Entomologiya (yunanca - cc, - yrnmk) - hratlar yrnn elm. Entomologiya zoologiyann bir hisssi olmaqla balancn hmin elmdn gtrm v onun sasnda inkiaf etmidir. Masir entomologiya elmi biologiyann inkiaf edn n mhm sahlrindn biri olub, praktika il sx baldr v onun mumi entomologiya, knd tsrrfat, me, tibbi v baytarlq entomologiyas kimi mstqil sahlri vardr.
Hrat haqqnda ilk v sad mlumatlara qdim yunan alimi Aristotel (b.e.. 384-322) v baqa alimlrin fikirlrind rast glsk d onlarn yrnilmsin XVII srdn balanmdr. XVII-XVIII srlrd italyan alimi M.Malpigi (1628-1694), Hollandiya alimi Y.Svammerdam (1634-1684), mhur sve alimi K.Linney (1707-1778), grkmli tbitnas v syyah, akademik P.S.Pallas (1741-1811) hratn anatomiyas, metamorfozu, tsnifat, morfologiyas, biologiyas, faunas haqqnda bir ox tdqiqatlar aparm v srlr yazmlar. XIX srd entomologiya bir elm kimi formalar v 1832-ci ild Fransada, 1833-c ild ngiltrd entomologiya cmiyyti yaranr.Rusiysda is 1859-cu ild rus entomologiya cmiyyti yaradlm v onun ilk prezidenti mhur alim, akademik K.M.Ber olmudur.Azrbaycanda entomologiya elminin inkiaf Sovet hakimiyyti dvrn tsadf edir. Bu mqsdl Azrbaycan Dvlt Universitetind, 1923-c ild tkil olunmu Mikrobiologiya institutunda entomologiyaya aid ilk tdqiqat ilri aparlmaa balanr. 1932-ci ild SSR EA Zaqafqaziya filial Azrbaycan bsinin Zoologiya blmsinin, 1935-ci ild Zoologiya nstitutunun tkili il laqdar olaraq entomoloji tdqiqatlarn aparlmas n daha lverili rait yaradlm olur. Bununla yana Azrbaycan Elmi-Tdqiqat Pambqlq nstitutunda, Azrbaycan Elmi-Tdqiqat Bitki Mhafizsi nstitutunda, Azrbaycan Knd Tsrrfat Akademiyasnda, Azrbaycan Elmi-Tdqiqat kinilik nstitutunda, Azrbaycan Elmi-Tdqiqat Trvzilik nstitutunda v s. elmi idarlrd entomologiya elminin mxtlif sahlrin aid elmi tdqiqat ilri aparlmaa balanld v hal-hazrda davam edir[1].
Entomologiya Pdf
Download 🔥 https://bltlly.com/2yGbZN 🔥
Hratn bdninin zri mhkm xitinlmi kutikula il rtlmdr, 3 hissdn ibartdir-ba, d v qarn. Hr bir hiss mxtlif buumlardan tkil olunmudur. Ba hiss (caput) 5 buumun mhkm birlmsindn ml gln kll kutusundan ibart olub, az orqanlarna, bcqlara, 2-3 dd sad v bir ct mrkkb gz malikdir. Hrat sinfind bcqszlar dstsi (Protura) mstsna olmaqla, hamsnda bcq inkiaf etmidir. Vzif etibar il bcqlar hiss orqanlar, yni lamis v iybilm orqanlardr. Qurulu baxmndan mxtlif hratlarda mxtlif cr olur. Hratlarn qlkilli, sapkilli, tsbehkilli, miarkilli, daraqkilli, sancaqkilli, omaqkilli, iykilli, lvhkilli, dirskli, dirskli-sancaqkilli, dirskli-daraqkilli, llkkilli, qlnckilli, qeyri-mntzm v qll bcq tiplri vardr. Qidalanma xsusiyytindn asl olaraq hratlarda bir ne tip az orqanlar inkiaf etmidir: gmirici, gmirici-yalayc, sorucu, sancc-sorucu, ksici-sorucu, yalayc. Hr bir az orqannn zn mxsus xsusiyytlri v quruluu vardr. D bdnin ikinci hisssi olub, 3 bumdan ibartdir. Hr bir buumunda bir ct ayaq vardr. Ayaqlar anaq, burma, bud, baldr v pncdn ibartdir, sasn hrkt vzifsini grr. Hratlarda yyrc (tarakan v karabid bcklrd), yeriyici (uzunb, uzunburun v yarpaqyeyn bcklrd), tullandrc (yirtkkimilr, alalar v sisklrd), zc (zr bcyi v subitind), qazc (danadii, peyin v qabqyeyn bcklrd), tutucu (dvdllyi, su qrblri v torqanadllarda), sorucu (zr bcyin erkk frdlrind), yc (arlarda) ayaq tiplri olur. Qanadl hratlarda orta v dal buumun hr biri bir ct qanada malikdir. Qurulu etibar il qanadlarn torkilli, prdkilli, srt v yarmsrt tiplri vardr. Qarn bdnin nc hisssi olub, hratlarn nvlrindn asl olaraq 4-dn 11- qdr buumdan ibart olur[2].
