“ Уул уурхайг өгөгдлөөр урлахуй” цахим хакатон - 2020
Уул уурхайн орлогын менежмент
Бидний зорилго
Уул уурхайн орлогын менежментийн өнгөрсөнд хийсэн алдаа болон одоогийн нөхцөл байдал, ирээдүйд үүсч болох тодорхойгүй байдлыг өгөгдлийн шинжилгээнд тулгуурлан өгүүлж, бодлогын хэлэлцүүлэгт олон нийтийг уриалах.
Уул уурхайн салбарын Монгол улсын төсөвт оруулж буй хувь нэмэр
Уул уурхайн салбар нь Монгол Улсын жил бүрийн төсвийн орлогын 20%-30% -ийг дангаараа бүрдүүлдэг.
2019 оны байдлаар улсын төсөвт нийт 11,936.6 тэрбум төгрөг төвлөрүүлснээс 3,138.9 тэрбум төгрөгийг буюу 26.3%-ийг уул уурхайн салбараас оруулжээ.
Энэ хөрөнгөөр:
1700 сургууль барих
6000 км хатуу хучилттай зам тавих
198’000 төрийн албан хаагчийн 1.5 жилийн цалин олгох боломжтой
УУЛ УУРХАЙН САЛБАРААС УЛСЫН ТӨСӨВТ ОРУУЛЖ БУЙ ОРЛОГЫН ТӨРӨЛ
Уул уурхайн салбараас улс, орон нутгийн төсөвт оруулж буй орлогын бараг тэн хагасыг нь ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр бүрдүүлдэг бол нийт татвар төлбөрийг дөрөв хуваасны нэгтэй тэнцэх хэсгийг ашгийн буюу аж ахуйн нэгж, байгууллагын орлогын албан татвар эзэлдэг.
Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар салбараас оруулж буй орлогын 11%, Нийгмийн даатгалын шимтгэл 8,5%, Гаалийн татвар, үйлчилгээний хураамж 6%,бусад төрлийн татвар, төлбөр, хураамжууд 9%-ийг тус тус бүрдүүлдэг.
уул уурхайн компаниудын улсын төсөвт оруулсан орлого
Уул уурхайн компаниудыг борлуулалтын орлого, төлж буй татвар, төлбөрөөр нь харьцуулан үзвэл Эрдэнэт үйлдвэр төлж буй татвараараа тэргүүлдэг бол сүүлийн жилүүдэд Оюу толгой ХХК борлуулалтын орлогоороо тэргүүлж, Эрдэставантолгой ХК, Энержи ресурс ХХК, Петрочайна дачин тамсаг ХХК, Монголын-Алт МАК ХХК зэрэг компаниуд удаалжээ. Эдгээр байгууллагууд улсын төсөвт голлох хувь нэмрийг оруулж байна.
Монгол улсын БАЯЛГИЙН засаглал
Монгол Улс 2017 онд Баялгийн засаглалын индексээр 100 онооноос 64 оноо авч 89 орноос 15-д жагссан. Байгалийн баялагийн засаглалын хүрээлэнгийн дэлгэрэнгүй тайланг эндээс үзнэ үү.
Энэхүү индекс нь 3 хэсгээс бүрдэх бөгөөд Үнэ цэнэ хүртэх байдал - 63, Орлогын менежмент - 54, Дэмжигч орчин - 73 оноог тус тус авчээ.
Хамгийн бага үнэлгээ авсан Орлогын менежмент хэсэгтээ Улсын төсөв - 54, Баялгийн сан - 42 оноо авч бусад үзүүлэлтээс харьцангуй доогуур байсан.
Иймд уул уурхайн орлогын менежмент, тэр дундаа улсын төсвийн зарцуулалтыг тогтворжуулж, хуримтлалын санг хөгжүүлэх асуудлыг авч үзэх шаардлага байна.
Уул уурхайн орлогын менежментийн 3 чухал сэдэв
Уул уурхайн орлогын менежментийн дараах 3 сэдвийг хөндөж байна:
Уул уурхайн орлогын оновчтой зарцуулалт, хуримтлал
Уул уурхайн орлогыг нэмэгдүүлэх дэд бүтцийн хөгжил
Уул уурхайн орлогын тогтвортой эх үүсвэр
- уул уурхайн орлогын оновчтой зарцуулалт, хуримтлал
Улсын төсвийн орлого, зардал
2. уул уурхайн орлогыг нэмэгдүүлэх дэд бүтэц
Тавантолгой - Гашуун сухайт чиглэлийн 267 км төмөр зам 2012 онд ашиглалтад орсон бол...
