WK voetbal Argentinië 1978
Het WK voetbal van 1978 werd gespeeld in het land van de dictatuur onder leiding van Jorge Videla: Argentinië. Tegen alle verwachtingen in bereikt Nederland de finale. De ploeg van Happel verliest daarin met 3-1 van de Argentijnen.
OPBOUW NAAR HET WK
Een veranderde politiek in aanloop naar het WK
In 1966 wordt in London beslist dat het WK 1978 gehouden zou worden in Argentinië. Wat belangrijk is om te weten is dat Argentinië op dat moment nog een republiek is onder leiding van Arturo Umberto Illia. In de tijd van het WK zelf is het hele politieke systeem anders en dat heeft invloed gehad op het eindtoernooi. Keeper van het Nederlands Elftal, Jan Jongbloed was ten tijde van de aanwijzing van dat WK in London 26 jaar. Hij was toen keeper van AFC DWS. Dat het WK in '78 veel vraagtekens zou oproepen had hij toen in 1966 natuurlijk nog niet voorzien. De hele situatie verandert op 29 maart 1976: Jorge Videla wordt president van Argentinië. Dit betekent ook dat Argentinië van een republiek naar een dictatuur gaat.
Als opperbevelhebber van het leger, die functie kreeg Videla een jaar voor de coup, wil Videla de orde herstellen die is veroorzaakt door linkse groeperingen, de guerilla. Om aan de macht te komen besluit hij een militaire coup te plegen. Het tijdperk van de Junta is hiermee aangebroken. Videla geeft bij zijn intrede als president aan dat ze de guerilla willen bestrijden en dat die mensen moeten worden uitgeroeid. In feite is het plan om een ander economisch beleid op te stellen en dit kon niet zonder een genocide. Onder zijn regime zijn er ook talloze mensen verdwenen die voor een groot deel ook nooit zouden terugkeren. Uit protest hiervan demonstreren de 'Dwaze Moeders' tot op de dag van vandaag elke donderdag bij het Plaza de Mayo in Buenos Aires.
In 1976, het jaar dat Videla aan de macht komt, speelt Jan Jongbloed inmiddels voor Roda JC. Toen de kwalificatie in IJsland begon, waar overigens met 1-0 werd gewonnen, hoefde Jongbloed nog lang niet op een basisplaats te rekenen en een WK was toen voor hem nog niet aan de orde. Het duurt uiteindelijk tot 5 oktober 1977 voordat Jongbloed weer eens in het doel staat. Daarna zouden keepers als Jan van Beveren en Eddy Treijtel afzeggen voor het WK waarna de weg open lag voor de Amsterdammer. Deze twee keepers waren overigens niet de enige twee zich afmeldden voor het WK. Ook namen als Johan Cruijff, Willem van Hanegem en Kees Kist zouden later bekend maken niet mee te willen gaan naar Argentinië. Een Nederland zonder de sterspelers Cruijff en van Hanegem zou het toch niet ver kunnen schoppen in Argentinië? ''Nederland zonder Cruijff, dat is als een orkest zonder dirigent'', zo spreekt de bondscoach van het Argentijnse Elftal Menotti voorafgaand aan het eindtoernooi.
Wat betekende dit WK voor Argentinië?
