Чыгілейчык Канстанцін Анісімавіч

Твой дальний внук с благоговеньем

Медаль геройскую возьмет.

Из поколенья в поколенье

Она к потомкам перейдет.

В ней все, чем жил ты, неустанен,

К единой цели устремлен.

Ты сам в металл ее вчеканен,

Ты сам на ней изображен.

Тут працытаваны далёка не ўсе радкі верша, які быў прыкладзены да Указа Прэзідыума Вярхоўнага Савета СССР ад 22 снежня 1942 года аб узнагароджанні Канстанціна Анісімавіча Чыгілейчыка медалём «За абарону Ленінграда». I я бачыў той медаль, і трымаў яго ў руках. I думалася, колькі ж мужнасці спатрэбілася гэтым людзям, якія былі ў абдымках блакады, якія выстаялі і перамаглі такога моцнага праціўніка, якім былі фашысты.

– Я пражыў доўгае гаротнае жыццё, ніколі не думаў, што дажыву да васьмідзесяці гадоў. А вось бачыш – дажыў.

Канстанцін Анісімавіч прыўзняўся з канапы. Чамусьці паглядзеў у акно, быццам успамінаў сваю маладосць. Пасля далейшай размовы з ім я б не сказаў, што жыццё ў яго было гаротнае. Складанае – гэта так. Але сумленнае. Мяркуйце самі. Нарадзіўся ў сельскай сям’і, закончыў толькі чатыры класы пачатковай школы ў Зборску і ў Вяззі. I разам з бацькамі працаваў у калгасе. Потым закончыў курсы трактарыстаў, адпрацаваў год на трактары і зноў вучоба. Цяпер ужо на курсах шафёраў у Чэрыкаве.

У армію Канстанціна Чыгілейчыка прызвалі ў 1939 годзе. Пачынаў службу ў Калузе ў танкавым палку механікам-вадзіцелем. Не прайшоў і год, як на маладога салдата выпалі першыя, але нялёгкія выпрабаванні – пачалася вайна з Фінляндыяй, і танкавы полк у студзені 1940 года быў перакінуты ў гэту краіну.

– У нас быў быстраходны танк БТ-7, які працаваў на бензіне. Экіпаж – тры чалавекі: камандзір, вежавы стралок і механік-вадзіцель. У ноч на 4 сакавіка па лёдзе Фінскага заліва абышлі і акружылі горад Выбарг і рушылі да Хельсінкі. Фіны ўсё палілі і самі адыходзілі. На хутарах ні адной жывой душы не ўбачыш. Маразы даходзілі да сарака-сарака пяці градусаў. Там падмарозіў вушы і пальцы на нагах. Як вайна закончылася, то і на душы пацяплела, і пагода наладзілася. Усё адно да аднаго.

Неўзабаве часць, дзе служыў Канстанцін Чыгілейчык, перакінулі ў горад Пушкіна пад Ленінградам. Тут яго ссадзілі з танка і накіравалі шафёрам у батальён тэхабслугоўвання. У Ленінградзе атрымаў новы аўтамабіль ЗІС-5-лятучка. Займаўся зарадкай акумулятараў для танкаў. За тры тыдні да пачатку Вялікай Айчыннай вайны дывізію перакідваюць у Мурманск. А пасля з Мурманска ў Гатчыну. Немцы ўжо ўзялі Пскоў, але на рацэ Вялікай іх затрымалі. Тады яны абыходзяць дывізію і адразаюць яе ад другіх часцей. Так Канстанцін Чыгілейчык трапіў у акружэнне.

Зверху паступіла каманда тэхніку знішчыць, а самім выходзіць дробнымі групамі. Аднак камандзір дывізіі палкоўнік Баранаў з такім рашэннем не пагадзіўся і аддаў загад выходзіць толькі з тэхнікай. З акружэння савецкія воіны выйшлі з малымі стратамі, аднак камандзір дывізіі ў час выхаду загінуў. Дывізія прыбыла ў Ленінград. Горад ужо падрыхтаваўся да абароны. Былі выкапаны траншэі, пастаўлены надаўбні. Для арганізацыі абароны Ленінграда сюды прыбыў Г. К. Жукаў. Ён адмяніў затапленне караблёў.