Тавантолгой - Гашуун сухайт чиглэлийн төмөр замыг 2012 онд ашиглалтад оруулсан байсан бол Тавантолгой ордод ашиглалтын үйл ажиллагаа явуулж буй уурхайнуудын бүтээгдэхүүн гаргалт 2 дахин нэмэгдэж, нүүрс тээврийн зардал хүнд даацын автомашинаар тээвэрлэхэд 32$/тн байгааг 8$/тн болон буурч, Оюутолгойн баяжмал тээвэрлэлтийн өртөг 16.7$/тн-оор багасах тооцоо байдаг.
Хэрэв энэ нөхцөл бүрэлдсэн тохиолдолд 2012-2019 оны хооронд уул уурхайн салбараас улсын төсөвт орох орлого 74%-иар нэмэгдэх боломжтой байжээ.
3. уул уурхайн орлогын тогтвортой эх үүсвэр
Уул уурхайн орлогын зөв менежмент нь олсон орлогыг зохистой зарцуулахаас гадна орлогын тогтвортой эх үүсвэрээр хангах юм.
Орлого ⇦ Бүтээгдэхүүн ⇦ Уурхай ⇦ Ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл ⇦ Нөөц ⇦ Хайгуулын ажил ⇦ Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл
Улсын төсөвт орлого оруулахад байгаа зэс, нүүрс, алт, төмөр, хайлуур жонш, цайр, хар тугалга, гянтболд, цагаан тугалга барилгын материал зэрэг бүтээгдэхүүнүүдийг уурхай, уулын үйлдвэрээс үйлдвэрлэж орлого оруулах шаардлагатай.
Төрөөс хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг авсан байгууллага талбай дээрээ ашигт малтмалын эрэл, хайгуулын ажлыг гүйцэтгэж ашигт малтмалын ордыг илрүүлж нөөцийг тогтоосны үр дүнд уурхайн үйл ажиллагааг явуулах ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл авдаг.
Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл авснаас хойш ашигт малтмалын орд газрыг ашиглаж эхлэх хүртэл дунджаар 20-30 жилийг зарцуулдаг байна.
Одоогийн байдлаар улсын төсөвт жинтэй хувь нэмэр оруулж буй орд, уурхайнууд хайгуулын ажилд багагүй хугацааг зарцуулжээ.
Сүүлийн 12 жилд хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн тоо огцом багассан ба энэ нь 7 жилд нь хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олголтыг зогсоосонтой холбоотой.
Монгол орны газар нутгийн хэмжээнд маш их хэмжээний ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгогдсон гэх буруу ойлголт олон нийтийн дунд болон шийдвэр гаргагчдийн түвшинд байсан тул хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгохыг хориглож хайгуул судалгааны ажлын цар хүрээг хумисан байна.
Хайгуулын ажил зогсвол бидний ирээдүйн орлого тодорхойгүй болж, цаашид улсын төсвийн орлогын 20-30% нь үгүй болох эрсдэлтэй.
Монгол улсын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл талбай (аймаг бүрээр)
Өнөөдрийн байдлаар хүчин төгөлдөр байгаа ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн талбай нь 6.2 сая га бөгөөд Монгол Улсын нийт нутаг дэвсгэрийн 4%-ийг хамарч байна.
Нийт хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбай 4.5 сая га бөгөөд энэ нь ойролцоогоор Баян-Өлгий аймгийн газар нутагтай дүйцэх бол нийт ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн талбай 1.6 сая га байгаа нь Сүхбаатар аймгийн Эрдэнэцагаан сумын нутаг дэвсгэртэй ойролцоо байна.
дүгнэлт
Өнгөрсөн хугацаанд бид уул уурхайн салбараас улсын төсөвт оруулсан орлогыг үрэлгэн зарцуулж, ирээдүйдээ хуримтлал үүсгэдэггүй байснаас төсвийн алдагдлыг нөхөхийн тулд бонд гаргах замаар өрийг ихээр үүсгэжээ.
Мөн уул уурхайн салбарыг дэмжих дэд бүтцийн байгууламжуудаа барьж байгуулж чадаагүйгээс шалтгаалж ихээхэн хэмжээний орлого олох боломжоо алдсан.
Өнөөгийн байдлаар бид уул уурхайн бүтээгдэхүүний нөхөн үйлдвэрлэл болох эрэл, хайгуул, судалгааны ажлыг орхигдуулан хоцрогдолд оруулж байна.
Дээрх асуудлуудад сайтар анхаарч тодорхой бодлогын шийдлийг гаргах арга хэмжээ авахгүй бол бид ирээдүйд уул уурхайн салбараас ямар орлого олох нь тодорхойгүй болж, улмаар тус салбараас улсын төсөвт оруулах орлого буурах нь илт байна.
DATA MINE БАГ