Білет №13. Пытанне 2

Источник: Национальный институт развития образования (первоисточник) 

З першых дзён вайны на тэрыторыі Беларусі разгарнулася шырокая народная партызанская барацьба супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Партызанскі рух уяўляе з сябе ўзброеную барацьбу шырокіх слаёў насельніцтва, у арганізаванай форме супраць захопнікаў і за незалежнасць БССР. Адным з першых партызанскіх атрадаў быў створаны на тэрыторыі Пінскага раёна пад кіраўніцтвам Васіля Захаравіча Каржа. У далейшым яму будзе прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

На тэрыторыі Кастрычніцкага раёна Палескай вобласці будзе створаны партызанскі атрад пад кіраўніцтвам Ціхана Піменавіча Бумажкова. У наступным атрад узначаліць Фёдар Іларыёнавіч Паўлоўскі. Ім таксама будзе прысвоена званне Героя Савецкага Саюза.

Гераічнасць і мужнасць праявяць партызаны Суражскага раёна. Партызанскі атрад пад кіраўніцтвам дырэктара кардоннай фабрыкі Міная Піліпавіча Шмырова (псеўданім Бацька Мінай) наносіў значныя ўдары нямецкім акупантам. Нацысты ўзялі ў палон чатырох дзяцей Бацькі Міная і запатрабавалі, каб ён здаўся ў палон у абмен на іх выратаванне. Старэйшая дачка таемна змагла перадаць бацьку запіску, дзе прасіла бацьку не верыць ворагам і адпомсціць ім. Рашэнне Бацькі Міная аказалася няпростым. За свой патрыятычны выбар ён заплаціў жыццём дзяцей, якіх немцы па-зверску расстралялі.

Партызанскі атрад Бацькі Міная, сумесна з іншымі атрадамі, пры падтрымцы войск Калінінскага фронту, на працягу лютага-верасня 1942 г. утварылі Суражскія (Віцебскія) вароты - 40-кіламетровы разрыў у лініі фронту. Гэты разрыў выкарыстоўваўся для перадачы ўзбраення партызанам, эвакуацыі мірнага насельніцтва і параненых.

Для больш эфектыўнай арганізацыі і каардынацыі партызанскага руху, 30 мая 1942 г. будзе створаны Цэнтральны Штаб партызанскага руху (ЦШПР) пад кіраўніцтвам Першага сакратара Цэнтральнага Камітэта Камуністычнай партыі (бальшавікоў) Беларусі Панцеляймонам Кандрацьевічам Панамарэнка. У верасні 1942 г. будзе створаны Беларускі штаб партызанскага руху (БШПР) пад кіраўніцтвам Пятра Захаравіча Калініна. ЦШПБ і БШПР каардынавалі дзейнасць партызан у тыле суперніка.

У пачатку 1942 г. партызанскія атрады пачнуць аб'ядноўвацца ў брыгады. Брыгады былі значна большыя па колькасці і ўяўлялі для суперніка яшчэ большую пагрозу. Адной з найбольш буйных і эфектыўных партызанскіх брыгад аказалася брыгада Пятра Міронавіча Машэрава. Перад вайной ён працаваў настаўнікам фізікі і матэматыкі, а ў гады вайны ўзначальваў партызанскі атрад і брыгаду. Немцы па-зверску забілі яго маму. Быў двойчы паранены. У 26 год стаў Героем Савецкага Саюза.

Партызанскія атрады і брыгады дзейнічалі на ўсёй тэрыторыі БССР. У ходзе сваёй барацьбы партызанскія атрады нават вызвалялі цэлыя раёны і значныя тэрыторыі, ствараючы т. зв. "партызанскія зоны". Першыя партызанскія зоны ўзніклі яшчэ восенню 1941. У партызанскіх зонах функцыянавалі паўнацэнныя савецкія органы ўлады, школы і бальніцы, ішла падрыхтоўка партызан, дзейнічалі аэрадромы, сяляне апрацоўвалі зямлю.