– Нашу дывізію перакінулі ў раён Колпіна, – прыгадвае Канстанцін Анісімавіч. – Усе танкі закапалі ў зямлю. На перадавой нам выдавалі па чатырыста грамаў хлеба і дваццаць грамаў цукру. У другім эшалоне – па трыста грамаў хлеба. Часам яго замянялі сухарамі. I нам было гэта вельмі зручна, бо сухары адразу не з’ясі. Калі адкрылася «дарога жыцця» на Ладазе, нам яшчэ дабавілі сто грамаў хлеба. Вясной цадзілі бярозавы сок і пілі яго з хлебам.

Ад гэтага, магчыма, захварэў дызентэрыяй. Мяне адправілі ў інфекцыйны шпіталь. Там я праспаў шэсць дзён запар.

За гады вайны Канстанцін Анісімавіч Чыгілейчык пабываў у такіх пераплётах, з якіх, здавалася, не вырвацца жывым. Трапляў пад бамбёжку, на мінным полі падарваўся, быў кантужаны, змяніў больш за паўдзесятка «зісоў» і палутарак, дастаўляў грузы па «дарозе жыцця» у Ленінград. Ды і ўсіх баявых эпізодаў з яго франтавога жыцця і не пералічыш.

– Калі прарвалі блакаду, і мы паперлі немцаў, то яны так шпарка адступалі, што нават пакідалі ўсе свае склады. I вось мяне накіроўваюць у Ленінград па боепрыпасы. Чаго, думаю, мне паражняком машыну ў горад гнаць. У адным са складоў загрузіў чатыры мяхі мукі і павёз у горад. А вось куды яе дзець – не ведаю. На маё шчасце трапіўся міліцыянер. Я яму і кажу: «Забірай, браток, ды раздай людзям». Ён і праўда вельмі добра арганізаваў раздачу сярод галодных людзей. І мне прыемна.

Вызваляў Канстанцін Анісімавіч Чыгілейчык Тарту, Рыгу, удзельнічаў у разгроме Курляндскай групоўкі, дзе і закончылася для яго вайна. Праўда, яшчэ часць яго былі ўжо накіравалі на Японію, але даехаць туды франтавікі не даехалі – японцы капітулявалі.

Дэмабілізавалі Канстанціна Анісімавіча Чыгілейчыка ў 1946 годзе. I давялося салдату ўспомніць сваю ранейшую прафесію сельскага механізатара. Прыйшоў ён у Асіповіцкую МТС, вясной 1947 года атрымаў новы трактар «Універсал-2».

– Працаваў дзень і ноч, бо як вёска, так і калгас. I ўсюды просяць. Памятаю, быў у Кассі. I тут прыязджае фотакарэспандэнт рабіць здымкі. Вось адзін з іх.

І Канстанцін Анісімавіч паказвае пажоўклы нумар «Калгаснай працы». Там здымак зусім яшчэ маладога чалавека і такі подпіс: «К. А. Чыгілейчык – знатны трактарыст Асіповіцкай МТС. На трактары У-2 ён у мінулым годзе выпрацаваў 1.008 га мяккага ворыва пры норме 390. Трактар тав. Чыгілейчыка поўнасцю адрамантаваны і гатоў да выхаду ў поле». 11 студзеня 1948 года яго абралі дэпутатам Асіповіцкага райсавета. Да выхаду на пенсію Канстанцін Анісімавіч папрацаваў і трактарыстам, і шафёрам.

I напярэдадні Дня абаронцаў Айчыны і Узброеных Сіл Беларусі мы ад шчырага сэрца віншуем ветэрана са святам і жадаем усяго найлепшага ў яго далейшым жыцці.

Цімінскі, А. «Такая мая планіда...» / А. Цімініскі // Запаветы Леніна (Асіповічы). – 1998. – 21 лютага.

Аб ім расказала «Правда»

Гэтага ўжо даволі пажылога, але яшчэ бадзёрага на выгляд чалавека, скроні якога пабяліў іней пражытых гадоў, іншым разам можна ўбачыць на лавачцы ля крайняга пад’езда дома № 34, што па вуліцы Сумчанкі. Завуць яго Канстанцін Анісімавіч Чыгілейчык. Жыве ў горадзе, хаця сам родам з вёскі Зборск, што размясцілася ў маляўнічым месцы па-над ракою Свіслач. Тут у звычайнай сялянскай сям’і 14 студзеня 1918 года з’явіўся ён на свет.

– Я быў самы малодшы пасля трох сваіх братоў і сястры, так сказаць, апошні падскробыш, – усміхаецца Канстанцін Анісімавіч і, цяжка ўздыхнуўшы, тут жа з сумам дадае: – А цяпер выходзіць, што самы старэйшы, бо няма ўжо з іх нікога ў жывых. Браты Маісей і Піліп загінулі на фронце, сястру Надзю немцы расстралялі, а Пятро пасля вайны, ужо ў мірны час памёр.