Terwijl in Nederland de problemen zich opstapelen over de selectie, worden in Argentinië al volop voorbereidingen gedaan voor het aankomende wereldkampioenschap. Dit toernooi is van groot belang en dus een belangrijk punt op de agenda van de Junta. Dat sport als politiek middel wordt ingezet door Videla is wel duidelijk te zien. In 1976 werd Generaal Omar Actis geliquideerd. Hij was het naar verluidt niet eens hoe vicepresident Carlos Lacoste het toernooi wilde vormgeven. Opvolger van Actis, Luis Merno, had ook niet het vermogen om deze organisatie in goede banen te leiden en daardoor besloot vicepresident Lacoste om het heft maar eigen handen te nemen. Door de leiding van de vicepresident wordt het WK al een eerste snelle deadline voor het regime van Videla. De president ziet in het WK de ideale kans om de wereld te tonen hoe 'goed' de Argentijnen het hebben onder zijn bewind, hiermee wordt het toernooi van nationaal belang. Doordat er een nieuwe wet werd ingesteld kon er ook legitiem heel veel geld worden gepompt in het eindtoernooi. Dat Videla de sport voetbal gebruikt is dan eigenlijk ook meer dan logisch. Voetbal is onderdeel van de nationale identiteit van de Argentijnen, zij ademen voetbal. Hoe de mensen ook denken over de Junta, als er wordt gewonnen is er oprechte vreugde. Videla gebruikt zo de eensgezindheid van het volk om het goede beeld aan de wereld te tonen.
Imagoboost door de pers
Dat het eindtoernooi veel geld kost neemt Videla op de koop toe. In totaal wordt er ongeveer 650 miljoen gulden gespendeerd voor dit wereldkampioenschap. Het overgrote deel hiervan wordt gebruikt om buitenlandse bedrijven in te huren. Zo wordt voor het Amerikaanse reclamebureau Burson-Marsteller 20 miljoen gulden uitgegeven met de taak dat zij de communicatiestrategie moeten bepalen. Voor buitenlandse journalisten worden informatiepakketten gemaakt met positieve informatie over de organisatie en Argentinië. Niet alleen wordt de buitenlandse pers op deze manier beïnvloedt, ook de binnenlandse pers ligt in feite in de handen van het regime. Argentijnse kranten zijn niet kritisch op het regime, omdat zij anders geen geld meer krijgen vanuit de overheid om zo het voortbestaan van de krant te realiseren. Kranten waren toen al bedrijven die winst moesten maken. Hier profiteert de Junta van. De binnenlandse media moeten in aanloop naar WK positief berichten over de Junta en media dat tegen het regime schrijft wordt aangevallen. Overtreed je de regels, dan staan er zware sancties op. Het gevolg, 21 journalisten die verdwijnen na kritische berichtgeving. Een voorbeeld zijn de 'Dwaze Moeders'. Zij worden vernederd en uitgescholden voor hoeren, maar de pers mag er niet over schrijven. Ze worden doodgezwegen. Ook Frits Barend, Nederlands journalist, moet tijdens het wereldkampioenschap samen met Henk van Dorp binnen de kaders van de Junta blijven. Dit betekent voor Barend schrijven over het voetbal niet over de 'randzaken'. Later zou Barend toch een gewaagde stap nemen door Videla te confronteren...
'Bloed aan de Paal'
In Nederland is er een poging tot een boycot van het WK in 1978. Freek de Jonge belt Bram Vermeulen op met het verhaal dat hij zojuist heeft gehoord wat er allemaal in Argentinië aan de hand is. De twee cabaretiers spreken af in café Schiller om erover te praten en ze zijn het erover eens: het WK in het land van dictator Jorge Videla moet geboycot worden. Er worden daar mensen uit vliegtuigen gegooid en mensen vermist die het niet eens zijn met de president. Met de voorstellingen 'Bloed aan de Paal' willen de twee Nederland duidelijk maken waar er straks gevoetbald gaat worden. ''De boycot op zich was niet eens het doel, het was een middel om ons doel te behalen. Videla moest daar weg en we konden een stap maken door boycot van het WK'', zo vertelt de Jonge jaren later in Andere Tijden. ''We hadden rond de 44.000 handtekeningen verzameld en afgeleverd bij de KNVB. Ze ontvingen je netjes, je kreeg zelfs een kopje koffie, maar als je weg was werd er niks met die handtekeningen gedaan.'' Er is één voetballer die wel voor deze boycot is: Oeki Hoekema. Als de oud-international er later op terugblikt schiet hij vol: ''Het heeft me gewoon super veel gedaan. Ik moet me constant verantwoorden voor het feit dat ik het niet vind kunnen om in een dictatuur te voetballen, terwijl de de tegenstanders zich niet hoeven te verantwoorden.'' Volgens de meeste Nederlanders die toen werden ondervraagd had voetbal helemaal niets met politiek te maken. Verdediger in '78, Hugo Hovenkamp zei destijds: ''Het ideaal zijn de WK's en de EK's, waarom moeten wij dit harde werk opgeven voor twee mensen?''. Ook verdediger in '78 Ruud Krol vindt dat ze moeten gaan: ''Sport en politiek heeft niet veel met elkaar te maken en als een topsporter beïnvloedt wordt daardoor zijn er maar weinig landen waar je je sport kan beoefenen.'' Uiteindelijk gaat het Nederlands Elftal, ondanks de actie die werd ondertekend door 44.000, wel naar Argentinië.
