6. Testu-generoak eta funtzio kognitibo-diskurtsiboak

1.6     Testu-generoak eta funtzio kognitibo-diskurtsiboak

1.6.1  Testu-generoak

Arloak lantzean testu-generoak erabiltzen ditugu; izan ere, testu guztiek ez dituzte ezaugarri berdinak, egoeren edo helburuen arabera aldatzen baitira. Bakoitzak funtzio eta bereizgarri linguistiko zehatzak eta estrategia komunikatibo ezberdinak ditu. Testuak erabilera esparruaren eta giza erabileraren arabera taldekatzen dira. Mota bakoitzeko testuek haien arteko ezaugarri orokorrak mantentzen dituzte, hortik dator testu-tipologia —Dolz-ek eta Schneuwly-k (1997) sorturikoa—. 

[1] Dolz, J., Schneuwly, B. (1997). Géneros y progresión en expresión oral y escrita. Elementos de reflexión a partir de una experiencia realizada en la Suiza francófona, Textos de didáctica de la lengua y literatura, (11), 77-98

1.6.2  Funtzio kognitibo-diskurtsiboak edo FKD

Xehatze horretan,  funtzio kognitibo diskurtsiboek lagunduko digute pentsamendua eraikitzen. Honela azaltzen ditu Dalton-Puffer-ek eta Rieder Marschallinger-ek (2019)[4]: «Funtzio horiek, pentsamenduaren eta hizkuntzaren arteko interfazean daude, diskurtso akademikoa egituratzen dute, eta uste da baliabide lexiko, gramatikal eta erretorikoak ematen dizkietela ikasleei arloko ezagutzaren eraikuntzari eta komunikazioari aurre egiteko».

Bestela esanda, eduki akademikoak ikasteko prozesu kognitiboak —deskribatu, definitu, konparatu, argudiatu, ebaluatu…— patroien bidez lantzen dira, ikasgelan behin eta berriro errepikatuz, gainera zubi lana egiten dute arloko alfabetatzea eta hizkuntzaren artean; edukiak artifizialki ez bereizteko, bakoitza bere aldetik lantzea ekiditeko, eta arestian aipatutako arloaren eta hizkuntzaren arteko integrazioa egikaritzeko.

[4] Dalton-Puffer, C.,  Rieder Marschallinger, S. (2019). Cognitive discourse functions meet historical competences Towards an integrated pedagogy in CLIL history education, Journal of Immersion and Content Based Language Education, (7), 30-60

1.6.3 Ikasgelan inplementatzeko moduak

Jakin badakigu, beraz, ikaskuntza arrakastatsua izan dadin ikasleek ezagutza artikulatzeko gaitasuna garatu behar dutela; izan ere, prozesu kognitiboak hizkuntzaren bidez adierazten dira, nagusiki funtzio kognitibo-diskurtsiboen bidez. Horregatik, irakasleek testuinguru aproposak eraiki eta eskaini behar dituzte ikasleek gelan funtzio horiek praktikan jar ditzaten; hau da, ikasleei gelan definizioak egiteko tarteak, argudioak emateko tarteak, laburpenak, sintesiak eta konparazioak egiteko tarteak eskaini behar zaizkie.

Amaia Lersundiren (2023)[6] ustez, irakasle-ikasle arteko elkarrekintza uneak aproposak dira, ezagutzak koeraikitzen direlako. Hala ere, prozesu horiek ez direnez automatikoki ikasten, esplizituki irakatsi behar dira. Ikasleek arazoak edo gabeziak izatea ohikoa da, beraz, irakasleen laguntza behar dute, haiek irakatsi behar diete ikasgelan, eurak izango dira eredu, eta ikasleei erakutsiko diete nola artikulatzen diren funtzio horiek.

Irakasleek argi izan behar dituzte 3 alderdi:

-        funtzio kognitibo-diskurtsiboak erabili behar direla ikasgelan eta gainera modu egokian.

-        zein funtzio zehatz eskatuko dien ikasleei, eta ikasleek ulertu dutela zer eskatu zaien.

-        funtzio horiek nola artikulatzen diren irakatsi behar dutela.

Nola gauzatzen da praktikan? Adibide honetan ikusiko dugu elkarrekintzaren bidez nola egiten den: irakasleak galdera egiten du, ikasleak erantzun egiten du, eta ondoren irakasleak erantzun hori ebaluatzen du:

o   Zenbait kasutan irakaslea erantzun hori zuzena ala okerra den esatera mugatzen da.

o   Beste zenbaitetan, eta hau da guri interesatzen zaiguna, irakasleak askotariko estrategien bitartez, ikasleari bere erantzuna osatzen eta garatzen laguntzen dio.

o   Galderak egitean irakasleak oso argi adierazi behar du zein den ikasleei eskatzen dien funtzioa; izan ere, batzuetan gertatzen da zerbait eskatu eta ikasleek beste zerbait ematea, esaterako, azalpena eskatu eta deskribapena eman edo definizioa eskatu eta azalpenarekin erantzun.

o   Askotan erantzun horiek ontzat ematen dira irakaslearen helburua momentu horretan ikasleek ezagutza bat barneratu dutela ziurtatzea delako; baina, funtzio kognitibo-diskurtsiboez ari garenean, ezin dugu ahaztu arreta edukian ez ezik, adierazteko forman ere jarri behar dela, bi alderdietan, beraz. Esate baterako, argudio bat eskatzen badiegu, ikusi behar dugu lehenik ea argudioa emanez erantzuten duten, eta nola ematen duten, osatzeko edo hobetzeko premia badu, ikasleen erantzunak aldamiatzeko orduan estrategia bitartez lagundu diezaiegun.

Estrategietako batzuk hauek izan daitezke:

1.  galdera gehiago egin erantzuna osatu dezaten, galdera irekiak eta galdera itxiak, helburuaren arabera

2.  erantzuna garatzeko eskatu

3.  ikasleari terminologia eskaini

4.  azalpenak eman

5.  erantzuna beste hitz batzuekin emateko eskatu

6.  ikaslearen erantzuna birformulatu

7.  eredu egokiak eskaini

8.  erantzuna arrazoitzeko eskatu, edo birformulatzeko eskatu

Eta atal hau amaitzeko, berriro gogoratu behar dugu ikasleari funtzio bat eskatu aurretik, bermatu behar dugula ikasleak badakiela zein den hizkuntzarekin egin behar duen ekintza hori, eta hala ez bada, esplizituki irakatsi beharko zaiola nola egiten den.

[6] Lersundi, A. (2023). Arloetako alfabetatzearen azterketa batxilergoko diziplinarteko proiektu batean. Kasu azterketa [Doktorego tesia]. Mondragon Unibersitatea (HUHEZI).