Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση νέων τεχνολογιών και εργαλείων Τεχνολογιών Πληροφορίας και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), με έμφαση στα νέα μέσα, για την παιδαγωγική αξιοποίηση των μουσείων και του πολιτιστικού τους υλικού στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση.

Στη συνέχεια, η διατριβή αποσκοπεί στη μελέτη και ανάπτυξη μοντέλων για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη/ρόλους (εκπαιδευτικούς, μαθητές, επιμελητές, μουσειολόγους, ιστορικούς, αρχειονόμους, συντηρητές έργων τέχνης, ξεναγούς κ.ά.) του μουσείου και του εκπαιδευτικού ιδρύματος, καθώς και ενός μοντέλου για τη διαδικασία της μουσειακής εκπαίδευσης (δηλαδή της σύνδεσης μουσείου και εκπαιδευτικού φορέα).

Επιπλέον, η διατριβή στοχεύει στη μελέτη και ανάπτυξη τεχνολογιών για τη συλλογή, αρχειοθέτηση, διασύνδεση επιμέρους πληροφοριών, την πρόσβαση – εμπειρία – διδασκαλία μέσω νέων μέσων και τεχνολογιών XR, την αναζήτηση, την εξαγωγή γνώσης και την αναδιανομή του εκπαιδευτικού υλικού της μουσειακής εκπαίδευσης.

Τα τελευταία χρόνια, ο εκπαιδευτικός ρόλος των μουσείων αποτελεί μιας από τις βασικές προτεραιότητές τους. Δεν εστιάζουν πια, αποκλειστικά και μόνο, στη διεύρυνση, συντήρηση, τεκμηρίωση, μελέτη και ανάδειξη των συλλογών τους. Επιζητούν όλο και πιο δυναμικά τη διάδραση και τη συμμετοχή πολλών και διαφορετικών κοινών, ενώ η ενσωμάτωση και αξιοποίηση των ΤΠΕ ενισχύει ουσιαστικά τη μουσειακή εκπαίδευση.

Με δεδομένη τη στροφή του προσανατολισμού των μουσείων στην εκπαίδευση αλλά και το ευρέως διαπιστωμένο γεγονός πως βιώνοντας μια εμπειρία, δηλ. το να συμμετέχεις σε κάτι που μπορείς να δεις, να αγγίξεις, να κρατήσεις και να μυρίσεις οδηγεί σε πολύ βαθύτερη γνώση από αυτή που μπορεί να προκύψει από την απλή ανάγνωση ενός σχολικού βιβλίου, προκύπτουν μια σειρά από ερωτήματα που αποτελούν και το κίνητρο της προτεινόμενης έρευνας: Σε τι βαθμό και με ποια αποτελέσματα θα μπορούσαν οι συλλογές πανεπιστημιακών μουσείων να χρησιμοποιηθούν για την ενίσχυση της μαθησιακής διαδικασίας στην δευτεροβάθμια/τριτοβάθμια εκπαίδευση; Ποια τα απαραίτητα εργαλεία ώστε οι εκπαιδευτικοί, μέσα από τη σχολική τάξη, να παρέχουν στους μαθητές τους γνώση που προκύπτει μέσα από τα εκθέματα ενός μουσείου; Ισχύουν τα υπάρχοντα (δηλ. χωρίς τη συμμετοχή της μουσειακής εκπαίδευσης) μαθησιακά πλαίσια και παραδοχές και για το σενάριο της μουσειακής εκπαίδευσης; Τι τεχνολογικούς πόρους (πολυμεσικούς και άλλους) θα χρειαστούν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη (μουσεία και σχολεία) ώστε να εκμεταλλευτούν την προτεινόμενη ενίσχυση της μαθησιακής διαδικασίας μέσω των μουσείων; Ποιες οι προεκτάσεις και οι επιδράσεις της μουσειακής εκπαίδευσης και πώς επιδρούν σε ένα πολυπολιτισμικό περιβάλλον μάθησης; Πώς επαναπροσδιορίζεται η διδακτική δράση με την επιπλέον συσχέτιση του μουσείου;

