Фокін Мікалай Арсеньевіч

Традыцыі нашы жывыя

Аўтар гэтых радкоў Мікалай Арсеньевіч Фокін – ветэран Вялікай Айчыннай вайны, які ў час яе служыў у палку, назву якога носіць наша часць артылерыйскага аб’яднання. Ен задаволены тым, што маладыя воіны шануюць, захоўваюць і памнажаюць традыцыі ветэранаў.

Мне, відавочна, з ліку нямногіх давялося прымаць удзел ва ўрачыстасцях, прысвечаных 50-гадовым юбілеям: роднага палка, вызвалення гарадоў Беларусі: Оршы, Барысава, Мінска, Гродна. У гэты час у памяці ўзнаўлялася многае, што давялося перажыць за перыяд вайны.

Спачатку я служыў тэлефаністам, а пазней радыётэлеграфістам у батарэі ўпраўлення гаўбічнага артылерыйскага палка, які быў сфарміраваны ў другой палавіне 1942 года ў горадзе Каломна Маскоўскай вобласці. Нялёгкім быў яго шлях, перш чым з цяжкімі баямі прыйсці на беларускую зямлю. Ён у саставе корпуса прымаў удзел у Вяземскай баявой аперацыі па акружэнні горада Белы Калінінскай (цяпер Цверскай) вобласці. За баявыя заслугі корпус атрымаў званне «Гвардзейскага» і пасля панесеных страт у жывой сіле і тэхніцы быў выведзены для папаўнення ў горад Гжацк (цяпер г. Гагарын) Смаленскай вобласці. У саставе папаўнення сібіракамі быў і я, аўтар гэтых радкоў.

Пасля ўкамплектавання корпус прымаў удзел у Спас-Дземенскай аперацыі, у выніку якой з 7 жніўня 1943 года за 14 сутак баёў прайшлі 30–40 кіламетраў па фронту з поўначы на поўдзень, вызвалілі горад Спас-Дземенск і больш 500 населеных пунктаў Калужскай і Смаленскай абласцей. Пасля гэтых баёў палку персанальна прысвойваецца званне «Гвардзейскага», і ён выводзіцца з саставу корпуса ў Рэзерв галоўнага камандавання. У складзе наступаючых войск Чырвонай Арміі здзяйсняе 260-кіламетровы марш ад населенага пункта Усходы да Краснага Смаленскай вобласці, дзе прыдаецца войскам 31-й арміі народнага апалчэння горада Масквы.

З гэтага моманту пачынаецца Аршанская эпапея, якая працягвалася дзевяць месяцаў. Вынік яе ўсім вядомы: гэта дзясяткі брацкіх магіл на ўсходніх подступах да Оршы. У адной з іх, што каля чыгуначнай станцыі Асінаўка, пахавана звыш 120 тысяч воінаў Чырвонай Арміі і на працягу дзевяці месяцаў ішлі бесперапынныя, цяжкія, упартыя баі пераменнага характару. У зводках жа Саўінфармбюро гаварылася суха: «... На аршанскім напрамку актыўныя пошукі разведчыкаў». У сапраўднасці мы бачылі, як праз кожныя трое сутак адна дывізія мянялася другой, і зноў усё спачатку. Немцы былі ўпэўнены, што аб бастыён аршанскай абароны Чырвоная Армія пацерпіць сакрушальнае паражэнне. Мы ж – выстаялі. Вось толькі некалькі эпізодаў. што захаваліся ў памяці.

15 кастрычніка 1943 года раніцай пры невялікім тумане паміж чыгункай і шашой Масква – Мінск у раёне вёскі Н. Тухіня, калі ішла разведка месца каманднага і назіральнага пунктаў палка, у кустоўі быў выяўлены замаскіраваны нямецкі танк. Камандзір палка гвардыі падпалкоўнік Васіль Іванавіч Сур’янінаў даў каманду разліку 45-міліметровай гарматы падкаціць яе на 100–150 метраў. Разлік паспеў зрабіць адзінаццаць выстралаў па танку, збіўшы гусеніцу і заклініўшы вежу. Немцы зрабілі адзін выстрал, у выніку якога гарматы не стала, а разлік паспеў адбегчы. Ахвяр не было.

