ภารกิจของนักสืบสายน้ำ......ที่บ้านทรายขาว *____*

ภารกิจของนักสืบสายน้ำ......ที่บ้านทรายขาว *____*

เรื่องโดย ฟาซียะห์ ..ภายใต้การดูแลโดย ผศ. ดร.วรรณชไม การถนัด

ในวันหยุดที่ผ่านมา ( 31/8/56-1/9/56 ) พวกเราชาวไบโอเทคนิคได้โอกาสเดินทางสู่....>>> น้ำตกทรายขาว ที่ ต.ทรายขาว อ.โคกโพธิ์ จ.ปัตตานี เพื่อนๆหลายคนเคยเดินทางมาที่นี้...ในบทบาทของนักท่องเที่ยว แต่รอบนี้เราทุกคนได้มาในบทบาทการเป็นนักสืบสายน้ำ..... เพื่อมาศึกษาว่ามีอะไรในสายธารธรรมชาติ คำตอบของการค้นหาคือ.... แมลงน้ำ หากได้รู้เพียงเท่านี้คงไม่เรียกว่านักสืบล่ะ......เราต้องคิดต่อในประเด็นต่างๆ เกี่ยวกับ แมลงน้ำและสายธาร ว่ามีความเชื่อมโยงกันอย่างไร นั่นคือ....แมลงน้ำคืออะไร มีกี่ชนิด แหล่งอาศัย วงจรชีวิต อาหาร ความสัมพันธ์กับระบบนิเวศ บริเวณที่พบ โครงสร้างของแมลงน้ำ การเก็บตัวอย่างแมลงน้ำ อุปกรณ์ในการเก็บตัวอย่าง การเก็บรักษา (คงสภาพ) ฯลฯ .... ทุกคำถามย่อมมีคำตอบ สำคัญที่กระบวนการหาคำตอบ.....ว่าเราจะใช้แนวทางใด

โดยเบื้องต้นเราศึกษาจากคู่มือนักสืบสายน้ำและอาจารย์แนะนำมาบ้างแล้ว ว่าการเก็บตัวอย่างมีหลักๆอยู่ 3 วิธี การปาดจากหิน , Kick sampling และ สวิง ซึ่งแต่ละวิธีที่จะนำมาใช้ก็ควรใช้ให้เหมาะกับแต่ละสภาพแวดล้อม ก่อนการลงพื้นที่เราควรวางแผนกันก่อน นำมาซึ่งคำถาม.....เราไปไหน ไปทำไม ไปทำอะไร เพื่ออะไร ต้องทำอย่างไร แล้วต้องเตรียมอะไร ???? แผนที่วางไว้คือ ครึ่งวันแรกเราจะเรียนรู้การเก็บตัวอย่างแมลงน้ำวิธีต่างๆ เทคนิคการใช้อุปกรณ์ เรียนรู้การจำแนกแมลงโดยดูจากคู่มือแมลงน้ำเป็นแนว และอีกครึ่งวันเราจะถ่ายทอดสิ่งที่เรียนรู้มาครึ่งวันแรก แก่น้องๆมัธยมที่มาร่วมกิจกรรม .... จากแผนการที่วางไว้ เราต้องมาคิดและเตรียมการเพิ่มเติมเพื่อให้พร้อมกับกิจกรรมที่วางไว้

