Do poczytania

20 PAŹDZIERNIKA DNIEM KRAJOBRAZU

Tegoroczny Dzień Krajobrazu poświęcony jest krajobrazom otwartym, dzięki którym możemy podziwiać rozległe panoramy. Krajobrazy te mają szczególne znaczenie w naszych górach, które w znacznym stopniu pokryte są przesłaniającym widoki lasem.

Większość krajobrazów otwartych w Karpatach Polskich jest pochodzenia antropogenicznego. Naturalnie krajobrazy otwarte występują tylko w trzech pasmach górskich, powyżej górnej granicy lasu. Są to Tatry, gdzie wyróżnić możemy krajobrazy trzech naturalnych pięter klimatyczno-roślinnych: piętra kosodrzewiny, piętra hal i piętra turni. Naturalne są także krajobrazy bieszczadzkich połonin, choć ich geneza była swego czasu przedmiotem dyskusji naukowej. Obecnie powszechny jest pogląd mówiący o tym, że mają one pochodzenie naturalne, jednak ich zasięg został znacznie powiększony na skutek działalności człowieka. Trzecie pasmo górskie to Beskid Żywiecko-Orawski, gdzie krajobrazy otwarte tworzą piętro kosodrzewiny i hal na Babiej Górze, a także na Górze Pięciu Kopców, czyli polskim wierzchołku Pilska. W niektórych przewodnikach turystycznych można spotkać się z informacją, że naturalnego pochodzenia jest także pozbawiony lasu wierzchołek Wielkiej Raczy, mimo że naturalna górna granica lasu w tej części Beskidów powinna przebiegać około 150 m wyżej.

Choć wymienione powyżej otwarte krajobrazy mają genezę naturalną, to zarówno w przeszłości, jak i współcześnie znajdują się pod presją człowieka. Niegdyś presja ta związana była z pasterskim użytkowaniem hal i połonin, co nie pozostawało bez wpływu na obniżenie górnej granicy lasu. Współcześnie krajobrazy te znajdują się pod wpływem presji ruchu turystycznego. Hałas, śmieci, wydeptywanie gleby i erozja na szlakach to główne problemy wynikające z nadmiernego ruchu turystycznego, mimo, że w znacznym stopniu krajobrazy te chronione są w formie parków narodowych: Tatrzańskiego, Bieszczadzkiego i Babiogórskiego. W krajobrazach tych pojawiły się też trwałe elementy pochodzenia antropogenicznego, takie jak schroniska górskie, szlaki turystyczne czy metalowe krzyże zamontowane na niektórych górskich szczytach. Ponadto ze względu na zmiany klimatu w górach możemy się spodziewać w przyszłości przemieszczania się lasów w górę stoków, co przyczyni się do zmniejszenia zasięgu naturalnych krajobrazów otwartych.

Pozostałe krajobrazy otwarte w Karpatach Polskich mają pochodzenie antropogeniczne i występują zarówno w obrębie piętra leśnego (regiel górny i dolny), jak i poniżej granicy rolno-leśnej w otoczeniu miejscowości. Ich trwałość jest niestety zagrożona. W obrębie piętra leśnego występują krajobrazy polan i hal, które współcześnie w wielu miejscach zmniejszają swój zasięg na skutek zarzucenia tradycyjnej gospodarki polaniarskiej i pasterskiej. A to właśnie ta gospodarka w przeszłości przyczyniła się do ich powstania. Jej zarzucenie uruchomiło proces wtórnej sukcesji lasu. Zjawisko to ma negatywny wpływ na atrakcyjność krajobrazową gór, gdyż to właśnie obszary śródleśnych polan i hal umożliwiają podziwianie rozległych panoram podczas górskiej wędrówki. Z kolei krajobrazom otwartym dawnych pól uprawnych, łąk i pastwisk otaczającym miejscowości zlokalizowane w dolinach i kotlinach górskich z jednej strony także zagraża sukcesja wtórna lasu na nieużytkowanych gruntach rolnych, a z drugiej – ekspansja (rozpraszanie) zabudowy mieszkaniowej. W efekcie zaciera się charakterystyczny dla całych Karpat Polskich krajobraz wsi łańcuchowej oraz ograniczeniu ulega areał, który stanowi miejsce bytowania zwierząt.

Otwartym krajobrazom śródleśnych polan i hal w Karpatach Zachodnich poświęciłem dwa artykuły, które ukazały na łamach czasopism "Sustainability" i "Geographia Polonica". Więcej o krajobrazach otwartych w Polsce można przeczytać na stronie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.