенных выпускніц, хто атрымаў адразу пасля школы вышэйшую адукацыю на дзённым навучанні. З яе ўспамінаў: “Я прыехала на работу пасля заканчэння педінстытута ў 1955 годзе, назначана выкладчыкам фізікі, матэматыкі, астраноміі. Тады дырэктарам школы быў Салавей Андрэй Раманавіч з Языля, вельмі добры, сардэчны чалавек. Завучам быў Емяльянаў …. Захаравіч. Рускую мову вяла Крукоўская Ліна Фёдараўна, Несцяровіч Алена Іосіфаўна вяла беларускую мову, Мазуркевіч Сцяпан…-- геаграфію, ён цудоўна іграў на мандаліне,   гісторыю выкладаў  Карталь Васіль Іванавіч, фізкультуру вёў Сасім Віктар…, Шашкоў Аляксандр Карпавіч вёў урокі выяўленчага мастацтва. Лідзія Васільеўна працавала ў пачатковай школе, хораша іграла на гітары, іграў на гітары таксама Шаплыка Іван Максімавіч, а на балалайцы-- Кашкурэвіч Мікалай Андрэевіч, матэматык. Усе любілі і ўмелі іграць у шашкі і шахматы.

      Школа працавала ў дзве змены. Першая  пачынала заняткі ў дзевяць гадзін, другая працавала  з чатырнаццаці гадзін. Размяшчалася ў розных будынках. Адзін быў галоўны, і гэта быў непасрэдна школьны будынак, астатнія хаты раскулачаных сялян. Дзеці хадзілі пяшком з розных вёсак: Крыванос, Глядавіч, Дарошкавіч. Прус, Баранава, Будзеніч, Межылесся, Палажэвіч, Пятровіч, Кармазоў, Макарыч, Рухава  і нават з Вольніцы. Былі класы  з дваццаці васьмі- трыццаці вучняў і больш,  але была адна паралель [Дадатак 18].

 На партах стаялі чарнілкі, чарніла рабілі прыбіральшчыцы. Дзеці пісалі драўлянымі ручкамі з пяром. У класах было холадна, вучні сядзелі ў рукавіцах. Бывалі дні, асабліва зімой, калі дзеці не маглі дайсці да школы, бо дарогі ніхто не чысціў. На вялікім перапынку ўсім дзецям давалі чай з булачкай ці абаранкам бясплатна. Чайнік з чаем прыбіральшчыца ставіла і настаўнікам, але без булачкі. Былі керасінавыя ліхтары. Імі карысталіся, калі ішлі позна са школы. Загадчык гаспадаркі падвозіў на кані настаўнікаў у Глядавічы з педсавета, які заўсёды быў вечарам [Дадатак 19].

      Школа па-ранейшаму заставалася цэнтрам культуры. Тут праводзіліся вечары, бацькоўскія і ўрачыстыя сходы  калгаснікаў. У школу прывозілі кіно. На такія мерапрыемствы ўсе ішлі як на свята.

      Зарплату давалі раз у месяц. Загадчык гаспадаркі на кані ехаў у Старыя Дарогі і ў палатнянай торбе цераз плячо, каб ніхто не падумаў, што гэта грошы,  прывозіў, аддаваў дырэктару, які разносіў па хатах. Я атрымлівала 600 рублёў з вышэйшай адукацыяй і з добрай нагрузкай. Гэта былі невялікія грошы. Таксамазагадчык гаспадаркі раз у тыдзень ездзіў у райцэнтр, купляў там хлеб і прывозіў яго настаўнікам, бо ў магазіне хлеб чамусьці не прадавалі.

Прыезджыя настаўнікі жылі на кватэрах па вёсках. Я жыла ў Глядавічах у самай чыстай хаце ў бацькоў Сойкі Дзяніса Дзянісавіча, былога настаўніка працы і музыкі. Большасць настаўнікаў ужо цяпер мела вышэйшую адукацыю. Але працавалі і настаўнікі пасля трохмесячных курсаў у Старых Дарогах, якія яны закончылі пасля вайны, бо настаўнікаў не хапала. Гэта  Саланец Анна Архіпаўна, Шашкова Наталля Архіпаўна”.

З 1960 да 1973 года дырэктарам Крываносаўскай школы  быў Васільеў Яўген Цімафеевіч [Дадатак 20].

На пачатку свойго дырэктарства яму было 27 гадоў. Але гэта быў чалавек з вялікай адказнасцю і моцным жаданнем, гатоўнасцю зрабіць усё самым лепшым чынам. Рабочы дзень яго быў ненарміраваным: пачынаўся пасля васьмі гадзін, заканчваўся ў восем-дзевяць вечара. Гэта стала нормай на многія гады. У сферы асаблівай яго ўвагі быў лёс сельскай моладзі.

Нечакана нават для сябе ён аказаўся добрым гаспадарнікам. “Выбіў” будаўніцтва жылога дома для настаўнікаў. Многа сіл і часу ён затраціў на гэту справу. Будаўніцтва кантраляваў асабіста і штодзённа, не даваў халтурыць. Чатыры настаўніцкія сям’і атрымалі жыллё. Яўген Цімафеевіч вельмі ганарыўся гэтым.

У 1968 годзе ён пачаў будаўніцтва новага будынка для школы. У яго дома на стале ляжаў экзэмпляр праекта школы. Яўген Цімафеевіч ведаў усе тонкасці не горш за прарабаў, якія тут працавалі. На будаўніцтве праводзіў многа часу, патрабаванні яго былі высокія, але справядлівыя і законныя. У новую школу ён закупіў новую мэблю і вучэбныя дапаможнікі. На годным узроўні былі ўкамплектаваны ўсе школьныя кабінеты і майстэрня для ўрокаў працы. Загадчык кабінета Сойка Дзяніс Дзянісавіч любіў сваю работу і многаму мог навучыць хлопчыкаў. У калектыве тады было многа граматных і працавітых настаўнікаў: Кашкурэвіч Мікалай Андрэевіч адзін быў варты многіх—на яго ўрокі матэматыкі ніхто не смеў прыйсці непадрыхтаваным.

Яўген Цімафеевіч лічыў асноўнай базай пачатковую школу, многа ўвагі ўдзяляў ёй і цаніў добрых настаўнікаў. Гэта былі Мазуркевіч Л.В., Мемус Лідзія Сяргееўна, Сойка Ганна Архіпаўна. Выдатна працаваў завучам школы Александроў Васіль Антонавіч. Асабліва цёплыя і шчырыя словы хочацца адрасаваць  Іллюшчэні Кацярыне Барысаўне. Разумная, добрая, ініцыятыўная, яна выдатна спраўлялася з работай бібліятэкара і граматна вяла справаводства.

Васільеў Я.Ц., Александроў В.А., Скурыхін Г. былі дэлегатамі настаўніцкага з’езда Беларусі ад Старадарожскага раёна ў 1960 годзе.

У 1976 годзе ў Крываносаўскую школу на сваё першае месца працы прыехалі многія маладыя спецыялісты: Саланец Ірына Мікалаеўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры, Злотнік Наталля Фёдараўна, настаўнік хіміі і біялогіі, Блоцкія Уладзімір Іванавіч, настаўнік матэматыкі, і Ніна Мікалаеўна, настаўнік музыкі і спеваў, Лысёнкі Алег Міхайлавіч, настаўнік фізікі, і Таццяна Іванаўна, настаўнік пачатковых класаў, фізрукі Пакроўскія, Флярко Святлана Іванаўна, настаўнік рускай мовы і літаратуры, Санкевіч (Маркоўнік) Таццяна Іванаўна, настаўнік матэматыкі (школе адразу спатрэбілася столькі маладых спецыялістаў!).

Завуч школы, Александроў Васіль Антонавіч,  на той час узнагароджаны знакам “Выдатніка народнай асветы”, вучыў рабіць першыя крокі на педагагічнай ніве. Сам улюбёны ў працу, Васіль Антонавіч патрабаваў і ад усіх вялікай аддачы. Васіль Антонавіч займаў пасаду завуча амаль 25 гадоў. За гэты час меў дзевяць ганаровых грамат, адна з іх ад Міністэрства адукацыі. Былі і падзячныя лісты.

З 1974 па 1986 год дырэктар школы – Залатарэвіч Канстанцін Фёдаравіч. Настаўнік хіміі, які потым быў таксама  ўзнагароджаны знакам “Выдатніка народнай асветы” [Дадатак 21].

Пад яго кіраўніцтвам яшчэ доўга школа трымалася на высокім узроўні. Трэба сказаць, што і калектыў быў дружны, маладосць і мудрасць ішлі побач і тварылі вялікую справу навучання і выхавання юнай змены. Было чаму павучыцца ў многіх: Серай Маіны Канстанцінаўны, Кашкурэвіча Мікалая Андрэевіча, Русаковіч Васілісы Несцераўны, Кашкурэвіч Таццяны Пятроўны, Мемус Лідзіі Сяргееўны,Хацько Аляксандры Паўлаўны, Пальчык Аляксандра Антонавіча, Дзеркачовай Валянціны Іванаўны, Мемуса Міхаіла Апанасавіча, Курпацінай Галіны Канстанцінаўны,Сітнік Уладзіміра Уладзіміравіча,  Дзмітрук Міхаіла Прохаравіча, Пальчык Тамары Іванаўны, Сойка Дзяніса Дзянісавіча.

Дзякуючы такому калектыву, дзеці атрымлівалі глыбокія і грунтоўныя веды. Многія з выпускнікоў станавіліся вядомымі людзьмі.Сярод іх: Кураленя Уладзімір Мікалаевіч, палкоўнік ваенна-паветраных сіл у адстаўцы, Пархімовіч Леанід Сяменавіч, у 1995 старшыня Старадарожскага райвыканкама, Усік Васіль Пятровіч, кандыдат эканамічных навук, у свой час старшыня Старадарожскага райвыканкама, Назараў Васіль Іванавіч, кандыдат матэматычных навук, дацэнт, Пархімовіч Сяргей Фёдаравіч, прадпрымальнік, Пархімовіч Леанід Сцяпанавіч, дырэктар сялянска-фермерскай гаспадаркі, прадпрымальнік.

Трэба памятаць і ветэранаў, удзельнікаў і ахвяр Вялікай Айчынный вайны: Клімовіча Антона Сямёнавіча, былога дырэктара, Мачульскага Рамана Навумавіча, чыё імя зараз носіць Крываносаўская школа, Шчэрбы Паўла Цітавіча, Пархімовіча Барыса Яфімавіча, былых настаўнікаў, Ракаўца Аляксандра Максімавіча, заслужанага работніка культуры БССР, а таксама Рамкевіча Сяргея Мацвеевіча, воіна-інтэрнацыяналіста, які загінуў у Афганістане ў 1985 годзе.

Наступным на пасадзе дырэктара школы быў Лапанік Іван Мікалаевіч – 1986/1987 навучальны год. З 1987 года па сённяшні дзеньдырэктар дзяржаўнай установы адукацыі“Крываносаўская сярэдняя школа Тышкевіч Анатоль Мікалаевіч. Анатоль Мікалаевіч – настаўнік вышэйшай катэгорыі, тройчы быў дэпутатам раённага Савета народных дэпутатаў з 1993 па 2005 год [Дадатак 22]. З 2001 года “правай рукой” дырэктара стала намеснік дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце Ракавец Ірына Уладзіміраўна.

Анатоль Мікалаевіч вельмі вопытны  педагог, мудры кіраўнік. За  час свайго дырэктарства зрабіў для школы нямала. Пачаў з капітальнага рамонту ўсіх кабінетаў, два разы быў праведзены капітальны рамонт мяккага даху, школы была падключана да цэнтральнага водаправода.Дзякуючы былому выпускніку Усіку В.П., які ў той час працаваў старшынёй райвыканкама, былі выдзелены бюджэтныя сродкі для замены 146 акон  і5 дзвярэй і праведзены рамонт фасада школы (афарбоўка). У 2012 годзе праведзены капітальны рамонт харчблока. Сучасная школа мае прывабны знешні выгляд, які адпавядае ўнутранаму напаўненню [Дадатак 23].

У пасляваенныя гады дырэктарамі Языльскай школы  былі: Мікейчык Канстанцін Іванавіч, Жэўнероў Афанасій Раманавіч, Драко А.С., Каштальян Грыгорый Іванавіч  (1953-1958 г.), Маскаленка Дзмітрый Рыгоравіч   (1958-1961 г.), Сяргееў І.Д.(1961 -1962 г).

Намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхавўчай рабоце былі:Нізановіч Лідзія Андрэеўна, Куксіна Зінаіда Яўгеньеўна (1953-1965гг.), Даргель Вольга Браніславаўна(1965-1967гг.).

I толькі ў 1965 годзе школа прымае статус сярэдняй. Так як будынак школы не мог умясціць усіх вучняў адразу, то заняткі арганізавалі ў дзве змены.

Адразу пасля вызвалення ад немцаў у 1944 годзе Горкаўская школа аднавіла сваю работу. Гэта быў цяжкі час. Школа працавала ў дзвух прыстасаваных памяшканнях, аддаленых адно ад другога амаль на два кіламетры. Не хапала падручнікаў, парт, амаль не было паперы. Вучні пісалі на шпалерах, рознай паперы. Аднак радасць вызвалення пераважвала ўсе недастачы. “Памятаю, як старанна пісалі, малявалі, дадому ішлі з песнямі і смехам”,– казала настаўніца тых часоў Базан Тэкля Дзянісаўна.

Паступова ў школе з’яўлялася новая мэбля (замест простых лавак-“козлікаў” - парты), дастаткова стала вучэбных дапаможнікаў.

У 1952 – 1953 навучальным годзе адбыўся першы пасляваенны выпуск 10 класа. Выпускнікамі стала 14 чалавек. У 1953 годзе пры школе быў адкрыты інтэрнат на 35 месцаў. Там маглі пражываць вучні аддаленых вёсак.

 Новы перыяд у развіцці школы звязаны з прыходам у школу ураджэнца в. Аточка, удзельнікам Вялікай Айчыннай Пекарам Канстанцінам Андрэевічам, які стаў дырэктарам нашай школы ў 1959 годзе і заставаўся на гэтай пасадзе дваццаць гадоў, да 1979 года.  Менавіта ў гэты перыяд адбываюцца значныя падзеі ў гісторыі нашай школы: пачынаюць святкаваць школьныя юбілеі, школа пераязджае ў новае сучаснае памяшканне, адкрываецца цудоўны музей [Дадатак 24].

У гэтыя ж часы ў школу прыйшлі маладыя настаўнікі: Лосікі Іван Філіпавіч і Кацярына Пятроўна, Іванова Марыя Васільеўна, Рубчэня Пётр Ананьевіч, Грахоўскія Лідзія Архіпаўна і Анатоль Мартынавіч, Вечар Алена Мікіфараўна і Іван Васільевіч, Гарбаценка Філіп Фёдаравіч, Юркаўцы Яніна Іосіфаўна і Іван Міхайлавіч, Мецька Вера Паўлаўна [Дадатак 25].

Пасля прыняцця ў 1958 годзе Вярхоўным Саветам СССР “Закона ўмацавання сувязі школы з жыццём і аб далейшым развіцці сістэмы народнай адукацыі ў СССР” матэрыяльная база школы значна ўмацавалася. У 1959 годзе для арганізацыі вытворчай адукацыі школа атрымала трактар ДТ-24 і аўтамабіль ГАЗ-51. У 1960 годзе была арганізавана вучнёўская вытворчая брыгада. У яе ўваходзілі вучні 7 – 10 класаў. Кіраваў брыгадай Лосік Іван Філіпавіч.

У 1961 годзе школа была пераведзена ў памяшканне, размешчанае ля шашы.

Памятным днём стаў 12 красавіка 1961 года, калі адбыўся першы ў свеце палёт у космас Юрыя Гагарына. У гонар гэтай падзеі вучні нашай школы ўздоўж дарогі, вядучай са школы, пасадзілі алею касманаўтаў. У гэтым жа годзе школа была ператворана ў адзіннацацігадовую. Першы выпуск 11-га класа быў у 1966 годзе. Усяго за тры гады адзінаццаць класаў закончылі 66 вучняў. Разам з атэстатам сталасці выпускнікі атрымоўвалі пасведчанне аб прысваенні кваліфікацыі: хлопцы – трактарыста-машыніста, дзяўчаты – жывёлавода-механізатара і палявода-механізатара.

У 1965 годзе сіламі настаўнікаў і вучняў у школе была пабудавана сталовая на 75 месцаў. У гэтым жа годзе была адкрыта група падоўжанага дня ў колькасці 35 навучэнцаў. У групе падоўжанага дня знаходзіліся вучні 1 – 4 класаў, бацькі якіх заняты на працы і не маюць магчымасці арганізавць нагляд за сваімі дзецьмі ў хатніх умовах. Дзеці атрымоўвалі бясплатнае харчаванне за кошт калгаса “Сцяг камунізму” [Дадатак 26].

У 1966 годзе адзінаццацігадовая школа была ператворана ў дзесяцігадовую. Намеснік дырэктара па вытворчаму навучанню Лосік Іван Філіпавіч стаў выконваць абавязкі арганізатара пазакласнай і пазашкольнай работы.

3 ліпеня 1967 года быў адкрыты Курган Славы у гонар загінуўшых у баях за Радзіму. Вучні і настаўнікі школы прынялі вялікі ўдзел у гэтай значнай падзеі. Закладка Кургана адбылася 9 мая 1967 года. У гэты дзень у аснову Кургана былі размешчаны горсці зямлі з брацкіх могілак савецкіх воінаў, пахаваных у Горках, Навасёлках, Солане [Дадатак 27].

У 1968 годзе быў створаны стадыён з неабходным спартыўным абсталяваннем.

1 студзеня 1969 года беларускі народ святкаваў пяцідзесяцігоддзе з дня заснавання БССР. У гонар гэтай падзеі у кастрычніку 1968 года вучнямі школы была пасаджана алея ўздоўж дарогі, вядучай ад Кургана Славы да в.Навасёлкі.

У 1969 годзе школа адзначыла сваё дзевяностагоддзе. На свяце прысутнічалі многія выпускнікі, прадстаўнікі грамадскасці. На дзень дзевяностагоддзя ў школе працавалі 28 настаўнікаў. З іх з вышэйшай адукацыяй 17 чалавек, з незакончанай вышэйшай – 4, з сярэдняй педагагічнай – 7 чалавек. Пяць настаўнікаў (Несцяровіч А.П., Іванова М.В., Юркавец І.М., Базарэўская Я.І., Гутнік А.А.) былі ўзнагароджаны Ганаровымі граматамі Міністэрства адукацыі БССР. Арганізатар пазакласнай і пазашкольнай работы Лосік І.Ф. і намеснік дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце Грахоўскі А.М. узнагароджаны значкамі “Выдатнік асветы”. Настаўніцы Грахоўскай Л.А. і дырэктару школы Пекару К.А. прысвоена званне Заслужаны настаўнік школ БССР.

У красавіку 1970 года ля Кургана Славы быў закладзены сквер. Настаўнікі школы Леганькова Е.І., Несцяровіч А.П., Юркавец І.М., Пекар К.А. былі ўзнагароджаны медалём “За доблестный труд”.

У 1972 годзе група вучняў школы ўдзельнічала ў цікавай турыстычнай паездцы па маршруту Мінск – Вільнюс – Рыга – Талін – Ленінград – Пскоў – Віцебск – Магілёў – Бабруйск – Старыя Дарогі [Дадатак 28].

У гэтым жа годзе калектыў фізкультуры школы стаў пераможцам у раённым спартыўным смотры-конкурсе.

