Осіпава Валянціна Анісімаўна

Сустрэча з маршалам

18 студзеня гэтага года наша раёнка змясціла артыкул кандыдата гістарычных навук Э. Іофэ «Трагедыя маршала», у якім расказвалася пра лёс маршала Савецкага Саюза Рыгора Іванавіча Куліка, а таксама пра яго знаходжанне на тэрыторыі Беларусі і нашага раёна ў самыя цяжкія для краіны часіны ў першыя месяцы Вялікай Айчыннай вайны.

Газета выйшла ў суботу. А ўжо прыкладна ў панядзелак ці аўторак у рэдакцыі зазваніў тэлефон, і прыемны жаночы голас паведаміў:

– Прачытала ў вашай газеце «Трагедыю маршала». Там ёсць сякія-такія недакладнасці. Таму што я сваімі ўласнымі вачамі бачыла яго ў нашай хаце ў Зборску ў сорак першым годзе, нават ваду яму прыносіла.

Потым па маёй просьбе жанчына адрэкамендавалася: Валянціна Анісімаўна Осіпава. I я адразу прыгадаў яе, калі яна працавала яшчэ ў дыстанцыі сігналізацыі і сувязі. Дамовіліся аб сустрэчы і больш падрабязнай гаворцы на гэту тэму. А сёння ўжо прапаноўваем сваім чытачам успаміны Валянціны Анісімаўны.

Адначасова нагадваем, што не выключана магчымасць знаходжання ў раёне і па-за яго межамі і другіх сведак гэтай вандроўкі маршала Р.I. Куліка ў тое пачатковае ваеннае ліхалецце. Таму і запрашаем усіх са сваімі ўспамінамі на старонкі нашай раённай газеты.

Не дзеля якой-небудзь сенсацыі, а дзеля нашай неабыякавасці да лёсу суайчыннікаў, Пішыце нам, калі ласка.

А. Цімінскі

Як сёння помню, быў пачатак жніўня сорак першага года. Вайна. Немцы цераз нашу вёску прайшлі, а жыла наша сям’я ў Зборску, але не затрымаліся. Здаецца, жыта яшчэ не жалі. Але ўсе працавалі ў калгасе, як і перад вайною, калгас яшчэ не распусцілі. Наша хата стаяла бліжэй да калгаснага двара, а адтуль да лесу рукою падаць.

Помніцца, надвячоркам у вёску завітала група вайскоўцаў у чырвонаармейскай форме, сталі пытацца старшыню калгаса. А наш тата, Анісім Купрыянавіч Сабела, якраз ім і працаваў. Яму наказалі, і ён хуценька прыйшоў дахаты. У вайскоўцаў з сабою была зброя, а таксама яны неслі прадукты харчавання. Налічвалася іх васемнаццаць чалавек. Як потым расказваў тата, ім патрэбен быў праважаты, каб патаемна дайсці да Бярэзіны і ў такім месцы, каб быў лес, перайсці яе і адправіцца некуды далей.

Ну, вядома, мама таксама зашавялілася, стала рыхтаваць ім вячэру і, ці не здаецца мне, нават хлеб спякла. Праўда, у гэтым я не пераканана. Але штосьці такое было. Потым, калі ўжо павечарэла і на ферме падаілі кароў, тата пайшоў туды і вярнуўся з вядром малака, для вайскоўцаў. Потым яны размаўлялі. Здаецца, вельмі доўга, як для мяне.

Пачакайце, я яшчэ што хачу сказаць. Што гэты чалавек у вашай газеце напісаў, быццам Кулік дайшоў да Татаркі, скінуў сваю маршальскую форму, дакументы схаваў, і ўсё гэта закапаў каля нейкай сасны. А потым, пераапрануўшыся ў сялянскую вопратку, надзеў лапці і пайшоў у дарогу. Няпраўда. Мне ў сорак першым было трынаццаць гадоў. I я не магу зблытаць. Тое помніцца, як сёння. Кулік, як і ўсе, хто яго суправаджаў, прыйшлі ў вайсковай форме. Але што былі ў лапцях, гэта праўда. У нас жа тут усё балоты ды балоты. Па іх хіба ў другім абутку пройдзеш?