Партызаны актыўна дапамагалі Чырвонай Арміі пры правядзенні аперацый на фронце. Так партызаны масава знішчалі чыгунку і чыгуначныя саставы з мэтай зрыву паставак на фронт. Гэтыя партызанскія дзеянні ўвойдуць у гісторыю як «Рэйкавая вайна». Першы этап рэйкавай вайны праводзіўся летам 1943 г. - у разгар Курскай бітвы. Другі этап рэйкавай вайны праходзіў восенню 1943 г. пры надыходзе савецкіх войскаў. Трэці этап праходзіў пры падрыхтоўцы і правядзенні наступальнай аперацыі "Баграціён" па вызваленні тэрыторыі Беларусі.

У выніку рэйкавай вайны партызанам удалося значна знізіць пастаўкі жывой сілы і тэхнікі ворага на фронт. Нацысты былі змушаныя трымаць у тыле велізарныя сілы для барацьбы з партызанамі, чым саслаблялі франтавыя часткі.

У гісторыю навечна ўвойдзе подзвіг 14-гадовага Марата Казея - юнага разведчыка партызанскай брыгады. Ён падарваў сябе гранатай, калі апынуўся ў атачэнні ворагаў. Марат Казей пасмяротна ўдастоены звання Героя Савецкага Саюза. Фёдар Крыловіч у ліпені 1943 г. на чыгуначнай станцыі Асіповічы заклаў магнітныя міны пад цягнік. У выніку выбуху былі поўнасцю знішчаны 4 саставы з тэхнікай.

Шырокую барацьбу разгарнулі і падпольшчыкі, якія дзейнічалі ў гарадах. Буйную дыверсійную дзейнасць на станцыі Орша разгарнуў былы начальнік паравознага дэпо Канстанцін Заслонаў. Ён уладкаваўся да немцаў у якасці начальніка брыгад і яго людзі падкідвалі міны, знешне падобныя на кавалкі вугалю, праз вугальныя склады. Такім чынам заслонаўцы вывелі са строю больш за 200 паравозаў.

Найбольш актыўнае і вядомае падполле дзейнічала на тэрыторыі г. Мінка. Мінскае падполле здабывала зброю і боепрыпасы, патройвала аблавы і засады, здзяйсняла дыверсіі, распаўсюджвала лістоўкі, арганізоўвала ўцёкі палонных, ратавала яўрэяў з канцлагераў. У 1943 г. Мінскае падполле арганізуе аперацыю па знішчэнні генеральнага камісара Беларусі Вільгельма Кубэ, падклаўшы яму ў ложак міну. У аперацыі будуць удзельнічаць Алена Мазанік, Марыя Осіпава, Надзея Траян. Усе яны атрымаюць Героя Савецкага Саюза. Нямецка-фашысцкія захопнікі назавуць Мінск "страляючым горадам", а ў 1974 г. гораду будзе прысвоены статус "Горад-герой".

Падпольная барацьба будзе арганізавана і ў іншых буйных абласных і раённых цэнтрах Беларусі. Вялікая колькасць падпольшчыкаў будуць штодзень змагацца з нямецкімі акупантамі, распаўсюджваць лістоўкі, весці агітацыйную работу, ладзіць дыверсіі. Многія падпольшчыкі ўжо пасмяротна будуць удастоены самых высокіх узнагарод за сваю гераічнасць і мужнасць.

Супраць захопнікаў барацьбу вяло і простае мірнае насельніцтва. Насельніцтва не толькі дапамагала партызанам і падпольшчыкам, але і самі актыўна змагаліся з акупантамі. Мясцовае насельніцтва забяспечвала партызан адзеннем, ежай, медыкаментамі, клапаціліся аб параненых, будавалі абарончыя ўмацаванні, выконвалі ролю разведчыкаў і сувязных. Актыўны ўдзел у барацьбе з захопнікамі прымалі і служыцелі царквы. Некаторыя са святароў былі па-зверску забітыя нацыстамі за іх агітацыйную дзейнасць, дапамогу партызанам, сховішча параненых і збеглых з палону.

Дзейнасць партызан у 1941-1944 гг. стала найважнейшым элементам перамогі савецкага народа над нямецка-фашысцкімі захопнікамі. Менавіта партызанскі рух дазволіў скаваць значныя сілы суперніка ў тыле, а дыверсіі на чыгунках сталі адным з фактараў перамогі на франтах і ў вырашальных бітвах. Гераічнасць і мужнасць партызан назаўжды ўвойдуць у гісторыю як несмяротны подзвіг беларускага народа і з'яўляюцца яркім прыкладам патрыятызму.