Σε κοινωνικό επίπεδο, η προτεινόμενη έρευνα προσδοκούμε να συμβάλλει στην μαθησιακή δράση των μαθητών αλλά και στην ανάπτυξη και διατήρηση μιας κοινότητας, επικεντρωμένη στη διαρκή εξέλιξη της μάθησης, μέσω της επιστημονικής έρευνας. Σε επιστημονικό επίπεδο, προσδοκούμε το επίτευγμα αναλυτικής μοντελοποίησης της πρότασης καθώς και οι ΤΠΕ που θα προκύψουν να έχουν εφαρμογή σε σχολεία ώστε να βελτιώσει την ποιότητα της εκπαίδευσης, με μακροπρόθεσμα οφέλη για την μαθητική κοινότητα και την σχέση της με το Μουσείο. Σε ότι αφορά στη μεθοδολογική προσέγγιση του συστήματος, στόχος της έρευνας είναι να διερευνηθεί και, βάσει επιστημονικών τεκμηρίων, να τύχει αποδοχής από την επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα. Παράλληλα, παρότι δευτερεύοντα, οφέλη θα είναι η προβολή των εμπλεκομένων παραγόντων που θα εμπλακούν στην πειραματική αξιολόγηση της μετάβασης από τη παραδοσιακή διδασκαλία σε ανοικτά δυναμικά περιβάλλοντα ψηφιακής μάθησης, μέσω των διαφόρων δράσεων που θα σχεδιαστούν και υλοποιηθούν κατά την προτεινόμενη έρευνα.

Τέλος, ευελπιστούμε μέσα από την επιστημονική πρόοδο και την εξελικτική μελέτη των αποτελεσμάτων της έρευνας, να δημιουργηθεί η κρίσιμη μάζα ερευνητών ώστε να οργανωθούν σεμινάρια και να δημοσιεύουν επιστημονικά άρθρα σχετικά με την παιδαγωγική αξιοποίηση των μουσείων στη δευτεροβάθμια/τριτοβάθμια εκπαίδευση.

1.  Βαφειάδου, Ξ., & Ντίνου Μ., Μ., 2017 Μουσείο και Σχολείο: Επαναπροσδιορίζοντας την συνεργασία τους στον 21ο αιώνα, στο: Πρακτικά 2ο Συνεδρίου Εκπαίδευση στον 21ο αιώνα: θεωρία και πράξη, Αθήνα 2017, Διαθέσιμο από:  https://www.academia.edu/34567668/%CE%9C%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%B5%CE%AF%CE%BF_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%A3%CF%87%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%AF%CE%BF_%CE%95%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%B4%CE%B9%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B6%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%B1%CF%82_%CF%84%CE%B7_%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B5%CF%81%CE%B3%CE%B1%CF%83%CE%AF%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82_%CF%83%CF%84%CE%BF%CE%BD_21%CE%BF_%CE%B1%CE%B9%CF%8E%CE%BD%CE%B1 [accessed online Οκτώβριος 2021]

2.  Γιαννούτσου, Ν, & Αβούρης, Ν., 2010,Η τεχνολογία, τα μουσεία, η μάθηση, η αφήγηση και το παιχνίδι: προς μία ιστορία συνάντησης, στο: Α. Τζιμογιάννης (επιμ.), Πρακτικά Εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, με Διεθνή Συμμετοχή Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, τόμος ΙΙ, σ. 693-700, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Κόρινθος, 23-26 Σεπτεμβρίου 2010, Διαθέσιμο από: http://korinthos.uop.gr/~hcicte10/proceedings/147.pdf[accessed online Οκτώβριος 2021]

3.   Γκαζή, Α., 2004, Μουσεία για τον 21ο αιώνα. Στο: Τετράδια Μουσειολογίας 1, σελ. 3-12

4.  Γκαζή, Α., & Νικηφορίδου, Α., 2008, Η χρήση των νέων τεχνολογιών στις εκθέσεις μουσείων: ένα μέσον ερμηνείας, Στο: Α., Μπούνια, Ν., Νικονάνου & Μ. Οικονόμου (επιμ.) Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Διαχείρισης, Εκπαίδευσης, Επικοινωνίας, Αθήνα: Καλειδοσκόπιο

5.   Κόκκινος Γ., Αλεξάκη Ε., κλπ. 2002, Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, Αθήνα: Μεταίχμιο

6.  Κουσερή, Γ., 2019, Ιστορική σκέψη, Σχολείο και Μουσείο: Από την έρευνα στις εκπαιδευτικές πρακτικές, Αθήνα: ΕΠΙΚΕΝΤΡΟ

