เหงือกปลาหมอดอกม่วง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Acanthus ilicifolius L.

ชื่อวงศ์ : ACANTHACEAE

ชื่ออื่น : แก้มหมอ, แก้มหมอเล (กระบี่), นางเกร็ง จะเกร็ง อีเกร็ง (ภาคกลาง), เหงือกปลาหมอ เหงือกปลาหมอน้ำเงิน (ทั่วไป)

ลักษณะทั่วไป : เป็นไม้พุ่มลำต้นเลื้อย สูง 1 - 2 เมตร ไม่มีเนื้อไม้ ลำต้นเป็นโพรง ตั้งตรงแต่เมื่ออายุมากจะเอนนอน ลำต้นแก่จะแตกกิ่งออกไปมีรากค้ำจุน และมีรากอากาศเกิดจากลำต้นที่เอนนอน

ใบ : เป็นใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มักมีหนามที่โคนก้านใบ 1 คู่ ใบเกลี้ยงก้านใบยาว 1 - 1.5 เซนติเมตร แผ่นใบรูปหอก ขนาด 3 - 6 X 7 - 18 เซนติเมตร แคบลงทางฐานใบ ขอบใบเรียบ
ปลายใบกลม หรือ เป็นติ่งหนาม หรือ ขอบใบเว้าหยักเป็นลูกคลื่น มีหนามที่ปลายหยัก หนามนี้มักเกิดที่ปลายเส้นใบหลักและมีหนามขนาดเล็กกว่าแทรกปลายใบเป็นสามเหลี่ยมกว้าง มีหนามที่ปลายใบ

ดอก : ออกที่ปลายกิ่งแบบช่อเชิงลดยาว ยาว 10 - 15 เซนติเมตร ดอกย่อยไม่มีก้านดอก ออกรอบแกนประมาณ 20 คู่ ใบประดับล่างสุดของแต่ละดอกยาว 0.5 เซนติเมตร ร่วงหลุดเร็ว ใบประดับย่อย
ด้านข้าง 2 ใบ ยาว 0.7 เซนติเมตร เด่นชัด และติดคงทน วงกลีบเลี้ยงมี 4 กลีบ สีเขียวอ่อนถึงสีน้ำตาลอมเขียว แฮกบนใหญ่กว่าแฉกล่าง เป็นดอกสมบูรณ์เพศ วงกลีบดอกสมมาตรด้านข้าง ดอกบาน
เส้นผ่านศูนย์กลาง 3.5 - 4 เซนติเมตร กลีบในด้านบนสั้นมาก กลีบล่างใหญ่มี 3 แฉก สีน้ำเงินอ่อนหรือม่วงอ่อน

ผล : เป็นผลแห้งแตก รูปไข่ ขนาด 1 - 1.5 X 2.5 - 3 เซนติเมตร สีเขียวถึงสีน้ำตาลอ่อน ผิวเป็นมัน แตกสองซีกตามยาว มีเมล็ด 2-4 เมล็ด รูปร่างแบนเป็นเหลี่ยมยาว 1 เซนติเมตร มีรอยย่นที่เมล็ด
สีเขียวอมขาว ออกดอกและผลเดือนมกราคม-พฤษภาคม

นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์ : มักขึ้นเป็นกลุ่มตามที่ลุ่มชื้นแฉะด้านหลังป่าชายเลน และริมคลองน้ำกร่อย

สรรพคุณทางสมุนไพร : แก้พิษฝีดาษ แก้ฝีภายใน แก้โรคผิวหนัง น้ำเหลืองเสีย

ต้นและเมล็ด : รสเผ็ดร้อน รักษาฝี แก้โรคน้ำเหลืองเสีย เมล็ดเป็นยาขับพยาธิ

ใบ : รสเค็ม คั้นน้ำทาศีรษะ ช่วยบำรุงรักษารากผม แก้ประดง

ทั้งต้น : รสเค็มกร่อย ต้มรับประทาน แก้พิษฝีดาษ พิษฝีภายใน ตัดรากฝีทั้งปวง แก้โรคผิวหนัง น้ำเหลืองเสีย เป็นยาอายุวัฒนะ ต้มอาบ ไข้หัว แก้โรคผิวหนังผื่นคันตำพอกปิดหัวฝี คั้นน้ำทาศีรษะบำรุงรากผม

ข้อมูลจาก : รายงานการวิจัย "การศึกษาความหลากหลายและการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรป่าชายเลน เพื่อส่งเสริมสุขภาพชุมชนจังหวัดสมุทรสาคร"
โดย นายกวินท์ พินจำรัส หัวหน้าโครงการและคณะ (วิทยาลัยชุมชนสมุทรสาคร สถาบันวิทยาลัยชุมชน)