ฤดูนกอพยพ ..."นกชายเลนปากโค้ง" ติดธงสีส้ม..ออสเตรเลีย..มาเยือน

ผลจากการทำงานร่วมกันในพื้นที่ วันนี้ .."เฮาะ" ชื่อที่เราเรียกขานของ นายอิสเฮาะ เจะมามะ เด็กหนุ่ม หนึ่งในแกนนำเยาวชนด้านอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ บ้านตันหยงลูโล๊ะ อ่าวปัตตานี แจ้งให้เรา ..ทีมบูรงตานี ..ทราบเมื่อวันศุกร์ที่ ๒ กันยายน ๒๕๕๖.. เฮาะ..ได้ขอชีวิตนกชายเลนอพยพซึ่งชาวบ้านดักได้หนึ่งตัว ต่อมาแวะเอามาให้เราดูที่ในมอ. ด้วยจิตสำนึกของเฮาะ..ที่รักชีวิตอื่นเช่นเดียวกับชีวิตตน ไม่ว่าจะเป็น ต้นไม้ ป่าชายเลน หรือ นกชายเลนอพยพในบริเวณหมู่บ้าน ...วิญญานของนักอนุรักษ์เต็มเปี่ยม..ขอชื่นชม เยาวชนตัวอย่างของเรา.. เยาวชนรักบ้านเกิด ซึ่งจักเป็นกำลังสำคัญในการฟื้นฟูแผ่นดิน ที่ทรุดโทรมเสื่อมถอยลงทุกวัน..และ.ความหวังอยู่ที่กลุ่มคนเหล่านี้ที่จะช่วยกันเยียวยาบ้านเกิดเมืองนอน เพราะเห็นคุณค่าในวิถีของท้องถิ่นทั้งคนและธรรมชาติไม่แยกจากกัน

การใส่ห่วงขานก สำหรับเรา ทีมบุรงตานี เราทำในพื้นที่ประจำทุกเดือน และเดือนนี้ฤดูอพยพลงซีกโลกใต้ เราได้นกเด้าดิน (common sandpiper) โดยใส่ห่วงและติดธง ดำ/เขียว ปล่อยกลับไปในเส้นทางบิน การพบนกที่ใส่ห่วงขาและธงในฤดุอพยพ ที่อ่าวปัตตานีเรามักจะได้นกที่เราใส่ห่วงขาไว้ในปีก่อนๆ นี่จะเป็นครั้งแรกที่เราได้นกชายเลนปากโค้ง ที่ใส่ห่วงขาและธงสีจากออสเตรเลีย ธง (flag code) ที่กล่าวถึงเป็นพลาสติกขนาดเล็ก และที่ห่วงขามีรหัส (code) หมายเลข. และระบุหน่วยงาน...to Wildlife Box.. 2601 Australia ซึ่งเราจะดำำเนิน การแจ้งข้อมูลไปยังหน่วยงานที่รับผิดชอบต่อไป เป็นประโยชน์ในการศึกษาวิจัย นกอพยพในเส้นทางบิน ที่ผจญกับภัยคุกคามในหลายลักษณะท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของโลกและมนุษย์ที่มีส่วนสำคัญ นกชายเลนปากโค้งตัวนี้ มีลักษณะที่สังเกตได้ พบว่า . ขนนกยังเป็นขนชุดผสมพันธุ์ (breeding) บ่งชี้ว่า เป็นนกที่เพิ่งเดินทางอพยพลงมายังซีกโลกใต้ หลังจากที่ผ่านฤดูผสมพันธุ์ วางไข่ และเลี้ยงดูนกวัยอ่อน

ณ ริมอ่าวปัตตานี ที่บ้านตันหยงลูโล๊ะ แหล่งทำนาเกลือผืนสุดท้ายของคาบสมุทร ผู้คนในหมู่บ้านและเด็กๆมีวิถีการทำนาเกลือและดักนกในแปลงนา โดยใช้อุปกรณ์ที่เรียกว่า "แร้วดักนก" ซึ่งในภาษามลายูถิ่นเรียกว่า "กะจิ" ซีึ่งใช้เชือกไนล่อนทำเป็นบ่วง ต่อๆกันจำนวนมากวางในบริเวณนาเกลือ เมื่อนกเดินไปติดบ่วงก็จะถูกจับไปเป็นอาหาร ชนิดที่มักจะนำมาขายได้แก่ นกทะเลขาแดง (Red Shank) :-(( .. หากแต่วันนี้ หาใช่เจ้า ทะเลขาแดงไม่ แต่เป็น นกชายเลนปากโค้ง (Curlew Sandpiper) เข้ามาติดแร้ว บางครั้งในการดักนกชาวบ้านใช้วิธีการหลากหลาย เช่นใช้นกต่อช่วยในการบินลงมาที่แร้ว ไม่ว่าจะเป็นหุ่นนก หรือ เอานกที่จับได้ไว้ก่อน มาวางล่อไว้ หรืออาจใช้เสียงเรียก เพื่อให้ได้นกเข้ามาในพื้นที่..