У 1973 годзе выдана Пастанова ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР “Аб мерах па паляпшэнню ўмоў працы вясковай агульнаадукацыйнай школы”. Па заказу праўлення калгаса “Сцяг камунізму” спецыялізаваная майстэрня Саюза архітэктараў БССР зрабіла праектна-сметную дакументацыю на будаўніцтва Горкаўскай сярэдняй школы. (Праект БШ-10-392). Будаўніцтва школы было даручана Слуцкаму ПМК – 66. Па дагавору з ПМК – 66 студэнцкі будаўнічы атрад Мінскага інстытута замежных моў у ліпені 1974 года пачаў будаўніцтва школы. Студэнты пабудавалі памяшканне кацельнай і заклалі частку фундамента асноўнага корпуса [Дадатак 29].

Да 25 снежня 1975 года было закончана будаўніцтва новай школы, а 1 лютага 1976 года было урачыстае адкрыццё.

У новым памяшканні было абсталявана 13 вучэбных кабінетаў: фізікі, біялогіі, хіміі, рускай мовы і літаратуры, беларускай мовы і літаратуры, 2 кабінета матэматыкі, гісторыі, грамадазнаўства, геаграфіі, пачатковай ваеннай падрыхтоўкі, замежнай мовы і 2 кабінета пачатковых класаў. Школа пачала працаваць па кабінетнай сістэме.

З 1976 – 1977 навучальнага года пры школе быў адкрыты філіял Старадарожскага вучэбна-вытворчага камбіната. Вучні сталі вывучаць прафесію трактарыста-машыніста. З 1977 – 1978 года дзяўчаты  сталі засвойваць спецыяльнасць аператара машыннага даення кароў.

У 1977 годзе адбылася значная падзея: 22 красавіка ў школе быў адкрыты музей У.І.Леніна, а з 1-га верасня 1977 года – краязнаўчы музей [Дадатак 30].

У 1979 годзе быў адсвяткаваны 100-гадовы юбілей школы, на якім прысутнічала шмат ганаровых гасцей: былы дырэктар і выпускнік школы Бірук К.А., Герой Сацыялістычнай Працы Валіцкая Э.В., намеснік старшыні выканкома Старадарожскага Савета народных дэпутатаў Галота А.І., радактар раённай газеты “Поступ Кастрычніка” Зуйкевіч Д.І., былыя выпускнікі кандыдат фізіка-матэматычных навук Мінько Л.Я., падпалкоўнік медыцынскай службы Мельнік Д.А., мастак Стасевіч І.М., ветэран 121 стралковай дывізіі Якубёнак І.Л. і інш. У адрас настаўнікаў і вучняў было накіравана шмат віншаванняў. Вось урывак з вітальнага слова ад загадчыка аддзелам народнай адукацыі Старадарожскага райвыканкама Корзуна І.Д.: “Самоотверженный труд педагогического коллектива по обучению и коммунистическому воспитанию подрастающего поколения и всех тружеников колхоза «Знамя коммунизма» высоко оценен Правительством Белорусской ССР – школа награждена Почётной Грамотой Президиума Верховного Совета БССР, а двум учителям Пекарю Константину Андреевичу и Граховской Лидии Архиповне присвоено почётное звание Заслуженного учителя Белорусской ССР, Метько Вера Павловна награждена Почётной Грамотой Президиума Верховного Совета республики, а семь человек учителей школы награждены Министерством просвещения БССР Почётными Грамотами и значком «Отличник народного просвещения».

У 80-я гады калектыў школы папоўніўся маладымі настаўнікамі: Крыўлені Анатоль Уладзіміравіч і Галіна Грыгор’еўна, Шух Ірына Ўладзіміраўна, Уладзімірава Таццяна Аляксандраўна, Зелянковы Уладзімір Сцяпанавіч і Ніна Сцяпанаўна, Глінская Аліна Іванаўна, Балоцькі Аляксандр Пятровіч і Таццяна Мікалаеўна, Прымшыц Ірына Мікалаеўна, Лаціннік Ніна Аляксандраўна, Раўба Тамара Міхайлаўна, Лявоненка Святлана Фёдараўна [Дадатак 31].

Развіццё Горкаўскай школы было цесна звязана з калгасам “Сцяг камунізму”. Дзякуючы фінансавай дапамозе быў пабудаваны новы стадыён, на якім займаліся не толькі вучні, але і праводзіліся вясковыя святы, занальныя спаборніцтвы. Быў праведзены рамонт: сцены змянілі свой колер з зялёнага на светлы, у кабінетах і настаўніцкай з’явілася новая мэбля,  у канцы 80-х гадоў – першы камп’ютарны клас. Калгас фінансаваў трохразавае харчаванне школьнікаў, падарожжы школьнікаў па розных кутках Савецкага Саюза. У сярэдзіне 80-х у школе з’явіўся свой вакальна-інструментальны ансамбль, асновай якога былі Лобан Віктар, Шэвякоў Віктар, Шымко Аляксандр,  Мірончык Аляксандр.

90-я гады сталі часам выпрабавання ўсяго грамадства. Пагоршылася фінансавае становішча, перастаў існаваць Савецкі Саюз. Гэта былі часы станаўлення незалежнасці нашай дзяржавы, эксперыментаў у сістэме адукацыі, выпрабавання новых метадаў, з’яўлення новых падручнікаў. У пачатку 90–х гадоў была адменена абавязковая школьная форма, выгляд якой не змяняўся на працягу трыццаці гадоў, спынілі сваю дзейнасць камсамольская і піянерская арганізацыі, быў ліквідаваны музей Леніна [Дадатак 32].

      Калі гаварыць пра Языльскую школу, то ў 1932 годзе на базе пачатковай школы адкрываецца Языльская сямігадовая школа. Яе дырэктарам быў Іван Мартынавіч Шахлевіч. На вялікі жаль Іван Мартынавіч быў незаконна і несправядліва асуджаны і стаў ахвярай сталінскіх рэпрэсій. Першы выпуск Языльскай сярэдняй няпоўнай школы адбыўся у 1934-1935 навучальным годзе [Дадатак 33].

У 1965 годзе Языльская школа становіцца дзясяцігодкай і прымае статус сярэдняй.У 70-я гады былі зроблены дабудовы - адзін драўляны будынак, дзе змяшчаліся тры кабінеты і бібліятэка, а другі - цагляны - для пачатковых класаў і групы падоўжанага дня.

      У пасляваенныя гады дырэктарамі школы былі: Мікейчык К.І., Жэўняроў А.Р., Драка А.С., Каштальян Рыгор Іванавіч (1953-1958), Маскаленка Дзмітрый Рыгоравіч (1958-1961), Сяргееў  І. Д. (1961-1962), Крыўленя Уладзімір Канстанцінавіч (1962-2001), Раманеня Мікалай Іванавіч (2001-2004).

У 1979 годзе быў узведзены новы будынак школы. Сучасны зграбны двухпавярховы будынак школы з прасторнымі абсталяванымі кабінетамі, сталовай, спартыўнай і актавай заламі, бібліятэкай і майстэрняй адчыніў дзверы сваім навучэнцам.У 1981 годзе пачаў працаваць школьны краязнаўчы музей. У 2003-2004 навучальным годзе на базе школы дзейнічаў ліцэйскі клас пры БДУФК [Дадатак 34].

Самым галоўным для школы, у першую чаргу, як для навучальнай установы, якая падтрымлівае даўнія традыцыі, заўсёды было і застаецца развіццё, навучанне і выхаванне маладога пакалення, прывіццё яму патрыятызму да сваёй Бацькаўшчыны, чалавечнасці да самога сябе і наваколля, любові да прыроды. Гэтую мэту ажыццяўляў зладжаны педагагічны калектыў, якім 39 год кіраваў Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі імя Крупскай,  выдатнік народнай адукацыі, Уладзімір Канстанцінавіч Крыўленя, занесены  ў кнігу Народнай славы Старадарожскага раёна. Разам з ім 24 гады на пасадзе намесніка дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце адпрацавала   Ганна Іванаўна Верамей, занесена ў кнігу Народнай славы Старадарожскага раёна. Узнагароджана ордэнам “Знак Пашаны” [Дадатак 35].

Выдатнікам народнай адукацыі гэтай школы з’яўляецца Крыўленя Ніна Сафронаўна, ўзнагароджаная  Ордэнам “Знак Пашаны” [Дадатак 36].

Словы любові, павагі і ўдзячнасці заўсёды выказваюць былыя выпускнікі настаўнікам -пенсіянерам: Жук Г. Л., Жук Д.М., Грузд Н.М., Галоўчыц Я. В., Маісеенка А. С, Шчыткавец В. С,  Арыстовіч Г.У, Арыстовіч Ф.М., Раманеня М.А. і іншыя. 

Пачынаючы з 1983 года школу ўпрыгожваюць прозвішчы медалістаў,  вучняў, сапраўды адданых вывучэнню навук, якія не шкадуючы свайго часу плённа праводзілі яго за падручнікамі, і, як вынік, дабіліся значных поспехаў. За 30  гадоў школа выпусціла іх 22.

У 1997 - 1998 навучальным годзе школа з'яўлялася эксперыментальнай пляцоўкай па апрабацыі дзесяцібальнай сістэмы ацэнкі ведаў і ўменняў вучняў, з 2004 -2005 года пачаткоўцы працуюць па праграме "Крок за крокам", з 2003 - 2004 нав. года ў школе адкрыты ліцэйскі клас пры БДУФК. Адкрыццё ліцэйскага класа дало магчымасць вучням 10,11 класаў вывучаць на павышаным узроўні беларускую мову і літаратуру, біялогію і фізічную культуру. 

З 2004 года пасаду дырэктара школы займае Грузд Мікалай Міхайлавіч, дзякуючы якому ў навучальнай установе надаецца вялікая ўвага здароваму ладу жыцця, фізкультуры і спорту, падтрымліваецца і развіваецца творчы дух. Сваім уласным прыкладам і энтузіязмам гэты чалавек стараецца прывіць  найлепшыя якасці, якія патрэбны і далей спатрэбяцца ў жыцці падрастаючага пакалення [Дадатак 37].

У 2006 - 2007 нав. годзе ў школе ўведзена  мультыпрофільнае навучанне, якое дае магчымасць вывучаць на павышаным узроўні, акрамя пералічаных прадметаў, і матэматыку. 3 2005 - 2006 нав. года ў школе працуе сучасны камп'ютарны клас. Вучні школы вывучаюць інфарматыку на навейшых машынах.

      У свой час намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце былі: Нізановіч Л.А., Куксіна Зінаіда Яўгеньеўна (1953-1965), Даргель Вольга Браніславаўна (1965-1967), Верамей Ганна Іванаўна (1967-1991), Капачэня Жана Аляксандраўна (з 2014 года)

      З 1991 года і да 2013 года намеснікам дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце працавала Капачэня Наталля Леанідаўна. 22 гады яна аддала гэтай пасадзе і была прафесіяналам у сваёй справе, сумленным чалавекам, выдатным памочнікам і дарадчыкам кіраўнікам школы з якімі прыходзілася супрацоўнічаць у розны час. Наталля Леанідаўна заўсёды праяўляла ўважлівасць да сваіх калег і вучняў, увесь час аказваючы ім дапамогу.

Вяртаемся да падзей у гарадскіх школах.

У пасляваенныя гады дырэктарамі сярэдняй школы №1 працавалі Садук Міхаіл, Цераховіч Віктар Іосіфавіч, Лебедзеў Мікалай Іосіфавіч, Бабкоў. Школьныя гады ў гэты перыяд для тых, хто выкладаў і сядзеў за партай, запомніліся тым, што вучыцца і жыць было вельмі цяжка: была разруха, голад. У раёне тады існавалі дзве сярэднія школы: школа №1 і ў вёсцы Горкі. Вучні амаль з усяго раёна вучыліся ў старэйшых класах гарадской школы. Жылі спачатку навучэнцы на кватэрах, потым быў пабудаваны інтэрнат. Зараз у гэтым будынку размяшчаецца вучэбна-вытворчы камбінат. У інтэрнаце, аж да канца 80-х гадоў пражывала 80-60 чалавек. Заняткі ў школе вяліся ў дзве змены, а пасля ўрокаў многія вучні наведвалі розныя гурткі. Навучэнцы 40-х, 50-х, 60- х гадоў вучыліся з вялікім стараннем, амаль кожны год былі медалісты, вельмі шмат выпускнікоў паступала ў ВНУ.

Былыя вучні тых гадоў з хваляваннем успамінаюць, як будаваліся школьныя майстэрні, як хадзілі на святы і суботнікі, паходы і злёты, праводзілі вечара ў спартыўнай зале. З вялікай любоўю і цяплом адклікаюцца выпускнікі аб настаўніках 40-х, 50-х гадоў Лебедзевай Ніне Паўлаўне, Швыркуновай Марыі Фабіянаўне, Марозавай Аляксандры Аляксандраўне, Канаплянік Вользе Трафімаўне, Чабацько Раісе Трафімаўне, Галубіцкім Аркадзі Ільічы, Жаўняровым Мікалае Афанасьевічы, Усене Вользе Аляксееўне, Грыгор'евай Веры Паўлаўне, Трафімавічу Іване Міхайлавічу, Лыньковай Ганне Ціханаўне, Дзядко Кацярыне Вікенцьеўне, Ждановічу Станіславе Барысавічу, Ждановіч Марыі Якаўлеўне [Дадатак 38].

З 1954 па 1974 гады школу ўзначальвала Маліноўская Марыя Фёдараўна. Много сіл, энергіі, здароўя аддала роднай школе Марыя Фёдараўна [Дадатак 39].

Вялікая заслуга яе ў тым, што ў 1974 годзе быў пабудавана новы будынак школы. За вялікі ўклад у навучанне і выхаванне навучэнцаў Марыі Фёдараўне Маліноўскай было прысвоена высокае званне заслужанай Настаўніцы школ Беларусі. "Якое шчасце, што я вучылася ў нашай роднай школе", - піша выпускніца 1962 года Чарнушэвіч Марыя. "Азіраючыся назад, пачынаю разумець, як шмат дала нам наша школа: усяліла веру ў чалавека, выхавала сумленнасць, справядлівасць – усё тое, без чаго нельга жыць. Сёння разумееш, што зарад трываласці закладзены ў гэтым храме навук: у школе ў гэтыя гады праводзіліся экскурсіі і паходы, арганізоўваліся вечары і сустрэчы з цікавымі людзьмі, праводзіліся піянерскія зборы і камсамольскія сходы, працавалі гурткі і спартыўныя секцыі, вялася шэфская работа".

З вялікай павагай успамінаюць выпускнікі 60-х, 70-х гадоў сваіх настаўнікаў. Педагогі гэтых гадоў адрозніваліся высокім прафесіяналізмам, працавітасцю, любоўю да дзяцей. Яны вучылі дзяцей быць адказнымі, добрымі, сумленнымі. Сярод іх – Ясінская Галіна Іосіфаўна, Бодава Надзея Афанасьева, Кісялёва Любоў Ігнацьеўна, Баязлівец Валянціна Міхайлаўна, Галубіцкая Соф'я Аркадзьеўна, Кочатава Надзея Філіпаўна, Цераховіч Ева Францаўна, Протащик Ларыса Раманаўна, Дзенісенка Паліна Іванаўна, Трухан Соф'я Фёдараўна, Жукавец Кацярына Фёдараўна, Кемен Вольга Сямёнаўна, Бірук Марыя Сцяпанаўна, Жукавец Праскоўя Пятроўна, Грынберг Паліна Лазараўна, Бялькевіч Яўгенія Сцяпанаўна, Ерашэвіч Аляксандр Максімавіч, Сеўрук Анастасія Канстанцінаўна, Барон Вера Сямёнаўна, Корань Якаў Уладзіміравіч, Швыркунова Лідзія Цярэнцьеўна, Зубава Валянціна Яфімаўна і іншыя [Дадатак 40].

З 1974 года па 1979 год школу ўзначаліў Шмарлоўскі Міхаіл Ціхановіч. З 1979 года па 1996 год дырэктарам быў Галенсон Ізя Барысавіч. У 80-е і 90-я гады школа папоўнілася мэбляй, вучэбнымі дапаможнікамі, тэхнічнымі сродкамі навучання, праведзена вялікая работа па афармленню кабінетаў. Адказвалі сучасным патрабаванням кабінеты фізікі і інфарматыкі, матэматыкі, рускай мовы і літаратуры, біялогіі, беларускай мовы і літаратуры, гісторыі Беларусі, замежных моў і іншыя.

У школемелася некалькі  нядрэнных майстэрняў: слясарная, сталярная і абслугоўваючай працы. З дапамогай шэфаў МПМК-232 была абсталявана трэнажорная зала. Дзякуючы асабістай дапамозе загадчыка аддзела адукацыі Захаркевіча А. С. у 1986-1987 навучальным годзе адноўлена фізкультурная зала ў старым будынку школы.

У школе працуе краязнаўчы музей. Яго гісторыя пачынаецца з 19 лістапада 1991 года. Профіль музея – гісторыка-краязнаўчы. Музей знаходзіцца на другім паверсе школы, налічвае 6 экспазіцый, 4 вітрыны закрытыя, 19 вітрын адкрытых, фондасховішча, колькасць экспанатаў асноўнага фонду-580, дадатковага-341.

У 1996 годзе ў школу ўзначаліў малады, энергічны дырэктар Сакаў Валерый Адамовіч. Школа ў гэты час – гэта школа свабодна думаючых людзей, свабодная ад прымусу, адкрытая ўсяму новаму, са зменлівай арганізацыяй навучальнага працэсу. Пра гэта сведчаць навуковыя, творчыя і спартыўныя вынікі.Валерый Адамавіч працаваў на пасадзе дырэктара да 2018 года [Дадатак 41].

У 1946 годзе адбыўся першы пасляваенны выпуск Паставіцкай сямігадовай школы. Яе ў той год закончылі Людвіг Міхайлавіч Наркевіч, Барыс Паўлавіч Гункін, Уладзімір Іванавіч Казяба, Адам Сцяпанавіч Кумагерчык, Міхаіл Фёдаравіч Кузняцоў, Уладзімір Сцяпанавіч Кумагерчык.

      У 1949 годзедырэктарам школы назначаецца дэмабілізаваны афіцэр Савецкай Арміі Рыгор Васільевіч Волкаў. Пазней яго выбралі старшынёй калгаса ў  в. Прусы [4, с.3]. У гэты час настаўнікамі пачатковых класаў працуюць Марыя Фёдараўна Ралькевіч, Вольга Емельянава (з Арыжні),Лідзія Іванаўна Палазняк (Ханевіч) [Дадатак 42].

У 1953 г.  М.І. Бежануц выконвае абавязкі дырэктара школы. У студзені 1954 г. яго выбіраюць старшынёй калгаса імя Куйбышава [Дадатак 43].

У гэтым жа годзе Станіслаў Іосіфавіч Ліноўскі назначаецца дырэктарам школы і ўзначальвае яе да 1984 г. Станіслаў Іосіфавіч – ветэран вайны і працы, выдатнік народнай асветы, Заслужаны настаўнік БССР (званне прысвоена ў 1980 г.).Мае ўзнагароды: два ордэны Айчыннай вайны II ступені, два ордэны Чырвонай Зоркі, ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга, шматлікія медалі. Яго імя занесена ў Кнігу народнай славы Старадарожскага раёна [Дадатак 44].

Некаторыя вехі гісторыі Паставіцкай школы: 1954 г.школа пашыраецца яшчэ на 4 класныя пакоі; 1955 г. пабудавана майстэрня, сталовая; 1965 г.першы  выпуск   сярэдняй школы [Дадатак 45].

У 1975 годзе адчыняецца  новы трохпавярховы будынак  школы. З успамінаў С.І. Ліноўскага: “Само жыццё паставіла перад калектывам новую задачу – будаўніцтва новага сучаснага памяшкання школы. За сродкі калгаса была заказана і выкуплена каштарысная дакументацыя. А гэта каштавала немалых сродкаў. Актыўна дапамагаў нам старшыня калгаса Д.С. Герасімаў. І ў 1973 г. нас уключылі ў план будаўніцтва. Увесь аб’ект каштаваў па тым часе 500 тысяч рублёў. 