TIJDENS HET WK
Vrijdag 26 mei 1978, het is de dag dat het Nederlands Elftal vertrekt naar Argentinië. Een reis van 26 uur staat keeper Jan Jongbloed te wachten en laat Jan nou een hekel hebben aan vliegen. Als Jongbloed en de rest van het elftal aankomen op Schiphol nemen ze met de journalisten een route via de achteringang om zo de demonstratie onder leiding de Jonge en Vermeulen te omzeilen. ''Ik voelde me een beetje ongemakkelijk daarover, we kwamen nog wat herrie schoppen zodat ze bijvoorbeeld geen goed afscheid hadden van hun vrouw'', zo vertelt Freek de Jonge 40 jaar later. Ook Jan vraagt zich nog maar een keer af of dit een goede keuze was. Diep in zijn hart was hij graag bij zijn vrouw Dien en zijn kinderen Erik en Nicole gebleven. Toch gaat de goalie wel mee met het volgende argument: ''Ik begrijp de onrust wel, maar aan de andere kant is dit niet een zaak voor de politiek? En waar kunnen we straks nog wel gaan voetballen dan? Niet in de DDR, niet in China en niet in Rusland.''
De opening van het WK
De ceremonie van het het wereldkampioenschap is een bijzondere, niet perse door de voorstelling en de openingswedstrijd, maar meer door het tijdstip. Frits Barend en Henk van Dorp zijn erachter gekomen dat de dag van de ceremonie, de donderdag, wel een heel apart moment was. Het is zo gepland dat alle aandacht uitgaat naar de opening, terwijl op precies dezelfde tijd en dag de demonstratie plaatsvindt van de 'Dwaze Moeders'. Barend besluit om zelf niet aanwezig te zijn bij de ceremonie, maar te kijken bij de moeders, van Dorp is echter wel bij de opening. Jaren later vertelt de journalist: ''Ik zie die vrouw nog staan, ze smeekte me om haar kind. Het snijdt door je ziel.'' In het stadion zit van Dorp dus nog met een lege stoel naast zich. Hij wordt erop gewezen dat dit toch niet helemaal de bedoeling is. ''Vanaf dat moment worden we in de gaten gehouden'', vertelt Barend. Twee dagen later zou Nederland met 3-0 winnen winnen van Iran door een hattrick van Rob Rensenbrink. Er is nog een protestmanifestatie in de Jaap Edenhal onder leiding van de twee cabaretiers, maar hoe verder het Nederlands Elftal komt, hoe zwakker het geluid van Freek de Jonge en Bram Vermeulen.