ความสำคัญของพื้นที่บ้านตันหยงลูโล๊ะแห่งนี้ คงไม่ใช่เป็นแหล่งดักนกชายเลนอพยพเป็นอาหาร หากแต่ความสำคัญของพื้นที่อ่าวปัตตานี แหล่งแวะพักหากินในเส้นทางบิน มีนกหายาก (rare species ตามบัญชี IUCN red list) หลายชนิดแวะมาเยือน พักในเส้นทางบินขั้วโลกเหนือ-ใต้ เอเซีย-แปซิฟิค เช่น นกซ่อมทะเลอกแดง ( Asian Dowitcher) นกอีก๋อยตะโพกสีน้ำตาล ( Eastern Culew) และแม้กระทั่งเมื่อก่อนยังมีรายงานว่ามีนกชายเลนปากช้อน (spoon-billed sandpiper) ทีมบูรงตานี..เรามีกิจกรรมสร้างความเข้าใจให้กับเยาวชนให้เห็นความสำคัญของพื้นที่อ่าว บริเวณบ้านตันหยงลูโล๊ะในมิติต่างๆ เราร่วมศึกษาวิธีเพาะกล้าไม้ชายเลน เพื่อปลูก หรือร่วมปลูกป่าชายเลนกับชุมชน หรือให้ความรู้และ ชี้ใ้ห้เห็นความสำคัญของนกชายเลนที่มีห่วงขาและใส่ธงสี ซึ่ง มีความสำคัญในการศึกษาวิจัย ประชากรของนกชายเลนอพยพ ฯลฯ รวมถึงทั้งแหล่งอาศัยและแหล่งอาหารในเส้นทางบินอพยพ ที่เปลี่ยนไป..

นกที่มีขนาดโตกว่า เจ้าชายเลนปากโค้ง เช่นนกทะเลขาแดง (Red Shank) ขายกันทีนี่เพื่อนำไปเป็นอาหารดัวละ 25 บาท !! .. ได้ยินแล้วก็ทำให้เราเงียบกันสักพัก เพื่อเรียกสติกลับคืนมา ...เป็นการตอกย้ำถึงภัยคุกคามของนกชายเลนอพยพ.....เตือนให้คิดว่า ทำอย่างไร จึงจะให้การดักนกชายเลนอพยเหล่านี้น้อยลง หรือไม่มีเลย ซึ่งเป็นวิถีของผู้คนที่นี่ ก็ต้องให้ความรู้กันต่อไป โดยเราจัดกิจกรรมในพื้นที่ และปัจจุบันนี้ เรามี" กิจกรรมยุววิจัย" ซึ่ง มีเยาวชนแกนนำรวบรวมสมาชิก ทำงานร่วมกับเราอย่างต่อเนื่อง ... "เฮาะ" เด็กหนุ่มที่นอกจากจะมีความรู้เป็นช่างไฟฟ้า ที่เรียนสายอาชีพ จบแล้วมาทำงานในหมู่บ้าน อีกทั้ง ยังทำงานจิตอาสา ให้ความสนใจเกี่ยวกับธรรมชาติ และฐานทรัพยากรในชุมชน โดยร่วมมือกับองค์กรต่างๆ รวมถึงพิพิธภัณฑ์ประวัติธรรมชาติและเครือข่ายเรียนรู้ท้องถิ่น คณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มอ.ปัตตานี ในวันที่เราลงพื้นที่ไปทำกิจกรรม มีเสียงกระซิบว่า .. เด็กๆในหมู่บ้านเมื่อรู้ว่า นกเหล่านี้เป็นนกอพยพมาจากต่างประเทศ ถ้ากินแล้วคงอร่อยเพราะเป็นนกเมืองนอก:-(( ทำให้เราต้องสร้างความเข้าใจ..ให้มากขึ้น...

เราทำงานร่วมกันกับชุมชน เพื่อให้การดักจับนกชายเลนอพยพน้อยลง ในวิถีชีวิตของที่นี่ อย่างน้อย ร้องขอว่า ..นกที่มีธง หรือมีห่วงขา ให้อย่าจับไปกินเลย ขอชีวิตไว้ โดยให้แจ้งเราชาวบูรงตานี ออกไปดูและอ่านรายละเอียดที่ห่วง เฮาะ..ก็ยังทำงานส่วนนี้อย่างต่อเนื่อง