จากการเรียนรู้ในครึ่งวันแรก ณ บริเวณต้นน้ำ ระบบนิเวศเป็นโขดหินใหญ่ น้ำไหลเป็นสายตามซอกหิน บ้างน้ำขัง บ้างน้ำไหล มีหินเล็กหินน้อย ....ในส่วนนี้ ได้รู้จักแมลงน้ำที่เป็นคนค้นหามันเองด้วยเทคนิคการปาดจากหิน มองครั้งแรก....อยากเรียกมันว่า คุณสัตว์ประหลาด เพราะเราไม่เคยเห็น ไม่เคยรู้จักมันมาก่อน ( เอ่....รึว่าเรากันน่ะที่ประหลาด ) ตัวเด่นๆที่พบคือ แมลงตัวสีดำ มีหางสามแฉก ปาดได้จากหินผิวขรุขระ ที่บริเวณน้ำนิ่ง ..... เมื่อลองมาจำแนกตามคู่มือ ปรากฏว่า เป็น ตัวอ่อนแมลงปอเข็ม .....คือแบบว่า....ไม่เคยรับรู้มาก่อนว่าแมลงปอที่บินไปมา วงจรชีวิตก่อนหน้านั้นมันเป็นอย่างไร เพิ่งได้รู้ว่ามันวางไข่ในน้ำ และมีตัวอ่อนที่อาศัยอยู่ในน้ำ

ต่อด้วยการศึกษาที่บริเวณปลายน้ำ มีสภาพเป็นทุ่งนา มีน้ำขังในร่องคอนกรีต ฉันได้ลองเก็บตัวอย่างด้วยวิธีการ Kick sampling แต่แล้วก็ไม่ได้ตัวอย่างแมลงเลย จงลองเปลี่ยนเป็นการปาดจากหิน หินที่มีอยู่นั้นมีลักษณะเป็นหินผิวเรียบก็ได้ สิ่งเล็กๆ ที่เคลื่อนที่ได้ สีขาวเขียว ยาวๆ ยืดและหดได้ คล้ายหนอนตัวแบน แต่หัวท้ายแหลม ....เอ่....มันคืออะไร ??? จำนวนตัวอย่างที่พบ อาจมีปัจจัยมาจากสภาพแวดล้อม หินผิวเรียบแมลงน้ำไม่เกาะ คุณภาพน้ำที่ปลายน้ำไม่เหมาะแก่การดำรงชีวิตของแมลง

ช่วงค่ำคงไม่เหมาะที่จะไปเก็บตัวอย่าง.....เราจึงมาร่วมกันจัดจำแนกแมลง ศึกษาภายใต้กล้องเพื่อให้เห็นโครงสร้างที่ชัดเจนของแมลงที่ได้มา รวมทั้งการเก็บรักษาตัวอย่างด้วยการแช่ใน alcohol 70% และเขียนระบุชนิดแมลง สถานที่เก็บ เพื่อนำไปศึกษาต่อ มีพี่ ป. โท มาช่วยให้ความรู้เพิ่มเติมเกี่ยวกับการจัดจำแนก ชนิดของแมลงน้ำและบริเวณที่พบ เพื่อเตรียมความพร้อม มีการพูดคุยวางแผนสำหรับกิจกรรมการถ่ายทอดความรู้ที่จะเกิดขึ้น ก่อนจะแยกย้ายกลับไปพักผ่อน

สำหรับการเรียนรู้ในครึ่งวันต่อมา เป็นการเรียนรู้ที่จะถ่ายทอดในสิ่งที่เราซึ่งเป็นคนนอกพื้นที่ ได้เรียนรู้มา แก่คนในพื้นที่...นั้นคือ น้องๆ มัธยม เราไปทำกิจกรรมกันที่บริเวณต้นน้ำ ระบบนิเวศเป็นน้ำไหล ใส สะอาด ใต้น้ำมีหินกรวดเล็ก รอบๆเป็นสวนคนขี้เกียจ ด้วยสภาพแวดล้อม เราใช้เทคนิคการ Kick sampling และปาดจากเศษใบไม้ ขอนไม้ ก้อนกรวด..... ก่อนที่จะเริ่มการถ่ายถอดและเรียนรู้ไปพร้อมกับน้อง เราได้ลองเก็บตัวอย่างกันก่อน .....>>> พบแมลงน้ำหลายชนิด เช่น หนอนด้วงน้ำ หนอนแมลงวัน ปู กุ้ง ตัวอ่อนแมลงปอเข็ม ฯลฯ