7.  Μανώλη, Β., 2010, Ψηφιακά παιχνίδια σε ιστοσελίδες ελληνικών μουσείων για μαθητές Δημοτικού Σχολείου, Α. Τζιμογιάννης (επιμ.), Πρακτικά Εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, με Διεθνή Συμμετοχή Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, τόμος ΙΙ, σ. 693-700, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Κόρινθος, 23-26 Σεπτεμβρίου 2010, Διαθέσιμο  από: http://korinthos.uop.gr/~hcicte10/proceedings/70.pdf [accessed online Οκτώβριος  2021]

8.  Μπούκουρας Κ., 2016, Εκπαιδευτικό υλικό και εφαρμογές για μαθητές με αναπηρία, Στο: Λειτουργίες νόησης και λόγου στη συμπεριφορά, στην εκπαίδευση και στην ειδικής αγωγή, Πρακτικά Συνεδρίου 5ο Πανελλήνιο Συνέδριο Επιστημών Εκπαίδευσης, Αθήνα 19-21 Ιουνίου 2015, Διαθέσιμο online:  https://eproceedings.epublishing.ekt.gr/index.php/edusc/issue/view/29 [accessed online Οκτώβριος  2021]

9.  Μπούνια Αλ., Νικονάνου, Ν., Πιτσιάβα, Ε., & Τσεκούρας, Γ., 2006, Η χρήση της κινούμενης εικόνας στα ελληνικά μουσεία: Τα πρώτα αποτελέσματα της έρευνας, στο: Τα οπτικοακουστικά μέσα ως πολιτιστική κληρονομιά και η χρήση τους στα μουσεία, Πρακτικά Γ΄ Διεθνούς Συνεδρίου Μουσειολογίας, Μυτιλήνη, Ιούνιος 2006.

10. Μπούνια Αλ., 2010, Μουσεία, μάθηση και νέες τεχνολογίες: τάσεις και προκλήσεις για την ελληνική πραγματικότητα, Στο: Α. Τζιμογιάννης (επιμ.) Πρακτικά εργασιών 7ου Πανελλήνιου Συνεδρίου, Οι ΤΠΕ στην Εκπαίδευση, Τόμος 2, Σεπτέμβριος 2010: Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Κόρινθος

11. Μπούνια Αλ., Οικονόμου Μ. & Πιτσιάβα Ε., 2010, Η χρήση των νέων τεχνολογιών σε μουσειακά εκπαιδευτικά προγράμματα: Αποτελέσματα έρευνας, στο: Μ. Βέμη & Ε. Νάκου, (επιμ.) Μουσεία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Νήσος, σελ. 335-347, Διαθέσιμο online:  https://docplayer.gr/35885120-I-hrisi-neon-tehnologion-se-moyseiaka-ekpaideytikaprogrammata-apotelesmata-ereynas-sta-ellinika-moyseia.html  [accessed online Οκτώβριος  2021]

12. Νικονάνου Ν., 2005α, Ο ρόλος της μουσειοπαιδαγωγικής στο σύγχρονο μουσείο. Στο: Τετράδια Μουσειολογίας, 2, σελ. 18-27

13. Νικονάνου Ν., 2005β, Μουσειοπαιδαγωγική. Από τη θεωρία στην Πράξη, Τόμος της σειράς Μουσειακές Σπουδές, Αθήνα: Πατάκης

14. Νικονάνου Ν., 2015, Μουσειακή μάθηση και εμπειρία στον 21ο αιώνα, Αθήνα: Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, σελ. 225-249

15. Οικονόμου Μ., 2004, Νέες Τεχνολογίες και Μουσεία: Εργαλείο, Τροχοπεδή ή Συρμός; Στο: Μουσειολογία 1, Διαθέσιμο online από: https://docplayer.gr/16196617-Nees-tehnologies kai-moyseia-ergaleio-trohopedi-i-syruos.html  [accessedonline Οκτώβριος 2021]

16. Οικονόμου, Μ., 2008, Νέες τεχνολογίες και κοινωνική διάσταση της επίσκεψης στο Μουσείο: νέοι δρόμοι ή αδιέξοδα; στο: Α. Μπούνια, Ν. Νικονάνου & Μ. Οικονόμου, (επιμ.) Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτισμικής Κληρονομιάς, Διαχείρισης, Εκπαίδευσης, Επικοινωνίας. Αθήνα: Καλειδοσκόπιο, σελ. 139-151.