Па нашай просьбе калгас “Дружба” перадаў школе спісаную аўтамашыну, мы зрабілі яе капітальны рамонт і пачалі займацца накапленнем будаўнічых матэрыялаў.

Калектыў школы станоўча адклікнуўся і горача падтрымаў народную будоўлю. Нарыхтоўкай драўніны займаўся ўвесь настаўніцкі калектыў. Асабліва хочацца адзначыць жанчын, якія, магчыма, упершыню ўзяліся за сякеры і пілы. Усе добрасумленна працавалі на лясных дзялянках.

Такім чынам вырас невялікі школьны гарадок. У школе было ў той час 412 вучняў. Навучанне ішло ў дзве смены, а вечарам працавала завочная школа.

І вось у 1975 годзе ўрачыста адчыняюцца дзверы трохпавярховага будынка Паставіцкай сярэдняй школы [Дадатак 46].

З 1975 года школа пачала працаваць па кабінетнай сістэме, - працягвае расказ С.І. Ліноўскі, -  шэсць кабінетаў зманціравалі з пультамі кіравання. А каб усё гэта зрабіць, настаўнікі цэлы месяц свайго водпуску ахвяравалі школе.

Да гэтага часу ў нас склаліся цесныя шэфскія сувязі з калектывам Мінскага ГУМа. Шэфы аформілі нам усю нагляднасць у школе і ў музеі, перадалі багатую бібліятэку твораў мастацкай літаратуры” [4, с.3]. [Дадатак 47].

З успамінаў С.І. Ліноўскага: “У 1976 годзе на базе нашай школы праводзіўся абласны семінар дырэктараў школ, загадчыкаў раённых і гарадскіх аддзелаў народнай адукацыі.

Вопыт школы вывучаўся міністэрствам асветы БССР. І як вынік – школа рэкамендавана на Выстаўку дасягненняў народнай гаспадаркі СССР па тэме: “Абагульненне вопыту работы з маладымі кадрамі па павышэнню іх ідэйна-тэарытычнага ўзроўню і педагагічнага майстэрства”. Я быў узнагароджаны медалём і грашовай прэміяй, а А.Г. Кухмар, Т.І. Гула, А.А. Лазоўская былі зацверджаны ўдзельнікамі выстаўкі.

З сяброўскімі візітамі ў нас пабывалі дэлегацыі з Малдавіі, Германскай Дэмакратычнай Рэспублікі.  Нямецкія калегі пакінулі вось такі запіс: ”Мы віншуем калектыў Паставіцкай школы з поспехамі ў камуністычным навучанні і выхаванні юнага пакалення, якое жыве і працуе па-ленінску. Усім педагогам, піянерам-ленінцам і камсамольцам здароўя, поспеху ў рашэнні задач, якія ставіць будучае. Дэлегацыя школьных аддзелаў народнай адукацыі з Патсдама. 12.12.1980 г.”.

Нашым вопытам цікавіліся педагогі Блонскай сярэдняй школы Пухавіцкага раёна, Макавіцкай – Глускага, Глыбокскай – Клічаўскага, дэлегацыя з Татарыі. Школу наведаў у свой час  міністр асветы БССР М.Р. Мінкевіч, які даў высокую ацэнку нашай работы.

Свае запісы ў кнізе наведвальнікаў школы і музея пакінулі: загадчык кафедры эканамічнай геаграфіі Мінскага педінстытута імя Горкага Салонка, беларускі пісьменнік Мікола Чарняўскі, артыстка Ніна Кавалёва, старшыня савета ветэранаў партызанскага руху і падполля Мінскай вобласці Дамарад, рэдактар кнігі “Памяць”, член саюза журналістаў Рэспублікі Беларусь Валахановіч, дацэнт,  кандыдат сельскагаспадарчых навук Яўгеній Наркевіч.

Будзе недаравальным не напомніць, што асноўная маса выпускнікоў папоўніла рады работнікаў сельскай гаспадаркі: Фёдар Міхайлавіч Дзмітрук, Марыя Трафімаўна Жукавец, Марыя Кірэеўна Кастагрыз і іншыя. Грудзі многіх з іх упрыгожваюць ордэны і медалі нашай Радзімы” [Дадатак 48].

     У 1979 годзе у Паставіцкай школе адчыняецца гісторыка-краязнаўчы музей. Кіраўніком музея  ў 1979-2006 г.г. была  Ніна Іванаўна Бухалава.

   Гістарычная даведка: “З сярэдзіны 1980-х гадоў у СССР пачалася рэформа агульнаадукацыйнай, прафесіянальнай і вышэйшай школы. Пры рэфармаванні сістэмы адукацыі забяспечвалася пераемнасць і свабодны доступ да любой яе ступені, разнастайнасць зместу і форм навучання, пашырэнне магчымасцей для індывідуальнага развіцця асобы. Ажыццяўляліся больш цесныя сувязі навучання і вытворчай дзейнасці, уключэнне вучняў у сістэматычную пасільную для іх здароўя і ўзросту грамадска-карысную працу. У школах быў уведзены курс асноў інфарматыкі і вылічальнай тэхнікі, створаны спецыялізаваныя навучальныя ўстановы – ліцэі і гімназіі. Праводзіліся прадметныя алімпіяды па фізіцы, матэматыцы і іншых дысцыплінах. Пераможцы рэспубліканскага этапу мелі права паступаць у вышэйшыя навучальныя ўстановы без іспытаў па дысцыпліне алімпіяды. Практыкавалася сумяшчэнне выпускнога экзамену за сярэднюю школу з уступным экзаменам у вышэйшыя навучальныя ўстановы” [3, с.187].

З 1984  па 1986 год  дырэктарам школы працуе Васіль Фёдаравіч Патапчык [Дадатак 49].

Успамінае Ніна Парфенаўна Стацюк(настаўнік пачатковых класаў з 1954 па 1985 год):“Добрым словам хачу ўспомніць В.Ф. Патапчыка. Ён прабыў у нас дырэктарам нямнога, але ўнёс новае, цікавае ў жыццё школы. Справядлівы быў вельмі. Хтосьці будзе смяяцца, але ў тыя гады мы і кароў даілі (была створана спецыяльная брыгада).А аднойчы мы выступалі ў Каваліцкім клубе. Скончыўся канцэрт, а Васіль Фёдаравіч, наш дырэктар, падбег да нас: “Якія ж вы малайчыны! Дзякуй!” і ўручыў кожнаму з нас па кветачцы. Так прыемна было!”[Дадатак 50].

У 1986 - 1996 гадах дырэктарам школы працуе Тамара Пятроўна Дзяйкун.Яна многае зрабіла па далейшаму ўдасканаленню вучэбна-выхаваўчага працэсу, унесла жаночы струменьчык мастацкага і эстэтычнага густу ў афармленні школы.

Гістарычная даведка: 29 кастрычніка 1991 года быў прыняты Закон Рэспублікі Беларусь “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”. Распачынаецца рэформа адукацыі, звязаная з пераходам агульнаадукацыйнай школы на 12-гадовы тэрмін навучання.

Слова былому дырэктару Т. П. Дзяйкун:“Мой педагагічны стаж – 43 гады, з іх 30 гадоў - на пасадзе дырэктара. Ніколі  я і не думала, што прыйдзецца пакідаць родныя мясціны. 1986 г. Аварыя на Чарнобыльскай АЭС. Роспач, адчай, вялікі боль і для краіны, і для кожнага з  жыхароў тых гарадоў і вёсак. Пераезд стаў для мяне трагедыяй. А што на новым месцы?

Мяне сустрэў творчы, разумны, цудоўны калектыў! У школе  працавалі  майстры сваёй справы. Соф’я Данілаўна Бухал – працаўніца. Колькі кветак было ля школы! Валянцін Іосіфавіч Савіцкі – да фанатызму ўлюбёны  ў спорт чалавек. З кожных спаборніцтваў прызы, граматы прывозіў. Валерый Мікалаевіч Сідаровіч -   майстар на ўсе рукі. Заўсёды нешта піліў, выразаў, будаваў. Ніна Іванаўна Бухалава – мудры, добры чалавек, цудоўны настаўнік. З ёй мы рэканструявалі школьны музей. Адзначыць хачу языкаведаў-наватараў: Станіслава Іосіфавіча Ліноўскага, Яніну Фёдараўну Куліцкую, Тамару Пятроўну Дзмітрук, Ірыну Леанідаўну Сойку. Словы ўдзячнасці я выказваю і Марыі Васільеўне Кунцэвіч, Уладзіміру Васільевічу Бухалаву, Алене Аляксандраўне Данюк, Наталлі Уладзіміраўне Мядзведскай, Аляксандру Герасімавічу Кухмару”.

У перыяд з 1996 па 2005 гады  дырэктарам школы працуе Аляксандр Міхайлавіч Барысенка. Школа абнавілася маладымі кадрамі. Па-ранейшаму тут захоўваліся добрыя традыцыі, ажыццяўляліся новаўвядзенні.    Гістарычная даведка: “У 1999 г. урад Беларусі прыняў Праграму развіцця нацыянальнай сістэмы адукацыі да 2010 г. У адпаведнасці з ёю ў 2002 г. уступіў у сілу Закон Рэспублікі Беларусь “Аб унясенні змяненняў у Закон Рэспублікі Беларусь “Аб адукацыі ў Рэспубліцы Беларусь”. Уведзена 10-бальная сістэма ацэньвання [1, с. 156].

У 2005-2010 гадах дырэктар школы Ірына Леанідаўна Сойка [Дадатак 51].

У гэты час працягваецца працэс удасканалення беларускай школы, укараняюцца новыя, сучасныя тэхналогіі навучання. Пашыраецца матэрыяльна-тэхнічная база школы: адрамантавана актавая зала, абноўлена абсталяванне асобных кабінетаў.

У верасні 2008 г. Паставіцкую школу папоўнілі 45 вучняў з суседніх вёсак Новыя Дарогі, Кавалічы, Боркі, Старыя і Новыя Фалічы. Арганізаваны падвоз вучняў у школу. З 2008 г. школа пераводзіцца з 12-гадовага на 11-гадовы тэрмін навучання

Неўзабаве Паставіцкая школа адзначыла 100-годдзе з часу адкрыцця. Урачыстыя мерапрыемствы адбыліся 7 лютага 2009 года [Дадатак 52].

У 2010 годзе Паставіцкай школе прысвоена імя Героя Савецкага Саюза Івана Барысавіча Непачаловіча [Дадатак 53, 54].

З 2010 г. – Дырэктарам школы назначана Ірына Мікалаеўна Дзмітрук. [Дадатак 55].

Да 1947 году Пруская школа была часткова адрамантавана. У пачатковай школе навучалася каля 180 вучняў,а з 1948 – 1949 навучальнага году стала сямігодкай. Дырэктарам быў прызначаны Пархімовіч Павел Барысавіч [Дадатак 56].

У школе не хапала мэблі, школьнага інвентару, вучэбных дапаможнікаў. За ўсе прайшоўшыя гады школа папаўнялася ўсім неабходным для навучання і выхавання вучняў. Пры актыўным удзеле Новіка А. С. у 1970 гг. была зроблена драўляная прыбудоўка на 3 класы. У выніку расшырэння ўсе вучні займаліся ў 2 змены.Таксама была пабудавана сталовая і кватэра для дырэктара, але месца ўсё роўна не хапала [Дадатак 57].Тым не менш са сцен гэтай школы выйшла нямала знакамітых выпускнікоў, працавітых і добрасумленых грамадзян [Дадатак 58].

 Тады ў 1987 г. па ініцыятыве Новіка А. С. была пабудавана новая 2- х павярховая школа і пераіменавана ў сярэднюю агульнаадукацыйную школу. З’явіліся прасторныя і светлыя вучэбныя кабінеты, спартыўная зала, майстэрня, сталоўка, фізкультурна – аздараўленчы комплекс [Дадатак 59].

Дваццаць шэсць гадоў – з 1982 па 2008 гады дырэктарам школы быў  Сасноўскі Віктар Сяргеевіч. Гэта выдатны чалавек, патрабавальны да сябе, настаўнікаў і вучняў. Віктар Сяргеевіч – чалавек вялікай энергіі, арганізатарскіх талентаў, які умее павесці калектыў за сабой [Дадатак 60].

У 2002 годзе сярэдняя агульнаадукацыйная школа была пераіменавана ў Прускі дзіцячы сад – сярэднюю школу, а ў 2006 годзе – Дзяржаўную ўстанову адукацыі “Вучэбна-педагагічны комплекс Прускі дзіцячы сад – сярэдняя школа”.

З 2008 да 2013 год школу ўзначальваў яе выпускнік Усік Сяргей Іванавіч [Дадатак 61].

Пазней Сяргей Іванавіч быў назначаны начальнікам аддзела адукацыі, спорту і турызму Старадарожскага райвыканкама. У цяперашні час дырэктарам школы з,яўляецца Гурыновіч Валянціна Аляксееўна.

Школа- гэта не толькі будынак. Гэта вучні, якія пасля заканчэння школы знайшлі свой шлях у жыцці, прысвяцілі сваё жыццё служэнню радзіме, роднай зямлі. Гэта людзі, якімі мы па праву можам ганарыцца. Сярод іх Усік Васіль Пятровіч, ён некалькі гадоў узначальваў Старадарожскі раённы выканаўчы камітэт, з’яўляўся дэпутатам Палаты Прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь. У свой час на пасадзе старшыні Старадарожскага райвыканкама знаходзіўся таксама выпускнік Прускай школы - Чачуха Сцяпан Уладзіміравіч. І гэта далёка не ўсе выпускнікі, якія дабіліся значных поспехаў у служэнні грамадству. Стрэжык Мікалай Сямёнавіч – палкоўнік, дацэнт кафедры ваенна – транспартнага універсітэта чыгуначных войск і ваенных зносін імя М. В. Фрунзе ў горадзе Пецярбургу, Сойка Ігар Сцяпанавіч – начальнік ваеннай чыгункі ў горадзе Туапсе, Чачуха Іван Васільевіч – палкоўнік міліцыіі, начальнік пазаведамаснай аховы Старадарожскага РАУС. Вось толькі некаторыя з былых навучэнцаў гэтай школы, якімі можа ганарыцца старадарожская зямля.

Нельга не сказаць аб настаўніках ветэранах, якія і на сённяшні дзень працуюць у Прускай школе, вучаць, выхоўваюць, дапамагаюць маладым настаўнікам. Гэта Усік Майя Іосіфаўна, якая прыехала ў школу ў 1965 г., Ермакова Валянціна Мікалаеўна працуе ў Прускай школе з 1977г. З гэтага ж у нашай школе працуе таленавіты чалавек, цудоўная настаўніца беларускай мовы і літаратуры Серадзенка Таццяна Пятроўна.

Некаторыя з іх ужо на заслужаным адпачынку: настаўніца пачатковых класаў Братчэня Галіна Васільеўна (працавала з 1953 па 1990 г.), Лапуцька Алена Пятроўна настаўніца хіміі і біялогіі (працавала з 1964 па 1998), Розум Валянціна Сцяпанаўна (1972 – 2011гг., настаўніца матэматыкі, завуч), Розум Зінаіда Сяргееўна (працавала піянерважатай, настаўніцай рускай мовы і літаратуры з 1976 па 2011 г.). Усе яны заўсёды цікавяцца справамі, жыццём сваёй школы, былымі вучнямі [Дадатак 62].

Адразу пасля вызвалення ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў Пасецкая школа аднавіла сваю работу. Гэта быў цяжкі час. Пасля вайны школа мясцілася ў прыстасаваных будынках. Не хапала падручнікаў, парт, амаль не было паперы. Вучням даводзілася пісаць на шпалерах, рознай паперы. Аднак радасць вызвалення пераважала тыя недастачы, якія былі на той час. Вучні старанна працавалі на ўроках, прыгожа малявалі. Дадому ішлі з песнямі і смехам. У 1949 годзе школай кіраваў дырэктар Бяжунец А. П.  Ён быў на пасадзе дырэктара да 1953 года.

З 1953 па 1966 год дырэктарам быў Бунееў А.Ў. у школе з,явіліся новая мэбля. Да гэтага былі лаўкі-“козлікі”, а зараз у школу былі завезены парты. У дастатковай колькасці былі вучэбныя дапаможнікі. У 1958 годзе школа стала васьмігадовай. У школе заўсёды быў парадак. На ўроках працы вучні вырошчвалі агародніну, садзілі дрэвы, дапамагалі калгасу ўбіраць бульбу, рваць лён, вырошчвалі буракі, моркву [Дадатак 63].

У гэты час актыўна пачала развівацца піянерская арганізацыя. Прымалі ў піянеры з 10 гадоў. У 1967 годзе дружына  насіла імя Паўліка Марозава [Дадатак 64].

Дружына школы мела сваю структуру. Яна дзялілася на атрады. Кожны атрад таксама насіў імя героя. Гэта былі атрады імя Колі Гойшыка, Валодзі Дубініна, Лёні Голікава, Марата Казея. А так як у атрадах было шмат піянераў (па 25-30 чалавек), то яны дзяліліся на звенні. Піянеры мелі свае адрозненні: старшыня савета дружыны – тры чырвоныя палоскі на рукаве, старшыня савета атрада – дзве, а звеннявы – адну. Кожны атрад меў свой вымпел, флажок. Надоўга запаміналіся ўрачыстыя лінейкі на Дзень Перамогі, Вялікай Кастрычніцкай рэвалюцыі, Дзень піянерскай арганізацыі, дзе не толькі выносілі піянерскае знамя, здавалі рапарты, але і адчытваліся аб сваіх справах. Цікава праходзілі піянерскія вогнішчы, дзе праводзіліся розныя гульні, конкурсы, ставіліся нумары мастацкай самадзейнасці, якія рыхтаваліся атрадамі. Адказна рыхтаваліся да ваенна-спартыўнай гульні “Зарніца”, дзе можна было не толькі паказаць сваю баявую падрыхтоўку, але і паспытаць смачную салдацкую кашу [Дадатак 65].

На зборах дружыны піянеры баяліся папасці на разбор за дрэнныя ўчынкі, дзе іх не толькі адчытвалі, але і маглі лішыць права быць піянерам. А тады ўсе хацелі быць піянерамі і камсамольцамі. А стаць піянерам мог толькі той вучань, які добра вучыўся, прыкладна паводзіў сябе ў грамадскіх месцах, удзельнічаў у цімураўскім руху (складаўся графік наведвання ветэранаў Вялікай Айчыннай вайны, працы, пажылых людзей, дзе піянеры палолі градкі, прыбіралі ў дварах, дапамагалі пісаць пісьмы ўнукам, рабілі любую працу). Яшчэ піянеры ўдзельнічалі ў акцыі “Мільён – Радзіме” (па зборы макулатуры і металалому), шэфствавалі над акцябратамі, хадзілі ў “Зялёны патруль”( ахова прыроды), Блакітны патруль” (ахова вадаёмаў), ствараліся атрады “Юныя сябры міліцыі” (ахова парадку).

        Адзін раз у нядзелю працаваў радыёвузел, дзе кожны атрад рыхтаваў сваё выступленне. Той вучань, які не мог стаць піянерам, адчуваў сябе ізгоем, у душы глыбока перажываў. Пасля распаду СССР работа піянерсказа руху была прыпынена.    

У 50 – 60 гадах  са сцен школы выйшла 368 выпускнікоў [Дадатак 66].

З 1970 па 1974 гады на апсадзе дырэктара была Ерашова З.М. А потым кіраваў установай Ліцяеў Уладзімір Мікалаевіч )з 1974 па 1977 год). У 1976 годзе ў школе працавалі настаўнікі: Яцэвіч Ніні Мікалаеўна, Губко Ганна Пятроўна выкладала фізіку, Віцько Вячаслаў Васільевіч выкладаў матэматыку, Аляксандрова Яўгенія Мацвееўна вяла біялогію, Давыдава Таццяна Мікалаеўна вяла нямецкую мову, настаўніцай пачатковых класаў працавала Шэўчук Соф,я Аляксандраўна, беларускую мову і літаратуру выкладала Гінц Таццяна Адамаўна.