Кастусь закончыў тры класы мясцовай школы ў Зборску, а чацвёрты – у Вяззі. Як успамінае ветэран цяпер, тады асабліва не да вучобы было. Трэба было на хлеб зарабляць. А спраў у мясцовым калгасе з даволі арыгінальнай назвай «Сноп» у тыя перадваенныя гады хапала. Коньмі аралі, імі ж баранавалі, выконвалі розныя іншыя работы. Юнак працаваў спраўна, стараўся не адставаць ад старэйшых і больш вопытных калгаснікаў, і ўжо ў 1936 годзе як адзін з лепшых прадстаўнікоў калектыву гаспадаркі стаў удзельнікам злёту ўдарнікаў раёна. Тады якраз набіраў сілу, мацнеў стаханаўскі рух, роданачальнікам якога быў знакаміты шахцёр з Данбаса.

А ў наступным годзе на палях калгаса ўпершыню з’явіўся сталёвы конь. Гэта быў трактар ХТЗ на металічных колах са шпорамі. Яго накіравалі з Асіповіцкай МТС у дапамогу калгаснікам на падрыхтоўцы ворыва. Працаваў на ім Барыс Чыгілейчык. Канстанціну, які яшчэ толкам нічога на свеце не пабачыў гэтая машына здавалася цудам тэхнікі. Калі выпадала якая вольная гадзіна, хлопца абавязкова цягнула паназіраць за працай механізатара, а то і пакруціцца вакол трактара – пацікавіцца, распытаць у свайго старэйшага цёзкі па прозвішчу, як кіраваць машынай, для чаго той ці іншы рычагу ёй прызначаны. Барыс Якаўлевіч ахвотна раскрываў юнаку ўсе сакрэты, а іншым разам нават даваў сесці за руль трактара. Аднойчы пасля чарговай такой муштроўкі ён заўважыў:

– Будзе з цябе, хлопча, толк... Ловіш усё на ляту. Вучыцца трэба, – параіў Барыс Якаўлевіч, выціраючы прамасленыя рукі аб крысо ватоўкі.

I чым болей Косця з ім праводзіў часу, тым усё больш неадступна выспявала ў ягонай душы адно рашэнне. «Усё, буду трактарыстам. Папрашуся на курсы пры МТС», – сказаў сам сабе і гэтак жа зрабіў.

Двухмесячныя курсы Чыгілейчык скончыў паспяхова, хаця і даводзілася штодзень пасля заняткаў з райцэнтра дабірацца пешшу ў Зборск, а раніцай – зноў у горад. Пакінулі яго пры МТС, далі трактар...

– Але ж у мяне такая натура, што аднаго трактара аказалася мала, – расказвае Канстанцін Анісімавіч. – Цягнула да рознай тэхнікі... Захацеў яшчэ вывучыцца на шафёра. Дырэктар МТС паабяцаў, што як толькі прыйдзе разнарадка з Магілёва, то абавязкова накіруе на вучобу. I сваё слова стрымаў. Так я закончыў яшчэ школу механізацыі ў Чэрыкаве. А калі вярнуўся, стаў працаваць на грузавіку ГАЗ-АА. Разам з другімі шафёрамі вазіў дровы для газагенератарных трактароў, якія тады былі ў нас на станцыі. Ездзіў у Бабруйск за бензінам... Словам, за чым пасылалі, тое і вазіў.

Аднак нядоўга яму давялося пакруціць абаранак гэтага грузавіка – восенню 1939 года прызвалі Канстанціна на вайсковую службу. Гэта быў трывожны час. У свеце ўжо запахла порахам вайны. Не паспеў новабранец асвоіцца і прызвычаіцца як след да армейскіх парадкаў, як неўзабаве, у снежні таго ж года, пачалася фінская кампанія, і механік-вадзіцель танка БТ-7, радавы Чыгілейчык у складзе асобнага батальёна разам з іншымі часцямі Чырвонай Арміі трапіў з Калугі прама на фронт.

