Digital Life Decluttering [TH]

การจัดระเบียบชีวิตดิจิทัล

เพราะบางอย่างก็กลายเป็นเรื่องธรรมดาสามัญจนคุณอาจมองข้ามไป

ทุกคนจึงควรจัดระเบียบชีวิตในโลกดิจิทัลเสมือนชีวิตในโลกจริง

หลักการง่าย ๆ 4 ข้อ ในการจัดระเบียบชีวิตดิจิทัล

ผมได้ความคิดเริ่มต้นจากการไปอ่านเจอการรณรงค์ Stop. Think. Connect. จากหน่วยงาน Cybersecurity & Infrastructure Security Agency (CISA) ของประเทศสหรัฐอเมริกาที่มีเป้าหมายในการยกระดับความเข้าใจเรื่องภัยคุกคามทางไซเบอร์ และการเพิ่มความปลอดภัยในการใช้ชีวิตออนไลน์แก่สาธารณะ (ผลพลอยได้คือ ใช้ชีวิตออนไลน์อย่างปลอดภัย → privacy & security และทำสิ่งที่ต้องการได้เร็วขึ้น → productivity)

กอปรกับผมไม่ค่อยเห็นบทความเกี่ยวกับการจัดระเบียบชีวิตเป็นภาษาไทย จึงรวบรวมและสรุปได้เป็นหลักการจัดระเบียบชีวิตดิจิทัล 4 ข้อ ตามแง่มุมต่าง ๆ เสริมด้วยคำแนะนำจากประสบการณ์ทั้งทางตรงและอ้อม ได้ประมาณนี้

1. จัดระเบียบอุปกรณ์

• อัปเดต ซอฟต์แวร์ ระบบปฏิบัติการ เฟิร์มแวร์ ให้เป็นรุ่นปัจจุบันอยู่เสมอ 

  • เปิดการอัปเดตซอฟต์แวร์อัตโนมัติ (อย่าลืมเลือก Over Wi-Fi จะได้ไม่เปลืองค่าเน็ต) หรือถ้าไม่อยากเปิดแบบอัตโนมัติ อย่างน้อยก็ควรรู้วิธีตรวจสอบและอัปเดตด้วยตนเอง (manual)

  • การอัปเดตส่วนใหญ่เกิดขึ้นเพื่อปรับปรุงและอุดช่องโหว่ของการทำงานเดิม แต่อาจมีกรณีที่อุปกรณ์รุ่นเก่า ๆ ที่ไม่รองรับ ไม่ได้รับการสนับสนุน หรือมีปัญหาหลังจากการอัปเดต หากคุณคิดว่าอุปกรณ์ของคุณเข้าข่ายดังกล่าว คุณควรศึกษาข้อมูลก่อนอัปเดตทุกครั้ง

  • ทำแบบนี้กับอุปกรณ์ “ทุกชิ้น” ที่เชื่อมต่ออินเทอร์เน็ตได้ อย่าคิดว่ามีแค่คอมพิวเตอร์​ สมาร์ตโฟน แท็บเล็ต แต่มันรวมถึง จีพีเอส สมาร์ตวอตช์ กล้องวงจรปิด เครื่องฟอกอากาศ สมาร์ตทีวี สวิตช์ไฟอัจฉริยะ เครื่องดูดฝุ่น โดรน ฯลฯ คุณได้อัปเดตบ้างหรือเปล่า?

• เมื่อต้องการเชื่อมต่ออุปกรณ์กับหน่วยจัดเก็บข้อมูล เช่น HDD, SSD, USB, หรือ memory cards จงสแกนหาไวรัสหรือมัลแวร์ที่อาจแถมมาด้วยทุกครั้ง หรือไม่ก็ใช้บริการ cloud storage ในการแชร์ไฟล์เถิด

• เผื่อกรณีที่อุปกรณ์สูญหาย คุณต้องรู้วิธีการตามหาตำแหน่งอุปกรณ์ ล็อกอุปกรณ์ หรือลงชื่อออก (logout) จากบัญชีของบริการต่าง ๆ โดยสั่งการจากเครื่องอื่นไว้ด้วย เมื่อได้อุปกรณ์มาใหม่ๆ คุณควรหัดซ้อมการใช้งานเรื่องพวกนี้เอาไว้บ้าง

• เผื่อกรณีทิ้งหรือขายอุปกรณ์ คุณควรศึกษาวิธีการทำ factory reset ของอุปกรณ์นั้น ๆ ด้วย 

2. ปกป้องข้อมูลและตัวตน

• ข้อมูลส่วนตัวของคุณมีค่าเปรียบเสมือนเงิน ดังนั้น คุณก็ต้องเห็นคุณค่า และปกป้องมัน (เหมือนเงิน) ด้วย

  • คุณต้องรู้จักวิธีตรวจสอบว่าแอปที่คุณใช้ มีสิทธิ์ในการเข้าถึงอุปกรณ์หรือข้อมูลอะไรของคุณบ้าง