З 1977 па 1981 сярэднюю школу ўзначальваў Сташэўскі Уладзімір Францавіч.

На працягу 23 гадоў (з 1982 па 2005 год) дырэктарам школы быў Валянцін Сцяпанавіч Каролька. Намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце ў гэты час былі Сойка Валерый Аляксандравіч (1983 – 1984), Тышкевіч Анатолій Мікалаевіч (1984 – 1985), Караленя Ніна Мікалаеўна (1985 – 1987), Сініцын Мікалай Мікалаевіч )1987 – 1991), Пятровіч Ірына Мікалаеўна (1991 – 1992), Усеня Святлана Мікалаеўна (1992 – 1997), Дзевяцень Уладзімір Зыгмундавіч (1997 – 1998), Усеня Святлана Мікалаеўна (1996 – 2013) [Дадатак 67].

Школа ў 80-90 гады жыла актыўным жыццём. У 1991 годзе ў Пасецкай СШ вучацца і выхоўваюцца 110 вучняў, працуюць 20 настаўнікаў. З іх адзін мае вышэйшую катэгорыю, 4 – першую, 6 – другую. Калектыў узначальвае Валянцін Сцяпанавіч Каролька. Упраўленне такой складанай сістэмай, як школа, патрабуе добра прадуманага плана. Вялікая увага надаецца патрыятычнаму выхаванню вучняў, унутрышкольнаму кантролю. Дырэктар школы і яго намеснік Ірына Іванаўна Пятровіч аказваюць уплыў на вучэбна-выхаваўчы працэс, вывучаючы работу настаўнікаў, класных кіраўнікоў і выхавацеляў. Яны наведваюць урокі, пазакласныя мерапрыемствы. Актыўна працуе і педагагічны савет школы – галоўны орган калектыўнай педагагічнай дзейнасці. Валянцін Сцяпанавіч працуе творча, крытычна падыходзіць да вынікаў дзейнасці, шукае шляхі вырашэння ўнутрышкольных пытанняў сумесна з педагагічным калектывам [Дадатак 68].

Метадычная работа ў школе спланавана і накіравана на развіццё творчага патэнцыялу педагогаў. Асаблівая ўвага надаецца рабоце з маладымі спецыялістамі. Вывучаецца перадавы вопыт работы настаўніцы беларускай мовы і літаратуры Ніны Пятроўны Сіраты, настаўніцы матэматыкі Ніны Мікалаеўны Каралені, настаўніцы пачатковых класаў,  Любові Андрэеўны Марціновіч.Асноўнай задачай у выхаваўчай рабоце было адраджэнне нацыянальнай культуры, беларускіх традыцый, выкананне праграмы “Спадчына”. На базе кабінета беларускай мовы і літаратуры створаны этнаграфічны куток, сабраны экспанаты, вядзецца работа па збору мясцовага фальклору [Дадатак 69].

Вучні школы разам з настаўнікамі  ўдзельнічаюць у мастацкай самадзейнасці, актыўна выступаюць у аглядах-конкурсах. У раённым аглядзе-конкурсу на лепшую агідбрыгаду калектыў школы заняў 2-ое месца.    У школе праводзіся Дні здароўя, спартыўныя мерапрыемствы паміж Сінягоўскай базавай і Пасецкай сярэдняй школамі, арганізоўваліся спартыўныя спаборніцтвы.

У 80–90-х гадах пад кіраўніцтвам Сініцына М. М., Ясінскага М. А., Еўтуховіча В. М., Сіраты Н. П. у школе праходзілі вечары, віктарыны, агеньчыкі, конкурсы, сустрэчы з пісьменнікамі, паэтамі, мастакам, знакамітымі людзьмі.

У гэты час школа жыла актыўным жыццём: настаўнікі і вучні арганізоўвалі экскурсійныя паездкі ў Брэсцкую крэпасць, Ленінград, Прыбалтыку. Вучні школы разам з настаўнікамі адпраўляюцца ў турыстычныя паходы па месцах баявой і працоўнай славы [Дадатак 70].

У  80 – 90 гады вялікая ўвага надаецца патрыятычнаму выхаванню вучняў. Частымі гасцямі школьнай аўдыторыі з’яўляюцца ветэраны Вялікай Айчыннай вайны. Вучні і настаўнікі старанна рыхтуюцца да кожнай сустрэчы з удзельнікамі вайны.На Дзень Перамогі, а таксама на Дзень вызвалення Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў вучні школы прымаюць удзел у мітынгах, прысвечаных памятным датам [Дадатак 71].

У гэты час творча працуюць настаўнікі Усеня  Іна Іосіфаўна, Караленя Ніна Мікалаеўна, Сініцын Мікалай Мікалаевіч, Еўтуховіч Валерый Мікалаевіч, Ясінскі Мікалай Аляксандравіч, Санкевіч Таццяна Уладзіміраўна.Настаўнікамі пачатковых класаў працавалі Марціновіч Любоў Андрэеўна, Караленя Наталля Рыгораўна, Русаковіч Ірына Цітаўна, Трухан Соф’я Фёдараўна.

1997 год. Калектыў школы працуе адказна і натхнёна. Маладыя настаўнікі  Паўлава Зоя Валянцінаўна, Арцёмчык Ірына Міхайлаўна, Дмітрыева Таццяна Вячаславаўна, Амяльчэня Наталля Мікалаеўна, Фралова  Алена Аляксееўна вельмі хутка ўліліся ў калектыў школы. Намеснікам дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце з’яўляеецца Дзевяцень Уладзімір Зыгмундавіч [Дадатак 72].

У 2006 годзе Пасецкая сярэдняя школа была перайменавана у Пасецкі дзцячы сад-сярэдняя школа. Сённяшняя ўстанова адукацыі “Вучэбна-педагагічны комплекс Пасецкі дзіцячы сад-сярэдняя школа”, на чале якой дырэктар  Дзевяцень Уладзімір Зыгмундавіч і намеснік дырэктара па асноўнай дзейнасці Усеня Святлана Мікалаеўна, ставіць мэту для стварэння неабходных умоў для індывідуальнага развіцця асобы дзяцей дашкольнага і школьнага ўзросту, паўнавартаснага праяўлення індывідуальных здольнасцяў, самарэалізацыі самавызначэння школьнікаў, падрыхтоўкі да працы і выкананню грамадскіх абавязкаў.

Многа зроблена па ўмацаванню матэрыяльна-тэхнічнай базы сада-школы: зроблены касметычны рамонт памяшканняў, адрамантавана памяшканне дзіцячага сада для адкрыцця другой групы. Шмат зроблена па добраўпарадкаванню школьнай тэрыторыі і тэрыторыі дзіцячага сада.

Вучэбныя кабінеты, спартыўная зала, школьная майстэрня, актавая зала сталі яшчэ больш утульнымі, сучаснымі, дазваляючымі паспяхова ажыццяўляць навучальна-выхаваўчы працэс.

У рабоце настаўнікаў характэрна сістэмнасць. Педагогі даступна і граматна выкладаюць матэрыял, выкарыстоўваюць наглядныя метады, даюць магчымасць самавыражацца, арганізоўваюць сумесныя абмеркаванні пытанняў. Па выніках раённага агляду-конкурсу кабінет беларускай мовы і літаратуры ў 2007 годзе заняў 2-ое месца (загадчык кабінета Сірата Ніна Пятроўна), кабінет замежнай мовы заняў 1-ае месца сярод сельскіх школ у 2011 годзе (загадчык кабінета Пальчанка Наталля Сцяпанаўна) [Дадатак 73].

У 2006 годзе за шматдовую плённую працу ў сістэме адукацыі 18 старадарожскіх работнікаў сферы адукацыі былі ўзнагароджаны падзячнымі лістамі Мінаблвыканкама і граматамі, адзначаны прэміямі. Сярод узнагароджаных Чачуха Анатоль Іванавіч.   Намеснік старшыні райвыканкама па сацыяльнай сферы і інфармаванні А. А. Міхайлаў уручыў Падзячны ліст намесніку дырэктара па выхаваўчай рабоце Чачуху А. І. 

У 2011 годзе ў Палацы культуры адбылася жнівеньская педагагічная канферэнцыя, на якой таксама былі ўзнагароджаны лепшыя педагогі раёна. Старшыня раённага выканаўчага камітэта С.У.Чачуха ўручыў Падзячннае пісьмо дырэктару Дзевяценю Уладзіміру Зыгмундавічу [Дадатак 74].

Вялікая ўвага ў школе надаецца экалагічнаму выхаванню вучняў. У школе створана і працуе школьнае лясніцтва (кіраўнік Караленя Наталля Рыгораўна).Лясніцтва цесна супрацоўнічае з Пасецкім лясніцтвам. Члены школьнага лясніцтва ажыццяўляюць агароджванне муравейнікаў, вырабляюць кармушкі і шпакоўні, падкармліваюць птушак у зімовы перыяд, афармляюць і развешваюць плакаты з надпісамі ў абарону навакольнага асяроддзя. Цікава праходзяць мерапрыемствы ў рамках Тыдня лесу.

Гонар школы – яе выпускнікі. Сярод іх:

Усеня Уладзімір Уладзіміравіч, доктар сельскагаспадарчых навук, прафесар, намеснік дырэктара па навуковай дзейнасці інстытута лесу НАН Беларусі, загадчык лабараторыі праблем аднаўлення, абароны і аховы лясоў.  У студзені 2011 года Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь уручыў Уладзіміру Уладзіміравічу атэстат прафесара.

Удзячны школе Усеня Мікалай Уладзіміравіч, дырэктар Крупскага лясгаса, Розум Мікалай Аркадзьевіч, старшыня Воранаўскага райвыканкама, Марціновіч Любоў Пятроўна, кандытат філалагічных навук, Усеня Анатоль Андрэевіч, кандыдат сельскагаспадарчых навук, вядучы навуковы супрацоўнік РУП “НПЦ па земляробству”, Усеня Аляксандр Мікалаевіч, паэт, журналіст, прадпрымальнік, Пальчанка Анатоль Канстанцінавіч, кандыдат сельскагаспадарчых навук, дырэктар эксперыментальнай база г. п. Падсвір’е Глыбоцкага раёна, Караленя Пётр Філіпавіч, палкоўнік, Пілюк Мікалай Уладзіміравіч, кандыдат сельскагаспадарчых навук, Булынка Іван Міхайлавіч, кандыдат хімічных навук, Караленя Міхаіл Уладзіміравіч, палкоўнік дзяржбяспекі і многія іншыя.

Сёння дзяржаўная ўстанова адукацыі “Вучэбна-педагагічны комплекс Пасецкі дзіцячы сад- сярэдняя школа” – гэта цікавы і незвычайны дом. У ім жывуць дапытлівыя і вынаходлівыя людзі, якія з году ў год імкнуцца атрымліваць усё больш і больш ведаў і пазнаваць нязведаныя таямніцы свету [Дадатак 75].

Звернемся да гісторыі школ горада. Пасля адкрыцця сярэдняй школы № 2 у горадзе Старыя Дарогі, у школе ваеннага гарадка (будучай сярэдняй школе № 3) засталося толькі восем камплектаў (1-8 класы) і яна з'яўлялася філіялам сярэдняй школы № 2. У 1966 годзе філіял выйшаў з падпарадкавання сярэдняй школы № 2. З гэтага часу ўстанова адукацыі стала самастойнай. З успамінаў завуча школы, Бірука Канстанціна Андрэевіча: "Старадарожская васьмігадовая школа была першай у раёне, якая дамагалася 100% паспяховасці (больш за 40% вучыліся на «4» і «5»). Амаль усе вучні - медалісты выпускных 10-х класаў. На добрым рахунку была піянерская дружына ".

Першы дырэктар школы Анастасія Цімафееўна Новікава – выкладчык матэматыкі. Яна кіравала школай у пачатку 30-х гадоў [Дадатак 76].

Упершыню аб Новікавай А. Ц. стала вядома з ліста былой настаўніцы школы Сакаловай З. Н. З яе ўспамінаў Анастасія Цімафееўна была не толькі строгім дырэктарам, але і дзіўнай асобай. Яна была цудоўным кіраўніком, валодала неабмежаванай працавітасцю, высокай патрабавальнасцю да сябе і іншых, энергіяй і моцнай воляй. А галоўнае ў яе характары-пачуццё абавязку. Усе гэтыя якасці Анастасія Цімафееўна імкнулася прывіваць маладым настаўнікам. Захавалася некалькі пісем да школьнікаў і самой Анастасіі Цімафееўны [Дадатак 77].

У розныя гады дырэктарамі школы працавалі: Высоцкі А. Я. (1944-1946); Корбут Н. (1946-1947); Бабіч В. П.(1947-1948); Аўчыннікава Е. В. (1948-1950); Дранковіч І. Т. (1950-1951); Цяцерын Н. Г. (1951-1954); Ціхаміраў М. М. (1954-1957); Букаты Ф. А.(1957-1959); Балошава А. С.(1959-1960); Скурихин Г. С. (1960-1965); Бірук К. А. (1965-1967); Жукавец Т. С. (1967-1975); Галенсон І.Б. (1975-1979); Казяба В. А. (1979-1988); Агафонава А. Н. (1988-2004). А з 2004 па цяперашні час школай кіруе Шумскі Віктар Станіслававіч.

З 1960 па 1965 год на пасадзе дырэктара Скурыхін Георгій Сяменавіч [Дадатак 78].

З 1955 года ён працаваў на Старадарожчыне настаўнікам і дырэктарам Шапчыцкай васьмігадовай школы. З 1957 па 1961 год – загадчык аддзела адукацыі Старадарожскага раёна. З 1961 па 1979 год – дырэктар сярэдняй школы № 2. Праявіў сябе умелым кіраўніком і арганізатарам, чулым і спагадлівым чалавекам.

Захаваліся ўспаміны дачкі Скурыхіна Георгія Сяменавіча Івановай Людзмілы Георгіеўны [Дадатак 79].

Пасля ўзначаліў школу Бірук Канстанцін Андрэевіч (1965-1967 гг.). Яго працоўны шлях пачынаўся намеснікам дырэктара Языльскай няпоўнай  школы. Быў дырэктарам Саланской пачатковай, Дараганаўскай сямігадовай, Горкаўскай сямігадовай школ, намеснікам старшыні Старадарожскага райвыканкама [Дадатак 80].

З 1967 па 1975 гады дырэктарам школы была Жукавец Тамара Сцяпанаўна. Перш, чым стаць дырэктарам з 1946 года яна працавала настаўніцай рускай мовы і літаратуры. Першыя яе вучні былі яе аднагодкамі, а некаторыя і старэйшыя, бо вайна не дала ім магчымасці скончыць школу ў свой час. Праз некаторы час Тамара Сцяпанаўна займае пасаду намесніка дырэктара, а потым і дырэктара школы. Яна была чэсным, працавітым і патрабавальным чалавекам, выхавала сваіх дваіх дзяцей, дала ім магчымасць атрымаць вышэйшую адукацыю [Дадатак 81, 82].

За добрасумленнае стаўленне да працы ўзнагароджана многімі Ганаровымі граматамі, ёй прысвоена званне Ветэран працы. За час працы на пасадзе дырэктара школа лічылася лепшай па дысцыпліне, паспяховасці і колькасці выпускнікоў, якія паступілі ў ВНУ [Дадатак 83].

З 1975 па 1979 гады абавязкі дырэктара школы выконвае Галенсон Ізя Барысавіч [Дадатак 84].

Насупнымі кіраўнікамі былі Казяба Валянціна Антонаўна (з 1979 па 1988 гады) і Агафонава Ала Мікалаеўна (з 1988 па 2004 год) [Дадатак 85]. Вучэбнаму працэсу ў школе надавалася асаблівая ўвага, так як ён накіраваны на фарміраванне адукаванай, творчай, маральна-сталай асобы.

З 1997 па 2006 год у школе дзейнічалі ваенна-патрыятычныя класы давузаўскай падрыхтоўкі пры ВАРБ, у 2007 годзе адкрыты клас ваенна-патрыятычнага выхавання. Клас быў створаны па ініцыятыве вайсковай часткі № 68668 і адміністрацыі школы. Школа супрацоўнічае з ВНУ: Ваенная акадэмія РБ - з 1997 года; Акадэмія МУС РБ - з 2002года; Віцебская дзяржаўная акадэмія ветэрынарнай медыцыны - з 1999 года; Беларускі дзяржаўны медыцынскі універсітэт - з 1999 года [Дадатак 86]. Выпускнікі школы і спецыялізіраваных класаў – гэта асаблівы гонар. За перыяд з 1994 года (школа атрымала статус сярэдняй) па цяперашні час афіцэрамі сталі каля 250 выпускнікоў школы. Сярод іх Генадзь Віхарэў, Павел Мікалаевіч Шуманскі, Яўгенія Іванаўна Маслючэнка, Яна Міхайлаўна Міхайлава, Маргарыта Мікалаеўна Чуміла, Дзмітрый Аляксандравіч Арлоў, Ларыса Уладзіміраўна Млынарчык, Алена Іванаўна Мурзіна і іншыя.

Звернемся да летапісу вячэрняй школы.

Гістарычныя звесткі: «Об обучении подростков, работающих на предприятиях»           

В целях обеспечения подросткам, занятым на производстве, возможности продолжить образование без отрыва от работы на предприятиях, Совет Народных Комиссаров Союза ССР постановляет: обязать совнаркомы союзных и автономных республик, краевые и областные Советы депутатов трудящихся организовать с 1 октября 1943 г. в городах и рабочих поселках сеть общеобразовательных школ для обучения подростков, работающих на предприятиях и желающих без отрыва от работы продолжить свое образование. (Постановление СНК СССР №782 от 15 июня 1943 года).

«О переименовании школ для подростков в школы рабочей молодежи»

1. Переименовать школы для подростков, работающих на предприятиях, организованных согласно Постановлению Совнаркома СССР от 15 июня 1943 года, в школы рабочей молодежи.”

Старадарожская школа рабочай моладзі заснавана ў 1947 г. Размяшчалася яна ў той час у памяшканні беларускай сярэдняй школы № 1 г. Старыя Дарогі [Дадатак 87].

У складзе школы было 4 класа: пяты, шосты, сёмы і восьмы. Кожны клас налічваў па 8-10 навучэнцаў. Да мая 1948 года восьмы клас папоўніўся навучэнцамі і дасягнуў 14 чалавек. У першыя пасляваенныя гады навучэнцам даводзілася займацца ў цяжкіх умовах: не хапала падручнікаў, выкладчыкаў, не было электрычнасці, для асвятлення выкарыстоўваліся газавыя лямпы. Усе выкладчыкі працавалі па сумяшчальніцтве: увесь дзень - у дзённых школах, а ўвечары - у школе рабочай моладзі. Таму заняткі зацягваліся да 24 гадзін ночы. Але негледзячы на гэтыя цяжкасці, многія навучэнцы паказвалі даволі высокі ўзровень ведаў. Так, за 1955-1958 гады 9 выпускнікоў школы скончылі яе з сярэбраным медалём, у тым ліку ў 1958 годзе - 4. Вось што казаў адзін з першых навучэнцаў старадарожскай школы рабочай моладзі Г. Зархин: "Навучэнцам вячэрняй школы я стаў у 1947 г. - у першы год яе існавання. Увесну 1948 г. я скончыў 8-ы клас. У гэтым жа годзе паступіў на завочнае аддзяленне Калашнікоўскага планава-эканамічнага тэхнікума. У 1950 г. мяне прызвалі ў рады Савецкай Арміі, дзе я прайшоў шлях ад радавога да афіцэра артылерыйскіх войскаў. Я ўдзячны ўсім выкладчыкам школы, асабліва настаўнікам фізікі і матэматыкі, якія далі мне неабходныя веды, што дазволіла мне атрымаць далейшае адукацыю: у 1955 г., звольніўшыся з Савецкай Арміі, я паступіў на завочнае аддзяленне Беларускай Сельскагаспадарчай акадэміі, якую паспяхова скончыў» [Дадатак 88].

