Namibia

Elżbieta Pryłowska-Nowak

Powierzchnię Namibii (824 269 km²) zajmuje głównie rozległy płaskowyż wysokości 700 do 1500 m n.pm. Od zachodu opada on stromym progiem ku wąskiej nadbrzeżnej nizinie, na południu ogranicza go dolina rzeki Oranje, a od wschodu kotlina Kalahari.

Klimat Namibii ma charakter zwrotnikowy. Na wybrzeżu chłodny prąd morski – Prąd Benguelski ochładza i wysusza zachodnie brzegi Afryki, co wpłynęło na powstanie pustyni Namib. Niskie opady sięgające na wybrzeżu do 50 mm powodują, że sieć wodna kraju jest uboga. Rzeki występują na terenach przygranicznych: Oranje na południu, Kunene na północy, Okawango i Zambezi w północno-wschodniej części kraju.

Tereny współczesnej Namibii były pierwotnie zamieszkiwane przez ludy: Buszmenów, Sans, Khoikhoi (dawniej zwani Hotentotami), w późniejszym czasie Owambo, Herero. Od XV wieku zaczęli przybywać na te tereny Europejczycy: Portugalczycy, następnie Holendrzy, Brytyjczycy, Niemcy. Jako niepodległy kraj Namibia funkcjonuje od 1990 roku. Liczy obecnie około 2,5 mln mieszkańców, a jej struktura etniczna i językowa odzwierciedla wielokulturową historię kraju. Językiem urzędowym jest angielski, choć posługuje się nim tylko 1% ludności. Największe grupy etniczne mówiące rodzimymi językami to: Ovambo (język kwanyama) – 37% ludności, Amba (język ndonga) - 21,8%, Damara (język nama) - 7,57%, Hererowie (język herero) – 6,72%, Buszmeni (język kung) – 3%. Biała ludność stanowiąca 6% populacji kraju posługuje się językami: afrikaans, niemieckim lub angielskim.

Mieszkańcy Namibii to głównie chrześcijanie (91,4%) o wyznaniu protestanckim, w dalszej kolejności katolickim. Tradycyjne religię plemienne wyznaje 4,5% ludności.

Park Narodowy Etosza.

Lwy, słonie, nosorożce, bawoły i lamparty to Wielka Piątka zamieszkująca jeden z największych i najsłynniejszych rezerwatów przyrody na świecie i w Afryce – Park Narodowy Etosza. Szacuje się, że w parku występują 144 gatunki ssaków. Oprócz Wielkiej Piątki żyją tutaj między innymi: zebry Hartmanna, gepardy, eland, dikdiki sawannowe, oryksy południowe, żyrafy. Ssakom towarzyszy 340 gatunków ptaków, 110 gatunków gadów, 16 płazów. Jedna trzecia ptaków jest wędrowna.

Centralną część parku położonego w północnej Namibii, stanowi rozległy obszar pozbawiony roślinności o powierzchni 4760 km² nazywany Etosza (Etosha Pan), który zajmuje niemal 1/4 część parku, ma około 130 km długości, 50 km szerokości i 1030 m wysokości. Rodzime nazwy tego miejsca to: "jezioro miraży", "miejsce, gdzie woda jest sucha". Etosha Pan jest słonym jeziorem okresowym, zasilanym w porze deszczowej przez rzeki Ekuma i Oshigambo. W porze suchej pozbawione jest wody i zamienia się w solnisko.

Zarówno solnisko, jak i przyległe trawiaste obszary stanowią ważny punkt w wędrówce ptaków, w tym gatunków zagrożonych wyginięciem np. żurawi rajskich, flamingów małych, sieweczek przylądkowych, błotniaków i żwirowców stepowych. Miejsce to jest jednym z najlepszych punktów obserwacji flamingów karmazynowych i małych, które lęgną się, gdy suma opadów przekracza 440 mm. Przy wyjątkowo obfitych deszczach odnotowuje się do 1,1 mln flamingów gnieżdżących się w parku w ciągu roku. Od 2001 roku Park Narodowy Etosza uznawane jest przez Bird Life International za ostoje ptaków.

Park Narodowy Etosza powstał w 1907 roku. przez długi okres był miejscem wielu wypraw i polowań. Pod koniec lat 70. i na początku lat 80. XX wieku znaczna część dzikich zwierząt w parku została wytrzebiona. Obecnie najcenniejszy gatunki są odnowione, obowiązuje bezwzględny zakaz polowań, a także używania dronów. Życie zwierząt skupia się głównie wokół wodopojów i oczek wodnych, blisko których powstały osady turystyczne. Dzięki ich aranżacji można oglądać dzikie zwierzęta w środowisku naturalnym zarówno w ciągu dnia, jak i nocą. Najlepszą porą na zwiedzanie parku jest pora sucha przypadająca w Namibii na miesiące zimowe – od maja do października. Zwierzęta koncentrują się wówczas wokół oczek wodnych, a niska trawa pozwala na lepsze ich oglądanie. W porze deszczowej, letniej – od listopada do kwietnia – tereny pokrywają się bujną roślinnością, stadami migrujących ptaków i wędrujących zwierząt.