Hratn dri rty kutikula, hipoderma v bazal prdsindn ibartdir. zl sistemi mrkkb qurululu olub, somatik v ya skelet zllrindn, daxili v ya visseral zllrindn ibartdir. Hratlarda sasn eninzolaql zl tipi mvcuddur. Hratn bdn boluunda onun daxili orqanlar yerlir. Onun hyatnda piy cisimciyinin byk rolu vardr. Piy cisimciyi bir trfdn qidal maddlrin toplanmasnda itirak edir, digr trfdn is maddlr mbadilsinin mhsullarn udmaqla, fizioloji funksiyan yerin yetirir. Xsusil, hratn srf mrhlsind piy cisimciyi ya, zlal v karbohidratlar kimi qidal maddlrin ehtiyatn toplayr. Hzm sistemi bada yerln az dliyi il balayr v qarn hissnin axrnc buumunda anal dliyi il nhaytlnir. Hratn qan-damar sistemi aqdr, qan bdn boluu il laqli olur v daxili orqanlar yuyur. Tnffs sistemi bdnin yanlarndan ken v daxild axlnn borukilli traxeyalardan ibartdir. sas ifrazat funksiyasn malpigi borular yerin yetirir. Hratn bdn orqanlarnn faliyyti v onlar arasndak qarlql mnasibt sinir sistemi vasitsil idar olunur. Hiss, lamis, iybilm, dadbilm v grm orqanlar bzilrind yax, bzilrind is zif inkiaf etmidir. Eitm orqanlar he d hratlarn hamsnda inkiaf etmmidir, sasn ss xaran nvlrd daha yax inkiaf etmidir. Hratlarn demk olar ki, ksriyyti mxtlif cinslidir (erkk v dii). Az bir qismi hermafroditdir[3].
Srflrin (trtllarn) sas funksiyas qidalanma v bymdn ibartdir. Ona gr d bu inkiaf dvr knd tsrrfat bitkilrin daha ox zrr verirlr. Srflr mxtlif formalarda olurlar.
Mxtlif dstlrin nmayndsi olan zrrvericilrdn baqa, tbitd xeyirli hratlar da mvcuddur. Msln, bal ars xeyirli hratdr. Bel ki, meyv aaclarnn tozlanmasnda byk rolu vardr. Bal arsnn istehsal etdiyi bal mhsulu insanlar n qiymtli qida mhsuludur.
Qo'llanmada bug'imoyqlilarning tibbiyotdagi axamiyati, xasharot va kanalarning parazitlik qilib, odamlarga yukumli kasallik quzg'atuvchilarni tashishlari va umumiy entomologiya tug'risida malumotlar berilgan. Shuningdek, Uzbekistonda uchraydigan bug'imoyklilarning biologiyasi, morfologiyasi, ekologiyasi va ularga qarta kurash chora- tadbirlari xam yoritilgan. 152ee80cbc
career chart after 10th pdf free download
touchless touch screen technology ppt download
give 20 definition of economics by different authors pdf free download