Кірыновіч Лізавета Андрэеўна

Не, не магла проста раней уявіць сабе Лізавета Андрэеўна Кірыновіч, што яна – прапраўнучка прыгоннага мужыка, прайгранага колісь у карты сёмкінаслабодскім памешчыкам і перайшоўшага ў халопы да такога ж багацея з Лочына, пры Савецкай уладзе ў свае 15 гадоў стане настаўніцай, атрымае педагагічную адукацыю і цэлых сорак гадоў будзе вучыць грамаце такіх жа малалетак, якой тады была сама...

У трыццаць трэцім годзе яе без экзаменаў за сямігодку, як паспяваючую вучаніцу, накіравалі ў Асіповічы на курсы настаўнікаў пачатковых класаў. Зняўшы свае лапці, дзяўчына чатыры месяцы спасцігала азы педагогікі, а потым пачала вучыць першаклашак у Асяродку. Праз два гады яе перавялі ў Ліпеньскую школу. Тады ж яна стала завочніцай педвучылішча, якое скончыла была абрана камсоргам школы, а ў саракавым годзе стала кандыдатам у члены Кампартыі.

Ліза была завадатарам моладзі, таму, напэўна, і ўзялі яе на працу ў райкам камсамола. Праўда, папрацаваць давялося там нядоўга – стала студэнткай педінстытута і вярнулася да настаўніцкай працы, працягваючы весці пачатковыя класы ў сярэдняй школе №2 горада. Потым жа прыйшла вайна...

У яе першы дзень яна замяніла цэнзара выходзячых у Асіповічах газет «Калгасная праўда» і «На рэйках рубяжу» які пайшоў на фронт. У сувязі з набліжэннем да горада ворага 27 чэрвеня сакратар райкама партыі Шыянок даў загад разабраць у друкарні друкарскія машыны і схаваць у надзейныя месцы шрыфты. Выканаўшы гэта распараджэнне, Ліза прыбегла з чамаданчыкам у райкам, але там ужо нікога не было. Таму яна неяк дабралася да пасёлка Віктарова да сваіх бацькоў і зноў ператварылася ў сялянку...

Калі ў гэтых мясцінах з’яўляліся акупанты, яна хавалася ад немцаў у лесе ці ў снапах: сустрэча з імі, для маладой дзяўчыны, тым больш – настаўніцы, дэпутата райсавета з кандыдацкім партбілетам, як разумееце, была непажаданай. А напачатку восені нечакана ў доме з’явіўся былы загадчык ваеннага аддзела райкама партыі Іван Барысавіч Гнядзько: твар яго быў закрыты сеткай ад камароў. але Ліза пазнала яго па голасу і, канешне, узрадавалася. Ён папрасіў дзяўчыну выканаць адно даручэнне і праз два дні зноў прыйшоў да яе разам з былым старшынёй райвыканкама Мікалаем Піліпавічам Каралёвым, камандзірам створанага партызанскага атрада, куды ўваходзілі ў большасці партыйныя і савецкія работнікі, камуністы і камсамольцы. Дарэчы, людзі ўжо ведалі пра стварэнне гэтага атрада.

– Будзеш ваяваць? – запытаўся ў яе Каралёў.

– З маціным сярпом? – пажартавала яна. – Канечне, буду.

– Вось і добра, тады чакай нашага чалавека. Ён дасць табе даручэнне, яго даведаешся па паролю. I – беражы сябе...

Праз колькі дзён пасланец ад партызанскага камандзіра прынёс прашыты ніткамі невялічкі папяровы пакет і загадаў аднесці яго начальніку Лапіцкай сельуправы. Потым такі ж пакет яна кінула ў паштовую скрыню начальніка асіповіцкай гаруправы. Так вось Ліза і стала партызанкай. I цэлы год выконвала заданні камандавання атрада, ажыццяўляючы сувязь з гарадскімі падпольшчыкамі і праводзячы разведку ў населеных пунктах раёна і за яго межамі.

Кастрычніцкім вечарам сорак другога года да яе хаты з групай партызан пад’ехаў былы другі сакратар райкама Рувім Хаймавіч Голант і сказаў Лізе, што заставацца тут ёй небяспечна. Яна ўзяла цёплае адзенне, перададзеную бацькам вінтоўку і ноччу з’явілася ў партызанскім атрадзе, які базіраваўся ў лесе пад Градзянкай. Уранку Лізавета была ўжо залічана байцом другой роты, камандзірам якой быў Пыжоў, а палітруком Васіль Васільевіч Глотаў. У той час партызанскі атрад № 210 імя Сталіна налічваў ужо каля 150 чалавек. Сабраліся тут людзі рознага ўзросту, у тым ліку былі і зусім маладыя хлопцы і дзяўчаты, напрыклад, сустрэла юную Рыму Кунько, якая вучылася ў яе ў 3-4 класах Ліпеньскай школы.

