ADHD ở trẻ em: Triệu chứng, nguyên nhân và điều trị

ADHD ở trẻ em là gì? 

Rối loạn tăng động giảm chú ý (Attention deficit hyperactivity disorder, ADHD) ở trẻ em là sự khác biệt trong quá trình phát triển não bộ có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung và tự chủ của trẻ.

Đây là một trong những rối loạn não phổ biến nhất ở trẻ em, ảnh hưởng đến gần 10% trẻ em ở Hoa Kỳ. Mặc dù thường được chẩn đoán ở trẻ em, ADHD có thể kéo dài đến tuổi trưởng thành.

Các triệu chứng của ADHD ở trẻ em

ADHD biểu hiện khác nhau ở mỗi trẻ. Nhưng nó thường liên quan đến vấn đề về khả năng tập trung và khả năng hoàn thành nhiệm vụ và lập kế hoạch. Các dấu hiệu chính của ADHD bao gồm:

• Thiếu chú ý. Trẻ có thể gặp khó khăn trong việc chú ý hoặc dễ bị mất tập trung.

• Bốc đồng. Trẻ hành động mà không suy nghĩ, chẳng hạn như ngắt lời người khác.

• Tăng động. Trẻ liên tục di chuyển, hiếu động quá mức hoặc nói quá nhiều. 

Các dấu hiệu của chứng tăng động và bốc đồng bao gồm: Bồn chồn, hay ngọ nguậy chân tay, khó có thể ngồi yên để làm những công việc yên tĩnh, chạy hoặc leo trèo vào thời điểm không thích hợp, nói quá nhiều hoặc ngắt lời, thiếu kiên nhẫn khi chờ đến lượt mình.

Các dấu hiệu của sự mất tập trung bao gồm: khó có thể hoàn thành nhiệm vụ, thường xuyên mất đồ, hay quên, mất tổ chức, dễ bị mất tập trung, hay mắc phải những lỗi bất cẩn, có vẻ như không lắng nghe.

Các dấu hiệu tăng động có thể được nhận biết trước khi thấy dấu hiệu mất tập trung hoặc bốc đồng.

Triệu chứng ADHD ở trẻ mới biết đi

Trong khi hầu hết các bác sĩ sẽ không chẩn đoán trẻ mắc ADHD cho đến khi ít nhất 4 tuổi, một số trẻ có thể biểu hiện các triệu chứng trước thời điểm đó. Hầu hết các triệu chứng ADHD trông rất giống với hành vi điển hình của trẻ mới biết đi. Nhưng có một vài dấu hiệu tiềm ẩn cho thấy trẻ có thể mắc ADHD như: trẻ thường gặp rắc rối ở trường mẫu giáo hoặc nhà trẻ; hành vi của chúng khác với hầu hết những đứa trẻ khác cùng tuổi.

Các dạng ADHD ở trẻ em

Có 3 dạng ADHD chủ yếu ở trẻ, tùy thuộc vào biểu hiện triệu chứng:

• ADHD thiên về tăng động và bốc đồng. Trẻ biểu hiện cả hành vi hiếu động thái quá và bốc đồng.

• ADHD giảm chú ý. Trước đây được gọi là rối loạn thiếu chú ý (ADD). Trẻ em có các triệu chứng này gặp khó khăn trong việc chú ý. Các triệu chứng của ADHD giảm chú ý có thể khó nhận biết hơn so với dạng tăng động và bốc đồng.

• ADHD loại kết hợp (thiếu chú ý và tăng động/bốc đồng). Trẻ em mắc loại ADHD này có một số triệu chứng từ hai loại đầu tiên. Đây là dạng ADHD phổ biến nhất.

Nguyên nhân gây ra ADHD ở trẻ em

Các bác sĩ không biết chính xác nguyên nhân gây ra ADHD. Nhưng người ta biết rằng bệnh này có tính di truyền trong gia đình. Một trong 4 trẻ mắc ADHD cũng có cha mẹ mắc ADHD.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng trẻ em mắc ADHD có thể có những khác biệt về:

• Các vùng não kiểm soát các kỹ năng xã hội, sự chú ý và chuyển động

• Các chất hóa học kiểm soát giao tiếp trong não

Các chuyên gia cũng tin rằng não của trẻ mắc ADHD có xu hướng trưởng thành muộn hơn so với trẻ không mắc bệnh này. 

ADHD xuất hiện thường xuyên như thế nào ở trẻ em?

• Khoảng 1 trong 10 trẻ em ở Hoa Kỳ được chẩn đoán mắc chứng ADHD.