У 1958 годзе Вярхоўны Савет СССР прымае закон " Аб умацаванні сувязі школы з жыццём і аб далейшым развіцці сістэмы народнай адукацыі ў СССР». Гэты закон стаў пачаткам рэформы сістэмы народнай адукацыі. Рэформа прадугледжвала політэхнічнае навучанне і працоўнае выхаванне. Не засталася ў баку ад рэформы і Стародорожская школа рабочай моладзі: усе яе вучні абавязваліся паралельна набываць рабочыя прафесіі.

Так, у 1958 годзе жыхар горада Старыя Дарогі Філіпеня Аляксандр Мацвеевіч, які вярнуўся з арміі, ўладкаваўшыся станочнікам прамкамбіната, паступіў у шосты клас школы рабочай моладзі, а ў наступным годзе, нягледзячы на цяжкасці сумяшчэння працы з вучобай, ён выконваў планавыя заданні на вытворчасці больш чым на 200% [Дадатак 89]. Аляксандр Мацвеевіч скончыў школу з пахвальным лістом у 1961 г. у гэтым годзе ў школе рабочай моладзі былі выдадзены атэстаты сталасці яшчэ 28 выпускнікам. У 1964 годзе ў горадзе адкрываецца новая сярэдняя школа № 2, куды перабазуецца і школа рабочай моладзі, а яе дырэктар - Скурыхін Георгій Сямёнавіч прызначаецца дырэктарам зноў адкрытай школы. Новы дырэктар школы рабочай моладзі-Фурык Соф'я Давыдаўна па ўзгадненні з РАНа стварае на базе школы навучальны камбінат, у якім навучэнцы школы паралельна з вучобай набываюць і рабочыя прафесіі [Дадатак 90].

У 1964 годзе ў навучальным камбінаце школы рабочай моладзі дзейнічалі курсы па падрыхтоўцы шафёраў, сакратароў-машыністак, слесараў, швачак-матарыстак. Усё гэта прыцягнула ў школу дадатковую колькасць навучэнцаў: у 1965-1966 навучальным годзе ў школе рабочай моладзі займалася ўжо 143 навучэнцаў, а 38 з іх - атрымалі атэстаты аб сярэдняй адукацыі.

У школе ў гэты час працавала 12 педагогаў. Сярод іх два ветэраны Вялікай Айчыннай вайны: настаўнік гісторыі Ярашэвіч Аляксандр Максімавіч і настаўнік рускай мовы і літаратуры - член партызанскага атрада імя Дзяржынскага Ждановіч Марыя Аляксандраўна [Дадатак 91]; настаўнікі матэматыкі Ананіч Уладзімір Міронавіч і будучы дырэктар-Понтус Ларыса Віктараўна, настаўнік хіміі і біялогіі-Нікалайчык Надзея Сцяпанаўна, настаўнік беларускай мовы Рабцава Аляксандра Сцяпанаўна, настаўнік нямецкай мовы Залескі Міхаіл Міхайлавіч [Дадатак 92].

У чэрвені 1972 года ЦК КПСС і Савет Міністраў СССР прымае пастанову «Аб завяршэнні пераходу да ўсеагульнай сярэдняй адукацыі моладзі і далейшым развіцці агульнаадукацыйнай школы". У гэтым жа годзе Старадарожская школа рабочай моладзі пераназываецца ў вячэрнюю сярэднюю школу, а на базе ўсіх сельскіх школ ствараюцца яе філіялы-вучэбна-кансультацыйныя пункты (з колькасцю больш за 40 навучэнцаў) і вучэбна-кансультацыйныя групы (менш за 40 вучняў), дзе атрымліваюць сярэднюю адукацыю працаўнікі калгасаў. Так, у 1976-1977 навучальным годзе ў школе мелася 7 вучэбна-кансультацыйных пунктаў (УКП) і 13 вучэбна-кансультацыйных груп (УКГ). Колькасць навучэнцаў у некаторых з іх сёння параўнальная з колькасцю некаторых сельскіх сярэдніх школ. Так, у 1977 годзе ў Крываносаўскім УКП навучалася 59 навучэнцаў, а ў 1973 годзе агульная колькасць навучэнцаў школы дасягнула 580. Загадам № 2 ад 1 лютага 1977 года Старадарожская вячэрняя школа ў сувязі са стварэннем завочных груп навучэнцаў пераўтвараецца ў вочна - завочную.

Толькі ў адным 1979 годзе ў школе было выдадзена 204 атэстата аб сярэдняй адукацыі, у тым ліку па Боркаўскаму вучэбна-кансультацыйным пункце- 34 [Дадатак 93]. Адным з вучняў школы ў 1982 годзе быў Іван Эмерыкавіч Замбржыцкі, які займаўся ў Паставіцкай вучэбна-кансультацыйнай групе [Дадатак 94]. У гэты час у старадарожскай вячэрняй школе пад кіраўніцтвам яе дырэктара Казачка Феадосія Сцяпанавіча працавала больш за 50 настаўнікаў. Гэта настаўнік хіміі і біялогіі-Тараховіч Ева Францаўна, настаўнік гісторыі-Шчэрба Леанід Уладзіміравіч, настаўнік беларускай мовы і літаратуры Гінц Таццяна Адамаўна, настаўнік фізікі Верамейчык Іна Рыгораўна.

У 1985 годзе ў школе ствараецца вучэбна-кансультацыйны пункт № 2, а з 1986 года дырэктарам старадарожскай вочна-завочнай школы становіцца Понтус Ларыса Віктараўна, якая прапрацавала ў ёй нязменна ўсе свае працоўныя гады да выхаду на пенсію па ўзросце ў 1994 годзе. У сувязі з адменай закона аб ўсеагульнай сярэдняй адукацыі ў гэты час назіраецца значны адток навучэнцаў. Так, у 1986 годзе кантынгент школы налічваў 210 навучэнцаў, у тым ліку-91 выпускнік. У 1989 годзе школа пераязджае ў асобны будынак па вуліцы Камсамольскай, д. 21 [Дадатак 95].

Гэта дазволіла пашырыць кантынгент навучэнцаў гарадскога УКП да 82 чалавек, аднак працягвалася скарачэнне колькасці сельскіх УКП і УКГ. Усяго ў 1989 годзе ў вочна-завочнай школе займаўся 121 навучэнец, з іх атрымалі атэстаты 45.

У 90-я гады колькасць навучэнцаў школы заставалася стабільнай і вагалася на ўзроўні 100-110 навучэнцаў. У гэты час функцыяніравала 6 вучэбна-кансультацыйных груп на базе Горкаўскай, Крываносаўскай, Паставіцкай, Церабуцкай, Шчытковіцкай і Языльскай сярэдніх школ. Дырэктарам школы з 1994 года прызначаны Шмарлоўскі Сяргей Міхайлавіч. З 2000 па 2005 гады, у сувязі з пагаршэннем дэмаграфічнай сітуацыі ў цэлым па краіне, у школе назіраецца далейшае скарачэнне кантынгенту навучэнцаў. Сярэдняя колькасць навучэнцаў за гэтыя гады склала 90 чалавек. Штогод атрымлівалі сярэднюю адукацыю 25-30 выпускнікоў. Рашэннем Старадарожскага раённага выканаўчага камітэта № 510 ад 28 ліпеня 2005 года Стародорожская вочна-завочная школа ператворана ў Дзяржаўная ўстанова адукацыю «Стародорожская вячэрняя (зменная) агульнаадукацыйная школа, а ў лістападзе таго ж года зацверджаны яе Статут, паводле якога ДУА атрымала права самастойнага юрыдычнай асобы [Дадатак 96].  У 2007 годзе ў школу залічана 87 навучэнцаў. З іх у гарадскім УКП займаецца 53, а ў сямі сельскіх УКГ-34. Да свайго 60-гадовага юбілею школе ёсць чым ганарыцца: за гэтыя гады 3049 яе навучэнцаў атрымалі атэстаты аб сярэдняй адукацыі, падрыхтавана 10 медалістаў, больш за 300 навучэнцаў узнагароджаны пахвальнымі лістамі, больш за 200 выпускнікоў пасля заканчэння вячэрняй школы сталі студэнтамі вышэйшых і сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў.

У 1997 годзе Старадарожская вочна-завочная школа заняла трэцяе месца ў Мінскай вобласці ў конкурсе "Вячэрняя школа XXI стагоддзя" і выйшла ў фінал рэспубліканскага конкурсу. У 2002 годзе навуковы артыкул "Персанальны кампутар, як неабходнае звяно ва ўпраўленні сучаснай школай", распрацаваная педагагічным калектывам школы, была апублікаваная ў зборніку, падрыхтаваным Акадэміяй паслядыпломнай адукацыі.

У апошнія гады свайго існавання школа была  неабходнымі кадрамі і выконвала дзяржаўныя стандарты адукацыі. У апошні час у гарадскім УКП акрамя дырэктара працавалі 5 педагогаў. Усе яны мелі вышэйшую адукацыю. З вышэйшай катэгорыяй-1, першай-2, другой-1. Кожны з іх імкнуўся ўдасканальваць свой педагагічны ўзровень: у сярэднім за 2 гады адзін з выкладчыкаў школы павышаў сваю кваліфікацыйную катэгорыю, 1 раз у пяць гадоў усе выкладчыкі праходзілі курсавую перападрыхтоўку.

З 2005 года ў школе працавала сацыяльны педагог Змітрачонак Людміла Казіміраўна, дзякуючы якой палепшалася наведвальнасць заняткаў навучэнцамі, быў наладжаны штодзённы кантроль за навучэнцамі, якія стаялі на ўнутрышкольным уліку, абследаваны іх жыллёвыя ўмовы, аказвалася пастаянная матэрыяльная дапамога тым навучэнцам, хто жыў у неспрыяльных умовах, была арганізавана ідэалагічная работа. Такім чынам вочна-завочная школа праводзіла сацыяльную рэабілітацыю навучэнцаў і рыхтавала іх паўнапраўнымі членамі нашага грамадства, здольных прымяняць атрыманыя веды ў сваёй далейшай працоўнай дзейнасці.

У 2013 годзе вочна-завочная школа рэарганізавана.

Зварнемся да старонак летапісу сярэдняй школы № 2, якая неадрыўна звязана з сярэдняй школай № 3 г. Старыя Дарогі.

Аддзел народнай адукацыі Старадарожскага райвыканкама Мінскай вобласці існаваў да Вялікай Айчыннай вайны. З чэрвеня 1941 па ліпень 1944 года аддзел спыняў сваю дзейнасць у сувязі з часовай акупацыяй тэрыторыі Беларусі нямецка-фашысцкімі захопнікамі. У ліпені 1944 года пасля вызвалення тэрыторыі Беларусі аддзел народнай адукацыі аднавіў сваю працу. З утварэннем Бабруйскай вобласці ў верасні 1944 г. Старадарожскі раён увайшоў у яе склад. Асноўнымі задачамі аддзела народнай адукацыі з'яўляліся падбор і расстаноўка педагагічных кадраў у межах раёна. Сярэдняя школа № 2 г. Старыя Дарогі арганізавана ў 1949 годзе, як няпоўная сярэдняя школа з беларускай мовай навучання [6, с.799].

У гэты час у школе працавалі: завуч школы-Ансоліс М. Я. (настаўнік фізікі). Першымі класнымі кіраўнікамі былі: Златкіна М. С.(1 клас), Цывінская Г. А. (2 клас), Краўчанка А. Т. (3 клас), Русава Н. П. (4 клас), Чарнавусава С. М. (5 «А» клас), Нарочная (5 «Б» клас), Даўгарукава А. І. (6 «А» клас), Сяліцкая М. В. (6 «Б» клас), Вінаградава К. М. (7 клас). Старэйшай піянерважатай прызначаная Барон Ружа Сямёнаўна (выпіска з пратакола пасяджэння Бюро Старадарожскага РК ЛКСМБ). З 1 лістапада 1949 года школа рэарганізавана ў Старадарожскую рускую 7-гадовую школу № 3. У архівах быў знойдзены і такі запіс: Загад № 13 ад 10 снежня 1949 года: за парушэнне правілаў для навучэнцаў, падрыў паляпшэння паспяховасці ў класе вучняў 5 класа Баранава і Тамашэвіча выключыць са школы тэрмінам на тыдзень.

У загадзе № 19 ад 17 мая 1950 года запісана, што рашэннем педсавета дапускаюцца да пераводных іспытаў 31 вучань 4 класа, 28 навучэнцаў 5 класа, 42 вучня 6 класа, дапускаюцца да іспытаў з переэкзаменовкой на восень па 4 класу - 1 вучань, па 5 класу-6 вучняў, па 6 класу-11 навучэнцаў, пакінутыя на паўторны курс навучання 2 вучняў 4 класа, 4 вучняў 5 класа, 1 вучаніцу 6 класа. 20 сямікласнікаў дапушчаны да выпускных іспытаў. З іх 17 скончылі школу, прычым Асташаў Пётр, Корзун Ніна, Яфімчык Валяр'ян, Мінчэня Вера з пахвальнымі Граматамі, 2 атрымалі працу на восень, 1 пакінуты на другі год.

6 верасня 1951 года адбылося аб'яднанне старадарожскай рускай школы № 3 з рускай школай № 2. Школа была абвешчаная старадарожскай рускай 7-гадовай школай № 2. Са студзеня 1953 года па чэрвень 1953 школа называецца "Старадарожская руская 7-гадовая школа № 7". З верасня 1953 года школа ператворана ў сярэднюю школу № 7 (у той час у раёне функцыянавала 8 сярэдніх школ). З верасня 1953 года дырэктарам школы прызначаны Ціхаміраў Мікалай Мікалаевіч.

З загаду па РАНА: "У 1953/1954 навучальным годзе шэраг школ раёна дабіваюцца добрых паказчыкаў па вучэбна-выхаваўчай рабоце. Да такіх школ можна аднесці рускую СШ (дырэктар Ціхаміраў) - паспяховасць 95%, Паставіцкую НС (дырэктар Ліноўскі) – паспяховасць 87,5%, Заастроўскую ПШ (дырэктар Непачаловіч) – паспяховасць 100%».

На падставе пастановы Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 8 студзеня 1954 года Бабруйская вобласць была скасавана, Старадарожскі раён увайшоў у склад Мінскай вобласці.

У 1955 годзе атэстат сталасці атрымалі 35 выпускнікоў школы. Узнагароджаны Залатым медалём Златкіна Ларыса і Бірук Валянціна, срэбраным медалём Грынберг Фаіна, Старухіна Валянціна, Красоўская Марыя. З новага 1955/1956 навучальнага года школа становіцца рускай сярэдняй школай.

На падставе Ведамасці і ў адпаведнасці з Палажэннем аб Усесаюзным фізічным комплексе "Гатовы да працы і абароне СССР" ўзнагароджаны значкамі ГТО II ступені 22 фізкультурніка школы. Сярод іх Кацнельсон і. М., Міцько В. С., Сніпер А. М., Глускін А. А., Лізура І. І., Сынкоў В. Ф. і іншыя. 1 верасня 1956 года за парты селі 98 першакласнікаў.

На падставе загаду Райана ад 3 жніўня 1957 года Скурыхін Георгій Сямёнавіч прызначаны загадчыкам аддзела адукацыі Старадарожскага райвыканкама. З верасня 1957 года па 1959 год школай кіраваў Букаты Ф. А. Загадам ад 30 снежня 1958 года за добрую пастаноўку вучэбна-выхаваўчай работы аб'яўлена падзяку настаўнікам школы Менчене В. В., Дзятко Е. В., Ермалаевай Л. А., Духанавай Т. С., Інажарской Л. П., Златкінай М. С., Кадушкінай О. А., Рабіновіч А. Г., Яромінай К. П., Жукавец Т. С., Лебедзевай Н. П., Чэскіс Е. Б., Емяльянаву С. П., Калеснікавай Н. Ф., лабаранту Ананіч М. М. З жніўня 1959 года дырэктар рускай сярэдняй школы № 2 школы-Балашова Л. С. У жніўні 1961 года дырэктарам школы зноў прызначаецца Скурыхін Георгій Сямёнавіч.

З 1 сакавіка 1962 года школа працуе ў дзве змены: 1 змена з 8.30 да 13.40, 2 змена з 14.30 да 19.40, пазакласныя мерапрыемствы з 19.45 да 20.25. У гэты перыяд у школе працавалі: Скурыхін Г. С.-дырэктар школы, гісторык; Курленя В. І. - завуч школы, матэматык; Дранкович І. Т.-завуч школы па вытворчаму навучанню, фізік; Бірук К. А.-завуч школы, географ; Церашкова Л. К.-1А; Дзятко Е. В.-1Б; Ермалаева Л. А.-1В; Інажарская Л. П. - 2 клас – Духанава Т. С. - 2 клас; Юрэвіч Е. і. - 2 клас; Златкіна М. С. - 3 клас; Кадушкіна О. А. - 3 клас; Рабіновіч А. Г. – 3 клас; Барысава О. С. – 4 клас; Шчэрба Ф. А. – 4 клас; Крупчатнікава Н. Ф. – 4 клас; Менчэня В. В. – выхавацель групы падоўжанага дня; Емяльянава Г. В. - выхавацель групы падоўжанага дня; Ерашэвіч Е. Ф. - выхавацель групы падоўжанага дня; Яроміна К. П. – руская мова і літаратура; Леановіч І. Д. - беларуская мова і літаратура; Жукавец Т. С. - руская мова і літаратура; Файнберг Ф. П. - руская мова і літаратура; Каруліс Р. Д. – сельская гаспадарка, руская мова і літаратура; Корзун Н. А. - беларуская мова і літаратура; Ждановіч І. П. - беларуская мова і літаратура; Трафімавіч Т. І. - руская мова і літаратура; Делендик Т. П. – беларуская і руская мова і літаратура; Емяльянаў С. П. – матэматыка; Логвіна З. С. – матэматыка, фізіка; Катляр Н. Е. - матэматыка, фізіка; Яфіменка А. В. - матэматыка, чарчэнне; Вечар З. П. – геаграфія; Лебедзева Н. П. - матэматыка, чарчэнне; Гурыновіч Э. Ю. – біялогія; Жукавец В. Р. - сельская гаспадарка, біялогія; Тараховіч Е. Ф. – хімія; Дубіна Б. І. – гісторыя; Палаўчэня А. П. – фізкультура, гісторыя; Лебедзева В. Б. – гісторыя; Галустова Л. Н. – англійская мова; Уласік Ф. А. – нямецкая мова; Бондарава В. П. – маляванне, чарчэнне; Знакаван С. І. – спевы; Балоцька А. Г фізкультура; Дзядюля К. В. – праца, прафесійнае навучанне; Акуліч І. Ф. - праца, прафесійнае навучанне; Каўгарэня В. П. - праца, прафесійнае навучанне; Мінько Н.У. - прафесійнае навучанне; Гарбаценко І. А. - прафесійнае навучанне; Кургановіч Н.І. – старэйшая піянерважатая; Конахава Т. А. – бібліятэкар. У школе працуюць тры лабаранты: Касцючэнка А. Е.-лабарантка кабінета машыназнаўства і майстэрняў, Ананіч М. М.-лабарантка фізіка - хімічнага кабінета (1 змена), Аляксандрава М. П.-лабарантка фізіка-хімічнага кабінета (2 змена).

25 снежня 1962 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР Старадарожскі раён быў ліквідаваны. Працай устаноў народнай адукацыі стаў кіраваць аддзел народнай адукацыі выканкама Слуцкага раённага Савета.

З 1 кастрычніка 1963 года дырэктар школы-Праневич В. Н. з лютага 1963 года па верасень 1966 года завучам школы працуе Корзун Іосіф Дзмітрыевіч [Дадатак 97].

