Білет №8.Пытанне №2

Источник: Национальный институт развития образования (первоисточник) 

22 чэрвеня 1941 г. нацысцкая Германія напала на СССР. Жыхары Гомеля даведаліся пра пачатак вайны каля 12 гадзін дня, калі па радыё выступіў народны камісар замежных спраў СССР В. М. Молатаў. З 23 чэрвеня ў Гомелі пачалася мабілізацыя мужчынскага насельніцтва, вялікая колькасць мужчын запісвалася добраахвотнікамі. Пад ахову былі ўзяты важнейшыя і стратэгічныя аб'екты: масты, вузлы сувязі, склады.

Гомельскія заводы і фабрыкі з 23 чэрвеня пяройдуць на выпуск вайсковай прадукцыі. Так на Гомсельмашы будзе наладжаны выпуск мін, фабрыка Спартак пачне вытворчасць гаручай сумесі для барацьбы з тэхнікай суперніка. Швейныя фабрыкі і майстэрні перайшлі да пашыву ваеннага адзення. З першых дзён вайны варожая авіяцыя пачала ажыццяўляць налёты на Гомель. Бамбілі ў асноўным прамысловыя прадпрыемствы.

Гомель перадаў у фонд абароны амаль увесь свой аўтатрактарны парк, коней, фураж, шмат прадуктаў харчавання. Памяшканне школ, вучылішчаў, тэхнікумаў, педагагічнага інстытута былі аддадзены пад шпіталь і размяшчэнне воінскіх часцей. Тысячы жыхароў горада штодзень працавалі на ўзвядзенні абарончых збудаванняў. Вакол горада былі выкапаны супрацьтанкавы роў працягласцю 28 км, траншэі, збудаваны сховішчы.

Да пачатку ліпеня фронт наблізіўся да Гомельшчыны. 4 ліпеня танкавыя злучэнні вермахта ўварваліся ў Жлобін і Рагачоў. Гомельскі напрамак перакрывалі 21-я і 13-я арміі. Войскі Заходняга фронту атрымалі загад Стаўкі Вярхоўнага Галоўнакамандавання ўсімі сіламі абараняць Гомельскі ўмацаваны раён. У пачатку жніўня ў Гомелі пачалася эвакуацыя на ўсход абсталявання прамысловых прадпрыемстваў і матэрыяльных каштоўнасцяў. За кароткі тэрмін на Урал і ў Паволжа з Гомеля было адпраўлена абсталяванне 42 прамысловых прадпрыемстваў.

12 жніўня 1941 г. нямецкія войскі пяройдуць у наступ на гомельскім напрамку. У ноч на 14 жніўня варожая авіяцыя ажыццявіла масіраваны ўдар па Гомелі. Бамбардзіроўка працягвалася 3 гадзіны. Дзень 14 жніўня стаў для абаронцаў Гомеля выключна напружаным. Нямецкія войскі захапілі Чачэрск, фарсіравалі Дняпро каля Стрэшына і захапілі чыгуначную станцыю Буда-Кашалёва. 19 жніўня ў выніку масіраванага штурму фашысты прарваліся на ўскраіны Гомеля. Да 21 гадзіны большая частка горада была захоплена ворагам. У 23.00 па загадзе камандавання пачаўся адвод савецкіх войск на левы бераг Сожа.Баі за Гомель мелі важнае стратэгічнае значэнне, бо дазволілі адцягнуць да Гомеля са смаленскага напрамку найбольш баяздольныя нямецкія часткі і запаволіць удар на галоўным напрамку.

На тэрыторыі Гомеля будзе ўсталяваны акупацыйны рэжым. Гомель будзе ўключаны ў «зону вайсковага тылу» групы войскаў Цэнтр. На тэрыторыі Гомеля дзейнічалі нямецкія ахоўныя дывізіі і айнзацгрупы. Нямецкія акупанты знішчалі савецкіх людзей, партыйных і камсамольскіх працаўнікоў. За гады акупацыі нацысты знішчылі дзясяткі тысяч жыхароў Гомеля. На тэрыторыі Гомеля дзейнічала Гестапа, канцэнтрацыйны лагер, таемная палявая паліцыя, а таксама 4 яўрэйскія гета, дзе былі забіты тысячы не ў чым не вінаватых людзей.

