Ефрасіння Полацкая
Ефрасіння Полацкая
Ефрасі́ння По́лацкая (магч. 5 студзеня 1104, Віцебск, Полацкае княства — 23 мая 1167, або 25 мая 1167) — манахіня і ігумення праваслаўнага манастыра, асветніца. Стала першай жанчынай, кананізаванай Рускай праваслаўнай царквой у 1547 годзе, а пасля прылічанай да святых (1893).
Дакладная дата нараджэння Вялікай падзвіжніцы невядомая. Гісторыкамі ўстаноўлена, што нарадзілася Ефрасіння Полацкая, у свеце Прадслава, прыблізна ў 1101 годзе. Радавод дзяўчынкі была падобная ад шляхетнага роду Рурыкавічаў. Яна была ўнучкай самога Уладзіміра Манамаха, а таксама дачкой полацкага князя Георгія.
Бацька Прадславы з ранніх гадоў паклапаціўся аб адукацыі дачкі, яе навучалі манахі. У доме князя знаходзілася вельмі вялікая бібліятэка, дзе было шмат кніг як рэлігійнага, так і свецкага характару. Менавіта да чытання дзяўчынка мела вялікую цікавасць. Апісанне Ефрасінні Полацкай і яе жыцця ўзята з летапісаў, якія былі напісаныя сведкамі таго часу.
Калі Прадславе было 12 гадоў, яе засватал адзін з князёў. Бацькі далі сваю згоду, а дзяўчынка прыняла зусім іншае рашэнне. Ефрасіння Полацкая, біяграфія якой з гэтага моманту атрымала новы віток, таемна пайшла ў манастыр.
Ігуменняй гэтага манастыра была ўдава яе дзядзькі Рамана. Калі ігумення пачула просьбу аб дазволе прыняць пострыг, першым яе рашэннем была адмова. Дзяўчынка была яшчэ занадта юная і да таго ж вельмі прыгожая. Усё ж з часам, бачачы гарачае маленьне, веру і розум Прадславы, ігумення дала сваю згоду, ня пабаяўшыся гневу бацькі дзяўчынкі.
Пры пострыгу Прадславу далі іншым імем, цяпер яна стала Ефрасінняй. Бацькі Ефрасінні былі засмучаныя такім яе рашэннем і рабілі спробы вярнуць дачку дадому. Паводле летапісу, князь Георгій плакаў аб сваёй дачкі, як пра памерлай, але гэтыя слёзы нічога не змянілі. Ефрасіння Полацкая засталася ў манастыры, дзе пераўзыходзіла ўсіх у сваім запале да малітвы, пасадзе і начное чуванне.
Стаўшы манашкай, дзяўчына прысвяціла сябе розным навукам. Яна вывучала кнігі, якія знаходзіла ў царкоўных сховішчах, а гэта былі творы славянскіх багасловаў, старажытныя летапісы, а таксама працы візантыйскіх і рымскіх асветнікаў.
Святая Ефрасіння на сваё прызначэнне даведалася з сну. Сам Анёл, які з'явіўся ў сне, загадаў ёй заснаваць новую мясціна побач з Полацкам, у мясцовасці пад назвай Сяльцо. Убачыўшы такое прадвесце некалькі разоў, Ефрасіння даведалася, што такі ж сон бачыў і біскуп полацкі Ільля. Гэтыя Божае азнакі паслужылі таму, што біскуп Ільля перадаў ёй Праабражэнскі храм для таго, каб там быў заснаваны жаночы манастыр.
Апісаць Ефрасінню Полацкую можна як жанчыну, якая праславілася падставай і папячыцельствам манастыроў. Бо акрамя жаночага манастыра, яна была попечительницей і заснавальніцай Багародскага мужчынскага манастыра.
Пры кляштарах святая адкрывала школы, дзе паслушніца вучылі розным рамёствам, грамаце і мастацтву перапісвання кніг.
Ефрасіння праславілася як дарадчыца, яна ніколі не адмаўляла ў савеце тым, хто меў патрэбу ў кіраўніцтве на шляху да веры. Сіла яе малітвы была настолькі вялікая, што да яе часта звярталіся па дапамогу жадалі змяніцца і жыць набожнай жыццём. Многія прыходзілі да яе атрымлівалі духоўную падтрымку і дапамогу. Яна здольная была суняць сваркі і разборкі, якія на той час часта адбываліся паміж князямі.
У Прападобнай Ефрасінні была свая запаветная мара - яна вельмі хацела пабываць на святых месцах Палестыны. Гэтае жаданне яна вырашыла ажыццявіць, будучы далёка ў старэчым узросце.
Раней жыццё Ефрасінні Полацкай была прысвечана перапісвання і напісання ўласных кніг і вучэнняў свецкія, а таксама наладжванню жыцця манахаў пры кляштарах. Дасягнуўшы запланаванага, яна, пакінуўшы мясціна на сваю сястру Еўдакію, адправілася ў падарожжа.
На шляху да Ерусаліма яна сустракалася з Канстанцінопальскім патрыярхам Лукою. А прыбыўшы да месца прызначэння і наведаўшы Жыватворчаму Труна Госпада, спынілася ў Рускім манастыры.
Менавіта тут яе напаткала хвароба. 23 мая 1173 года, так і ня вылечыць, Ефрасіння адышла ў лепшы свет. Паводле завяшчання святой, яе цела было пахавана ў манастыры Прападобнага Хвядоса, недалёка ад Ерусаліма..
З 1187 года яе мошчы захоўваліся ў Кіева-Пячэрскай лаўры, а ў 1910 году яны былі вернутыя на радзіму Еўфрасінні ў Полацк, дзе знаходзяцца і цяпер.
Святая была вядомай мецэнаткай. Яна прыклала свае намаганні для таго, каб не было спынена полацкае летапісанне; клапацілася аб пастаянным папаўненні новымі кнігамі бібліятэкі Сафійскага сабора.
Адной з галоўных славутасцяў, звязаных з яе імем, лічыцца крыж Ефрасінні Полацкай. гэты шэдэўр старажытнарускай культуры быў створаны па яе замове і названы яе імем.
На жаль, рэліквія была страчана падчас Вялікай Айчыннай вайны, але ў 1997 годзе, згодна з якія захаваліся апісаннях, копія крыжа была выраблена брэсцкімі ювелірамі.
Ефрасіння была кананізавана ў 1547 годзе, ў 1984 годзе яе прылічылі да Сабора беларускіх святых. З 1994 года дзень смерці святой стаў Днём святой Ефрасінні і шырока адзначаецца ў Беларусі.