А Кулік быў ростам невялікі, каранасты, поўны, гадоў мо сорак пяць. У яго былі вялікія зоркі, а ў астатніх – і ромбы, і шпалы. Як цяпер помню. Ну, павячэралі яны, тата малака з фермы прынёс. Сядзелі за сталом. Вы ж самі ведаеце, што раней, калі дарослыя размаўляюць, малых туды ні на крок не дапускалі. Тата мусіць ведаў, хто з ім размаўляе. А тады Куліку захацелася вады. А ў вёсцы вада, як заўсёды, у сенцах стаіць. Я выскачыла, начэрпала і падаю яму цераз парог. І думаеце, што ён мне сказаў?

– Деточка, воду через порог не подают. Нельзя так делать больше.

Вядома, сорамна стала, і я выскачыла з хаты. А пагадзіўся праводзіць маршала Куліка і людзей, што яго суправаджалі, дзядзька Алесь, татавай сястры мужык – Аляксандр Іосіфавіч Асіеўскі. Ён працаваў лесніком, добра ведаў вакольныя лясы і ўсе лясныя сцежкі. Чалавек ён быў ціхмяны, маленькага росту і вельмі сумленны. Прыгадваецца, што б яму ні гаварылі, ён на ўсё адказваў: «Ат, хай сабе».

I вось дзядзька Алесь павёў вайскоўцаў на Залодкава, а адтуль на Вязаўніцу. Тата гаварыў, што па дарозе да Бярэзіны вайскоўцы зрабілі засаду, прапусцілі калону немцаў і ўдарылі ім па хвасце, а самі паглыбіліся ў лес. Выйшлі яны з нашай хаты недзе глыбокай поўначчу. Я гэтага дакладна не помню. А вярнуўся дзядзька Алесь толькі на трэція суткі. Не думаю, каб ён пра гэта каму-небудзь расказваў. Нават сваёй жонцы.

Ужо пасля вайны ў вёсцы гаварылі, што маршал Кулік прыслаў дзядзьку Алесю пісьмо, у якім пісаў, што калі дзядзька мае ў чым-небудзь патрэбу, то хай напіша яму, і ён дапаможа. Але як я ўжо казала, дзядзька Алесь быў вельмі сумленны чалавек, і ён наўрад ці пісаў Куліку. Пагаварвалі яшчэ, што гэта пісьмо ўзяў Алесеў брат Антон, а ці дамогся ён сабе якой-небудзь выгады – не ведаю. Мы ж таго пісьма не бачылі. Мне так думаецца, што нехта з тых васямнаццаці чалавек павінен застацца ў жывых. Я вось толькі добра не ведаю, куды пра гэта напісаць.

28 студзеня ў рэдакцыю завітаў пенсіянер, былы настаўнік Вязскай сярэдняй школы Ц.П. Грышановіч. Ён таксама пацвердзіў, што правадніком у маршала Р.І. Куліка сапраўды быў жыхар вёскі Зборск, які працаваў лесніком, Аляксандр Іосіфавіч Асіеўскі. Ён павёў групу цераз Галае балота на Дуброўскі раз’езд. Калі прыбылі да вызначанага месца, адзін з суправаджаючых маршала спытаў у лесніка:

– Дзед, а ты ведаеш, каго правёў?

– Не.

– Куліка.

Мусіць, гэта прозвішча для вясковага чалавека нічога не гаварыла. Аднак ён пры сустрэчы з Ц.Н. Грышановічам папытаўся:

– А хто такі таварыш Кулік?

I тады настаўнік усё яму растлумачыў яму.

Цімінскі, А. Сустрэча з маршалам / А. Цімінскі // Запаветы Леніна. – 1992.