Важная падзея – урачыстая лінейка-мітынг адбылася 3 кастрычніка 1963 года. Дырэктару ўручылі ключы ад новага будынка школы. Першакласніца перарэзала пунсовую стужку. І ўжо да канца першага навучальнага года ў новым будынку хлопцы разам з педагогамі і бацькамі абсталявалі навучальныя кабінеты і калідоры, пасадзілі дрэвы, разбілі клумбы, прышкольна-вопытны ўчастак. Працавалі весела і ахвотна, бо гэта была іх школа. А грамадскія справы: праца камсамольскай арганізацыі, піянерскай дружыны, выпуск газеты “Камсамольскі пражэктар”, спартыўныя спаборніцтвы, працоўныя дэсанты, школьныя вечары – усё гэта неўзабаве а,бяднала і пасябравала хлопцаў і дзяўчат [Дадатак 98].

Асноўны будынак школы размешчана па адрасе: ул. Карла Маркса, 24, будынак № 2 – у ваенным гарадку. Плошча забудовы 1633 квадратных метра, агульная плошча асноўнага будынка школы 2677,9 квадратных метраў, у якім 25 кабінетаў на 640 вучнёўскіх месцаў. З 16 снежня 1963 школу зноў прыняў Скурыхін Георгій Сямёнавіч, ветэран вайны, выкладчык гісторыі. Завучамі школы працавалі Корзун і. Д., Курленя В. і., Бірук К. А. памочнік дырэктара па гаспадарчай частцы Новік А. Ф.

Выпускнікі школы здаюць за курс васьмігадовай школы 4 іспыты: алгебра (пісьмова), геаметрыя (вусна), руская мова (пісьмова), руская мова (вусна), за курс сярэдняй школы – 8 экзаменаў: руская мова і літаратура (пісьмова), беларуская літаратура (вусна), алгебра (пісьмова), геаметрыя (вусна), фізіка (вусна), хімія (вусна), гісторыя і грамадазнаўства (вусна), замежная мова (вусна) [Дадатак 99].

З 1 верасня 1964 года старэйшай піянерважатай назначаецца Скурыхіна Людзміла Георгіеўна.

На падставе ўказа Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР ад 30 ліпеня 1966 года быў зноў утвораны Старадарожскі раён.

Загадам па школе ад 3 студзеня 1966 года аб'яўлена падзяка з занясеннем у кнігу пашаны школы пераможцам раённых алімпіяд па фізіцы, хіміі, матэматыцы Савіцкай Ларысе (10 «Б» клас), Нікалайчыку Аляксею (11 " А " клас), Мінько Анатолю (10 «Б» клас), Марголіну Барысу (8 «А» клас), Цераховічу Алегу (9 «Б» клас).

У школе праводзяцца конкурсы мастацкай самадзейнасці, выставы выяўленчай творчасці дзяцей і іншыя цікавыя мерапрыемствы. Створаны аргкамітэт у складзе: Трухан В. Е. – намеснік дырэктара (старшыня), Ф. Чарнушэвіч В. – настаўнік малявання, Знакаван С. І. – настаўнік спеваў і музыкі, Дзядюля К. В. – заг. майстэрні. У 1966/1967 навучальным годзе ў мэтах паляпшэння работы пакоя У. І. Леніна і пераўтварэння яе ў музей, сцвярджаецца Савет ленінскага пакоя.

У сувязі з павелічэннем класаў-камплектаў да 23 з 1 верасня 1968 года на 0,5 стаўкі прызначаецца нам. дырэктара па вучэбнай рабоце Вечар З. П. і на поўную стаўку справавод Балоцька А. Т. У гэты навучальны год у школу прыходзяць 79 першакласнікаў.

У школе працуе каля 20 гурткоў рознай накіраванасці. Кантроль за арганізацыяй і працай прадметных гурткоў ускладзены на намесніка дырэктара школы Трафімовіч Т. І. і на арганізатара пазакласнай і пазашкольнай працы Жураву Т. В. Гурткоўцы праводзяць тэматычныя вечары, выставы творчасці, выпускаюць насценныя газеты, друкаваныя часопісы, складаюць альбомы і інш.

З верасня 1969 года намеснікам дырэктара па вучэбнай частцы прызначаецца Уласік Ф. А., арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы-Мурашка Я. А.

Выпіска з загада № 20 ад 3 красавіка 1970 года: «Ідучы насустрач 100-годдзя з дня нараджэння У. І.Леніна, педагагічны калектыў старадарожскай СШ № 2 зрабіў некаторую працу па паляпшэнню вучэбна-выхаваўчай работы: на канец 3 чвэрці 1969/1970 навучальнага года ў школе навучаецца 744 вучня, з іх паспяваюць 710 навучэнцаў, 274 вучня паспяваюць на «4» і «5», 58 навучэнцаў паспяваюць толькі на «5»; стоадсоткавую паспяховасць маюць 3 «А» клас (Барысава А. С.), 7 «А» (Гарон В. М.), 8 «Б» (Дранковіч І.Т.),  9 «Б» (Леановіч І. Д.), 10 «А» (Файнберг Ф. П.), 10 «Б» (Гарон А. В.).»

114 юнакоў школы прызыўнога і дапрызыўнага ўзросту прайшлі курс пачатковай ваеннай падрыхтоўкі ў аб'ёме 140 гадзін. Інструктарамі пачатковай ваеннай падрыхтоўкі з'яўляюцца Кулікоў Ф. Ф., Ерашэвіч А. М., Дзядзюля К. В., Куст Л. С., Каўгарэня В. П., Акуліч і. Ф., Зык В. П., Пляшкоў Ф. К. Пачатковую ваенную падрыхтоўку вывучаюць і дзяўчаты (падрыхтоўка санітарных дружынніц).

З верасня 1974 года намеснікам дырэктара па вучэбнай частцы прызначаецца Кадушкін М. С., памочнікам дырэктара па гаспадарчай частцы-Гурыновіч Г. П. арганізуецца правядзенне вытворчай практыкі навучэнцаў 5-7, 9 класаў на прышкольным вучэбна-доследным участку, ствараецца рамонтна-будаўнічая брыгада з навучэнцаў 9 класаў [Дадатак 100].

З 1975 года створаны Савет садзейнічання сям'і і школе на прадпрыемствах і ва ўстановах горада, у які ўваходзяць настаўнікі і работнікі прадпрыемстваў. Настаўнікі выступаюць перад работнікамі прадпрыемстваў з лекцыямі на педагагічныя тэмы.

У мэтах выканання Дырэктывы начальніка штаба грамадзянскай абароны раёна пры школе створана выратавальная група з 35 чалавек, якая складаецца з 3-х выратавальных звёнаў па 8 чалавек кожная і 2-х санітарных звёнаў па 4 чалавекі. Камандзірам групы прызначаны Гарон А. В., намеснікам па палітчастцы Агафонава А. М., разведчыкам-дазіметрыстам Уласік О. (10 «Б» клас). У мэтах лепшай арганізацыі адпачынку дзяцей з чэрвеня 1976 года ў школе арганізавана работа аздараўленчай пляцоўкі 1-4-х класаў тэрмінам на 26 дзён. Начальнік аздараўленчай пляцоўкі В. Е. Клязовіч. Арганізавана работа лагера працы і адпачынку. 35 навучэнцаў працавалі і адпачывалі ў саўгасе «Слабадскі». У верасні 1976 ўведзена кабінетная сістэма навучання.

З 20 верасня 1976 года пры школе арганізаваны універсітэт педагагічных ведаў для бацькоў. Першым рэктарам універсітэта быў Кадушкін М. С.-намеснік дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце. Пры Універсітэце створаны факультэты: камуністычнага выхавання дзяцей у сям'і і школе для бацькоў 1-6 класаў (дэкан факультэта Вечар З. П. - завуч па 1 – 3 класах); камуністычнага выхавання дзяцей у сям'і і школе для бацькоў 7-10 класаў (дэкан факультэта Кадушкін М. С.); факультэт сямейна-бытавой культуры (дэкан факультэта Мурашка Я. А. – арганізатар пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы). Створаны кансультацыйны пункт для бацькоў па пытаннях сямейнага выхавання дзяцей, які працаваў штотыдзень па суботах.

З 1979 года дырэктар школы-Мурашка Я. А., намеснікі дырэктара школы па вучэбна-выхаваўчай рабоце-Вечар З. П., Сакаў В. А., на пасаду арганізатара пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы прызначаная Меньшыкава М. І. [Дадатак 101].

З 1981 года намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце прызначаюцца настаўнік гісторыі і грамадазнаўства Чыж У. І. і настаўнік пачатковых класаў Іванова Л. Г. У гэты час у педагагічны калектыў прыйшлі маладыя настаўнікі, каб працягнуць і развіваць слаўныя традыцыі, якія склаліся ў школе за многія гады. Гэта Кацнельсон М. І., Сойка Г. П., Ермаліцкая М. М. (настаўнік працы), Манциводо Г.Б., Пеўзнер Г.І., Малалеткіна Г. С. (настаўнікі матэматыкі), Дыжова В. І. (настаўнік хіміі), Лосик В. В. (настаўнік фізкультуры), Шулікаўская В. І. (настаўнік фізікі), Мурашка І.В. (настаўнік нямецкай мовы), Кудзін В. І. (настаўнік малявання і чарчэння), Рымашэўская А. Л. (настаўнік замежнай мовы), Капачэня Т. Н. (настаўнік фізкультуры), Бабровіч А. І. (настаўнік пачатковых класаў), Нягоцкая Ж. М. (настаўнік замежнай мовы), Скалаба В. В. (настаўнік пачатковых класаў), Фузейнікава В. С. (настаўнік англійскай мовы), Гапееў В. М. (ваенрук), Ямачка М. С. (настаўнік геаграфіі) і іншыя [Дадатак 102].

Актывізавалася праца клуба выхаднога дня "Радзіма", настаўніцка-бацькоўскага патруля.

У мэтах забеспячэння школы падручнікамі ствараецца камісія агляду захаванасці падручнікаў, у якую ўваходзяць арганізатар школы Меньшыкава М. І., бібліятэкар Карповіч Т.К. і навучэнцы старэйшых класаў.

У 1983 / 1984 навучальным годзе ў школе навучаецца 1098 навучэнцаў: з іх 1071-паспяваюць, не паспяваюць – 27, 481 навучэнец мае " 4 " і "5", выдатнікаў-131. У 1984/1985 навучальным годзе прызначаюцца: Сташэўскі У. Ф.-намеснікам дырэктара па вучэбна - выхаваўчай рабоце і Марынічава В. І. - арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы. Школа з,яўляецца перадавой у раёне [Дадатак 103].

Школа працуе ў тры змены. Колькасць навучэнцаў імкліва расце: 1986 год-1223 навучэнцаў, 1987 год-1370 навучэнцаў, 1988 год-1425 навучэнцаў. У горадзе ўступае ў строй сярэдняя школа № 4.

У 1989 годзе арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы прызначаецца Фузейнікава В. С., намеснікам дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце прызначаецца Садыкава Н. Н. У 1989-1994 гг. у школе ўводзіцца паглыбленае вывучэнне матэматыкі (настаўнікі Малалеткіна Г. С., Жукавец М. В.), фізікі і інфарматыкі на павышаным узроўні (настаўнікі Шулікоўская В. І., Герасімовіч З. А.) [Дадатак 104].

У мэтах павышэння паспяховасці, паляпшэння вымаўлення ў школе створана лагапедычная група ў колькасці 32 навучэнцаў.

Са жніўня 1995 года намеснікам дырэктара па выхаваўчай працы працуе Колтун Т. К.

З ліпеня 1996 года дырэктарам школы прызначаецца Сташэўскі Уладзімір Францавіч, намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце прызначаюцца Малалеткіна Г. С. і Буевіч А. Л. На падставе рашэння сходу працоўнага калектыву ад 25верасня 1996 года і па ўзгадненні з прафсаюзным камітэтам школы сцвярджаецца Палажэнне аб прэміраванні работнікаў школы. У гэты перыяд часу ў школе навучаецца 932 навучэнцаў. Усяго 41 клас-камплект.

У 2001/2002 навучальным годзе пачатковая школа завяршыла пераход на новую структуру і новы змест адукацыі. Сутнасць гэтых пераўтварэнняў заключаецца ў тым, каб як мага лепш навучыць дзяцей вучыцца. І многае ў гэтым плане ўдаецца. Дастаткова сказаць, што ў пачатковых класах паспяховасць стоадсоткавая.

На працягу шэрагу гадоў склаўся стабільны калектыў, які штогод папаўняецца вялікай арміяй маладых, поўных сіл настаўнікаў. Сплаў вопыту і маладосці дапамагае спраўляцца са складанымі задачамі, якія стаяць перад школай [Дадатак 105].

У школе створаны ўмовы для развіцця творчых здольнасцяў навучэнцаў і настаўнікаў. Навучэнцы школы займаюць штогод прызавыя месцы на гарадскіх алімпіядах, удзельнічаюць у абласных, па выніках навучання ў школе атрымліваюць залатыя і сярэбраныя медалі, пацвярджаючы іх паступленнем у ВНУ.

Школа мае стабільныя паказчыкі па асноўных напрамках дзейнасці і паспяхова функцыянуе на працягу ўсіх гадоў існавання. На працягу шэрагу гадоў працуюць гурткі рознага накірунку: спатрыўныя, творчыя, грамадскія. Рэжым працы школы напружаны: першыя класы навучаюцца ў дзіцячых садках, бо не хапае памяшканняў у школе.

Добрай традыцыяй з'яўляецца вяртанне выпускнікоў школы ў родныя сцены ў якасці яе настаўнікаў. 50% былых выпускнікоў прыводзяць у гэтыя родныя сцены школы сваіх дзяцей. Школьныя дынастыі-гэта паказчык паспяховасці і запатрабаванасці школы.

З ліпеня 2010 года па  жнівень 2014 года абавязкі дырэктара дзяржаўнай ўстановы адукацыі “Сярэдняя агульнаадукацыйная школа № 2 г. Старыя Дарогі” выконвае Мурзін Іван Генадзевіч. У 2011 годзе школа пераіменавана ў дзяржаўную ўстанову адукацыі “Сярэдняя школа № 2 г. Старыя Дарогі”. Намеснікамі дырэктара па вучэбна-выхаваўчай рабоце становяцца Капачэня С.В. і Давыдава А.А.

З 2014 па снежань 2017 года дырэктарам школы працуе Жукавец Валянціна Рыгораўна [Дадатак 106].

У гэты перыяд адбываюцца значныя дадатныя змены ў жыцці ўсяго калектыву. Зроблены ўнутраны рамонт памяшканняў, адноўлены фасад школы, набываеццца мэбля, абарудуюцца кампутарныя класы, набываецца неабходная тэхніка. Прыкладны у гэты ж час намеснікамі дырэктара працавалі Лойка Н.А., Сакава Г.В., Прэдчанка А.А. У снежні 2017 года Валянціна Рыгораўна прызначана на пасаду начальніка упраўлення па адукацыі, спарце і турызме Старадарожскага раёна.

З мая 2018 года на пасадзе дырэктара сярэдняй школы № 2 Пекар Вікторыя Сяргееўна.

У свой час за плённую працу атрымалі ўзнагароды – медаль “За трудовую доблесть” Скурыхін Г.С., Вечар З.П.; званні “Заслуженный учитель школ Республики Беларсь” – Барысава О.С., Тараховіч Е.Ф., Жукавец В.Р.; “Настаўнік-метадыст” — Капцэвіч Н.І., “Старэйшы настаўнік" — Малалеткіна Г. С.; Абрамчык М. І. узнагароджаны значком "Пераможца сацыялістычнага спаборніцтва"; 21 настаўнік узнагароджаны значком “Отличник образования”. Многія настаўнікі школы ўзнагароджаны граматамі Міністэрства адукацыі, абласнога ўпраўлення адукацыі, раённага аддзела адукацыі. Партрэты Садыкавай Н. Н., Абрамчыка М. І., Шулікоўскай В. І. знаходзіліся на раённай Дошцы гонару.

За мінулыя 50 гадоў ( на момант 1999 года) школу скончылі каля 4 000 навучэнцаў, з іх 162 з залатымі медалямі, 91 - з сярэбранымі. Многія вучні школы атрымалі вышэйшую адукацыю, сталі педагогамі, медыкамі, паспяхова асвоілі іншыя прафесіі, сталі паважанымі ў грамадстве людзьмі.

Сёння школа набыла статус юрыдычнай асобы. Сярэдняя школа № 2 –  гэта ўстойлівы арганізм, цалкам канкурэнтаздольны сярод дзяржаўных устаноў адукацыі горада і раёна.

1988 год стаў годам заснавання новай ўстановы адукацыі ў Старадарожскім раёне. Менавіта тады з'явілася сярэдняя школа № 4 г. Старыя Дарогі. Першым дырэктарам была прызначаная Семчук Яніна Іванаўна [Дадатак 107].

Яніна Іванаўна аддала шмат часу і сіл для арганізацыі вучэбна-выхаваўчага працэсу. Энергічная і валявая, яна старалася, каб у новым будынку вучні адчувалі сябе не горш, чым у тых школах, адкуль прыйшлі яны-будучыя выпускнікі 1989 года. Ёй дапамагалі намеснікі дырэктара Іванова Людміла Георгіеўна, Сакаў Валерый Адамовіч, Саланец Надзея Адамаўна. Першую лінейку арганізавала і правяла настаўніца рускай мовы і літаратуры Міхайлава Галіна Вячаславаўна. Яна ж разам з настаўнікам геаграфіі Ямачкай Мікалаем Сямёнавічам сталі класнымі кіраўнікамі выпускных класаў [Дадатак 108].

Тэрыторыя школы (у цяперашні час гімназіі № 1 г. Старыя Дарогі) была яшчэ не добраўпарадкавана [Дадатак 109].

Настаўнікамі ў гэты час працавалі Ліцяева В.І., Санкевіч Е.П., Слабінская Т.В., Калядка С.Н., Кацнельсон М.І., Ермаліцкая Н.Н., Тарашкевіч Л.В., Астрэйка І.В., Міхайлава С.Н., Рой Б.Е., Мурзін А.Г. [Дадатак 110].

Захаваліся запісы з успамінаў першых настаўнікаў. Таццяна Аляксандраўна Пазняк на пытанне аб першых днях сваёй працы ў школе ўспамінае: "Уражанні вельмі яркія: будынак быў яшчэ не гатовы. Даводзілася ўсё самастойна дабудоўваць настаўнікам і навучэнцам. Працы былі самыя разнастайныя. Галоўнай ударнай сілай былі навучэнцы 10-х класаў: Сяргей Масюк, Кусонскі Аляксей, Гаўрыленка Дзмітрый. Больш ўвага надавалася не вучобе, а будаўнічым работам. Хлопцы самастойна збіралі мэблю, выконвалі іншую неабходную працу. ... Без вучняў, магчыма б, і не справіліся" [Дадатак 111].

Гэта пацвярджаецца словамі Міхайлавай Галіны Вячаславаўны і настаўніка працоўнага навучання Кадушкина Анатоля Міхайлавіча. Ён жа адзначыў, што першы гурток, арганізаваны ў школе быў "Умелыя рукі" [Дадатак 112].

"Школу пабудавалі за дзевяць месяцаў. Першая лінейка прайшла на ганку параднага ўваходу. Быў цёплы, ясны дзень і ва ўсіх быў добры настрой. У пачатку навучальнага года 10 " А "і 10" Б " працавалі на добраўпарадкаванні школы. Здымалі дзёран, перавозілі яго і выкладвалі бардзюры. Кожны тыдзень у спартзале праводзіліся агульнашкольныя лінейкі. Хвалілі дысцыплінаваных, называлі навучэнцаў, якія правініліся. Кабінет дырэктара знаходзіўся на першым паверсе і Яніна Іванаўна магла назіраць за тым, што адбываецца перад школай. Была падключана гарачая вада, працаваў душ. Дрэвы перад будынкам былі пасаджаныя сіламі вучняў", - успамінае настаўнік фізічнай культуры А. Г. Мурзін.

