Смяцюк-Казлоўская Софія Ільінічна

У брацкай магіле ў Бацэвічах пахаваны 55 воінаў Чырвонай арміі і партызан. Навек знайшлі тут спакой радавыя і сяржанты, юныя лейтэнанты і палітрук, адзін афіцэр вышэйшага саставу. Вясной тут буяе ў ружовым і фіялетавым колерах бэз, увосень усё засыпана яго лісцем. Але калі б хто ні ехаў праз Бацэвічы – у любую пару года магіла і помнік з любоўю дагледжаны. Ніколі не бачыш тут пустазелля, смецця. Догляд за святым месцам ўзяла на сябе Софія Ільінічна Смяцюк-Казлоўская, якой у верасні споўніцца 81 год. Няма таго дня ні ўлетку, ні ўвосень, ні вясной, ні зімой, каб не наведала яна магілу.

– А людзі ўсялякія. І бутэлек пустых накідаюць, і пачкоў ад цыгарэт, і абгортак ад цукерак ды пячэння. Горш таго, могуць і зусім нагадзіць, справіць сваю патрэбу, выкінуць кавалкі хлеба, бляшанкі з недаедзенымі кансервамі. Хіба ж так можна... Не ведалі яны ніколі голаду і не дай ім, Божа, яго ніколі, – мовіла пры сустрэчы Софія Ільінічна.

– Зноў Смецючыха на магілу пашыбавала. І што яна там забылася? Кожны дзень без супынку туды ходзіць. Мо з глузлу з’ехала, – кпілі са старой некаторыя вяскоўцы.

Ды толькі не звяртае ніякай увагі на тыя кпіны Софія Ільінічна Смяцюк-Казлоўская. І сапраўды з самага ранку шлях яе на брацкую магілу і да помніка загінуўшым ў гады вайны, што ў самым цэнтры Бацэвіч.

– Хадзіла і буду хадзіць пакуль жыву, пакуль ёсць сілы. Прыбяру там, венічкам прайдуся, анучкай па агароджы і помніку, пустазелле павырываю, вянкі папраўлю. 3 тымі, хто тут, у магіле ляжыць, пагутару... Як жа інакш. Сама ў пекле пабывала, ледзь выжыла. Калі б не савецкія воіны – немаведама дзе б я знайшла свой апошні прытулак. Дык як жа мне не шанаваць іх, не клапаціцца, не берагчы ў памяці?..

...У Ленінград семнаццацігадовая Соня прыехала незадоўга да пачатку вайны да сястры Клары. Напачатку дапамагала гадаваць маленькага Сашу, сына сястры, а затым у планах было застацца тут, уладкавацца на працу. Ды ўсё парушылася. Вайна, блакада, страшэнны голад. Хлеб заставаўся амаль адзіным прадуктам харчавання. Перыядычная ўрэзка пайка рабіла сваю чорную справу. Мужчыны, жанчыны і дзеці худнелі на вачах, рухаліся марудна, размаўлялі ціха, іх унутраныя органы паступова разбураліся. У тыя страшныя блакадныя дні смерць выцягнулася ва ўвесь свой вялізны рост і насцярожылася, гатовая касіць усіх запар. Смерць знаходзіла людзей у розным становішчы. На вуліцы, калі чалавек падаў і больш не падымаўся, на кватэры, калі ён клаўся спаць і больш нс прачынаўся. Хаваць не ставала ні сіл, ні транспарту.

– Мёртвых адвозілі звычайна без гроба, на саначках, – выцірае слёзы Софія Ільінічна. – Двое-трое родных цягнулі іх, а калі знясільваліся, пакідалі нябожчыка на паўшляху. Трупы потым падбіралі, грузілі ў кузавы машын і адвозілі, а куды – не ведаю.

Першай памерла Клара. Соня засталася з маленькім пляменнікам. Каб напоўніць пусты страўнік, заглушыць ні з чым непараўнальныя пакуты ад голаду, выратаваць малыша, яна разам з іншымі ленінградцамі адлоўлівала гракоў, радавалася, калі перападала мяса кошак і сабак, якія яшчэ зацалелі і там-сям бадзяліся па горадзе. У ход ішлі касторка, вазелін, гліцэрын. Суседзі навучылі варыць суп і студзень са сталярнага клею... Двухгадовы Саша не вытрымаў і пайшоў на «той свет» услед за маці. Соня засталася адна...

Пасля прарыву блакады яе, як і тысячы іншых, вывезлі за лінію фронта. Як толькі пераехалі Ладажскае возера і ступілі на зямлю, ленінградцам давалі гарачую капусту, суп з бульбай і мясам, іншыя прадукты. Пах хлеба п’яніў галодных людзей. Давалі пакрысе, каб адрэгуляваць работу страўніка. Лячылі і зёлкамі, і народнымі сродкамі. Асабліва дапамагала цёртая зялёная цыбуля са смятанай.

Выратавальнікі-чырвонаармейцы ўзялі Соню з сабой. Важыла, нібы 12-гадовае дзіця, трыццаці кілаграмаў не было. Шкілет, абцягнуты скурай ды вялізныя вочы на бледным твары. Уладкавалі ў сталовую, адкармілі. выхадзілі яе. Маладосць, яна і ёсць маладосць. Там, у арміі, сустрэла сваё каханне.

Пасля вайны з мужам вярнулася ў Беларусь, у родныя Бацэвічы.

Працавала на розных месцах, яе Іван вадзіцелем у калгасе. Трох дачок і сына выгадавалі. Памёр Іван, засталася жыць у дачкі. Тут жа, у Бацэвічах.

Памяць, падзячная памяць чалавека аб тых, хто абараняў Радзіму, хто цаной свайго жыцця даў нам шчасце жыць, радавацца, кахаць, працаваць, адпачываць. Не кпіць з Софіі Ільінічны, а шанаваць, ганарыцца гэтым чалавекам павінны яе землякі. Яна вартая таго.

Мацюшонак, В. Памяць… : [пра ўдзельніцу Вялікай Айчыннай вайны, блакадніцу Соф’ю Ільінічну Смяцюк-Казлоўскую] // Сцяг Саветаў. – 2004. – 3 жніўня. – С. 3.