Сур’янінаў дае каманду падручнай батарэі падрыхтаваць агонь па танку і чакаць. Прысеўшы на бруствер раўка, ён сказаў: «Памятайце, што хутка танк пачнуць буксіраваць». I не памыліўся. Хвілін праз 20–30 пачуўся гул матора, а неўзабаве паказаўся другі танк. Немцы пачалі прычэпліваць танк для буксіроўкі. Тут пачулася каманда Сур’янінава: «Батарэя, беглы агонь». Адзін выстрал, другі, трэці... Узрывы навокал танкаў. I спачатку два, а потым адзін факел з чорным дымам.

Пры змене баявых парадкаў 31 кастрычніка 1943 года наша машына сувязістаў трапіла пад абстрэл шасціствольнага нямецкага мінамёта. У час налёту мін я аказаўся ўткнуўшыся галавою ў задняе кола аўтамашыны. Пасля налёту побач са мной – трое мёртвых і двое параненых. Параненымі былі старшы радыст, старшы сяржант Ахота і радыст Таболін. Таболін паранены лёгка і адразу пабег у раўчук. А Ахоту як брытвай знесла тоненькі ўчастак чэрапа – было бачна, як шавеліцца мозг. Мне давялося бінтаваць.. Ахота свядомасці не губляў. Я разарваў сваю і яго споднія сарочкі і забінтаваў, як мог. Пасля гэтага ён падаў мне палявую сумку і сказаў, каб я перадаў яе камсоргу палка. Сумка была з камсамольскімі паперамі. Я дапамог яму спусціцца ў раўчук. I далейшага яго лёсу не ведаю.

Адразу паўторны залп мінамёта. Закончыліся разрывы мін, і бачу: у тэлефаніста Савенкі з рукава шыняля тырчыць костка рукі. Дапамог яму ўстаць і таксама спусціцца ў раўчук. З пасляваеннай перапіскі мне стала вядома, што Савенка пасля вайны працаваў старшынёй калгаса ў Навасібірскай вобласці і памёр у канцы 70-х гадоў.

Палявую сумку з камсамольскімі дакументамі я прынёс камсоргу палка капітану Якіменку, падрабязна расказаў, як усё здарылася. Якіменка вярнуў мне гэту ж палявую сумку і сказаў: «Раз так здарылася, то і быць табе ад гэтага часу камсоргам батарэі ўпраўлення палка замест Ахоты». Так я стаў камсоргам. А да гэтага быў членам камсамольскага бюро палка. У той нешчаслівы для нас дзень, не ведучы баёў, многія нашы трапілі пад такія налёты. Шмат было забітых і параненых, пашкоджаны дзве машыны і адна гармата. Настрой ва ўсіх прыгнечаны, усе маўчаць, але справу робяць.

Такіх эпізодаў было шмат, усіх не пералічыць.

23 чэрвеня 1944 года ў 2 гадзіны 30 мінут пачалася падрыхтоўка з такой сілай, што пад нагамі шавялілася зямля, на людзях калыхалася адзенне, усё злілося ў адзін працяглы гул. Апрача артылерыі, 200 нашых штурмавікоў і бамбардзіроўшчыкаў абрушылі бомбавыя ўдары па пярэдняму краю абароны праціўніка і ў глыбіню ўшчыльную да горада Оршы. Усё зашавялілася. Праз некаторы час, калі агнявы вал быў перанесены ў глыбіню абароны ворага, стралковыя часці з разгорнутымі знамёнамі падняліся і пайшлі ў атаку. Так для нас на нашым участку фронта пачалася баявая аперацыя «Баграціён». Трэці Беларускі фронт пайшоў у наступленне.

26 чэрвеня ноччу нашы гарматы вялі агонь па праціўніку каля сцен Оршы, суправаджаючы кожны выстрал лозунгам: «За зганьбаваную нашу зямлю!», «За зняслаўленых нашых нявест!», «За зняважаных бацькоў і мацярок!», «За нашу савецкую Радзіму!».