У гэты час закладваліся пачатковыя веды ў малодшых школьнікаў, надавалася вялікая ўвага фізічнаму выхаванню вучняў [Дадатак 113].

1993 год – год выхаду сярэдняй школы № 4 на міжнародную спартыўную арэну. Адбыліся таварыскія сустрэчы школьнікаў СШ № 4 з іх аднагодкамі з Арменіі і Рэспублікі Карапалкакстан у рамках рэспубліканскай тэлегульні "Вас выклікае Спартландыя". Каманда "Спадарожнік" (Старыя Дарогі) адразу павяла ў ліку. Але, як гэта часта бывае ў падобных спаборніцтвах, перамагла ДРУЖБА [Дадатак 114].

Стандартная школьная форма ў той час была адменена. Вучні хадзілі на заняткі , апрануўшыся ў тое, у чым было камфортна і зручна [Дадатак 115].

У 1994 годзе жыццё школы знаходзілася пад пільнай увагай раённай прэсы. У лютым у СШ № 4 прайшоў пашыраны педсавет на тэму "Шляхі і метады выхавання асобы ў сучасным грамадстве". Бацькі змаглі наведаць 16 адкрытых урокаў, а таксама паглядзець працу гурткоў і секцый. Цікавыя і пазнавальныя ўрокі паказалі настаўніка Алена Пятроўна Турбан, Галіна Сцяпанаўна Луцкая. Асаблівую цікавасць выклікалі заняткі юных спартсменаў клуба "Атлант" (кіраўнік Уладзімір Сяргеевіч Дз,ячэнка). Усяго ў школе налічвалася 32 гуртка. Госці наведалі пастаноўку школьнага тэатра “Брама неўміручасці” К. Крапівы (кіраўнік Ігар Дзержановіч). Палюбаваліся выступленнямі танцавальных груп (кіраўнікі Ж. Лапуцька, С. Сасноўская, В. Капцэвіч, М. Гонава, А. Марынічаў). Сваю працу прэзентавалі кіраўнікі гуртка "Спадчына" Я. П. Турбан і Я. П. Санкевіч.

Захапленне выклікала ў мясцовых журналістаў тыдзень рускай мовы і літаратуры. Яе правядзенне прадугледжвала конкурс насценных газет, Брэйн-рынг, кніжную выставу, розныя гульні і віктарыны. Вынікам праграмы стаў вечар, прысвечаны памяці М. Цвятаевай. Сярод пераможцаў конкурсаў і дзеючы журналіст выдання "Навіны Старадарожчыны" - Алёна Суркова.

Ну, і, вядома ж, аб паступленні. З 45 выпускнікоў у ВНУ паступіла 30 чалавек. Адна трэць навучэнцаў-вучні педкласа-сталі студэнтамі Мінскага педагагічнага ўніверсітэта [Дадатак 116].

 1995-1997 гады былі адзначаны паспяховымі выступленнямі на раёных фестывалях, гульнях КВЗ, танцавальным конкурсе, спартыўных спаборніцтвах. У гэты час створаны клуб "Скалярыя". Сёння ён больш вядомы пад назвай "Акварыумістаў". Ля вытокаў стварэння стаяў былы настаўнік фізічнай культуры Андрэй Георгіевіч Дубовік. "Я звярнуўся да дырэктара з просьбай выдзеліць памяшканне ў падвале: рыбак разводзіць будзем. А яна ў адказ: навошта ў склепе. Стаў свае акварыумы на ўваходзе каб усе любаваліся.... Выдаткавалі па тым часе немалую суму. Акварыўмную гаспадарку набылі ў Мінску. Ўмяшчальнасць – 2 тоны вады, 30 разнастайных акварыўмных раслін...» [Дадатак 117].

У 1998 годзе школа адзначыла свой дзесяцігадовы юбілей. "У школе падабраўся добры педагагічны калектыў. Тут працавалі як маладыя, так і педагогі са стажам, якія з'яўляюцца цудоўнымі спецыялістамі і перадаюць свой багаты вопыт маладому пакаленню (з інтэрв'ю Я. І.Сямчук). У юбілейны год школа налічвала 865 навучэнцаў. З іх – 90 выпускнікоў, 23 медалісты. І адзін прэтэндэнт – выхаванец дзіцячага дома – застацца на другі год. З 75 прызавых месцаў на раённых прадметных алімпіядах 35 заваявалі навучэнцы школы. У тым ліку – 10 першых. 2 вучня ўвайшлі ў дзесятку лепшых на абласным этапе. 2-е месца занялі нашы спартсмены і на раённай спартыўнай Алімпіядзе. У школе дзейнічаюць гурткі «Спадчына», «Акварыуміст» «Папяровая пластыка», «Юны мастак», «Лялечны», «Танец», спартыўныя секцыі па АФП, футболе, валейболе, баскетболе, аэробіцы. Бібліятэчны фонд налічвае 41 946 асобнікаў.

Да гэтага часу 178 вучняў вучыліся ці ўжо скончылі ВНУ, 152-сярэднія спецыяльныя навучальныя ўстановы. Але, заўсёды з цеплынёй і любоўю ўспамінаюць выпускнікі свой другі дом-родную школу.

Яніна Іванаўна ўспамінала і аб праблемах установы: "Шмат пытанняў выклікае праца з вучнямі з дзіцячага дома, пытанні, звязаныя з правапарушэннямі навучэнцаў. Недастаткова вырашана праблема і па арганізацыі гарачага харчавання. І, безумоўна, слабая матэрыяльная база. ... Але і тут сваімі намаганнямі знаходзім выхад з існуючых умоў".

У гэты навучальны год пачынае ажыццяўляцца паступовы пераход агульнаадукацыйнай школы на 12 гадовы тэрмін навучання. Сярэдняя школа № 4 годна вынесла і гэта выпрабаванне.

У 2001 годзе дырэктарам школы становіцца Святлана Мар'янаўна Валчэцкая. Пасля заканчэння ў 1986 годзе Мінскага дзяржаўнага педагагічнага інстытута замежных моў Святлана Мар'янаўна па размеркаванні працуе ў СШ № 7 г.Калінкавічы. Затым метадыстам у Старадарожскім Доме піянераў. З 1988 па 1991 гг. – намеснік дырэктара па вучэбна-выхаваўчай працы ў СШ в. Дражна. Затым Ваўчэцкую С. М. пераводзяць у СШ №4, дзе яна працуе настаўнікам нямецкай мовы. У 2001 годзе яна прызначаная дырэктарам школы. З 2004-кіруе ДУА " Гімназія №1 г. Старыя Дарогі" [Дадатак 118].

У 2002-2003 гадах вялікая ўвага надаецца экалагічнаму выхаванню. Вучні даследуюць экалагічнае становішча ў горадзе, водную стыхію раёна,  выступаюць на НПК, працуе экалагічны патруль, праводзяцца акцыі “Чысты двор – чысты горад”.  Аб,ём школьных акварыўмаў дасягае 3000 літраў.

У 2002 годзе С. М. Валчэцкая была ўзнагароджана Дыпломам райвыканкама за чарговую перамогу ў спаборніцтвах сярод калектываў школ раёна. Прыкладна ў гэты год ў СШ № 4 навучалася па 642 вучні. Па прэзідэнцкай праграме школа атрымала камп'ютарны клас коштам 17 мільёнаў рублёў (8 тыс. долараў). На падрыхтоўку да новага навучальнага года было затрачана каля 6 мільёнаў рублёў. Устаноўлена 25 дзвярных блокаў, выраблены касметычны рамонт фасада і кабінетаў.

Да 2004 г. школу скончыла 1265 хлопчыкаў і дзяўчынак. 257 з іх атрымалі залатыя і сярэбраныя медалі [Дадатак 119].

Год 2004 – знамянальны. Новы час – новыя павевы. Мінскі абласны выканаўчы камітэт ставіць задачу: у кожным раёне неабходна стварыць навучальную ўстанову новага тыпу. Зыходзячы з умоў, якія склаліся на Старадарожчыне аддзел адукацыі райвыканкама ў жніўні гэтага года прымае рашэнне аб рэарганізацыі СШ № 4 у гімназію [6, с.800]. Выбар быў абумоўлены наступнымі фактарамі: зроблены аналіз працы ўстановы, праведзены маніторынг якасці ведаў. Па працэнтных ахопе дыферэнцыяцыі (вывучэння прадметаў на профільным і паглыбленым узроўні) школа знаходзілася на першым месцы (100% у пачатковай школе, 86 % - у сярэднім і старэйшым звяне). Вывучэнне замежнай мовы 15 гадоў вялося на паглыбленым узроўні. Выкладанне пачыналася з першага класа, а шасцікласнікі маглі выбіраць яшчэ адну замежную мову.

2004 год знамянальны яшчэ і тым, што наш калектыў быў прызнаны пераможцам у спаборніцтвах сярод школ раёна.

У 2005 годзе на 5-10 Гімназію скончыла 87,1% навучэнцаў. Залаты медаль ўрачыста ўручылі чатыром навучэнцам, сярэбраны – атрымалі 12 [Дадатак 120].

Гэты і некалькі наступных гадоў прайшлі пад знакам поспехаў. Самая вялікая скарбонка першых месцаў (12) па выніках навукова -практычных канферэнцый – у вучняў гімназіі. 4 бронзавыя ўзназароды на абласной алімпіядзе і навукова-практычнай канферэнцыі. Ганаровай граматай Цэнтральнага Савета грамадскіх аб'яднанняў БРПА ўзнагароджана Таццяна Жукавец. Ганаровая грамата РАА была ўручаная педагогу-арганізатару гімназіі Святлане Страх. Каманда настаўнікаў гімназіі праявіла сваё спартыўнае майстэрства ў спаборніцтвах сярод калектываў гарадскіх школ. А яшчэ Дыплом III ступені на абласной алімпіядзе па матэматыцы,  Дыплом II ступені на рэспубліканскай алімпіядзе па матэматыцы (Караленя Аляксандр), I месца на абласным конкурсе тэхнічнай творчасці (г. Салігорск), прысвечаным 60-годдзю Перамогі, I і II месца ў 3-ім Рэспубліканскім маладзёжным конкурсе, прысвечаным 60-годдзю Перамогі I месца на абласным конкурсе “Выратавальнікі вачыма дзяцей”, I, II, і III месца ў Рэспубліканскім конкурсе выяўленчага мастацтва, III месца ў аглядзе-конкурсе "Зямля прыгажосьцю поўніцца" на лепшую ўстанову адукацыі Мінскай вобласці з экалагічным ухілам у рамках другога Рэспубліканскага экалагічнага форуму.

Настаўнік матэматыкі Цераш Е. В. узнагароджана III прэміяй спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па сацыяльнай падтрымцы адораных навучэнцаў і студэнтаў за асабісты ўклад у развіццё здольнасцяў таленавітай моладзі. Караленя Аляксандр заваяваў Дыплом I ступені на абласной алімпіядзе і Дыплом III ступені на рэспубліканскай алімпіядзе па матэматыцы. Ён узнагароджаны прэміяй спецыяльнага фонду Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь па сацыяльнай падтрымцы адораных навучэнцаў і студэнтаў [Дадатак 121].

У 2007 годзе калектыў гімназіі займае 2 месца ў III абласным аглядзе-конкурсе на лепшую ўстанову адукацыі з экалагічным ухілам, атрымлівае Ганаровую грамату абласнога камітэта прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя. Рэбко Дзмітрый займае пачэснае трэццяе месца і атрымлівае дыплом III ступені на абласной алімпіядзе па фізіцы (настаўнік Стром Г. А.).

У 2008 юбілейным годзе гімназія з гонарам вытрымлівае ўсе выпрабаванні і атрымлівае акрэдытацыю.

Гістарычныя звесткі: «… принимая во внимание аналитические материалы по итогам самоконтроля, положительную  оценку учреждения образования по основным направлениям деятельности ,результаты контрольных работ, высокий потенциал педагогического коллектива, наличие условий для обучения, воспитания,  развития учащихся …  комиссия рекомендует: признать деятельность Государственного учреждения образования «Гимназия №1 г. Старые Дороги» соответствующей требованиям законов Республики Беларусь «Об образовании», «Об общем  среднем образовании», Положению об общеобразовательном учреждении, Уставу данного учреждения, иным нормативным правовым актам в    сфере образования, а содержание, уровень и качество подготовки выпускников требованиям государственных образовательных стандартов. Департаменту контроля качества образования Министерства образования Республики Беларусь аккредитовать Государственного учреждения образования «Гимназия № 1 г. Старые Дороги» на соответствие типу гимназия». –  Председатель комиссии по государственной аккредитации главный инспектор контроля качества Министерства образования Республики Беларусь К.Я. Булаш.

У гэты год зноў шмат дасягненняў: III Міжнародны фестываль дзіцячага і маладзёжнага відэа "Крыштальны бусел" (сертыфікат удзельніка), Рэспубліканскі конкурс школьных праектаў па энергаэфектыўнасці "Энергія і асяроддзе пражывання” (дыплом 3 ступені), усебеларуская турысцка-краязнаўчая экспедыцыя навучэнцаў "Наш край" (1 месца на абласным этапе), абласны тур Рэспубліканскага фестывалю "Крок наперад” (дыплом 1 ступені), абласны конкурс сямейных фотаздымкаў «Здаровы быт - здаровая сям'я» (дыплом 3 ступені), абласны конкурс даследчых работ навучэнцаў "Успомнім іх пайменна” у намінацыі «Байцы ратавалі Радзіму, а медыкі ратавалі іх» (дыплом 1 ступені), пахвальны водгук на даследчую працу "Роля і месца Старадарожскага краю ў падзеях 1794 і 1863-64 гадоў" на навукова-практычнай канферэнцыі.

У 2009 годзе ў гімназіі наступныя паказчыкі: 516 навучэнцаў, 56 настаўнікаў (сярэдні ўзрост-39). У папярэдні год на 5-10 скончыла 96,5% навучэнцаў і працэнт якасці ведаў склаў 91,95%.

Дасягненні працягваюцца: 8 рэспубліканскі конкурс экалагічных навукова - даследчых і практычных праектаў «Зямля-наш дом» (дыплом 2 ступені), абласная інтэрнэт-канферэнцыя "Вучнёўскае самакіраванне: праблемы і перспектывы" ("Сучасныя тэхналогіі працы з органамі вучнёўскага самакіравання як школа грамадзянскай актыўнасці і адказнасці») 2 работы размешчаны на сайце Нацыянальнага інстытута адукацыі.

Абласны тур рэспубліканскага конкурсу, прымеркаванага 20-годдзю рэспубліканскага грамадскага аб'яднання "Беларуская асацыяцыя клубаў ЮНЕСКА" (дыплом 3 ступені), абласны агляд-конкурс па добраўпарадкаванні і азеляненні тэрыторый сярод устаноў адукацыі (у розных намінацыях-дыпломы 2 і 3 ступені).

За 22 гады працы 282 навучэнцаў узнагароджаны залатымі і сярэбранымі медалямі. 259 паступілі ў ВНУ. 22% атрымалі другую вышэйшую адукацыю. Больш за 50 выпускнікоў працуе ва ўстановах адукацыі раёна. 13 выпускнікоў у раённым аддзеле ўнутраных спраў [Дадатак 122].

У 2010-2011 гадах вучні разам з настаўнікамі дасягнулі наступных вынікаў: дыплом 3 ступені ў 3 этапе рэспубліканскай алімпіяды па фізіцы; падзяка Мінскага абласнога камітэта прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя; дыплом 1 ступені ў абласным турніры юных фізікаў; дыплом 3 ступені на XVIII рэспубліканскім турніры юных фізікаў; дыплом 3 ступені ў абласным турніры юных хімікаў; два дыплома 1 і два дыплома 2 ступені ў абласным аглядзе–конкурсе “Суквецце талентаў”; 3 месца на абласным этапе «Фізбой», 3 - на рэспубліканскім; дыплом 3 ступені ў 3 этапе рэспубліканскай алімпіяды па фізіцы; дыплом 2 ступені ў 3 этапе рэспубліканскай алімпіяды па біялогіі: дыплом 2 ступені ў рэспубліканскай алімпіядзе па біялогіі. Акрамя таго, 20 навучэнцаў з Беларусі навучаюцца дыстанцыйна ў эканамічнай Інтэрнэт-школе пры Расійскай акадэміі навук, з іх 12-навучэнцы гімназіі пад кіраўніцтвам Т. В. Красновай [Дадатак 123].

У інтэрнэт-праектах пастаянна ўдзельнічаюць дзеці пад кіраўніцтвам Н. М. Белазаровіч. Гімназісты падтрымліваюць штогадовыя Міжнародныя акцыі [Дадатак 124]. Актыўны ўдзел прымаюць гімназісты ў грамадскім жыцці школы. Піянерская арганізацыя налічвае 197 навучэнцаў, акцябрат – 79, членаў БРСМ – 41 старшакласнік.

На працягу многіх гадоў гімназія падтрымлівае сувязі і супрацоўніцтва з вядучымі ВНУ Рэспублікі Беларусь: Беларускі дзяржаўны тэхналагічны універсітэт, Беларускі нацыянальны тэхнічны універсітэт, Мінскі дзяржаўны лінгвістычны універсітэт, Беларускі дзяржаўны эканамічны універсітэт, Беларускі дзяржаўны медыцынскі універсітэт. Сёння калектыў педагогаў гімназіі – гэта працавітыя, чулыя, адданыя сваёй справе і вучням людзі, якім не абыякава будучыня краіны  [Дадатак 125].

Педагагічныя дынастыі Старадарожскага раёна

1. Абрамчык Міхаіл Іванавіч, настаўнік рускай мовы і літаратуры. Працаваў настаўнікам у Крываносаўскай сярэдняй школе, арганізатарам пазакласнай і пазашкольнай выхаваўчай работы ў Шчыткавіцкай сярэдняй школе, дырэктарам у Новафаліцкай базавай школе, дырэктарам у Залужскай сярэдняй школе, намеснікам загадчыка РАНА, настаўнікам у Дражнаўскай базавай школе, у сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі.

Абрамчык Вера Іванаўна, настаўніца матэматыкі. Працавала настаўніцай уКрываносаўскай сярэдняй школе, Шчыткавіцкай сярэдняй школе, Новафаліцкай базавай школе, Залужскай сярэдняй школе, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

Абрамчык Іна Яраславаўна,выкладчык музыкі. Працуе дырэктарам, выкладчыкам ў Дзіцячай школе мастацтваў г. Старыя Дарогі.

Абрамчык Кірыл Барысавіч, настаўнік гісторыі. Працаваў у ДУА“ВВК Пасецкі дзіцячы сад-сярэдняя школа”

2. Гінц Рыгор Сцяпанавіч, настаўнік працоўнага навучання і нямецкай мовы. Працаваў у Церабуцкай сярэдняй школе Старадарожскага раёна.

Гінц Таццяна Адамаўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры. Працавала у Сінягоўскай базавай школе, Пасецкай сярэдняй школе, завочнай школе, сярэдняй школе № 2 г.Старыя Дарогі.

Няронская (Гінц) Ірына Леанідаўна, настаўніца англійскай мовы. Працавала ў сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію № 1), сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі.

Ключэня (Гінц) Алена Леанідаўна, выхавацель дашкольнай установы адукацыі. Працавала ў Пасецкім дзіцячым садзе (выхавацель, загадчык), дашкольным цэнтры развіцця дзіцяці.

Арлова (Ключэня) Анастасія Міхайлаўна, выхавацельдашкольнай установы адукацыі. Працавала ў дашкольным цэнтры развіцця дзіцяці г. Старыя Дарогі, дашкольнай установе адукацыі г. Мінска.

