Падвойскі Міхаіл Паўлавіч

Час хаду ў новы дзень прыспешвае,

Успаміны горкія драбніць.

А ўсё роўна помню сорак першы, –

Як і сорак пяты, – да драбніц.

Г. Бураўкін.

Аб Вялікай Айчыннай вайне, якая прынесла столькі гора нашаму народу, мы, пакаленне васьмідзесятых, ведаем толькі па ўспамінах сваіх дзядоў і прадзедаў, кнігах ды кінафільмах, Але гэта наша гісторыя, наш учарашні дзень, які мы павінны не толькі добра ведаць, а і заўсёды памятаць, – каб ні ў якім разе не дапусціць падобнага ў будучым.

Для таго, каб яшчэ больш даведацца аб вайне, я звярнуўся з пытаннямі да жывога сведкі і ўдзельніка тых далёкіх падзей, ветэрана вайны і працы – Міхаіла Паўлавіча Падвойскага.

– Ці была ў Вас мара перад вайной?

– Так, я марыў быць інжынерам. У мяне былі нядрэнныя веды па матэматыцы, таму, хутчэй за ўсё, стаў бы ім. Да вайны я паспеў скончыць усяго дзевяць класаў.

Але марам юнака не суджана было збыцца – фашысты вераломна ўварваліся ў нашу краіну і парушылі ўсе планы мірных людзей.

Пра першы дзень вайны Міхаіл Паўлавіч са слязамі на вачах успамінаў:

«Па радыё перадаюць звесткі аб баях каля граніцы, з рэпрадуктараў нясуцца бадзёрыя маршы. А па шашы Мінск-Бабруйск ідуць і ідуць бежанцы. Потныя і брудныя. З клункамі і без іх. Групамі і па аднаму. Многія нясуць і вядуць дзяцей. Час ад часу над дарогай пралятаюць фашысцкія самалёты з крыжамі на крылах. Людзі разбягаюцца. Падаюць бомбы. Кулямётныя чэргі высякаюць іскры з бруку. Канчаецца налёт – людзі, якія ўцалелі, зноў выходзяць на дарогу і спяшаюцца на ўсход.

Даўно гэта было, а і зараз часта бачу жанчыну ў гарадской сукенцы, з невялічкім клуначкам за спіной, з раскудлачанымі валасамі, з дзіцем на руках. А побач, учапіўшыся за матчын падол, перабірае нагамі хлопчык гадоў пяці. Часам ён забягае наперад, хапае маці за руку і просіць-моліць:

– Мамачка, мае ножкі баляць, вазьмі і мяне на ручкі.

Маці ж сцябае яго дубцом па ножках-палачках у кароткіх штоніках:

– Ідзі хутчэй! Бо дагоняць немцы, танкам раздавяць, як тых...»

Крыху памаўчаўшы, сабраўшыся з сіламі, Міхаіл Паўлавіч пачаў расказваць далей, як ён упершыню сустрэўся з фашыстамі. Адбылося гэта тады, калі Міша Падвойскі ішоў з вёскі В. Гарожа ад сваякоў і ў горадзе, у раёне Заводскага завулка, напароўся на нямецкую палатку. А перад гэтым застрэлілі Толю Садоўскага за тое, што ён украў у немцаў пісталет. Мішу схапілі, абшукалі і знайшлі ў кішэні самаробны руска-нямецкі слоўнік. Ледзь не застрэлілі, але пашанцавала – заступіўся нейкі пажылы немец.

I я падумаў: «Як добра, што ў нас зараз мірнае жыццё і можна спакойна хадзіць па вуліцах роднага горада!”

Зразумела, Міхаілу Паўлавічу прыйшлося жыць і ў акупацыі. Пра гэты час ён гаворыць: «Жыць пад немцамі – гэта тое самае, што хадзіць на карачках.

...Ганялі нас збіраць каменне, а дзеля сваёй пацехі-забавы прымушалі падымаць неймаверна цяжкія валуны, якія нам былі не па сіле. За маё непаслухмянства я ледзь не паплаціўся жыццём. Зноў шчаслівы выпадак: заступілася цётка, пачала прасіць немца, што я яшчэ зусім малы, засланіла мяне сабой».

А ці змог бы я жыць і змагацца, як мой равеснік, (Міхаілу Паўлавічу ў гады фашысцкай акупацыі было, як і мне зараз, 15 гадоў), ці пажадаў бы я дапамагаць партызанам? Я задумаўся аб гэтым, але адназначнага адказу не атрымаў. Не атрымаў сам ад сябе.

А вось Міхаіл «ірваўся» у бой і чым мог дапамагаў дарослым партызанам: распаўсюджваў лістоўкі, клаў іх на могілках, у кустах, пад камяні і ў плот. Быў правадніком у партызан, таму што вельмі добра ведаў лес і мясцовасць. Хадзіў у разведку і прыносіў важныя звесткі або перадаваў іх.