Door uiteindelijk tweede te worden in de eerste poulefase, komt Nederland in een tweede poulefase terecht waar het de beslissende wedstrijd speelt tegen Italië. Nederland begint niet goed, door een eigen doelpunt van Ernie Brandts komt Nederland achter en raakt keeper Piet Schrijvers geblesseerd. Jongbloed raakte na de verloren wedstrijd tegen Schotland zijn basisplaats kwijt, maar moet nu dus weer invallen. ''Als ik mijn trainingsbroek uittrek en tegelijkertijd mijn voetbalbroekje meetrek. Daar sta je dan, voor tachtigduizend mensen en miljoenen televisiekijkers in je blote kont. Het publiek natuurlijk lachen. Ik maakte een verontschuldigend gebaar waar applaus op volgde en ik zat in de wedstrijd. Gelukkig had ik op de bank goed opgelet, waardoor ik gezien had waarom Nederland zo slecht speelde. Te weinig kracht en energie op het middenveld. Wie haalt het ook in zijn hoofd om Neeskens in de mandekking te laten spelen op een van de spitsen? Bij de eerste onderbreking heb ik tegen Ruud Krol gezegd dat Wim Jansen en Johan Neeskens van plaats moeten wisselen. Ruud wilde wachten tot de rust. Het resultaat heeft u gezien'' , zo schrijft hij in zijn dagboek die hij bijhield op verzoek van Barend. Nederland wint uiteindelijk de wedstrijd door een prachtig afstandsschot van Arie Haan: 2-1. Nederland staat dus in de finale.
Argentinië-Peru
In de tweede poulefase gebeurt er iets opmerkelijks in de poule van Argentinië. Brazilië en Argentinië hebben allebei vier punten na twee wedstrijden. Wat opmerkelijk is is dat Brazilië eerder speelt dan Argentinië, normaal zou deze wedstrijd tegelijkertijd gespeeld moeten worden. Op deze manier weet Argentinië wat ze te wachten staat, er moet met vier doelpunten verschil worden gewonnen van Peru, het eindigt uiteindelijk in 6-0. Op 16 februari 2012 zitten Willy van de Kerkhof (speler op het WK) en de niet meegereisde middenvelder van Hanegem aan tafel bij Pauw&Witteman. Zij vertellen beide dat je kon zien aan de doelpunten dat het zaakje wel aardig stonk. Of het daadwerkelijk ging om omkoping blijft tot op de dag van vandaag onduidelijk, maar velen zeggen dat er niks van klopt. Zo vertelt de trainer van Peru (Luis Zacarias) in 1987 dat Videla voor de wedstrijd de kleedkamer van de Peruanen in kwam en dat hij vroeg medewerking van dat elftal. De coach had het destijds ook al verteld, maar de pers wilde er niet over schrijven, waarschijnlijk bang voor het regime. Oblitas, toen de tijd speler van Peru, bevestigt een deel van dit verhaal. ''Videla is inderdaad bij ons geweest, maar dat was na de wedstrijd om ons te troosten.'' Het verhaal zou ook gaan dat er veel graan ging naar Peru na afloop van de wedstrijd of wat te denken van ex-senator Ledesma. Hij getuigt dat er 13 illegale Peruanen naar Argentinië werden vervoerd. Om deze dissidenten in Argentinië te houden wilde Videla de wereldbeker winnen om het imago op te poetsen. Wat er precies is gebeurd blijft onduidelijk, maar dat het zaakje stonk was wel duidelijk.
De finale in Buenos Aires
Zondag 25 juni: ‘s Morgens hetzelfde ritueel: bespreking, sportmaaltijd en vertrek naar het veld. Dit stadion zat zo’n anderhalf uur voor het begin van de wedstrijd al vol en de fans laten van zich horen. In de kleedkamer was iedereen toch een beetje onder de indruk, zelfs Wim Suurbier zei weinig en dat gebeurt alleen maar als hij slaapt, zo schrijft Jongbloed. Dat de finale niet makkelijk zou worden was op voorhand duidelijk natuurlijk, maar er wordt ook alles gedaan om het de Nederlanders zo slecht mogelijk te maken. ''Om te beginnen kwamen ze ruim vijf minuten na ons het veld op, terwijl nog iedere wedstrijd beide elftallen tegelijk het veld opgegaan zijn. Toen kwam de affaire met de pols van René (zijn pols zat in een manchet nadat die was gebroken tegen Iran), waar de Argentijnen aanmerkingen op maakten. Hij speelde nota bene al vijf wedstrijden zo gespeeld had. En de scheidsrechter maar met de Argentijnen meeknikken", aldus Jongbloed in zijn dagboek. Renée van de Kerkhof speelt al vanaf de tweede wedstrijd na Iran met een manchet om. Dit was het hele toernooi geen probleem totdat de aanvoerder van Argentinië er iets over zei tegen de scheidsrechter.