เมื่อน้องมาถึงเราก็เริ่มกิจกรรตามที่วางไว้ ฉันได้สาธิตการเก็บตัวอย่างให้น้องดู และพยายามเชิญชวนให้น้องได้สัมผัสหลังจากที่ได้ดูการสาธิตไปแล้ว น้องหลายคนตื่นเต้นที่ได้พบเจอสัตว์ประหลาดเหมือนกับฉัน .... นั่นเพราะไม่เคยรู้และไม่เคยใส่ใจมาก่อน ฉํนแนะนำการสังเกตโครงสร้างของแมลงเพื่อหาคำตอบว่ามันชื่ออะไร และตั้งคำถามให้น้องคิดตามว่าแมลงเป็นสิ่งมีชีวิตขนาดเล็กในน้ำ กรณีที่เราพบปลา....ซึ่งตัวใหญ่กว่าแมลงน้ำ ทำให้แมลงน้ำมีความสัมพันธ์เหยื่อของปลาในระบบนิเวศนี้ การที่เราพบแมลงน้ำหลายชนิดในบริเวณต้นนำ้นี้แสดงว่าจำนวนและชนิดของแมลงก็เป็นตัวบ่งชี้ถึงคุณภาพน้ำที่มันอาศัยอยู่ แล้วถ้าหากเป็นริเวณปลายน้ำ หรือกลางน้ำ ก็อาจจะพบแมลงน้ำชนิดอื่นที่แตกต่างกันไปด้วยตามความเหมาะสมในการอยู่รอดของแมลงชนิดนั้นๆ ต่อด้วยกิจกรรมการเก็บตัวอย่างแมลงที่ต้นน้ำ ระบบนิเวศที่เป็นโขดหิน น้ำไหล น้ำนิ่ง น้ำขัง และศึกษาโครงสร้างแมลงภายใต้กล้องจุลทรรศน์

การปฏิบัติภารกิจครั้งนี้......ได้ฝึกทักษะในหลายด้าน เช่น การวางแผน การคิด การลงมือปฏิบัติ และหลักๆคือการได้เรียนรู้เกี่ยวกับแมลงน้ำจากสถานที่จริง ลงมือจริง เรียนรู้จากการปฏิบัติ ก็รู้สึกสนุก แต่เจือปนด้วยความเหนื่อย อาจเนื่องจากกิจกรรมการเรียนที่ผ่านตลอดช่วงสัปดาห์ ทำให้ภารกิจครั้งนี้ออกจะวุ่นวายไปนิด การวางแผนที่ไม่แน่ชัด ทำให้ปฏิบัติได้ไม่ดีพอ แต่สุดท้ายก็ผ่านมาได้แบบเก้ๆ กังๆ เพื่อปรับให้มีการทำงานเป็นระบบก็คงต้องมีการลองผิดลองถูกกันไป

สำหรับการลงพื้นที่ครั้งนี้....หากคิดต่อในหลายๆแง่ ก็จะสามารถเชื่อมโยงความสัมพันธ์ ของแมลงน้ำ ระบบนิเวศ สภาพแวดล้อม วิถีชีวิตของคนในพื้นที่ แมลงสามารถบ่งชี้ถึงคุณภาพของคน คุณภาพของน้ำ ฯลฯ เพราะทุกสิ่งที่อยู่ร่วมกัน ล้วนเป็นพลวัติต่อกัน

ทำไมเราต้องศึกษาระบบนิเวศในธรรมชาติ??

ศึกษา -----> เรียนรู้ ------> รักษา ------> นำมาซึ่งความคงอยู่

สุดท้ายต้องขอขอบคุณองค์ประกอบสำหรับประสบการณ์ดีๆนี้

คือ ที่พักอาศัย และ อาหาร แบบว่า ให้ความรู้สึกถึง คำว่า "วิถีชีวิต" จริงๆ

และขอบคุณสำหรับความทรงจำและความรู้ที่ได้มา.....ณ. จุด ๆ นี้ด้วย