3. Шмарлоўскі Міхаіл Ціханавіч, настаўнік гісторіі. Працаваў настаўнікам ў Шчыткавіцкай сярэдняй школе, дырэктарам у Дараганаўскай сярэдняй школе, начальнікам Аддзела адукацыі Старадарожскага райвыканкама, дырэктарам сярэдняй школы № 1 г. Старыя Дарогі.

Шмарлоўская Надзея Яфімаўна, настаўніца матэматыкі. Працавала ў Шчыткавіцкай сярэдняй школе, Дараганаўскай сярэдняй школе, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

Шмарлоўскі Сяргей Міхайлавіч, настаўнік гісторыі. Працаваў настаўнікам у Падарэсскай сярэдняй школе, сярэдняй школе № 3 г. Старыя Дарогі, дырэктарам вячэрняй школы Старадарожскага раёна, настаўнікам у Прусскай сярэдняй школе, Крываносаўскай сярэдняй школе.

4.     Сакаў Валерый Адамавіч, настаўнік фізікі. Працаваў настаўнікам і выхавацелем у інтэрнаце сярэдняй школы № 1, намеснікам дырэктара ў сярэдняй школе № 2, інспектарам РАНА, настаўнікам і намеснікам дырэктара ў сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію №1), дырэктарам у сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі, настаўнікам у Гімназіі № 1 г. Старыя Дарогі.

Сакава Зінаіда Адамаўна, настаўніца хіміі і біялогіі. Працавала настаўніцай у Ашмянах,настаўніцай хіміі і біялогіі, пачатковых класаў у Пасецкай сярэдняй школе.

Сакава Галіна Барысаўна, настаўніца матэматыкі. Працавала настаўніцай ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 4,сярэдняй школе № 1, сярэдняй школе № 3 г. Старыя Дарогі.

Сакава Галіна Васільеўна, настаўніца працоўнага навучання, рускай мовы і літаратуры. Працавала настаўніцай у Сінягоўскай базавай школы, настаўніцай, намеснікам дырэктара па вучэбнай рабоце ў сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі, настаўніцай у Залужскай сярэдняй школы.

Сакаў Мікіта Вітальевіч, настаўнік матэматыкі і фізікі. Працуе у Пасецкім дзіцячым садзе-сярэдняй школе.

5. Парахневіч Ганна Дзмітрыеўна, настаўніца геаграфіі. Працавала настаўніцай ў Саланской васьмігадовай школе, Вярхуцінскай васьмігадовай школе, сярэдняй школе № 12 г. Гомеля, Горкаўскай сярэдняй школе, выхавацелем у дзіцячым садзе № 1, настаўніцай ў сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі.

Парахневіч Марына Іванаўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры. Працавала ў Пасецкай сярэдняй школе, Паставічскай сярэдняй школе, у сацыяльным центры абслугоўвання насельніцтва.

6. Турбан Алена Пятроўна, настаўніца беларускай мовы і літаратуры. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію № 1).

Турбан Аляксандр Мікалаевіч, настаўнік фізікі і матэматыкі. Працаваў настаўнікам у Боркаўскай базавай школе, намеснікам дырэктара ў Паставіцкай сярэдняй школе, інспектарам РАНА, дырэктарам вучэбна-вытворчага камбіната (ВВК).

Несцяронак (Турбан) Ірына Аляксандраўна, настаўніца пачатковых класаў. Працуе ў Ждановіцкай сярэдняй школе.

7. Нікуціна Ніна Міхайлаўна, настаўніца рускай мовы і літаратуры. Працавала ў сярэдняй школе № 2г. Старыя Дарогі.

Нікуціна Ірына Віктараўна, настаўніца нямецкай мовы. Працавала сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі.

8. Марцуль Яўген Данілавіч, настаўнік пачатковых класаў. Працаваў настаўнікам, а потым дырэктарам устаноў адукацыі Навагрудскага раёна.

Марцуль Таццяна Міхайлаўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ва ўстановах адукацыі Навагрудскага раёна.

Лысая (Марцуль) Іна Яўгеньеўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію № 1), сярэдняй школе № 3 г. Старыя Дарогі.

Недаліўка (Лысая) Вольга Сяргееўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ў сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі, Гімназіі №31 г. Мінска, дзіцячым садзе № 2 г. Старыя Дарогі.

Кукарэка (Лысая) Наталля Сяргееўна, педагог-дэфектолаг. Працуе ў спецыялізаваным дзіцячым садзе г. Мінска.

9. Малец (Шчэрба) Алена Мікітаўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ў Новафаліцкай школе.

Шчэрба Уладзімір Сямёнавіч, настаўнік матэматыкі. Працаваў настаўнікам, дырэктарам Новафаліцкай школы, загадчыкам аддзела Райкома партыі, загадчыкам аддзела адукацыі, дырэктарам Старадарожскага дзіцячага дома, настаўнікам і намеснікам дырэктара ў Залужскай школе.

Шчэрба Мікалай Сямёнавіч, настаўнік матэматыкі. Працаваў у Боркаўскай васьмігадовай школе.

Шчэрба Аляксандр Сямёнавіч, настаўнік матэматыкі. Працаваў настаўнікам і намеснікам дырэктара Залужскай школы.

Шчэрба Тамара Васільеўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ў сярэдняй школе № 3 г. Старыя Дарогі.

Шчэрба Зоя Якаўлеўна, настаўніца матэматыкі. Працавала ў Фаліцкай васьмігадовай школе, настаўніцай і намеснікам дырэктара сярэдняй школы № 1.

Саўчук (Шчэрба) Святлана Уладзіміраўна, настаўніца англійскай мовы, перакладчык.

10.                       Зелянкоў Сцяпан Іванавіч, настаўнік фізікі і матэматыкі. Працаваў настаўнікам і намеснікам дырэктара ўстаноў адукацыі Добрушскага раёна Гомельскай вобласці.

Зелянкова Ніна Сцяпанаўна, настаўніца хіміі і біялогіі. Працавала ва ўстановах адукацыі Веткаўскага раёна Гомельскай вобласці, Рухаўскай васьмігадовай школе, Горкаўскай школе, выхавацелем у Старадарожскім дзіцячым доме, настаўніцай і выхавацелем ГПД ў Паставіцкай школе.

Зелянкоў Уладзімір Сцяпанавіч, настаўнік хіміі і біялогіі. Працаваў настаўнікам і дырэктарам у Рухаўскай васьмігадовай школе, дырэктарам Горкаўскай школы, настаўнікам сярэдняй школы № 2 г. Старыя Дарогі.

11.                        Міхадзюк Соф,я Мікітаўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала в. Краі Дараганаўскага сельскага савета, Навадарожскай васьмігадовай школе, Старадарожскай школе (в. Старыя Дарогі), ў сярэдняй школе № 2 г. Старыя Дарогі.

Бераснева (Міхадзюк) Святлана Віктараўна, настаўніца пачатковых класаў. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 1. г. Старыя Дарогі.

Бераснева Таццяна Андрэеўна, настаўніца нямецкай мовы (перакладчык-выкладчык). Працавала ва ўстанове адукацыі Салігорскага раёна.

12.                        Жукавец Іван Кандратавіч, настаўнік беларускай мовы і літаратуры. Працаваў настаўнікам у Сінягоўскай базавай школе, дырэктарам у Пасецкай школе.

Жукавец Тамара Вікенцьеўна, настаўніца рускай мовы і літаратуры. Працавала ў Сінягоўскай базавай школе, у Пасецкай сярэдняй школе.

Жукавец Аляксандр Іванавіч, настаўнік фізікі і інфарматыкі. Працаваў у сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

Жукавец Галіна Аляксандраўна, настаўніца біялогіі. Працавалв у Пасецкай сярэдняй школе, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

Балвановіч (Жукавец) Вольга Аляксандраўна, лагапед. Працуе ў дашкольнай ўстанове г. Мінска.

Праслава (Жукавец) Ала Аляксандраўна, настаўніца музыкі і спеваў. Працавала ва ўстановах дашкольнай адукацыі.

13.                       Чаплінскі Мікалай Васільевіч, настаўнік гісторыі. Працаваў у в. Мікалаева, Шумілінскага раёна Віцебскай вобласці.

Чаплінская Аляксандра Васільеўна, настаўніца русакй мовы і літаратуры. Працавала ў в. Кардон Шумілінскага раёна Віцебскай вобласці.

Слабінская Таісія Вітальеўна, настаўніца гісторыі. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію №1), Крываносаўскай школе.

Сілюк (Слабінская) Галіна Валер,еўна, настаўніца пачатковых класаў, выхавацель ГПД. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 4 (пераіменавана ў Гімназію №1)

14.                        Кумагер Вольга Федараўна, настаўніца матэматыкі. Працавала ў Пасецкай сярэдняй школе, сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

Ціханоўская (Кумагер) Алена Леанідаўна, настаўніца матэматыкі. Працавала ў сярэдняй школе № 2, сярэдняй школе № 1 г. Старыя Дарогі.

15.                        Сасноўскі Віктар Сяргеевіч, настаўнік матэматыкі. Працаваў намеснікам дырэктара, дырэктарам Прускай васьмігадовай школы, Прускай сярэдняй школы (пераіменавана ў ДУА “ВПК Прускі дзіцячы сад-сярэдняя школа”), дырэктарам ДУА "Усцярхоўскі вучэбна – педагагічны комплекс дзіцячы сад-сярэдняя школа» Глускага раёна Магілёўскай вобласці.

Сасноўская Тацяна Генадзьеўна, настаўніца матэматыкі. Працавала настауніцай, выхавацелем ГПД ў Прускай васьмігадовай, настаўніцай, намеснікам дырэктара ў Прускай сярэдняй школе (пераіменаваны ў ДУА “ВПК Прускі дзіцячы сад-сярэдняя школа”).

Сасноўскі Дзяніс Віктаравіч, настаўнік фізічнай культуры і здароўя. Працуе ў сярэдняй школе № 11 г. Слуцка

У Старадарожскім раёне створаны музей "Гісторыя адукацыі Старадарожскага раёна". Ён быў адкрыты пры ДУА "Горкаўская сярэдняя школа Старадарожскага раёна" 11 чэрвеня 2014 г. У асноўным фондзе музея зарэгістравана 240 экспанатаў, ён размешчаны на трэцім паверсе ў памяшканні плошчай 18 м2. На гэтым паверсе дзейнічае народны музей "Этнаграфія, Гісторыя вёскі Горкі". Музей працуе штодня з 9.00 да 16.00, выхадны-нядзеля[Дадатак 126].

Асноўнай дзейнасцю музея з'яўляецца збор, вывучэнне, захоўванне, экспанаванне прадметаў якія адлюстроўваюць гісторыю развіцця адукацыі Старадарожскага раёна.

Экспазіцыя музея пабудавана ў храналагічным парадку і прадстаўлена шасцю тэматычнымі часткамі:

1.  "Заслужаныя настаўнікі БССР" Старадарожскага раёна;

2.  "Выдатнік народнай асветы»;

3.  Удзел педагогаў Старадарожскага раёна ў Вялікай Айчыннай вайне;

4.  Знакамітыя выпускнікі школ раёна;

5. Навукова-даследчая, творчая дзейнасць педагогаў і вучняў школ раёна.

Агульную музейную экспазіцыю адкрывае стэнд-карта "Сістэма ўстаноў адукацыі Старадарожскага раёна" на якой прадстаўлены найстарэйшыя школы горада і раёна, адкрытыя ў другой палове XIX стагоддзя і дзеючыя ў цяперашні час [Дадатак 127].

Развіццё эканомікі, гандлёвых сувязяў і прагрэсу ў сярэдзіне XIX стагоддзя запатрабавала пашырэння пісьменнасці сярод сялян, якія складалі большасць насельніцтва таго часу таму ў сельскай мясцовасці Беларусі, у тым ліку і на Старадарожчыне ствараліся народныя вучылішчы, якія ўяўлялі сабой тыпавую свецкую пачатковую школу ў сістэме народнай адукацыі.

Асноўнымі прадметамі былі: Закон Божы, арыфметыка, пісьмо, чытанне, царкоўны спеў.

Як сведчаць дакументы на тэрыторыі сучаснага Старадарожскага раёна першае народнае вучылішча заснавана ў 1863 годзе. Да гэтага часу многія нашы землякі атрымлівалі веды за межамі раёна, напрыклад у Слуцкай гімназіі, у Глускай уніяцкай школе, у праваслаўнай школе пры Трайчанскім манастыры.

У музеі прадстаўлены летапісы школ раёна, у якіх можна ўбачыць фотаздымкі старых будынкаў школ, фатаграфіі настаўнікаў і навучэнцаў, дакументы аб адукацыі (пасведчання, атэстаты), успаміны настаўнікаў і вучняў школ. Тут не толькі фотаздымкі, але і захаваліся да нашых дзён навучальныя прадметы: кнігі і пісьмовыя прыналежнасці [Дадатак 128].

На стэндзе "Начальнікі аддзела адукацыі Старадарожскага раёна" прадстаўлены фотапартрэтны шэраг "Кіраўнікі народнай адукацыі Старадарожчыны". Сярод іх Галубіцкі Арон Элевіч, Скурыхін Георгій Сямёнавіч, Шмарлоўскі Міхаіл Ціхановіч, Новіч Аляксандр Сцяпанавіч, Уласік Франц Аляксандравіч, Шчэрба Уладзімір Сямёнавіч, Ліцяеў Уладзімір Мікалаевіч, Захаркевіч Артур Сцяпанавіч, Галуза Ала Пятроўна, Патоцкая Ніна Уладзіміраўна. Азнаёміцца з жыццём і творчасцю кожнага з іх можна ў буклетах.  Таксама маецца матэрыял аб прафсаюзных лідэрах раёна: Корзун Іосіфу Дзмітрыевічу, Аляксандравай Валянціне Іванаўне [Дадатак 129].

На стэндзе “Заслужаныя настаўнікі БССР” можна ўбачыць прозвішчы настаўнікаў, якія атрымалі гэта ганаровае званне. У гэтым раздзеле прадстаўлены таксама дакументы: даведкі, пасведчанні, сведчанні, якія распавядаюць аб гэтых настаўніках [Дадатак 130].

Стэнд "Выдатнік народнай асветы" адлюстроўвае імёны настаўнікаў, якія атрымалі званне "Выдатнік адукацыі". Да стэнда прыкладаюцца матэрыялы, якія распавядаюць аб дзейнасці гэтых настаўнікаў [Дадатак 131].

Асаблівая ўвага надаецца раздзелу "Адукацыя ў гады суровых выпрабаванняў 1941-1945 гадоў", дзе распавядаецца аб удзеле педагогаў Старадарожскага раёна ў Вялікай Айчыннай вайне. Партрэтны шэраг настаўнікаў-франтавікоў і вучняў-воінаў пастаянна папаўняецца, па меры таго, як становяцца вядомыя новыя імёны. Навучэнцы школ вядуць актыўную працу ў гэтым кірунку. Матэрыялы сабраны і аформлены ў спецыяльныя папкі [Дадатак 132].

У раздзеле “Знакамітыя выпускнікі школ раёна” прадстаўлены матэрыял пра знакамітых выпускнікоў усіх школ раёна [Дадатак 133]. Ёсць аўтарскія кнігі выпускнікоў школ раёна. Таксама маюцца і кнігі – успаміны аб школьных гадах. Ёсць кніга самых ранніх успамінаў выпускніка Горкаўскага народнага вучылішча Мельніка Данііла "Ператварэння вёскі", падораная школе 25.02.1987 года.

У выніку пошукавай працы раздзелы пастаянна папаўняюцца новымі імёнамі. Адукацыя Старадарожчыны жыве і развіваецца. Пра гэта сведчыць раздзел “Навукова-даследчая, творчая дзейнасць педагогаў і навучэнцаў школ раёна”, у якім прадстаўлена творчая дзейнасць педагогаў і навучэнцаў, і асноўныя напрамкі развіцця адукацыі раёна ў цяперашні час [Дадатак 134].

Матэрыялы “Адукацыя ў пасляваенны перыяд” (1945 – 1990 гг.) ахоплівае самы значны адрэзак часу. Тут размешчаны групавыя фота выпускнікоў у 50-60 гады мінулага часу, фатаграфіі з жыцця школ. Сабрана калекцыя кніг "Педагагічная спадчына", вучэбная і метадычная літаратура, калекцыя падручнікаў 50-80-ых гадоў мінулага стагоддзя [Дадатак 135].

У экспазіцыі прадстаўлена школьная форма для хлопчыкаў і дзяўчынак, прынятая ў 60 – 80-я гады мінулага стагоддзя, школьны ранец, сшыткі, дзённікі навучэнцаў: Мінько Леаніда, Карага Ірыны, фатаграфіі, якія дэманструюць стыль адзення настаўнікаў ХХ-га стагоддзя. Таксама прадстаўлены сімвалы і атрыбуты дзіцячых грамадскіх арганізацый мінулага стагоддзя: акцябрацкія зорачкі, піянерскі гальштук, горн, барабан. У музеі сабраны тэхнічныя сродкі навучання мінулага стагоддзя: прайгравальнікі, кадаскопы, фільмаскопы, набор пласцінак. Далей прадстаўлены прадметы тэхнічнага абсталявання школы мінулага стагоддзя: друкаваная машынка "Чайка", падліковая машынка і нязменныя атрыбуты жыцця настаўнікаў і навучэнцаў таго часу: газавая лямпа, гадзіны-ходзікі, ручкі, алоўкі [Дадатак 136].

Музеі захоўваюць і перадаюць культурную спадчыну чалавецтва, а настаўнікі дапамагаюць  спазнаць і авалодаць ім. Таму музей "Гісторыя адукацыі Старадарожскага раёна" захоўвае памяць не толькі пра мінулае школ Старадарожчыны, але і памяць пра людзей творчых, рознабаковых, цікавых, здольных і гатовых да суперажывання і ўзаемападтрымкі.

Веданне летапісу роднай школы – гэта задача кожнага свядомага чалавека. Дзякуючы гэтаму чалавек становіцца асобай, здольнай думаць, ацэньваць, тварыць. Як некалькі стагоддзяў назад летапісчык пісаў старонкі гісторыі, так і мы сёння павінны ведаць і берагчы гісторыю нашай малой радзімы, гісторыю родных школы, якія выхавалі і далі пуцёўкі ў жыццё многім пакаленням вучняў.

Літаратура:

1. Гісторыя Беларусі, другая палова 1940-х – пачатак ХХІ стагоддзя, 11 клас, хрэстаматыя/ склад. В.М. Фамін, С.В. Паноў, Г.Ф. Ходзін. Мн.: Нар.асвета, 2009 г.-180 с.

2. Гісторыя Беларусі, ХІХ – п. ХХІ ст., вуч. дапаможнік, 11 кл./  пад рэд. В.Я. Новіка.  Мн.: Нар.асвета, 2002 г.-239 с.

3. Гісторыя Беларусі, к. ХVІІІ ст. – 1999 г., вуч. дапаможнік для 11 кл./ пад рэд. В.Я. Новіка.  Мн.: Нар.асвета, 2002 г.-206 с.

4. Навіны Старадарожчыны, № 133 ад 15 снежня 1998 г.

5. Памяць: Гіст. – дакум. хроніка Старадарожскага раёна. – Мн.: Выш. шк., 1998 г.- 366 с.

6. Памяць. Старадарожскі раён : гіст.-дакум. хроніка / уклад. А. А. Марціновіч. – Мінск: Маст. літ., 2012. – 1070 с.: іл.

7. Успаміны В.Р. Непачаловіча/ Асіповічы, 1989 г. - 65 с.

8. Хрэстаматыя па гісторыі БССР/ пад рэд. Н.С. Краўчанка, Мн.: Нар. асвета, 1976 г. - 160 с.

9. Школьны архіў Паставіцкай школы (1946 – 2010 г.г.).

10.       Школьны архіў Горкаўскай школы.

Дадаткі