Kleine verschillen in de dialecten van As en Niel-bij-As
door Carlos Montfort
De dorpen As en Niel-bij-As vormen samen de gemeente As, provincie Limburg, België. Niel-bij-As heet historisch gezien gewoonweg Niel en die naam zal ik dan ook verder gebruiken in mijn uitleg.
De dialecten in beide dorpen zijn in grote lijnen identiek en beide kennen ze ontronde klinkers.
Het verschil zit in de mate van palatalisatie op bepaalde klinkers.
Het dialect van As kent een minieme palatalisatie op bepaalde klinkers en het dialect van Niel kent een volledige palatalisatie op bepaalde klinkers.
Het komt ook voor dat men in Asserse middens palataliseert zoals het in Niel gebeurt en bij uitbreiding dan zoals bij de buren in Opglabbeek, Opoeteren en Zutendaal. Het kan in As verschillen van huishouden tot huishouden.
Aan de Maas kent men de oe-klank. In As (net zoals in Neeroeteren) is de oe licht gepalataliseerd. In Niel is de oe volledig gepalataliseerd tot uu.
Aan de Maas kent men de ou-klank. In As (net zoals in Neeroeteren) is de ou in de meeste gevallen licht gepalataliseerd. In Niel is de ou volledig gepalataliseerd tot ui.
Met deze uitleg heb ik de belangrijkste verschillen tussen deze dialecten beschreven.
Ik ga binnen afzienbare tijd uitleggen wat palatalisatie is en waarom dit voorkomt in dialecten die ontronding kennen.
doos: (As) doeës, (Niel) duuës
gaan: (As) goeën, (Niel) guuën
grootmoeder: (As) groeëtmoder, (Niel) gruuëtmuder
hout: (As) hout, (Niel) huit
knoei: (As) knoeëj, (Niel) knuuj
koe: (As) ków, (Niel) kuw
koer (binnenplaats): (As) koer, (Niel) kuur
koor: (As) koer, (Niel) kuur
koot (gat): koeët, (Niel) kuuët
kuil: (As) koel, (Niel) kuul
lopen: (As) loupe, (Niel) luipe
muil: (As) moel, (Niel) muul
nieuw: (As, met stoottoon) nów, (Niel, met stoottoon) nuw
nieuws : (As) nówts, (Niel) nujts
nu: (As, met sleeptoon) nów, (Niel, met sleeptoon) nuw
ook: (As) ouch, (Niel) uich
uit: (As) ówt, (Niel) uwt
vuil: (As) vówl, (Niel) vuwl
waar (betreffend plaats, vergelijk met Duits wo): (As) boeë/buuë, (Niel) buuë
wolk: (As) wouk, (Niel) wuik
woordenboek: (As) woeërdebook, (Niel) wuuërdebook