17.  Φωκίδης Ε. & Λιάνου Π., 2016 Τα πολυμέσα στην εκπαίδευση. Ανάπτυξη και αξιολόγηση εφαρμογής για τη διδασκαλία στοιχείων Αστρονομίας σε μαθητές της Στ΄ δημοτικού, στο: Παιδαγωγικά ρεύματα στο Αιγαίο, Διαθέσιμο online:  http://www.pre.aegean.gr/revmata/issue910/7_paper%CE%A6%CE%A9%CE%9A%CE%99%CE%94%CE%97%CE%A3-OK.pdf[accessed online Σεπτέμβριος 2021]

18. Χαλκιά, Α, 2002, Ένα βήμα κοντά στο μουσείο – Σχεδιάζουμε ένα φύλλο εργασίας και οργανώνουμε ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σε μουσείο, στο: Γ. Κόκκινος και Ε. Αλεξάκη (επιμ.) Διεπιστημονικές προσεγγίσεις στη Μουσειακή Αγωγή, Αθήνα: Μεταίχμιο

19. Χαραλάμπους, Ν., 2000, Συνεργατική μάθηση: από τη θεωρία στην Πράξη, στο: Διήμερο Επιστημονικό Συμπόσιο, Η εφαρμογή της ομαδοκεντρικής διδασκαλίας – Τάσεις και Εφαρμογές, 8-9 Δεκεμβρίου 2000: Θεσσαλονίκη, Διαθέσιμο  online: http://users.sch.gr/kliapis/NeofytF.pdf [accessed online Σεπτέμβριος 2021]

20. Χουβαρδά, Α, 2009, Αξιολόγηση της Εκπαιδευτικής χρήσης των διαδραστικών εκθεμάτων και της εικονικής πραγματικότητας για την παρουσίαση του παρελθόντος: η περίπτωση του Ελληνικού Κόσμου. Στο: Τετράδια Μουσειολογίας, 6, σελ. 46-52.

21. Black, G., 2008, Το ελκυστικό Μουσείο: Μουσεία και Επισκέπτες, Αθήνα: ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΟΜΙΛΟΥ ΠΕΙΡΑΙΩΣ

22. Downes, S. 2005, E-learning 2.0. In: eLearn Magazine, Available  online: http://elearnmag.acm.org/archive.cfm?aid=1104968  [Accessed October 2021]

23. Economoy, D., 2004, Virtual Reality and Museums: The Development of a Collaborative Virtual Environment for Learning about ancient Egypt. Στο: Μουσειολογία, 2, σελ. 67-79, Διαθέσιμοonline:  https://pdfs.semanticscholar.org/88c3/95ff335901a5f3d66fb3beb06fa1631ff0a8.pdf?_ga=2.151647870.613115145.1574543989-1320237342.1574543989  [Accessed September 2021].

24. Giannini, T and Bowen, J., 2018, Of Museums and Digital Culture: A landscape view. In: Bowen, Jonathan P, Weinel, Jonathan, Diprose, Graham and Lambert, N., (ed.) Electroni Visualisation and the Arts (EVA 2018). London, UK 09 - 13 Jul 2018 BCS, Διαθέσιμο online:

25. https://openresearch.lsbu.ac.uk/download/9a9246bc50dbda081e364027ca8d903f81f5965c5aac87754a877b84f0dea9b9/604984/ewic_eva18_ma_paper2.pdf [Accessed October  2021].

26. Haubt, R 2016, 'A radical collaborative approach: developing a model for learning theory, human-based computation and participant motivation in a Rock-Art heritage application', ISPRS Annals of the Photogrammetry, Remote Sensing and Spatial Information Sciences, vol.III-5,pp.65-72,Available online: https://researchmanagement.mq.edu.au/ws/portalfiles/portal/35437149/Publisher_version.pdf   [Accessed September 2021].

27.  Hawkey, R. 2004, Learning with Digital Technologies in Museum, Science Centres and Galleries,Future lab, report 9,Available  online:https://www.nfer.ac.uk/publications/futl70/futl70.pdf[Accessed October 2021]

28. Higgins, S., Z. Xiao, & M. Katsipataki, 2012, The Impact of Digital Technology on Learning: A Summary for the Education Endowment Foundation. Durham University.