Вайсковы паход не атрымаўся ўрачыстым маршам-парадам, бо аб хуткацечнай, маланкавай вайне, на якую, мабыць, разлічвалі ў Крамлі, не прыходзілася і гаварыць. Савецкім войскам прадстаяла ўзламаць магутную жалезабетонную лінію Маннергейма, якую фіны будавалі больш за дзесяць гадоў і якая па фронту займала 135, а ў глыбіню даходзіла да 95 кіламетраў. Грувасткія тоўстасценныя дзоты з гумовымі падушкамі наверсе не прабівалі нават цяжкія бомбы – адскоквалі ад укрыццяў ворага, як дзіцячыя мячыкі ад сценкі.

– Тады нашы авіятары пачалі звязваць іх па пяць штук разам і глушыць фінаў прама ў іхніх сховішчах, – успамінае былы франтавік. – Іх потым, кантужаных, як ачмурэлых куранят, у палон бралі... Але ж колькі нашых людзей на гэтай лініі палегла! Нязгодныя з планам дзеяння вышэйшага камандавання некаторыя афіцэры недарма казалі: маўляў, навошта нам гэты Маннергейм? Ударыць бы прама на Хельсінкі – і ўсёй ваеннай баталіі канец!..

Можна сказаць, вадзіцелю-механіку Чыгілейчыку пашанцавала, хаця абмарозіў ён вушы і ногі і пасля заключэння перамір’я з Фінляндыяй у сакавіку 1940 года трапіў у медсанбат. Асобны батальён лёгкіх танкаў БТ-7 асабліва ў наступ не пускалі. Хаця былі гэтыя машыны хуткаходныя, працавалі на бензінавым рухавіку – аднак мелі даволі слабую браню, якую лёгка прабівалі любая пушка ці супрацьтанкавае ружжо. Толькі аднойчы, калі раз’юшаныя фіны (мабыць, ад спіртнога) паперлі навалам у лабавую атаку, давялося па-сапраўднаму папрацаваць сваімі кулямётамі нашым танкістам. Накасілі яны тады варожых салдат багата. Але гэта было першае і апошняе баявое хрышчэнне Канстанціна ў якасці танкіста. Наперадзе чакалі іншая служба і другія выпрабаванні.

Пасля выпіскі па дарозе з медсанбата сустрэў яго начальнік штаба палка.

– Чаго кульгаеце? – пацікавіўся палкоўнік.

Механік-вадзіцель растлумачыў прычыны.

– Тож-жа мне кульгавы танкіст... Шафёрам будзеш, – імгненна начштаба рашыў лёс салдата.

Было гэта пад Ленінградам. Там пасля вайны з фінамі фарміравалася новае вайсковае злучэнне. Перавялі Чыгілейчыка ў батальён тэхабслугоўвання. Атрымаў ён новы ЗІС-5. Займаўся на ім рамонтам і падзарадкай танкавых акумулятараў. На аўтамабільных колах і сустрэў ён другую вайну, якую без аб’яўлення распачала супраць СССР фашысцкая Германія.

Вось тут і давялося прайсці салдату праз увесь яе смяротны агонь і жахлівае пекла. Ваяваў у складзе Ленінградскага фронта, войскі якога абаранялі паўночную сталіцу ад немцаў. Цяжкія, пакутлівыя дні блакады запомніліся ветэрану на ўсё жыццё – як і сама дарога жыцця па лёдзе цераз Ладагу, па якой шмат разоў выпала ездзіць і дастаўляць розныя грузы.

– Пасля шпіталя трапіў я ў полк сувязі, – успамінае Канстанцін Анісімавіч. – I вось тут адбыўся адзін цікавы эпізод. Адна з нашых часцей трапіла ў так званы варожы мяшок. Неабходна было тэрмінова наладзіць з ёй сувязь. Атрымалі заданне. Нечакана афіцэр, які праводзіў інструктаж і даваў апошнія ўказанні, загадвае старшыне наліць сувязістам, якіх я павінен быў даставіць на месца, па сто франтавых грамаў, а мне, шафёру паўтаратонкі – чамусьці адразу ажно дзвесце... Толькі потым я ўсё зразумеў: аказваецца, налілі для храбрасці. Дарога на тым участку, праз які нам трэба было праскочыць, цалкам прастрэльвалася немцамі. Сувязістам – што? Яны спешыліся і па хадах зносін хутка перабраліся да нашых. А мне што рабіць?.. Прыкінуў і на ўсёй хуткасці, як толькі мог, ірвануў лагчынкай паўз дарогі да супрацьлеглага ўзлеску. Немцы ў апошні момант заўважылі такі манеўр і адкрылі шалёны агонь. На шчасце, толькі адзін асколак чыркнуў па маёй машыне. Вось як бывала, – усміхнуўся ветэран.