На світанні, яшчэ прыцемкам, 27 чэрвеня мы былі на ўскраіне горада Оршы. Першае, што запомніў з убачанага пры заходзе ў горад, гэта быў наш лётчык, што сядзеў на насілках, самалёт якога збілі напярэдадні. Насельніцтва дапамагло яму і не выдала немцам. У раёне чыгуначнай станцыі стаяла зарава – гарэлі варожыя эшалоны. Калі павіднела, вакол аказаўся радасны народ. Абдымкі, пацалункі, слёзы радасці. У адно змяшаліся людзі ў цывільным адзенні з людзьмі ў запыленых салдацкіх гімнасцёрках. Наша машына «віліс» была засыпана кветкамі.

На зыходзе дня выйшлі з горада ў напрамку Барысава. У ноч на 1 ліпеня была паспяхова фарсіравана рака Бярэзіна і вызвален горад Барысаў. Пасля полк удзельнічаў у вызваленні сталіцы Беларусі – Мінска, гарадоў Ракава, Івянца, Ліды, Скідаля, Гродна. На гэтым закончыліся баявыя дзеянні аперацыі «Баграціён», у выніку якой уся тэрыторыя Беларусі была ачышчана ад фашысцкай нечысці.

Полк таксама ўдзельнічаў у вызваленні гарадоў Літвы: Друскінінкая, Вільнюса, Каўнаса, Наўмісціса, Шаўляя. Прымаў актыўны ўдзел ва ўзяцці гарадоў Усходняй Прусіі: Тапіау, Гаумбінена, у штурме Кёнігсберга, ва ўзяцці Фішхаузена і Пілау (цяпер Балтыйск).

Так на тэрыторыі Усходняй Прусіі 19 красавіка 1945 года полк закончыў свае баявыя дзеянні. Восенню сваім ходам праз Аўгустоўскія лясы перадыслакаваўся на пастаяннае месца ў горад Гродна. За час баявых дзеянняў ім знішчана: жывой сілы праціўніка – больш 10 тысяч салдат і афіцэраў; танкаў і самаходных артустановак – 56; браневікоў і аўтамашын – 34; артылерыйскіх батарэй – 47; агнявых кропак праціўніка – 208; процітанкавых гармат – 44; разбурана бліндажоў і дотаў – 96 адзінак; назіральных пунктаў – 12; падбіты 2 самалёты і 1 браняпоезд.

Падзякі i ўзнагароды палка:

26 чэрвеня 1943 года за вызваленне горада Спас-Дземенска аб’яўлена падзяка Вярхоўнага галоўнакамандуючага I.В. Сталіна.

10 жніўня 1943 года ўзнагароджваецца знакам і прысвойваецца званне «Гвардыя».

27 чэрвеня 1944 года за авалоданне горадам і буйным чыгуначным вузлом Орша прысвойваецца назва «Аршанскі».

1 ліпеня 1944 года за паспяховае фарсіраванне ракі Бярэзіны і вызваленне горада Барысава падзяка Вярхоўнага галоўнакамандуючага I.В. Сталіна.

16 ліпеня 1944 года за авалоданне горадам і крэпасцю Гродна полк узнагароджваецца ордэнам Аляксандра Неўскага.

31 ліпеня 1944 года за паспяховае фарсіраванне ракі Нёман і прарыў моцна ўмацаванай абароны на заходнім беразе ракі ў раёне горада Друскінінкай узнагароджваецца ордэнам Чырвонага Сцяга.

17 красавіка 1945 года падзяка камандуючага Трэцяга Беларускага фронта маршала Савецкага Саюза А.М. Васілеўскага за паспяховую ліквідацыю нямецкіх войскаў на Земландскім паўвостраве.

3 7 чэрвеня 1957 года ўсталявана свята Дзень часці, якое адзначаецца 1 жніўня кожнага года.

Фокін, М. Традыцыі нашы жывыя / М. Фокін // Запаветы Леніна. – 1995. – 2 жніўня.

Поздравляя жителей Орши с 930-летием основания города, Президент Республики Беларусь А.Г. Лукашенко сказал: «В ожесточенных боях за город Оршу родилось героическое Оршанское соединение – слава и гордость Советской Армии». Это соединение образовалось в послевоенное мирное время на базе нашего корпусного гаубичного артполка, где мне пришлось служить и воевать во время Великой Отечественной войны телефонистом, затем радистом в батарее управления полка.