De manchet van Renée moet af. Dit heeft er nog bijna tot geleid dat Nederland het veld af zou lopen, maar na ruim een kwartier kon er dan eindelijk worden afgetrapt. Tien minuten voor tijd maakt Dick Nanninga als invaller gelijk met een rake kopbal op aangeven van Johan Neeskens. Een paar minuten voor tijd schiet Rensenbrink Nederland bijna naar de overwinning, maar we kennen allemaal het beeld: de droom spat uiteen op de paal. Na negentig minuten staat het nog gelijk in het stadion van River Plate, waar meer dan 100.000 mensen zaten: 1-1. In de verlenging maakt Argentinië het af, Nederland druipt af en verliest met 3-1. Het eindigt net zoals in 1974, niet super verwachtingen, wel de finale, maar toch verliezen van het gastland. ''Na de wedstrijd meteen terug naar het hotel in een uiteraard bedrukte stemming. Om negen uur zouden we naar de officiële gelegenheid gaan, die altijd na een WK is. Het was buiten ons hotel echter zo idioot druk met hysterische Argentijnen en een aantal jongens wilde toch al niet gaan, dat besloten werd om niet te gaan. Ik dacht dat iedereen wel gelukkig was, omdat op deze manier de confrontatie met de militaire Junta uit de weg was gegaan. Na afloop van het eten in ons eigen hotel, hebben spelers en officials de tweede plaats tóch nog maar even gevierd.''
NA HET WK
De spelers gaan niet naar het banket na de verloren finale tegen Argentinië. Barend besluit wel om daar heen te gaan en stapt daar op Videla af. Hij vraagt eerst wat dingen over de wedstrijd en op het einde vraagt Barend vertaald uit het Spaans: ''Waar zijn de verdwenen mensen?'' Videla reageert verontwaardigt en zegt dat er in elke oorlog slachtoffers vallen. Na het antwoord wordt Barend door wat grotere mannen weggehaald uit de zaal. Barend durfde in tegenstelling tot andere media het wel aan samen met Henk van Dorp ook de andere kant van dit WK te belichten. In veel buitenlandse pers werd na afloop van het toernooi geschreven dat Argentinië de mensen zeer vriendelijk zijn en dat de treinen op tijd rijden, wat ze niet wisten is dat er tijdens het toernooi 120 mensen verdwenen. Videla zou tot 1981 president blijven en in 1983 komt er een einde aan het regime van de Junta.
'Dwaze Moeders' waren dolblij met het Nederlands Elftal
Vele jaren na de finale zijn Arie Haan en Ernie Brandts in Argentinië met Andere Tijden Sport en bezoeken daar de 'Dwaze Moeders'. Brandts en Haan krijgen beide veel aandacht en ze worden bedankt gespeeld te hebben in Argentinië in 1978. Brandts houdt het na de toespraak niet droog, het raakt hem behoorlijk. Dat beide spelers zoveel aandacht kregen komt door het feit dat ze moeders tijdens het WK wereldwijde erkenning kregen. De VARA was aanwezig bij het toernooi en interviewde daar vrouwen en op de een of andere manier kregen ze de beelden mee en maakte de wereld kennis met de moeders. Er zijn veel protesten geweest in Nederland tegen het WK van 78, maar misschien kunnen de tegenstanders van dit toernooi zich er ook bij neerleggen. Nederland greep dan wel naast de wereldtitel, maar er kwam wel internationale erkenning voor de 'Dwaze Moeders'.
Dit verhaal is onderdeel van een vierdelige productie. Naast wereldkampioenschap voetbal in 1978 werden drie andere sportevenementen bekeken. Benieuwd naar de politieke invloed op die sportfestiviteiten? Klik hieronder om naar het overzicht te gaan.