• Trẻ trai có khả năng được chẩn đoán cao gấp đôi trẻ gái. Một số nhà nghiên cứu cho rằng trẻ gái có thể được chẩn đoán thiếu vì trẻ có nhiều khả năng mắc loại ADHD thiếu chú ý hơn là loại hiếu động hoặc bốc đồng dễ thấy hơn.

• Sáu trong số 10 trẻ mắc ADHD cũng mắc một rối loạn tâm thần, cảm xúc hoặc hành vi khác . 

Làm thế nào để chẩn đoán ADHD ở trẻ?

Không có xét nghiệm chuyên biệt để chẩn đoán ADHD. Bác sĩ hoặc chuyên gia sẽ chẩn đoán dựa trên thăm khám sức khỏe, tiền sử bệnh và các triệu chứng của trẻ.

Trẻ có thể được chẩn đoán mắc ADHD nếu đáp ứng tất cả các điều kiện sau: 

• Có ít nhất sáu triệu chứng của ADHD, chẳng hạn như hay bồn chồn hoặc dễ bị xao nhãng

• Các triệu chứng kéo dài trong 6 tháng hoặc lâu hơn.

• Các triệu chứng gây vấn đề cho trẻ ở nhiều bối cảnh, chẳng hạn như ở nhà, ở trường và trong xã hội.

• Các triệu chứng bắt đầu xuất hiện trước 12 tuổi.

ADHD ở trẻ: điều trị

Các nghiên cứu cho thấy việc điều trị lâu dài bằng sự kết hợp giữa liệu pháp hành vi và thuốc sẽ hiệu quả hơn so với việc chỉ dùng thuốc.

Đối với trẻ em dưới 6 tuổi, liệu pháp hành vi là phương pháp điều trị được khuyến nghị. Khi trẻ lớn hơn, bác sĩ cũng có thể kê đơn thuốc.

Phương pháp điều trị hành vi

Các nhà trị liệu hoặc chuyên gia can thiệp có thể dạy trẻ em các kỹ thuật giúp trẻ quản lý hành vi của mình tốt hơn. Họ cũng có thể dạy cha mẹ các kỹ năng giúp họ quản lý hành vi của con mình. Những kỹ năng này bao gồm: 

• Đặt ra các kỳ vọng rõ ràng hơn

• Khuyến khích thói quen 

• Khen thưởng những hành vi tốt và ngăn chặn những hành vi tiêu cực

Trẻ em trong độ tuổi đi học cũng được trị liệu để giúp chúng giải quyết những vấn đề như: quản lý thời gian, tổ chức, lên kế hoạch trước

Đào tạo kỹ năng xã hội là một hình thức điều trị ADHD khác có thể có lợi cho trẻ, giúp trẻ phát triển và duy trì các mối quan hệ xã hội.

Điều trị dùng thuốc

Thuốc kích thích tâm thần là phương pháp điều trị hiệu quả cho nhiều trẻ em mắc ADHD. Những loại thuốc này giúp trẻ tập trung suy nghĩ và bỏ qua những thứ gây mất tập trung. Một số loại thuốc không kích thích cũng có tác dụng tương tự để điều trị ADHD. Một số loại thuốc kích thích bao gồm:

• Nhóm amphetamine, chẳng hạn như dextroamphetamine (Dexedrine), dextroamphetamine-amphetamine (Adderall XR, Mydayis) và lisdexamfetamine (Vyvanse)

• Nhóm Methylphenidate, chẳng hạn như dexmethylphenidate (Focalin) và methylphenidate (Concerta, Daytrana, Ritalin )

Nhiều loại thuốc điều trị ADHD có dạng tác dụng ngắn (giải phóng tức thời), dạng tác dụng kéo dài và dạng tác dụng trung gian.

Có thể mất một thời gian để có thể tìm ra loại thuốc, liều lượng và lịệu trình tốt nhất cho trẻ mắc bệnh này. Tuy nhiên cũng cần lưu ý không phải dùng thuốc sẽ có hiệu quả cho tất cả trẻ mắc ADHD.

Thuốc ADHD đôi khi có tác dụng phụ như đau đầu hoặc chán ăn. Nhưng thường thì tác dụng phụ nhẹ và không kéo dài.

Các phương pháp điều trị thay thế

Không có phương pháp điều trị thay thế nào được chứng minh là có thể giúp làm giảm các triệu chứng ADHD. Nhưng một số người báo cáo lợi ích từ: 

• Yoga. Hình thức tập luyện nhẹ nhàng này có thể giúp trẻ thư giãn và học tính kỷ luật. Một số phòng tập yoga cung cấp các lớp học dành riêng cho trẻ em.

