Мядзведзева В. , Федарыстава В.

3 памяці не сцерці гэта…

Мы з сяброўкай ведаем пра вайну толькі тое, што гавораць на ўроку ды паказваюць па тэлебачанні. А вось наша суседка аднойчы сказала нам, што ў сучасных фільмах наўрад можна перадаць тое, што перажываў чалавек у вайну.

Яе завуць Бяляева Зося Дзмітрыеўна. Жыве ў вёсцы Забычанне і дасканала помніць падзеі ваеннага часу, нягледзячы на тое, што ёй больш як 80 год. Мы завіталіда яе і пачалі размову:

– Зося Дзмітрыеўна, а што вы помніце пра ваенны час?

– Усё, дзеткі. Калі пачалася вайна, мне было чатырнаццаць год. Гадавала мяне і сястру маці. Бацьку я свайго не памятаю, ён загінуў, калі я малая была. Таму апорай нашай была маці. Пра вайну гаварылі, але мы, дзеці, яе не баяліся, бо не ведалі, што гэта такое.

– А як вы даведаліся пра вайну?

– Вайна ж пачалася 22 чэрвеня. Але ў той час не было тэлефонаў, тэлебачання, як зараз. А пра вайну ў вёсцы даведалася на наступны дзень, калі прыскакалі конныя веставыя і пачалі збіраць людзей на мабілізацыю.

– А як людзі аднесліся да весткі?

– Плакалі ўсе. Дарослыя ведалі, што гэта значыць. Я помню амаль усіх з таго дня. А запомніўся мне больш адзін эпізод. У нас у вёсцы Нізькі, дзе я нарадзілася і жыла да вайны, працаваў настаўнікам Падабед Павел Іванавіч. Яго жонка Ніна Цімафееўна працавала ў вёсцы фельдшарам. Яны абодва былі мабілізаваныя. Двое дзетак у іх было. Дык вось стаяць яны напачатку калоны, вузялкі ўжо пасклалі на воз. Дзед – бацька Паўла Iванавіча – трымае на руках дачку іх маленькую. А хлопчык, якому год пяць было, учапіўся за матчыну спадніцу і за бацькаву калашыну, трымае так і крычыць на ўвесь голас. Жудасна было.

Зося Дзмітрыеўна спыняецца, як бы збіраецца з думкамі. Мы з сяброўкай разумеем, што трэба счакаць – чалавек расхваляваўся. Нялёгка ўспамінаць людзей, якія загінулі, якіх ты добра ведаў. Вольга перапыняе роздум старой жанчыны пытаннем:

– А якія былі немцы, вы іх бачылі?

– А бачыла. Мы ж пад імі столькі год былі. У вёсцы яны з’явіліся 14 жніўня 1941 года. Не верце, што немцы добрыя былі. Былі тыя, хто крыху нам спачуваў, але яны сваіх баяліся, не паказвалі гэтага пры начальніках. I амаль усе яны светлыя былі. Хадзілі, як гаспадары.

– У вёсцы як яны сябе паводзілі?

– Мая вёска Нізькі ад іх не пацярпела. На работу ганялі. Ад вёскі недалёка чыгунка, дык напачатку вайны прымушалі людзей высякаць каля чыгуначнага палатна дрэвы і кусты на пяцьдзясят метраў. Баяліся, што нехта падарве чыгунку. Дык вось, калі хто ў вёсцы заўважаў, што немцы ў вёску едуць, дык бег папярэджваць усіх. Маўляў: «Уцякайце!», а так немцы заязджалі ды зганялі ўсіх. Не глядзелі, стары ці малы: усе на працу. Не спадабалася што – білі прыкладам.

– А ці праўда, што немцы любілі яйкі есці? – жартаўліва пытае Валянціна.

– Яшчэ як. Толькі яны не прасілі, а прыходзілі і забіралі.

Зося Дзмітрыеўна выдатна ведае гісторыю. А як жа іначай: яна была кіраўніком калгаса, доўгі час з’яўлялася дэпутатам Забычанскага сельскага Савета. Яна актыўны чалавек. Пакуль мы гутарылі з ёй, даведаліся пра яе ўзнагароды, сярод якіх – Ганаровая грамата Вярхоўнага Савета БССР. Зосю Дзмітрыеўну паважаюць аднавяскоўцы.

Мы слухаем уважліва. Нам цікава, што перад намі аповед жывой сведкі, якая памятае так многа пра тыя мясціны, дзе мы жывём.

– А казалі, што галадалі моцна ў вайну?

– О, гэта было, – ажывае старая. – Елі адну гнілую бульбу. I што цікава, што яна нам смачнай здавалася. Галадалі моцна. На тыф хварэлі. Але выжылі.

Зося Дзмітрыеўна ўспамінае сваю маладосць. Паказвае фотаздымак, дзе ёй 16 год і дзе ў яе шыкоўная каса. Шкадуе, што хутка прайшла маладосць.

– А ў канцы вайны з’явіліся ўласаўцы. Яны пільнавалі чыгунку. Стралялі па людзях, проста ў поле. Былі вельмі жорсткія.

Мы доўга гутарым з Зосяй Дзмітрыеўнай. Размова паступова пераходзіць на сучаснасць. Актыўна жанчына выказвае свой погляд на падзеі ў нашай краіне і ў суседніх. Гаворым аб мясцовых навінах. Успамінаючы вайну, пытаем пра царкву, што у Забычанні.

– А царкву немцы разбурылі?

– Царкву разрабавалі яшчэ ў 1932 годзе. А за вайну ў царкву не папаў ніводны снарад. Пабудову выкарыстоўвалі як назіральную вышку. А цяпер вось хутка зноў зазвоняць званы. Так, дзеці, і трэба – жыць з Богам у душы, не жадаць людзям зла. Не дай Бог, каб вайна паўтарылася. Жывіце ў міры!

А мы на развітанне пажадалі ёй моцнага здароўя і доўгага жыцця.