Цягам усёй акупацыі ў Гомелі і прылеглых раёнах дзейнічалі падпольныя арганізацыі і партызанскія атрады. У лік гомельскіх партызан уваходзілі артысты тэатра, чыгуначнікі, выхавальнікі і настаўнікі, простыя працоўныя і сяляне, салдаты. Гомельскі партызанскі атрад быў сфарміраваны ў першыя тыдні акупацыі і атрымаў назву «Бальшавік». Партызанскі атрад дзейнічаў на тэрыторыі Гомельскага, Лоеўскага і Чачэрскага раёна, знішчаў калоны саперніка, нападаў на склады, падрываў чыгуначныя саставы. У кастрычніку 1942 г. будзе сфарміравана Гомельскае партызанскае злучэнне пад камандаваннем І. Кожара і Я. Барыкіна. Нямецкія акупанты не аднойчы праводзілі супраць партызан карныя экспедыцыі, аднак партызаны не толькі давалі адпор ворагу, але і дастаткова эфектыўна знішчалі жывую сілу суперніка.

Актыўна ў гады акупацыі дзейнічалі і гомельскія падпольшчыкі. Будзе арганізавана дзейнасць 21 падпольнай групы. Падпольшчыкі праводзілі агітацыйную работу сярод мірнага насельніцтва, ладзілі дыверсіі, узрывалі рамонтныя майстэрні, масты, вузлы сувязі, збіралі разведдадзеныя. 838 дзён і начэй жыло і змагалася патрыятычнае падполле Гомеля. У горадзе дзейнічалі прыкладна 500 падпольшчыкаў, якія аб'ядноўваліся ў 80-90 патрыятычных груп. Многія з іх загінулі, і, на жаль, імёны ўсіх невядомыя. Імёнамі герояў-падпольшчыкаў названы вуліцы і скверы Гомеля, кінатэатры і школы.

10 лістапада 1943 г. пачнецца Гомельска-Рэчыцкая наступальная аперацыя. На партызан Гомельскага злучэння была ўскладзена задача ўсімі сродкамі перашкодзіць планамернаму адыходу варожай часткі. Партызаны рабілі на дарогах завалы, выкопвалі супрацьтанкавыя рвы, ліквідавалі ўчасткі, праз якія маглі прарвацца варожыя танкі і іншая бронетэхніка. Ужо раніцай 26 лістапада 1943 г., у выніку паспяховых наступальных баёў, савецкія войскі вызваляць Гомель. Яфрэйтар 39-га стралковага палка 4-й стралковай дывізіі М. Васільеў устанавіў Чырвоны сцяг на будынку гарадской электрастанцыі, а супрацоўнік газеты "Знамя Саветаў" 11-й арміі лейтэнант Г. Кірылюк - над пажарнай станцыяй.

Жылы фонд горада быў разбураны больш як на 80%. Насельніцтва Гомеля на момант вызвалення (27.11.1943г.) складала менш за 15 тыс. жыхароў. (Для параўнання: да пачатку Вялікай Айчыннай вайны ў Гомелі пражывала больш за 140 тыс. чалавек).У ходзе Гомельска-Рэчыцкай аперацыі аддалі сваё жыццё 21650 байцоў, камандзіраў, палітработнікаў. Не дажылі да светлага дня вызвалення сотні партызан і падпольшчыкаў, 66556 воінаў атрымалі рознай ступені ранення і кантузіі. Бітва за Гомель, з якой пачалося вызваленне БССР - выдатны подзвіг савецкай арміі і народных мсціўцаў у нялёгкім адзінаборстве з нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

У гонар вызвалення Гомеля на плошчы Паўстання быў устаноўлены помнік-танк "Т-34" - знакамітая баявая машына часоў Вялікай Айчыннай вайны. У памяць герояў вайны ў горадзе збудаваны Курган Славы, мемарыяльныя комплексы, устаноўлены помнікі на брацкіх магілах, на плошчы Працы запалены Вечны агонь. Імёнамі апалчэнцаў, падпольшчыкаў, партызан і вызваліцеляў Гомеля названы вуліцы, адзін з самых прыгожых бульвараў названы ў гонар Перамогі.