Park Narodowy Namib–Naukluft

Park położony jest na nadmorskiej równinie na zachodzie Namibii. Powstał w wyniku połączenia w 1979 roku dwóch obszarów chronionych: Parku Narodowego Pustyni Namib oraz Parku Narodowego Zebry Górskiej – Naukluft. Obecnie Zajmuje obszar około 50 tys. km² i jest jednym z największych obszarów chronionych na świecie. W języku Buszmenów Namib znaczy "rozległa przestrzeń".

Wiele roślin i zwierząt, które przystosowały się do ekstremalnych warunków pustynnych, w tym 50 gatunków unikatowych traw i porostów występuje w Parku Narodowym Namib-Naukluft. Funkcjonują w trudnych i wymagających warunkach dzięki umiejętności czerpania wilgoci z mgieł pochodzących znad Oceanu Atlantyckiego. Roślinności brak tylko na ruchomych piaszczystych wydmach. Przedstawicielami fauny są małe jaszczurki, chrząszcze, pająki oraz duże ssaki: szakale, antylopy, górskie zebry. Najprostszą strategią ucieczki przed upałem, w przypadku małych zwierząt, jest chronienie się pod ziemią i pojawienie się na powierzchni tylko w chłodzie nocy. Jednak sporadyczne opady deszczu są niebezpieczne dla małych istot żywych. które giną z powodu braku tlenu schowane pod powierzchnią nasiąkniętego wodą piasku.

Największą atrakcją turystyczną parku są rozległe wydmy oraz skaliste góry Naukluft. Niezwykle unikatowy charakter ma obszar Sossusvlei z krajobrazem wysokich piaszczystych wydm w kolorach różowo-pomarańczowych, a w przypadku najstarszych wydm intensywnie czerwonych. Właśnie w tym miejscu znajdują się jedne z najwyższych na świecie wydm, w tym wydma Big Daddy 388 metrów (570 m n.p.m.).

W okolicy wydm znajduje się solno-gliniana niewielka równina, która w okresie ulewnych deszczy (średnio raz na kilka lat) przekształca się w bezodpływowe jezioro. W języku lokalnym miejsce to oznacza "bagno", "brak powrotu", "ślepy zaułek". Na powierzchni wyschniętego jeziora rosną akacje parasolowate i mniejsze rośliny.

Na wydmach w Sossusvlei jedną z takich roślin jest melon nara. Osiąga on wysokość do 1,5 metra. Na pustyni może przetrwać dzięki bardzo dobrze rozwiniętemu systemowi korzeniowemu, sięgającemu aż do wód gruntowych, nawet 30 m pod ziemię. Roślina jest bezlistna, dzięki czemu nie traci dużo wody przez parowanie. Jest zdolna do bezustannego odratania z osadzającego się wokół piasku. Owoce występują w grupach, dojrzałe osiągają średnicę do 250 mm. Rozwijają się od lutego do kwietnia, nigdy nie zmieniają koloru, zawsze mają ubarwienie jasnozielone, pokryte są kolcami, które spełniają funkcje liści. Rośliny rosną tylko w zasięgu podziemnej wody na wydmach, gdzie zatrzymują piasek i stabilizują topografię Namib.

Nara chroni również wiele różnych rodzajów owadów i gadów, takich jak wydmowe jaszczurki. Jest pokarmem dla żyraf, oryxów, nosorożców, szakali, hien, myszoskoczków, chrząszczy oraz podstawowym źródłem pożywienia dla rdzennych mieszkańców, którzy stosują ją dodatkowo do leczenia bólu żołądka, gojenia ran, nawilżania oraz ochrony skóry przed słońcem.

Himba

Mianem ostatnich nomadów określana jest grupa etniczna zamieszkująca region Kunene w północno-zachodniej części Namibii – lud Himba zwany również OvaHimba. Społeczność prowadzi koczowniczy tryb życia, zajmuje się przede wszystkim hodowlą kóz i bydła. Na początku XX w. Himba razem z Herero byli eksterminowani przez niemieckie wojska kolonialne. Dodatkowo długotrwałe suszę w latach 80. spowodowały, że lud ten był bliski wyginięcia. Proces ten został jednak zatrzymany. Szacuje się, że Himba liczą 20-50 tysięcy ludności. Liczebność grupy jest trudna do oszacowania ze względu na koczowniczy charakter życia. Obecnie zamieszkuje specjalnie wydzielone rezerwaty.

