Muzeum Kultury Ludowej w Osieku nad Notecią
Oddział Muzeum Okręgowego w Pile
To jedno z nielicznych muzeów w Polsce prezentujące obok siebie część archeologiczną i sektor etnograficzny, ściśle związany z regionem. Muzeum powstało w celu odtworzenia i zobrazowania tradycyjnych form życia wsi w dorzeczu Noteci (z terenu Krajny). Dawne budownictwo wiejskie wraz ze sprzętami i narzędziami pokazywane jest w miejscach i sytuacjach, w jakich występowały. Wyposażenie poszczególnych zagród bądź pojedynczych chat zróżnicowano sytuacją majątkową, statusem społecznym mieszkańców, uprawianymi w zagrodzie zajęciami pozarolniczymi oraz okresem, jakiego ekspozycja dotyczy. Ekspozycje są wkomponowane w krajobraz. Dobrane tradycyjne uprawy polowe i ogrodnicze, wraz z zielenią porastającą miedze, pobocza dróg, miejsca nieuprawne. Elementem ożywiającym krajobraz jest wprowadzenie inwentarza żywego – owiec, kóz i ptactwa domowego.
Na terenie osieckiego muzeum znajduje się 31 obiektów wiejskiej architektury z terenu północnej Wielkopolski z okresu od XVIII w. do pocz. XX w. wraz z przykładami tzw. „małej architektury”, tj. piecami chlebowymi, kapliczkami, studniami, krzyżem przydrożnym, gołębnikiem, piwnicą ziemną i pasieką. Jednocześnie oba sektory muzeum: archeologiczny i etnograficzny, oddzielone są od siebie neutralną otuliną roślinną, co pozytywnie wpływa na charakter zabudowy. Prócz pojedynczych chat i całych zagród, w skład skansenu wchodzą obiekty ludowego przemysłu i rzemiosła oraz ogólnowiejskiej użyteczności: trzy typy wiatraków („kożlak”, „paltrak” i „holender”), kuźnia, stolarnia z trakiem, remiza strażacka i wspomniane elementy małej architektury.
Do najcenniejszych obiektów przeniesionych na teren skansenu należą chałupy podcieniowe z przełomu XVIII i XIX wieku z Dźwierszna Wielkiego i Głubczyna (Krajna). Przykładem zastosowania ściany z „muru pruskiego” jest Chałupa szkieletowa z Dźwierszna Wielkiego z 1826 roku. Jest to budynek szerokofrontowy z wystrojem z okresu międzywojennego. Wewnątrz znajduje się wiejska szkoła wraz z zapleczem mieszkalnym dla nauczyciela. Większość sprzętów wypełniających wnętrza pochodzi z przełomu XIX i XX wieku, muzeum posiada też unikatowe, pojedyncze eksponaty z XVIII wieku. W skansenie prezentowe są jednocześnie domostwa chłopskie, pomieszczenia gospodarskie, warsztaty rzemieślnicze (kowala, szewca), sklep wiejski i karczma.
Niewątpliwie cennym uzupełnieniem ekspozycji było oddanie do użytku zwiedzających, zrekonstruowanego w 2006 roku kościoła z Lasek Wałeckich. Dzięki temu obraz tradycyjnej wsi stał się w muzeum w Osieku jeszcze pełniejszy.