  • เจ้าของเว็บไซต์​หรือโซเชียลเน็ตเวิร์ก สามารถนำข้อมูลความชอบของคุณ สิ่งที่คุณค้นหา ไปขายต่อได้ คุณจึงควรรับรู้ว่าข้อมูลใดถูกขอไปบ้าง ใครเป็นคนเก็บข้อมูลเหล่านั้น เก็บนานเท่าไร ใครมีสิทธิ์เข้าถึงข้อมูลเหล่านั้น

  • ฉะนั้น เวลาสมัครหรือใช้งานสิ่งใด ก็ควรอ่าน ข้อตกลงและเงื่อนไข (Terms and Conditions) บ้าง คร่าว ๆ ก็ยังดี

• ตรวจสอบและป้องกันวิธีการเข้าบัญชีหรือระบบ (login)

  • อย่าใช้ข้อมูลส่วนตัว เช่น วันเกิด เบอร์โทร ทะเบียนรถ เป็นรหัสผ่าน แต่ให้คิดวิธีสร้างและจำรหัสของตนเอง อาจใช้วิธีการสลับอักษร ผสมคำ หรือดัดแปลงประโยค เพื่อให้รหัสผ่านมีทั้งตัวอักษร ตัวเลข สัญลักษณ์

    • หากกลัวจำไม่ได้... จะใช้แอปช่วยสร้างและจำรหัสผ่านก็ไม่เสียหาย แต่ต้องศึกษาก่อนใช้งาน

  • อย่าใช้รหัสผ่านอันเดิมตลอดไป บางองค์กรแนะนำให้บุคคลากรเปลี่ยนรหัสผ่านทุก 3 หรือ 6 เดือน เพื่อลดความเสี่ยงหากฐานข้อมูลรหัสผ่านถูกเจาะและถอดรหัส

    • หากกลัวจำรหัสผ่านไม่ได้... การใช้ไบโอเมทริกซ์ (biometrics) เช่น ลายนิ้วมือ ใบหน้า ดวงตา เป็นอีกปัจจัยที่ช่วยเพิ่มสะดวกในการเข้าบัญชีได้

  • อย่าใช้รหัสผ่านสำหรับแต่ละบัญชีซ้ำกัน มิฉะนั้น โจรได้รหัสเดียว เข้าได้ทุกบัญชี

    • อย่างน้อย "รหัสผ่านของบัญชีส่วนตัว" กับ "บัญชีที่เกี่ยวกับงาน" ของคุณควรแตกต่างกัน

    • หากผู้ร้ายสามารถเข้าไปยังบัญชีใด ๆ ของคุณได้แล้ว เขาสามารถบันทึกข้อมูลทั้งหมดที่เกี่ยวกับบัญชีนั้นได้ทันที ไม่ว่าจะเป็น ข้อมูลสนทนาทั้งหมดตั้งแต่อดีตจนปัจจุบัน, รูปภาพที่คุณอัปโหลดไว้แบบ private หรือ only me, ข้อความที่ส่งหาตนเอง, เลขหรือรูปสำคัญต่าง ๆ จากนั้นผู้ร้ายอาจจะเปลี่ยนอีเมลและรหัสผ่านสำหรับบัญชีนั้น ทำให้คุณใช้งานไม่ได้อีกต่อไป (จนกว่าจะกู้คืนสำเร็จ)

  • ควรเปิดใช้งานการยืนยันแบบสองขั้นตอน หรือการตรวจสอบด้วยหลาย (สอง) ปัจจัย หรือย่อว่า MFA (2FA) เช่น OTP, Authenticator App ต่าง ๆ หรือหากในอนาคตมีอะไรที่ปลอดภัยกว่า ก็ควรเลือกวิธีนั้น

• คุณโอเคไหม หากเพื่อนของคุณโพสต์รูปที่มีคุณติดอยู่ในนั้น "แบบสาธารณะ"? หรือ tag คุณในรูปที่คุณไม่พร้อม?

  • คุณรู้วิธีการตั้งค่าความเป็นส่วนตัว (privacy) และความปลอดภัย (security) หรือยัง? 

  • คุณรู้ว่าใครจะเห็นข้อมูลที่คุณแชร์? และเห็นได้อย่างไร?

  • ทบทวนสิทธิ์ในการมองเห็นที่เหมาะสมให้กับเพื่อนของคุณในโซเชียลเน็ตเวิร์กที่คุณใช้อยู่

  • "คุณไม่ต้องโพสต์ทุกอย่างหรือตามทุกเทรนด์ในโซเชียลก็ได้" เหตุการณ์ที่ไม่ได้ถูกโพสต์ลงไปในโซเชียลมีเดียไม่ได้หมายความว่ามันไม่เกิดขึ้น (just because it's not posted on social media, doesn't mean it's not happening)

  • คุณพร้อมรับมือกับ digital footprint จากตัวคุณในอดีต ที่อาจส่งผลต่อการงานที่สำคัญในอนาคตแล้วหรือ?