Himba prowadzą swój specyficzny kulturowo styl życia w środowisku wiejskim, głównie nad rzeką Kunene. W społeczności przywództwo sprawuje najstarszy mężczyzna plemienia. Znaczącą pozycje w społeczności zajmują kobiety, które wychowują dzieci, doją krowy i kozy, wyplatają kosze, uprawiają poletka z kukurydzą i proso, noszą wodę do wioski, przygotowują wyprawy pasterskie mężów, garbują skóry, robią zapasy żywności. Głównym zajęciem mężczyzn jest wypas zwierząt. Trzoda stanowi podstawę egzystencji i zwyczajów ludu. Na wypasie zwierząt mężczyźni spędzają większą część swojego życia. Przemieszczają się o dziesiątki kilometrów, aby zapewnić zwierzętom pastwiska, ochronę przed atakami hien, dostęp do wodopojów. Zajmują się również ubojem zwierząt i budownictwem.

Członkowie społeczności mieszkają w małej rodzinnej wiosce, którą zamieszkuje zazwyczaj jedna rozszerzona rodzina. Osada składa się z okrągłych chat, które otaczają święty ogień przodków i kraal – miejsce żywego inwentarza. Ludzie Himba wierzą w kult przodków – łączą się z przodkami poprzez święty ogień. Domy zbudowane są z gałęzi drzew i liści palm umocowanych odchodami bydła. Zwierzęta gospodarskie są głównym źródłem mleka i mięsa. Podstawowym składnikiem w jadłospisie Himba jest oprócz mleka - kukurydziana owsianka.

OvaHimba dbają o utrzymanie swojej kultury. Mimo tradycyjnego stylu życia uczestniczą w życiu społeczności lokalnych, szczególnie w pobliżu stolicy regionu Kunene - Opuwo. Często podróżują robią zakupy w lokalnych supermarketach, sprzedają swoje produkty spożywcze, korzystają z opieki zdrowotnej. Prowadzą działalność społeczną na rzecz zachowania stabilności swojego środowiska życia. Przeciwstawiają się budowie zapory hydroelektrycznej na rzece Kunene, która, jeśli zostanie uruchomiona, spowoduje zalanie ich ziemi. Apelują o zorganizowanie mobilnych szkół, które by pomagały w utrzymaniu ich kultury, tożsamości i sposobu życia.

Dużą uwagę i zainteresowanie wzbudza uroda i strój kobiet społeczności Himba. Panie ubrane tradycyjnie noszą jedynie kuse spódniczki z koziej skóry. Pokrywają swoje ciała i włosy mazią robioną z tłuszczu z mleka krowiego, ekstraktu z roślin, popiołu i ceglasto-czerwonej ochry. Ich makijaż ma wyrazisty brunatno-czerwony kolor. Pełni on wielorakie funkcje kosmetyczne: utrzymuje skórę kobiecą w doskonałym stanie, chroni przed insektami, słońcem i odwodnieniem organizmu. Gruba pasta chłodzi i chroni skórę i włosy.

Czerwony kolor symbolizuje krew i życie. Na strój kobiet składają się także liczne bransolety na ręce i nogi, metalowe obroże, pas, korale w większości wykonane ze skóry, kości i metalu. Na szyjach między piersiami wiszą symbolizujące płodność muszelki, a liczba bransolet na kostkach nóg odpowiada liczbie posiadanych dzieci.

Strój mężczyzn jest mniej ozdobny. Każdy nosi na szyi ozdoby z muszelek, u pasa uwiązaną ma spódniczkę, na nogach sandały z koziej skóry. Fryzura i biżuteria odgrywają znaczącą rolę wśród OvaHimba, wskazują na wiek i status społeczny w społeczności.

Włosy dziewczynek w czasie dojrzewania plecione są do przodu, by zakryć twarz przed zalotami mężczyzn, kobiety, które osiągnęły już dojrzałość i są gotowe do zamążpójścia wiążą włosy sznurkiem z tyłu głowy, kobiety zamężne noszą na czubku głowy skórzaną embre, wdowy zdejmują embre z głowy na znak żałoby. Młodzi chłopcy mają na czubku głowy warkocz. Gdy są już mężczyznami warkocz ten rozdziela się na dwa. Żonaci mężczyźni noszą na głowie turban z owczej skóry. Po śmierci żony, mężczyzna ścina warkocz i nosił odkrytą głowę przez cały rok.

Przywódcy Himba podejmują działania na rzecz ochrony praw obywatelskich, kulturowych, gospodarczych, środowiskowych, społecznych i politycznych. Szczególną wagę przywiązują do właściwego prezentowania kultury Himba wśród międzynarodowej społeczności.

Tekst: Elżbieta Pryłowska-Nowak