• Thiền. Cho dù thực hiện với người hướng dẫn hay thông qua thiết bị, điều này có thể giúp trẻ cảm thấy bình tĩnh hơn.

• Đào tạo phản hồi thần kinh. Trong loại hình đào tạo này, trẻ tập trung vào một nhiệm vụ trong khi bác sĩ quét hoạt động não của trẻ bằng máy điện não đồ (EEG) . Họ sử dụng phản hồi từ máy để giúp trẻ nhận biết khi nào trẻ mất tập trung. 

Ảnh hưởng lâu dài của ADHD ở trẻ em

ADHD không được điều trị có thể dẫn đến các ảnh hưởng tiêu cực cho cuộc sống sau này của trẻ. Bao gồm:

• Rối loạn sử dụng chất

• Khó khăn trong việc tìm kiếm và duy trì công việc

• Rối loạn ăn uống

• Các vấn đề sức khỏe tâm thần khác như trầm cảm hoặc lo âu

• Mối quan hệ không ổn định 

• Thành tích học tập kém 

• Những hành vi nguy hiểm có thể dẫn đến tai nạn ô tô hoặc các vấn đề pháp lý

• Vấn đề về giấc ngủ 

Kỷ luật và ADHD ở trẻ em

Trẻ em mắc chứng ADHD cần có kỷ luật, một phần vì chúng thường khó điều chỉnh hành vi của mình. Điều đó có nghĩa là phải có ranh giới rõ ràng về những gì được chấp nhận và những gì không được chấp nhận, cũng như khen ngợi hoặc thưởng cho hành vi tốt. 

Phản hồi tích cực rất quan trọng, vì hành vi của trẻ có thể trở nên phá hoại hơn khi hầu hết các tương tác của trẻ với người lớn đều là tiêu cực. Việc mất bình tĩnh có thể khiến mọi thứ trở nên tồi tệ hơn. Và hình phạt sẽ trở nên kém hiệu quả hơn khi bạn sử dụng nó thường xuyên. 

Một số điều có thể giúp ích:

• Tạo ra cả kỳ vọng bằng lời nói và bằng văn bản. Ví dụ, đăng một biểu đồ liệt kê trách nhiệm của trẻ và các quy tắc của gia đình.

• Khen thưởng ngay lập tức, chẳng hạn như thời gian được phép chơi game hoặc ngôi sao vàng,.. Vì trẻ mắc chứng ADHD gặp khó khăn trong việc lập kế hoạch cho tương lai, nên việc tặng một chiếc xe đạp mới để đổi lấy điểm tốt trong một năm chẳng hạn có thể không hiệu quả.

• Hãy nêu rõ hậu quả và thực hiện ngay lập tức – nhưng hãy làm một cách bình tĩnh. Phạt trẻ trong lúc thất vọng hoặc tức giận sẽ không hiệu quả và dẫn đến cảm giác không tốt cho cả hai bên.

• Luôn ủng hộ và động viên trẻ ngay cả khi bạn cần sửa đổi hành vi của trẻ. Nhiều trẻ mắc ADHD rất nhạy cảm với những lời chỉ trích.

ADHD có thể chữa khỏi được không? 

Có khoảng 7 trong số 10 trẻ em mắc ADHD các triệu chứng sẽ kéo dài đến tuổi thiếu niên và đầu tuổi trưởng thành. Đến năm 25 tuổi, các triệu chứng giảm bớt 16% trong số chúng, trong khi 9% trẻ em không còn triệu chứng nào nữa. Nhưng đối với khoảng 35 - 56% trẻ em, ADHD là tình trạng kéo dài suốt đời.

Không có cách nào chữa khỏi ADHD, nhưng các phương pháp can thiệp phù hợp có thể giúp cải thiện và kiểm soát các triệu chứng. Mặc dù không phải tất cả các loại thuốc đều có tác dụng đối với mọi trẻ em, một số loại thuốc kích thích đã được chứng minh là có thể làm giảm các triệu chứng ADHD ở trẻ khoảng 70 - 80%.

Lời kết

Trẻ em mắc chứng ADHD có vấn đề về khả năng tập trung và chú ý có thể kéo dài suốt cuộc đời. Tuy nhiên việc điều trị, can thiệp sớm và sự hỗ trợ từ cha mẹ có thể giúp trẻ kiểm soát các triệu chứng. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia để tìm ra giải pháp tốt nhất cho trẻ.

Nguồn: WebMD. ADHD in children. Link: https://www.webmd.com/add-adhd/childhood-adhd/adhd-children. Ngày truy cập: 26/09/2024