Аднойчы ў хату Падвойскіх зайшоў партызан, каб папрасіць паесці. Міхаіл Паўлавіч аддаў усё, што ў яго было на той час. Партызан паабяцаў вярнуцца за ім, але... Хутчэй за ўсё загінуў. А, можа, трапіў у палон ці яшчэ што-небудзь...

«Можа, ён здрадзіў?» – прамільгнула ў мяне думка. Я вырашыў задаць пытанне Міхаілу Паўлавічу наконт здрадніцтва: ці было ў яго атрадзе нешта падобнае. Але адказ быў адмоўны. У мяне адлягло...

– Ці траплялі Вы ў аблаву?

– 6 лістапада 1943 года немцы высачылі наш сямейны партызанскі атрад і нечакана напалі. Завязаўся бой. Сілы былі няроўныя: прыйшлося адступіць у балота за в. Усціж. Сядзелі мы там трое сутак на купінах, без вады, яды, цяпла, на холадзе, бо вогнішча раскласці нельга было. Затым немцы адышлі, і мы вярнуліся ў лагерныя зямлянкі, якія пабудавалі ў другім месцы.

Прыведзеныя эпізоды – маленькая кропелька ў барацьбе за вызваленне ад фашызму. Але такія кропелькі зліліся ў адзінае мора народнага гневу, і фашысцкія захопнікі захлынуліся ў ім.

На працягу ўсяго інтэрв’ю я захапляўся мужнасцю, смеласцю, вынослівасцю і кемлівасцю маіх равеснікаў, юнацтва якіх было абпалена вайной, і жадаў, каб гэта ўсё абмінула мяне.

А Міхаіл Паўлавіч Падвойскі напрыканцы размовы са мной працытаваў такія радкі Н.С. Гілевіча:

Застаўшыся з маленства на вайне,

Я аднаго хачу, мая краіна:

Каб гэта скончылася ўсё на мне,

Каб гэта ўсё не стала доляй сына.

I дадаў: унука, праўнука і тваёй...

А я ў сваю чаргу выказваю вялікі дзякуй Міхаілу Паўлавічу Падвойскаму і ўсім нашым дарагім дзядам і прадзедам, бабулям і прабабулям, якія даказалі ўсяму свету, што яны самыя моцныя духам людзі, за тое, што адстаялі незалежнасць цяперашняй самастойнай суверэннай Рэспублікі Беларусь, дапамаглі вызваліцца многім народам ад фашысцкай чумы.

I мы, маладое пакаленне, будзем памятаць заўсёды іх і абавязкова перададзім гэтае святое пачуццё ўдзячнасці сваім дзецям і ўнукам.

Кулакоў, К. Памяць жывая заўсёды… / Кірыл Кулакоў // Асіповіцкі край. – 2004. – № 43. – 1 чэрвеня. – С. 3.

Успаміны

– Першы тыдзень вайны. Па радыё перадаюць звесткі аб баях каля граніцы, гучыць бадзёрая музыка. А па шашы Мінск-Бабруйск, што праходзіць каля Ясянца, ідуць і ідуць бежанцы. Потныя, брудныя. З клункамі і без. Групамі і па аднаму. Многія нясуць і вядуць дзяцей, – успамінае Міхаіл Паўлавіч Падвойскі. – Час ад часу над дарогай пралятаюць фашысцкія самалёты. Людзі разбягаюцца. Падаюць бомбы. Кулямётныя чэргі высякаюць іскры з бруку. Канчаецца налёт – людзі зноў выходзяць на шашу і спяшаюцца на ўсход. Прынесеная намі, падлеткамі, бульба «ў мундзірах» разыходзілася імгненна, збанкі з вадой пусцелі. Навіны, пачутыя на дарозе, тады былі бязрадаснымі і страшнымі...

– Асноўных задач, якія павінен быў выконваць кожны дзень, на-лічвалася некалькі, – працягвае свой аповед суразмоўца. – Напрыклад, падрабязна ведаць, што робіцца ў блізкіх вёсках, прьі неабходнасці перадаваць звесткі партызанам. Таксама быў адказны за «партызанскі флот». Што гэта за «падраздзяленне»? На беразе ракі знаходзіліся дзве лодкі. На першы погляд – самыя звычайныя, аднак чоўны заўсёды павінны былі быць у належнай гатоўнасці. Час ад часу імі карысталіся партызаны і пакідалі ў якім-небудзь месцы на беразе – трэба было «рачны транспарт» знайсці і даставіць на ўмоўную базу. Ну і трэці абавязак – сачыць за станам брадоў праз Свіслач, каб лясныя салдаты маглі гэтай няпростай дарогай у любы час без апасенняў скарыстацца.

Асіповіцкі край. – 2013. – № 64.