Ён прыгадаў нямала франтавых эпізодаў, якія пакінулі ў памяці суровы або прыемны ўспамін – да прыкладу, аб тым, як прарвалі блакаду горада на Няве; як у час бамбёжкі пад Псковам разбіла яго машыну, а сам атрымаў раненне і быў кантужаны; як цудам застаўся жывым, калі пры падвозцы снарадаў артылерыстам іх аўтакалона выпадкова трапіла на перадавую і напаролася на немцаў; нарэшце аб тым, як сустрэў доўгачаканы Дзень Перамогі ў Курляндыі, дзе нашы войскі дабівалі акружаную, але непрымірымую варохую групіроўку. Але хіба аб усім гэтым падрабязна раскажаш?

Як заўважыў сам франтавік, ён не здзейсніў нейкага асаблівага подзвігу – проста чэсна выконваў чарнавую салдацкую работу, якой так багата было на вайне. Сапраўдны, але працоўны подзвіг яго чакаў на мірным фронце, калі пасля вайны зноў вярнуўся ў МТС і ў 1947 годзе атрымаў новы трактар У-2, ды яшчэ з трафейнымі нямецкімі плугамі. Дома ў Зборску, акрамя брата Пятра, нікога з родных не засталося ў жывых – нават бацьку Анісіма Паўлавіча за сувязь з партызанамі па даносу расстралялі паліцаі з немцамі. Боль і роспач вялікага гора маглі зламаць чалавека, але ў Канстанціна Чыгілейчыка аказаўся не такі характар. Мабыць, каб перажыць, неяк суцішыць гэта гора, ён, як апантаны, працаваў на ворыве. Ні днём, ні ноччу не сціхаў рокат яго трактара ў полі.

– Што ты ўсё лапочаш і лапочаш, людзям спаць не даеш, – часам гаварылі яму вяскоўцы. – Калі ж сам адпачываеш?

– Як трактар мой лапоча, – жартаваў араты ў адказ.

У яго былі зменшчыкі: спачатку на пару з ім працаваў Пятро Бычанок, а потым – Міхаіл Суравец. Але першага неўзабаве забралі, а ад другога напарніка Чыгілейчык сам адмовіўся.

– Ну што, Канстанцін, ідзеш на рэкорд, як бачу, – неяк адабральна заўважыў дырэктар МТС Сяргей Фёдаравіч Сігаеў. – Давай!..

І працоўны рэкорд быў устаноўлены. У тым жа 1947 годзе на палях ля вёсак Галын- ка, Краснае, Асяродак, Заельнік, Татаркавічы, Кассё і ў іншых калгасах механізатар Канстанцін Чыгілейчык на трактары У-2 пры норме 390 выпрацаваў ажно 1.008 гектараў мяккага ворыва. Гэта быў ці не лепшы выніку былым СССР.

– Пра гэта спачатку напісалі ў нашай раённай газеце, – гаворыць ветэран вайны і працы. – А потым прыехаў карэспандэнт цэнтральнай газеты «Правда». Мне пасля публікацыі ў ёй нават 90 рублёў ганарару прыслалі затым, – смяецца Канстанцін Анісімавіч.

– Спачатку і не ведаў, адкуль грошы...

Надзвычай доўгім і плённым аказаўся яго працоўны шлях – аж да выхаду на заслужаны адпачынак у 1978 годзе. Але пасля гэтага рэкорду працаваў ён ужо на розных машынах як у МТС, так і на іншых прадпрыемствах і ва ўстановах. Шафёрскі стаж ветэрана складае больш за 30 гадоў. Але дзе б ён ні працаваў, заўсёды ставіўся да справы з душой і вялікай адказнасцю, за што паважалі яго ў любым вытворчым калектыве.

Вось такі ён, ветэран вайны і працы, пенсіянер Канстанцін Анісімавіч Чыгілейчык – чалавек складанага і разам з тым адметнага жыццёвага лёсу. За сваё баявое мінулае ён удастоены ордэнаў Айчыннай вайны ІІ ступені і Чырвонай Зоркі, мае медалі «За абарону Ленінграда», «За перамогу над фашысцкай Германіяй», «За баявыя заслугі» і шмат юбілейных узнагарод.

Босак, М. Аб ім расказала «Правда» / Міхаіл Босак // Асіповіцкі край. – 2003. – № 68. – 3 верасня. – С. 2.