เมื่อฤดูกาลผันผ่าน จากหนาว-ร้อน อุณหภูมิดูจะต่างกันสุดขั้ว เข่นเดียวกับที่ขั้วโลกเหนือ-ใต้ นกอพยพในเส้นทางบินเอเชียแปซิฟิค ก็ละถ่ินฐาน ผ่านจากฤดูทำรังวางไข่เลี้ยงดูลูก บินจากมาตามวิถีแห่งนกอพยพ... นกชายเลนปากโค้ง ตัวนี้แวะพัก และถูกกักตัวไว้ สุดท้ายได้อิสระแห่งชีวิตกลับคืน เป็นความปรารถนาดีของ เยาวชนแกนนำและสมาชิกที่บ้านตันหยงลูโล๊ะ ที่ช่วยชีวิตไว้ นกคงบินจากไปด้วยเรื่องราว ในนาทีชีวิต ที่นี่อ่าวปัตตานี ซึ่งผู้คนส่วนหนึ่งยังเห็นคุณค่าในชีวิต นกนักเดินทาง เช่น นกชายเลนปากโค้งตัวนี้

เมื่อเราสอบถาม เฮาะ.. ถึงสถานการณ์ ประจำวันที่เกิดขึ้น ในช่วงฤดูนกอพยพปีนี้ ...วันที่นกตัวนี้ติดแร้ว เป็นวันที่น้ำทะเลขึ้นสูงในช่วงใกล้ค่ำ แร้วซึ่งปกติถูกวางไว้ในบริเวณแปลงนา ถูกเก็บไปหลังจากวางไว้ในช่วงเช้า ทำให้สมาชิกนกในฝูงที่แวะเข้ามาหากินในแปลงนาาช่วงน้ำขึ้น รอดชีวิตเป็นส่วนใหญ่ แต่มีเพียงหนึ่งตัวที่ติดกับดัก พฤติกรรมของคนและนก ทีเป็นห่วงโซ่อาหารกันตามธรรมชาติ ในเมื่อเป็นวิถีที่ยังหลีกเลี่ยงไม่ได้ ทำให้นึกถึงวันที่น้ำขึ้นในช่วงเช้า นกเข้ามาหากินหลังแนวน้ำขึ้น เพราะพื้่นที่หาดเลนน้อยลง จึงเข้ามาใช้พื้นที่ในบริเวณนาเกลือ อาจจะติดแร้วหลายตัว อย่างไรก็ตาม การทำหน้าที่บอกกล่าว สร้างความตระหนักในภัยคุกคามของนกเหล่านี้ กับเด็กๆในหมู่บ้าน..โดยเฉพาะ เหตุการณ์เฉพาะหน้า เรื่องการขอชีวิตนกไว้ ก็ยังคงรณรงค์ต่อไป

นกชายเลนปากโค้งตัวนี้ ... เจ้าจะมีความทรงจำกับ ประสบการณ์และทักษะชีวิตในช่วงเวลาที่แวะพักหากินที่อ่าวปััตตานี บ้านตันหยงลูโล๊ะ หรือไม่?? ...เมื่อเจ้าถูกปล่อยจากพันธนาการของแร้วที่ถูกดักโดยผู้อื่น แต่โชดดีที่เฮาะอยู่ใกล้ๆแปลงนาเกลือ สอบถามเรื่องการเห็นนกอพยพที่ติดธงและห่วงขา ทันใดนั้นนกชายเลนปากโค้งบินลงมาที่แร้วเมื่อตรวจพบธงและห่วงขาจึงนำกลับมาสังเกตอาการที่บ้าน เฮาะ..หาอาหารวางไว้ในกรง เตรียมน้ำและอาหารได้แก่ข้าวสุก และ ลูกอ๊อด .. เราถามย้ำ นกกินข้าวด้วยหรือ?? ... เฮาะ.. บอกว่า ใช่นกกินข้าวสุก เช่นเดียวกับคน แต่ที่ชอบคือลูกอ๊อดที่หาไว้ให้ ก่อนที่จะนำนกใส่ถุงกระดาษเจาะรู ดูแลอย่างดี ..นั่งรถมอเตอร์ไซค์มาที่มอ.ปัตตานี....ให้ทีมงาน บูรงตานี ได้ตรวจสอบข้อมูล...ขอขอบคุณ.. พลันแว่วนึกถึงพระราชนิพนธ์...."อันว่าความกรุณาปราณี จะมีใครบังคับก็หาไม่ หลั่งมาเองเหมือนฝนอันชื่นใจ จากฟากฟ้าสุราลัยสู่แดนดิน....."

วันที่ปล่อยนกชายเลนปากโค้งเป็นอิสระ หลังจากสำรวจดูนกในสภาพทั่วไป เราชาวบูรงตานี นำไปปล่อยที่หาดเลนหน้า มอ. ส่วนหนึ่งของอ่าวปัตตานี... ให้เจ้าบินกลับไปใน ...วิถีึแห่งนกชายเลนอพยพ ....ตามเส้นทางบินต่อไป...ขอบคุณที่แวะมาเยือนชาวอ่าวปัตตานี และขอโทษที่เกือบจะเอาชีวิตมาทิ้งไว้ที่นี่....เจ้าเป็นสัญญลักษณ์แห่งความเมตตา ปราณีและรักอิสระ ของผู้คนที่จะพึงมีต่อเพื่อนร่วมโลกของเรา...