29. Hooper – Greenhill, E., 1999, Σκέψεις για τη μουσειακή εκπαίδευση και επικοινωνία στη μεταμοντέρνα εποχή, Στο: Αρχαιολογία και Τέχνες, 72, σελ. 47 – 49, Διαθέσιμο online:  https://www.archaiologia.gr/wp-content/uploads/2011/07/72-11.pdf[Accessed October 2021].

30.  Hooper – Greenhill, E., 1999, Communication in Theory and practice, Στο: The Educational Role of the Museum, London: Routledge, Διαθέσιμο online: https://www.scribd.com/document/231529966/The-Educational-Role-of-theMuseum  [Accessed October 2021].

31. Hooper – Greenhill, E., 2006, To Μουσείο και οι Πρόδρομοί του, Αθήνα: Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς

32. Interactive Educational Systems Design, Inc, 2017, Integrating Authentic Digital Resources in Support of Deep, Meaningful Learning. Smithsonian Center for Learning and Digital Access. Washington, DC, Available online: https://learninglab.si.edu/news/new-whitepaper-suggests-ways-using-the-lab-can-achieve-educational-goals   [Accessed September  2021].

33.   Koukopoulos, Z., Koukopoulos D. &Jason J. Jung, 2017, A trustworthy multimedia participatory platform for cultural heritage management in smart city environments. In: Multimedia Tools and Applications, Vol. 76, No. 24, pp 25943– 25981, May2017

34.  Koukopoulos, Z., Koukopoulos, D., 2018, Evaluating the Usability and the Personal and Social Acceptance of a Participatory Digital Platform for Cultural Heritage. In: Heritage. 2. 1-26.

35.  Koukopoulos, Z. & Koukopoulos, D., 2019, Integrating educational theories into a feasible digital environment, In: Applied Computing and Informatics, Vol. 15, No. 1, pp 19-26, January 2019

36. Koukopoulos, D. & Styliaras, G.2013, Design of trustworthy smartphone-based multimedia services in cultural environments, In: Electronic Commerce Research, Vol. 13, No.2, pp.129-150, May 2013.

37.  Liew, L. C., 2014, Participatory cultural heritage: a tale of two institutions' use of social media, In: D-lib magazine, Vol. 20, No. 3/4, March 2014, Available  online: http://www.dlib.org/dlib/march14/liew/03liew.html [Accessed online September  2020]

38.  Milligan D., Wadman M. & Ausland B, 2017, Discovering, creating, and sharing digital museum resources: a methodology for understanding the needs and behaviors of student users. In: MW 17: MW 2017, Available online:  https://mw17.mwconf.org/paper/discovering-creating-and-sharing-digital-museumresources-a-methodology-for-understanding-the-needsand-behaviors-of-student-users/  [Accessed online October 2021]

39.    RICHES Think Paper 06, 2016, Museum education with digital technologies: participation and lifelong learning, RICHES Project: Report 6, Available online :  https://ec.europa.eu/futurium/en/system/files/ged/rch_thinkpapers_06.pdf [Accessed  online September 2021]

40. Karydis, I., Laopodis, V.: "Web 2.0 Cultural Networking", Proceedings of 13th Pan-Hellenic Conference in Informatics, 2009.

41.  Milovanov, K. Y., Nikitina, E. Y., Sokolova, N. L., & Sergeyeva, M. G. (2017). The creative potential of museum pedagogy within the modern society. Espacios, 38(40), 27-37.

42.   Tišliar, P. (2017). The Development of Informal Learning and Museum Pedagogy in Museums. European journal of contemporary education, 6(3), 586-592.

43.  Doukianou, S., Daylamani-Zad, D., & Paraskevopoulos, I. (2020). Beyond Virtual Museums: Adopting Serious Games and Extended Reality. Visual Computing for Cultural Heritage, 283.

44.  Yoon, S. A., Elinich, K., Wang, J., Steinmeier, C., & Tucker, S. (2012). Using augmented reality and knowledge-building scaffolds to improve learning in a science museum. International Journal of Computer-Supported Collaborative Learning, 7(4), 519-541.