Лізу адразу накіравалі на адзін з пастоў аховы атрада, і якое ж было яе здзіўленне, калі даведалася, што старшым яе паста быў... чатырнаццацігадовы Пеця Брыкальскі – ён за сваё паўгадовае знаходжанне ў атрадзе ўжо неаднойчы прымаў удзел у падрывах варожых эшалонаў і штурме гарнізонаў. I такія падлеткі, як Рыма ды Пятро, па сутнасці справы яшчэ дзеці, былі ў кожнай роце.

Ахоўвала Ліза і далёкія падыходы да лагера, сядзела ў засадах, хадзіла ў разведку, удзельнічала ў дыверсіях на шашы і чыгунцы, пры неабходнасці была няняй і санітаркай у лясным шпіталі, аказвала параненым медыцынскую дапамогу, абмывала іх, карміла, дапамагала ўрачу рабіць аперацыі.

Нялёгкім было партызанскае жыццё – халодным, часам галодным. Многія насілі старое адзенне і абутак, хадзілі ў лапцях, цяжка было з прадуктамі. Калі ж удавалася дастаць дзе мукі, то выпякалі свій хлеб у жалезных бочках.

Навучылася і Ліза пераадольваць цяжкасці і разам з усімі працягвала ўносіць пасільны ўклад у барацьбу супраць ненавіснага ворага.

Між тым атрад паступова папаўняўся новымі байцамі. Часам прыходзілі сюды цэлымі сем’ямі – старыя і малыя, жанчыны і дзяўчаты, якія ратаваліся ў лесе ад зверстваў акупантаў. А яны сапраўды звярэлі, неслі і неслі смерць па Беларусі. Не абышла яна і Віктарова, спаленае фашыстамі. Расстралялі і двух сясцёр Лізы разам з бабуляй, цёткай і шасцігадовай унучкай. Схоплены былі маці з бацькам, застаўшыеся, дзякуй Богу, усё ж жывымі. Гарэлі вогнішчамі вёскі Лочын, Лазовае, Буда, Палядкі...

Пад новы, сорак трэці год, немцы спрабавалі разграміць партызанскі лагер, але атрад з мінімальнымі стратамі выйшаў з акружэння, потым вярнуўся назад і зноў пачаў поўніцца членамі. Таму яго роты былі арганізаваны ўжо у самастойныя атрады, распаўсюджвалі ўплыў на суседнія раёны. Ліза засталася ў сваім атрадзе – самым вялікім у злучэнні, і ў тым жа годзе стала камуністкай.

Акрамя баявых дзеянняў партызаны вялі сярод насельніцтва і растлумачальную работу, разносілі па вёсках лістоўкі са зводкамі інфармбюро, чыталі людзям партызанскую газету «За Советскую Родину», расказвалі аб поспехах нашых войскаў на фронце, выступалі перад насельніцтвам з канцэртамі мастацкай самадзейнасці, удзельніцай якой была і Кірыновіч, і сяляне радаваліся добрым звесткам, чым маглі, дапамагалі народным мсціўцам.

У маі 1944 года, блакіраваўшы партызанскія лагеры, немцы кінулі на іх танкі і пачалі бамбіць месцы дыслакацыі. Толькі і тады нічога добрага для іх не выйшла: партызаны вырваліся з кальца і распачалі знакамітую рэйкавую вайну. У выніку чаго за кароткі час было разбурана багата кіламетраў тэлефоннай сувязі, чыгункі, мастоў і г.д.

Супраць моцных партызанскіх удараў адступаючы вораг нічога істотнага не мог ужо зрабіць – беларуская зямля паступова вызвалялася ад няпрошаных гасцей. Якія ратаваліся, адкатваючыся на захад і знішчаючы па шляху ўсё, што толькі маглі знішчыць.

І вось урэшце гэты доўгачаканы радасны дзень вызвалення – дзень, калі Лізавета Андрэеўна разам з баявымі сябрамі пасля доўгіх трох гадоў свабодна ўвайшла ў стаўшы такім родным горад…

Потым былі гады працы у школе, вялікая грамадская дзейнасць. Яна па-ранейшаму засталавася байцом, нясла людзям праўду пра сваіх партызанскіх сяброў, не шкадаваўшых жыцця за свабоду любай Айчыны.

Яроменка, В. У вайны і жаночы твар… / В. Яроменка // Запаветы ЛенІна (Асіповічы). – 1995. – 16 красавіка.