В послевоенный период в этом же полку пришлось служить в должностях радиста, зав. делопроизводством хозяйственной части полка, писарем-казначеем и исполняющим обязанности начальника финансов полка. В мае 1951 года последним или предпоследним из тех, кто участвовал в боях, был исключен из списков полка в связи с отправкой меня на учебу. Будучи участником образования этого соединения, хочу подробнее рассказать, как это было.

В городе Орша есть памятный знак, на котором перечислены все части, которым присвоено наименование «Оршанские» за активное участие в боях при освобождении города. В этом перечне на шестом месте выбиты слова: «83-й гвардейский гаубичный артполк». На седьмом месте – 570-й пушечный артполк». После того, как закончились бои Великой Отечественной войны в июне 1945 года в пределах В. Пруссии, эти два полка с отдельным дивизионом АИР (артиллерийской инструментальной разведки) были объединены в корпусную артбригаду. Первым командиром этой бригады в то время был гвардии полковник Толкачев. В мае 1946 года бригада была реорганизована в 83-й гвардейский Оршанский полк орденов Красного Знамени и Александра Невского корпусный артполк. В июле 1960 года образуется теперешняя войсковая часть 41604 с полным титулом 83-го гвардейского Оршанского орденов Красного Знамени и А. Невского соединения. В этом соединении не забывают о нас – фронтовиках, приглашают на юбилейные торжества, всегда тепло и сердечно встречают, и провожают. Этому свидетельствует такой факт: на торжественном собрании, посвященном 50-летнему юбилею освобождения Орши от фашистской нечисти зам. ком. по воспитательной части гв. подполковник Лялихов А.И. сказал: «Мы воспитываем молодое поколение наших солдат на традициях 83-го гвардейского Оршанского орденов Красного Знамени и Александра Невского артполка. Очень сожалею, что не вижу делегатов этого полка». В зале раздались громких два возгласа: «Есть такая делегация! Есть!». Голоса эти были мой и разведчика Островехова И.Ф. В зале вспыхнули все осветительные огни. Ведущий собрание попросил нас встать. Мы, восемь человек, приглашенные на эти торжества Оршанским горсоветом, встали. Все присутствующие в зале тоже встали и приветствовали нас долгими бурными аплодисментами. Мы были потрясены таким вниманием к нашей делегации. Сердца наши были переполнены гордостью: наши традиции не только сохраняют, но их совершенствуют и приумножают. Свидетельством этому служит тот факт, что на всех проводимых учениях и проверках соединение получает высокие оценки проверяющих.

83-й гвардейский корпусный артполк был сформирован во второй половине 1942 года в Коломне Московской области, где размещался штаб формирования артполков для войск Красной Армии. Полк был трехдивизионного состава: пушечного, гаубичного и минометного. Командование и офицеры управления полка были из числа кадровых офицеров; командиры дивизионов и батарей подбирались из числа более подготовленных и опытных; командиры взводов были все с ускоренных курсов артиллеристов; политсостав – из числа приписного состава партийных работников разных рангов, секретарей райкомов и т.п. Сержанты были из числа русских, белорусов, украинцев, некоторые из них уже побывали в боях. Рядовой состав был в основном из людей среднеазиатских республик (Узбекистан, Киргизия, Казахстан).

Командир полка подполковник Сурьянинов Василий Петрович, окончивший Ленинградское артучилище, участник финской кампании, был награжден орденами. Грамотный, волевой, справедливый и настойчивый офицер. Перед тем, как направить его на формирование этого полка, он был на приеме у Сталина.

После конкурсных стрельб с такими же полками, где наш полк получил самую высокую оценку государственной комиссии, он был подчинен командиру 6-го Сибирского стрелкового Сталинского корпуса добровольцев. В составе этого корпуса полк принимал участие в боях Вяземской операции по окружению гор. Белый Калининской (ныне Тверской) области. За эти боевые действия корпус получает звание гвардейского и выводится для пополнения в город Гжатск (Гагарин) Смоленской области. Командиром корпуса был генерал-майор Поветкин. В мае 1943 года в числе пополнения сибиряков – добровольцев в корпус попадает автор этих строк. Личный состав пополнения был из сибиряков (русских, белорусов, украинцев), многие уже были на фронте, получили ранения. После пополнения корпус принимает участие в Спас-Деменской боевой операции в результате которой с 7 августа 1943 года за 14 суток боев прошли 35-40 километров по фронту с севера на юг, освободив город Спас-Деменск и более 500 населенных пунктов Калужской и Смоленской областей. После этих боев полк был выведен из состава корпуса и передан в распоряжение РГК с присвоением ему персонального звания гвардейского.

