Маркаў Мікалай Віктаравіч

Мікалай Віктаравіч Маркаў быў прызваны ў армію 17 кастрычніка 1940 года. Служыць давялося ў горадзе Вентспілсе, што ў Латвіі, на беразе Балтыйскага мора. Ён, хлопец з беларускай глыбінкі, вельмі любіў глядзець на шырокую марскую прастору, якая ў залежнасці ад стану надвор’я мяняла свой колер. Асаблівае захапленне выклікалі хвалі, калі ўся паверхня рабілася белай, і, здавалася, аблокі апусціліся на паверхню вады, а вецер гоніць іх да берага.

Уразілі юнака не толькі мора, але і людзі. Прыбалты ў асноўным высокія, моцныя і ўпэўненыя ў сабе.

За гады службы прывык да шуму Балтыкі, да сяброў-таварышаў па казарме.

22 чэрвеня 1941 года мірны сон перапынілі гул самалётаў і разрывы бомбаў.

– У часці пачалася паніка, – успамінае Мікалай Віктаравіч Маркаў, цяперашні жыхар в. Ст. Востраў. – Апрануліся і хутка сабраліся вакол сваіх камандзіраў. Мне дасталася павозка з боепрыпасамі. 114 полк 67-й стралковай дывізіі атрымаў загад адступаць. Калона ваенных рушыла ў напрамку Ілгіцімскіх балотаў. Магчыма, нам і ўдалося б схавацца ў лесе, ды немцы на самалётах увесь час назіралі за рухам. А таму, калі падышлі да, як здавалася нам, выратавальнага балота, немцы ўжо чакалі нас і ўзялі ў кальцо. Бой быў страшным і вельмі стратным на нашых хлопцаў. Камандзір дывізіі палкоўнік Мураўёў аддаў загад: «Ратуйся, хто як можа!». Мы разбіліся на дробныя групы і рушылі ў глыбіню балот. Блуканне па іх было доўгім і цяжкім. Паранены камдзіў таксама застаўся разам з салдатамі. Не памятаю ўжо, на якія суткі выйшлі да Заходняй Дзвіны, ды толькі радасці ў гэтым было мала. Тут нас сустрэлі немцы, акружылі і ўзялі ўсіх у палон.

Лагер для ваеннапалонных – жудаснае месца... Не елі па пяць сутак. Тых вязняў, хто спрабаваў уцякаць, расстрэльвалі на месцы. Многія паміралі ад голаду. Потым многіх вязняў разабралі латышы для работ у іх гаспадарках. Я і яшчэ адзін салдат трапілі на хутар да Валдэмарса Брэнцэнса. У цёплую пару года спалі на сенавале, зімой туліліся ў маленькім пакойчыку пад дахам дома. Мы з Сашам преацавалі ад зары да зары. Выконвалі ўсю работу. Гаспадар карміў нас і пільна сачыў за намі. Быў ён чалавекам не жорсткім, але ўвесь час пагражаў адпраўкай у Саласпілс. Гэтая гіганцкая «фабрыка смерці» знаходзілася непадалёку ад хутара, і аб ім усе ведалі.

Ішлі гады. Войскі Чырвонай Арміі пачалі актыўнае наступление і знішчэнне карычневай чумы з нашай зямлі. Напярэдадні прыходу Чырвонай Арміі на ўцёкі падаўся наш гаспадар, а нас зноў адправілі спачатку ў рыжскую турму, а затым у лагер у г. Дундага. Гэта быў партовы горад. Немцы рыхтавалі баржы і людзей да эвакуацыі. Ужо быў назначаны дзень і час, аднак войскі Чырвонай Арміі не дазволілі здзейсніцца іх планам. А план быў такі: вывесці баржы ў адкрытае мора і затапіць іх разам з людзьмі.

...Столькі гадоў мінула з тае пары, а Мікалай Віктаравіч добра памятае і вымаўляе латышскія словы. Многія эпізоды тых жорсткіх часоў ужо забыліся, а вось надпісы рускіх салдат, закатаваных у засценках рыжскай турмы і пакінутыя на сценах, стаяць у вачах да гэтай пары.

Цёпла ўспамінае ветэран і палкоўніка Мураўёва, але, на жаль, не ведае, як склаўся яго далейшы лёс.

Суднік, А. Незабыўнае / А. Суднік // Сцяг Саветаў. – 2007. – 22 чэрвеня. – С. 2.