ภูมิปัญญาท้องถิ่น

เกลือสินเธาว์ บ้านนาดี ภูมิปัญญาท้องถิ่นอำเภอโนนแดง

ชุมชนบ้านนาดี ตำบลดอนยาวใหญ่ อำเภอโนนแดง

“เกลือสินเธาร์ล้ำค่า สวนป่าศิริกิตต์ วิถีชีวิตพอเพียง” บ้านนาดีมีประวัติความเป็นมาที่คนเฒ่าคนแก่เล่าสืบต่อกันมา คือ มีประชากร 2 กลุ่มอพยพมาตั้งถิ่นฐาน โดยกลุ่มหนึ่งอพยพมาจากจังหวัดอุบลราชธานี และอีกกลุ่มหนึ่งอพยพมาจากจังหวัดศรีสะเกษ พอมาเห็นหนองน้ำขนาดใหญ่ ที่มีความอุดมสมบูรณ์ คนทั้งสองกลุ่มจึงรวมตัวกันตั้งหลักปักฐาน แล้วยึดเอาชื่อของหนองน้ำเป็นชื่อของหมู่บ้าน จึงเกิดเป็นชื่อ “บ้านนาดี”

บ้านนาดีเป็นหมู่บ้านขนาดเล็ก ประชากรส่วนใหญ่มีอาชีพเกษตรกรรม ทำนาข้าว นาเกลือ โดยสภาพดินของบ้านนาดีเป็นดินเค็ม ประมาฯร้อยละ 30 จึงทำให้การปลูกข้าวไม่ได้ผลผลิตตามที่ต้องการ คนสมัยก่อนจึงมีความคิดว่า ทำอย่างไรจึงจะสามารถทำกินบนที่ดินที่มีความเค็มแบบนี้ จึงลองทำนาเกลือ ซึ่งพบว่าได้ผลผลิตที่ดี และนำผลผลิตที่ได้ไปแลกข้าวมาใช้ในการบริโภค การทำปลาร้า เป็นต้น ประชากรจึงหันมาทำนาเกลือเพิ่มมากขึ้นในปัจจุบัน

เกลือของบ้านนาดี มีลักษณะเด่น คือ เป็นเกลือที่ขาวสะอาด มีรสชาติเค็ม ดังคำกล่าวที่ว่า “เกลือบ้านนาดี ขาวดี เค็มดี สะอาดดี ละลายน้ำดี รสชาติไม่เปลี่ยนแปลง” เป็นเกลือที่อยู่คู่กับชุมชนมาหลายสิบปี เป็นภูมิปัญญาท้องถิ่นที่คนเฒ่าคนแก่ได้สืบทอดให้ลูกหลานจากรุ่นสู่รุ่น โดยกรรมวิธีการผลิตเริ่มตั้งแต่การขุดดินเกลือขึ้นมาตากแดดให้แห้ง ประมาณ 4 – 5 วัน จากนั้นกวาดรวมกันเป็นกองไว้ เตรียมบ่อเกลือโดยการขุดหลุมกว้างประมาณ 50 เซนติเมตรแล้วขุดอีกหลุมเพื่อใส่ท่อ นำฟางข้าวที่ม้วนเป็นวงรีมาวางตรงก้นบ่อแล้ววางทับด้วยกระสอบป่าน นำดินเกลือที่กวาดรวมกันไว้มาใส่ในบ่อประมาณ 5 – 6 บุ้งกี๋ จากนั้นนำน้ำมาใส่ให้เต็มบ่อทิ้งไว้ประมาณ 10 – 15 นาที นำตุ่มมารองน้ำเกลือที่ไหลออกมาตามท่อแล้วนำมาต้ม 30 – 45 นาที จากนั้นนำเกลือขึ้นมาตากให้แห้ง ก็จะได้เกลือไว้บริโภคในครัวเรือน หรือค้าขายแลกเปลี่ยนกันระหว่างชุมชน จนเกิดเป็นอาชีพการทำนาเกลือ

ภูมิปัญญาของคนในชุมชนนี้ได้สืบทอดกันมาจนถึงปัจจุบัน โดยชาวบ้านในชุมชนได้มีการนำภูมิปัญญาของคนในชุมชนมาใช้การทำเกลือ เช่น การวัดความเค็มของน้ำเกลือก่อนนำมาต้ม จะใช้ไม้สแกที่มีอยู่ในชุมชนมาทำการวัด เมื่อนำไม่สแกมาวางบนน้ำเกลือ ถ้าไม้จมแสดงว่าน้ำเกลือนั้นมีความเข้มข้นของเกลือน้อย ไม่เหมาะต่อการนำมาต้มเพื่อทำเกลือ แต่ถ้าไม้จม แสดงว่าน้ำเกลือนั้นมีความเข้มข้นที่เหมาะสม เป็นต้น ทั้งนี้ยังมีการนำเกลือที่ได้มาใช้ประโยชน์ เช่น

- ผลึกของเกลือ หรือที่เรียกว่า ดานเกลือ เมื่อนำไปว่างไว้ที่โคนต้นมะพร้าว ให้มีระยะห่างจากโคนประมาณ 1 ศอก จะช่วยป้องกันด้วงที่มาเจาะกินต้นมะพร้าว ทำให้มะพร้าวเจริญเติบโตได้ดี และมีผลดก

- ใช้ในการถนอมอาหาร เช่น ปลาร้า ผักดอง เป็นต้น ทำให้อาหารมีรถชาติอร่อย หอมดินเกลือ และคนเฒ่าคนแก่ยังกล่าวไว้ว่า ถ้าใส่เกลือของบ้านนาดีในอาหารแล้วแมลงวันจะไม่ตอมอาหารอีกด้วย

- ใช้เกลือโรยในยุ้งข้าว เพื่อป้องกันแมลง และทำให้เมล็ดข้าวไม่หัก

- นำมาเป็นอาหารสัตว์ ป้องกันโรคปากเท้าเปื่อยในวัวควาย

จะเห็นได้ว่า เกลือมีความผูกพันธ์กับชุมชนบ้านนาดีมาหลายสิบปี และยังคงมีการสืบทอดภูมปัญญาดังกล่าวมาจนถึงปัจจุบันนี้

ผู้เขียน นางสาวสุพินญา ลอบไธสง