А 1 октября 1943 года в первом эшелоне наступающих войск Красной Армии полк совершает марш в 260 километров от населенного пункта Всходы до города Красный Смоленской области. Здесь придается войскам 31-й армии народного ополчения Москвы. С этого момента начинается девятимесячная эпопея тяжелых боев с переменным успехом на Оршанском направлении. Результаты этих боев всем известны: десятки братских могил по дорогам к Орше с востока. В одной из таких могил, что недалеко от ж.д. станции Асиновка (30 км на восток от Орши), захоронено более 120 тысяч воинов Красной Армии. Там сейчас мемориал Славы.

Шли упорные тяжелые бои на подступах к Орше. Каждые трое суток одна дивизия менялась другой, это напоминало мясорубку. Немецкое командование было уверено, что, измотав свои силы на бастионах оршанской обороны, Красная Армия потерпит сокрушительное поражение. В это самое время Совинформбюро сообщало сухо: «На оршанском направлении активные поиски разведчиков...».

23 июня 1944 года в 2 часа 30 минут началась артподготовка с такой силой, что под ногами шевелилась земля, на людях колыхалась одежда. Двести наших штурмовиков и бомбардировщиков обрушили удары по переднему краю и глубине обороны противника. Когда огневой вал артиллерийской канонады был перенесен в глубину обороны противника, наши стрелковые части с развернутыми знаменами поднялись в атаку. Так для нас, на нашем участке 3-го Белорусского фронта началась боевая операция – «Багратион».

26 июня наши огневые позиции переместились ближе к Орше. Ночью стали вести огонь по городу, сопровождая каждый выстрел лозунгами: «За нашу поруганную Родину!», «За наших поруганных отцов и матерей!», «За наших поруганных невест!» и так далее.

На рассвете мы были на окраине Орши (27 июня). Плач, слезы радости, объятия, поцелуи, подарки. Это была бескрайняя радость встречи жителей города с воинами Красной Армии. Кругом цветы. Все смешалось в какое-то месиво людей в гражданской одежде и воинов в запыленных гимнастерках, с оружием в руках и с котомками за плечами.

Во второй половине дня мы вышли из города на запад. К вечеру встретили бронетранспортеры противника, которые, не открывая огня, ушли на запад. На вторую ночь форсировали реку Березину и, не ведя огня, к утру вступили в город Борисов. Также сходу, не ведя огня из своих орудий, вступили в Минск. К вечеру вышли из Минска по Раковскому шоссе, а ночью видели, как немецкая авиация утюжила горящий и без того наш Минск, который продолжал рваться на оставленных минах и фугасах противника.

После наблюдения страшного зрелища пожаров в Минске и его окрестностях был скоротечный бой у города Лиды, освобождали Скидель и Гродно. Далее ... полк вел боевые действия по освобождению городов Литвы: Друскининкай, Вильнюс, Каунас, Наумистис, Шяуляй. Скоротечные бои шли в Восточной Пруссии. Полк принимал участие в боях за взятие городов В. Пруссии: Таураге, Кибартай, Инстенбург, Гаумбинен, Фишхаузен и Пиллау, в штурме Кенигсберга.

На территории В. Пруссии 19 апреля 1945 года полк закончил свои боевые действия. Осенью 1945 года в составе бригады и корпуса из Гросс-Блюминау, что северо-западнее Кенигсберга, своим ходом по лесам Польши прибыл на свое постоянное место дислокации в Гродно.

За время боевых действий полком уничтожено: живой силы противника – более 10 тыс. солдат и офицеров, танков и самоходных установок – 56, броневиков и автомашин – 34, артиллерийских батарей – 47, огневых точек противника – 208, противотанковых орудий – 44, разрушено дотов и блиндажей – 96, разрушено наблюдательных пунктов – 12, подбито – 2 самолета и один бронепоезд.

Фокин, Н. Овеянные боевой славой / Н. Фокин // Запаветы Леніна (Асіповічы). – 1999 г. – 7-12 ліпеня. – С. 3.