• ลบไฟล์และข้อมูลดิจิทัลที่ไม่จำเป็นที่บันทึกอยู่ในบัญชีหรือบริการต่าง ๆ 

  • ลบอีเมลเก่าที่ไม่ใช้แล้ว ลบข้อมูลเก่า ๆ รูป วิดีโอ ที่ไม่ได้บ่งบอกถึงตัวตนของคุณในปัจจุบัน ให้ลบดวงดาวทุกดวงหมดฟ้า ลบเรื่องราวที่เคยผ่านมา ลบอะไรก็ตาม แต่สุดท้ายยังรักอยู่ การลบไม่ได้ช่วยให้ลืม

  • ยกเลิกติดตาม (unsubscribe) จดหมายข่าว การแจ้งเตือนต่าง ๆ ความสัมพันธ์ ที่ไม่จำเป็น

  • หากยังต้องเก็บหรือสำรองข้อมูลบนบริการคลาวด์ แบบออนไลน์ หรืออุปกรณ์แบบออฟไลน์ ให้หมั่นตรวจสอบสิทธิ์ (permission) ว่าใครสามารถเข้าถึงข้อมูลเหล่านั้นได้บ้าง

3. ใส่ใจในการเชื่อมต่อ

• เวลาติดตั้ง Wi-Fi ใหม่ หรือ การแชร์เน็ตผ่าน hotspot คุณไม่ควรตั้งชื่อที่สื่อได้ว่านี่คือ Wi-Fi ของใคร ของบ้านไหน ห้องไหน เพราะถ้ามีผู้ไม่หวังดี เขาจะสามารถระบุตัวเจ้าของเครือข่ายได้โดยง่าย และคุณต้องกำหนดรหัสผ่าน มีการเข้ารหัสข้อมูล เพื่อป้องกันการแอบใช้งาน เพิ่มความปลอดภัยจากการดักอ่านข้อมูล

• หลีกเลี่ยงการใช้ Free Wi-Fi ที่ใช้งานได้โดยไม่ต้องมีรหัสผ่าน ไม่มีการเข้ารหัสข้อมูล 

• เมื่อมีการทำธุรกรรม เช่น ซื้อของออนไลน์ กรอกข้อมูลส่วนตัว บัตรเครดิต ให้ตรวจดูว่าการเชื่อมต่อเว็บไซต์เป็นแบบเข้ารหัส https:// หรือไม่ แต่ทั้งนี้ก็ไม่ได้แปลว่าจะปลอดภัย 100% เพราะผู้ประสงค์ร้ายสามารถใช้ fake SSL Certificate (ใบรับรองปลอม) เพื่อใช้การเชื่อมต่อแบบ https:// ได้เหมือนกัน ดังนั้นคุณต้องดูบริบทอื่นของเว็บไซต์ที่กำลังจะกรอกข้อมูลร่วมด้วย

• หากไม่มั่นใจเวลาเจอลิงก์ (link) สิ่งที่ต้องทำคือ Don't click! ห้ามคลิก! ไม่ว่ากรณีใดก็ตาม

  • ปัจจุบันมีบริการย่อ URL (URL shortener) ให้ใช้มากมาย เพื่อช่วยให้ URL สั้นลงเพื่อให้ไม่รกข้อความ หรือสะดวกเวลาแชร์ เช่นจาก URL ยาว ๆ https://sites.google.com/view/navadon/DLDCLT2 อาจจะย่อลงเหลือสั้น ๆ เป็น https://cmu.to/dontclick ซึ่งมิจฉาชีพก็ใช้เทคนิคนี้ในการอำพรางลิงก์หลอกลวงทั้งหลายได้เช่นกัน ดังนั้นคุณอาจต้องรู้จักใช้บริการ URL un-shortener เพื่อดูว่า URL จริงคืออะไรไว้บ้าง

• เมื่อได้รับลิงก์ในอีเมล ไลน์ DM SMS ให้ตรวจดูบัญชีผู้ส่งเสมอ เพราะการนำเสนอข้อมูลที่ดูดีเกินจริง (too good to be true) อาจกำลังหลอกลวงให้คุณเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว ถ้าไม่แน่ใจ จงปิดหรือลบขว้างไปเสีย!

• เพราะการเชื่อมต่อไม่ได้มีแค่ทาง Wi-Fi เท่านั้น คุณจึงควรรู้จักการปิด-เปิด การกำหนดการเข้าถึง และตั้งค่าความปลอดภัยให้กับ Bluetooth, NFC ของอุปกรณ์ที่คุณใช้งานด้วย

4. จงเป็นพลเมืองโลกออนไลน์ที่...