พังกาหัวสุมดอกแดง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Bruguiera gymnorrhiza (L.) Savigny

ชื่อวงศ์ : RHIZOPHORACEAE

ชื่ออื่น : ประสัก, ประสักดอกแดง, พังกาหัวสุม (ภาคกลาง) โกงกางหัวสุม

ลักษณะทั่วไป : เป็นไม้ต้นขนาดกลาง - ขนาดใหญ่ สูง 25 - 35 เมตร ราก ระบบรากแก้วหยั่งลึกลงดิน มีรากพิเศษออก ตามลำต้น เป็นรากหายใจคล้ายเข่า ลำต้น ตั้งตรง เนื้อไม้แข็ง เรือนยอดเป็นพุ่มกลม เป็นชั้นเหมือนฉัตร ทึบ โคนต้นเป็นเหลี่ยม ต้นใหญ่มีลักษณะเป็นพูพอนสูง มีช่องอากาศขนาดใหญ่อยู่ทั่วไป เปลือกลำต้นหยาบ เปลือกเป็นเกล็ดหนา แตกเป็นร่องสม่ำเสมอตามยาวไม่เป็นระเบียบ

ดอก : ออกดอกเดี่ยวตามง่ามใบ สี แดง หรือ แดงอมชมพู ก้านดอกยาว 3 - 4 เซนติเมตร โค้งลงล่าง ดอกตูมรูปกระสวย ยาว 2.5 - 3.5 เซนติเมตร กลีบเลี้ยงสีแดงปนเขียว โคนติดกัน ปลายแยกเป็น
แฉกแคบๆ ลึกลงครึ่งหนึ่ง มี 10 - 16 แฉก แต่ละแฉกมี ขนาด 0.3 - 0.5 X 1.5 - 2 เซนติเมตร ท้องกลีบเลี้ยงส่วนบนที่ปลายมีสัน กลีบดอก 10 - 16 กลีบ รูปขอบ ขนาน ปลายกลีบเว้า หยักลึกลง
เกือบถึงกลางกลีบ เป็น 2 แฉก ปลายแหลม มีขนสั้นๆปกคลุมและมีเส้นแข็ง ติดที่ปลาย 3 - 4 เส้น ยาว 0.3 เซนติเมตร เมื่อดอกบานจะมีลักษณะคล้ายสุ่ม

ผล : รูปลูกข่าง ยาว 2 - 3 เซนติเมตร ผิวเรียบ จะงอกตั้งแต่ผล ติดอยู่บนต้นเรียกว่า “ฝัก” หรือ ลำต้นใต้ใบเลี้ยง รูปกระสวย ขนาด 1.5 - 2 X 7 - 25 เซนติเมตร เป็นเหลี่ยมหรือมีสันเล็กน้อย สีเขียว
เข้มแกมม่วง เมื่อแก่จัดมี สีม่วงดำ

นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์ : พบขึ้นทั่วไปในป่าชายเลน ในบริเวณดินเลนแข็ง หรือ ดินค่อนข้างแข็งและเหนียวและน้ำทะเลท่วมถึงบางครั้งบางคราว จังหวัดสมุทรสาครพบได้แนวป่าชายเลนด้านนอกติดพื้นที่รกร้าง หรือริมคลอง

สรรพคุณทางสมุนไพร : เป็นยาฝาดสมานแก้ท้องเสียและมาลาเรีย ใช้กินกับหมากในบางครั้งและใช้หยอดตา

ประโยชน์อื่นๆ : ลำต้น : เนื้อไม้ค่อนข้างแข็งน้าไปใช้เป็นเสา เสาเรือน แพ คันเบ็ด เสาโทรเลข ทำฟืน เผาถ่าน สร้างที่อยู่อาศัย ทำเครื่องมือประมง เสาไม้ที่มีอายุประมาณ 10 ปี เพราะทนทานต่อการทำลายของปลวกและเพรียงน้ำจืด ใช้เป็นวัตถุดิบในอุตสาหกรรมเยื่อกระดาษแต่กระดาษคุณภาพต่ำ ทำกาว

เปลือก : ให้น้ำฝาด ให้สีย้อมผ้า ย้อม อวนชนิดหนา และย้อมหนังได้อย่างดี

ฝัก : เชื่อมรับประทานเป็นของหวาน คล้ายสาเกเชื่อม

ข้อมูลจาก : รายงานการวิจัย "การศึกษาความหลากหลายและการใช้ประโยชน์จากสมุนไพรป่าชายเลน เพื่อส่งเสริมสุขภาพชุมชนจังหวัดสมุทรสาคร"
โดย นายกวินท์ พินจำรัส หัวหน้าโครงการและคณะ (วิทยาลัยชุมชนสมุทรสาคร สถาบันวิทยาลัยชุมชน)