Жыццё пражыць – не поле перайсці. Толькі б растлумачыў хто- небудзь, што такое жыццё. А яшчэ лепей, што такое смерць...

Жыў чалавек, жыў і... памёр. Няма яго. Але працягваецца жыццё на зямлі: растуць дрэвы, цвітуць кветкі, ляцяць жураўлі. Цікава: а тыя, хто памёр, бачаць нас, бачаць зямлю, прыгажосць, мяне?! А як жа тыя, што памерлі маладымі? Яны старэюць? Дзе? Там? Божа, як бы хацелася ведаць! У мяне ёсць дзядуля, які цяпер малодшы за мяне на пяць гадоў. Гэта цяжка ўявіць. Яшчэ цяжэй зразумець.

Просты гранітны абеліск, шэры, трагічны. У вечным маўчанні схіляюць галовы над імі салдат і жанчына. Тут пахаваны расстраляныя ў сакавіку 1943 года сем’і партызан...

Як тры выкрыкі, тры ўсплескі болю падаюць да падножжа помніка мае чырвоныя гваздзікі. Кветкі я прыношу толькі па тры. Не ведаю, чаму не магу ўзяць дзве! Прыходжу я сюды часта. Я люблю тут разважаць аб лёсе, сэнсе жыцця, філасофстваваць аб будучыні. І часта я задумваюся над галоўным для мяне пытаннем: ці мае права чалавек адбіраць жыццё ў другога чалавека? Калі? Для чаго?

У 1943 годзе Віцю споўнілася 10 гадоў. У сям’і было яшчэ два браты. Косця часта прасіў малодшага збегаць да сябра з запіскай, паназіраць за вуліцай, палічыць нямецкія матацыклы каля ўправы. Віця рабіў з прыемнасцю: любіў ён Косцю, кумірам лічыў.

Бабуля расказвала, што раніцай яна прыйшла да брата папрасіць аб дапамозе па гаспадарцы: «Заходжу на двор – дзверы зачынены. Зазірнула ў акно. На стале бульба вараная, хлеб, сала смажанае. Відаць, снедаць збіраліся. – Дзе ж вы? Дзе?!

Выйшла на вуліцу. А з хаты насупраць суседка рукамі махае, твар спалоханы, у вачах страх.

– Васільеўна! Ідзі хутчэй. Забралі іх у гестапа. Нехта данёс, што хлопцы з партызанамі звязаны.

Два тыдні сядзелі ў падвале, не плакалі, мабыць, і прасілі есці, але толькі ў матуль.

Віця часта ўспамінаў, што на стале засталася бульба.

– Матуля, як ты думаеш, колькі кот можа з’есці бульбы?

– Наш Лізмон з’еў кашу.

– Вось прыйду і з’ем усю, а яму не дам: ён і так як торба!

А праз некалькі дзён, аблізваючы перасохшыя вусны, шаптаў:

«Мамачка, мне б вадзіцы... Я не плачу... У нас жа многа вады... Два вядры... Эх, я дурань: не любіў піць цёплую ваду. Я, мама, усякую люблю! Толькі б многа-многа».

І раптам: «Мама, а мёртвым таксама хочацца піць?».

І калі заплаканая бабуля сказала: «Мёртвым нічога не хочацца», ён прашаптаў: «Хутчэй бы памерці!».

Іх выводзілі ранкам, у сакавіку. Ужо не зіма, але яшчэ і не вясна. Гарадок невялічкі. Што там весці арыштаваных! Спынілі на беразе пясчанага кар’ера. Тут да вайны гараджане бралі пясок на ўсялякія патрэбы.

Да абрыва падводзілі партыямі... Зямля на магіле, як жывая, ды- хала яшчэ многа дзён... Чуліся стогны... Паліцаі паставілі варту і нікога туды не пускалі...

Просты гранітны абеліск. Шэры, трагічны.

Мой прадзядуля, Пётр Фокавіч, працаваў галоўным механікам МТС. У яго было ўсё: дом, праца, а самае галоўнае – ён быў шчаслівы.

22 чэрвеня 1941 года – дзень, калі пачалася вайна... Паніка, жах, страх перад смерцю... Што тварылася ў душах людзей?

І ўжо на наступны дзень, 23 чэрвеня, мой прадзед быў прызваны ў армію. Ён пайшоў... Пайшоў, спадзеючыся вярнуцца...

Лісты з фронту... Перачытваючы яго лісты, я плачу... Мне здаецца, што яму было даражэй жыццё блізкіх, чым яго ўласнае... У мяне да сённяшніх дзён захаваны ліст, напісаны на трэці дзень вайны. Вось вытрымка з гэтага ліста: «Жывы, здаровы. Знаходжуся ў Магілёве. Беражыце дзяцей і сябе! Не хвалюйся, тут зусім не страшна! Перамога будзе за намі!..» Колькі смеласці, высакародства ў гэтых радках! А галоўнае, ёсць надзея! Надзея на тое, што вайна хутка скончыцца і пераможцамі будуць нашы цудоўныя абаронцы...

Яму было 20 гадоў, служыць яго забралі ў 73 полк НКУС (НКВД) па ахове чыгуначных дарог... Яго полк прыняў на сябе асноўны ўдар фашысцкіх войск пад Бранскам...

Ён загінуў 14 кастрычніка 1941 года на пераправе, у раёне Чубаўскага шклозавода Хвастовічаўскага раёна Бранскай вобласці. Загінуў смерцю храбрых... Пахаваны там жа... Ён змагаўся да апошняга ўздыху... Тады, на пераправе, не выжыў ніхто, загінулі ўсе...

Што прынесла людзям гэта вайна? Боль, страх, смерць??? А акрамя гэтага? Безумоўна, гонар за мужнасць людзей. Ні адна вайна яшчэ не прынесла нічога добрага. Я звяртаюся да ўсіх людзей нашай планеты з пытаннем: «Для чаго нам войны? Для чаго нам смерць? Навошта?!» Напэўна, на гэтае пытанне змогуць адказаць толькі тыя, хто вярнуліся з вайны жывымі, нашы ветэраны!

Я расказала пра ўсё, што хвалюе мяне, пра ўсё, аб чым думаю, у тысячны раз задаючы пытанне: «Навошта нам дадзена жыццё?» Але я не магу знайсці адказаў на гэтае пытанне. Відаць, іх ведаюць толькі тыя, хто загінуў...

Вельмі хочацца зрабіць машыну часу, каб вярнуцца назад у 1941 год, зрабіць так, каб ніколі-ніколі не наступіла тая страшэнная вайна! Не дапусціць смерці вялікай колькасці людзей... Бо столькі людзей, лепшых людзей, страціла наша зямля ў Другой сусветнай вайне!!!

І нам іх цяпер вельмі не хапае, не хапае іх цяпла, мужнасці, іх любові. Вось таму не трэба ваяваць, бо ў будучым мы аб гэтым пашкадуем! Але будзе немагчыма павярнуць час назад і нешта змяніць...

Так, жыццё пражыць – не поле перайсці.