รู้จักกันสักนิด..ชีวิตนกชายเลนปากช้อน (Spoon-billed Sandpiper)

รู้จักกันสักนิด

..ชีวิตนกชายเลนปากช้อน (Spoon-billed Sandpiper)..น้องสปูนนี่

เป็นที่น่ายินดี ที่ทีมบุรงตานีนำโดยคุณสมศักดิ์ ได้เป็นตัวแทนทำงานด้วยจิตอาสา ช่วยสำรวจนกชายเลนปากช้อน (Spoon-billed Sandpiper) ให้กับสมาคมฯ และให้กับชุมชนชาวโลกที่รักนกและสิ่งมีชีวิตผู้อาศัยร่วมโลกใบน้อยของเรา การสำรวจนี้จะมีขึ้นในช่วงเวลาที่กำหนดพร้อมๆกันหลายที่ทั้ังในเมืองไทยและประเทศในเส้นทางบิน (flyway) ..หากมองย้อนไปในอดีตที่อ่าวปัตตานีมีรายงานการพบนกชนิดนี้ ย้อนไปสมัยมีงานวิจัยร่วมมือกับ International Wetland ..สมัยนั้นมี Dr. Kees Swenen ซึ่งเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านนกทะเล ( Marine Ornithologist) ครูของทีมบุรงตานีเราด้วย ถึงแม้ว่าตั้งแต่เราเริ่มกลุ่มวิจัยนก "บุรงตานี" รวมทีมกันทำงานด้านนกน้ำและนกป่า เรายังไม่เคยเจอนกชายเลนปากช้อนที่นี่และหวังไว้เช่นกันว่าสักวันได้ปะหน้า สบตากับน้องสปูนนี่บ้าง :-))

ความสำคัญของการสำรวจนกชายเลนปากช้อนน่ะหรือ??... ถ้าจะมองจากจำนวนตัวที่นับได้ ..ในระดับโลกจัดว่าเป็นนกที่มีจำนวนลดลงไปเรื่อยๆ โดยปัจจัยเกี่ยวข้องที่มองๆกันอาจเป็นด้วยสาเหตุ การรุกราน ทำลายแหล่งอาศัย แหล่งอาหารในเส้นทางบิน .. ทั้งนี้ IUCN red list จัดความสำคัญของนกปากช้อนไว้ในระดับ สิ่งมีชีวิตที่มีความเสี่ยงขั้นวิกฤติต่อการสูญพันธุ์ (Critically endangered) ซึ่งถ้าไม่เฝ้าระวัง ก็จะเข้าสู่ระดับถัดไป คือ สูญพันธุ์จากธรรมชาติ (EW) และ สูญพันธุ์ไปแล้ว (EX).....เราคงต้องช่วยกันไม่ให้เป็นอย่างนั้น (หมายเหตุ: คำอธิบายด้านล่างหากใครสนใจ http://th.wikipedia.org/wiki/)

• สิ่งมีชีวิตที่สูญพันธุ์ไปแล้ว (Extinct - EX) - สูญพันธุ์ไปจนหมดสิ้น
• สิ่งมีชีวิตที่สูญพันธุ์จากธรรมชาติ (EW - Extinct in the Wild) - สูญพันธุ์จากที่อาศัยตามธรรมชาติ แต่ยังหลงเหลืออยู่ในสถานที่กักกัน
• สิ่งมีชีวิตที่มีความเสี่ยงขั้นวิกฤติต่อการสูญพันธุ์ (CR - Critically endangered species) - ระดับความเสี่ยงขั้นอันตรายต่อสูญพันธุ์จากที่อาศัยตามธรรมชาติ

มีรายงานเมื่อเร็วๆนี้ ( 30 สค. 2556 ) แสดงจำนวนของนกชายเลนปากช้อน 140 ตัว ซึ่งนับเป็นตัวเลขที่่เพิ่มความตระหนักในบทบาทของการอนุรักษ์นกชนิดนี้เพิ่มขึ้น ( http://www.saving-spoon-billed-sandpiper.com/2013/10/news/conservation/record-sightings-of-spoon-billed-sandpipers-and-nordmanns-greenshank-in-china/) โดยปกติแล้ว แหล่งทำรัง วางไข่และเลี้ยงดูนกวัยอ่อนอยู่ในแถบซึกโลกเหนือ ..ประเทศรัสเซีย ..นกชนิดนี้จึงมีสัญชาติรัสเซีย ตามที่กลุ่มนักดูนกชายเลนอพยพมักจะกล่าวถึงด้วยความน่าเอ็นดูในเจ้าสปูนนี่

ด้วยจำนวนของนกชายเลนปากช้อน ที่ลดลงไปเรื่อยๆ ทำให้มีความพยายามที่ศึกษาพฤติกรรม การวางไข่ การดูแลนกวัยอ่อน เพื่อที่จะเพิ่มจำนวนนกด้วยการที่มนุษย์ยื่นมือเข้าไปช่วย โดยเราจะได้ทราบข่าวการดำเนินงานด้านนี้ในหน่วยวิจัยด้านปักษีวิทยาในความร่วมมือจากหลายๆสถาบันการศึกษาระดับโลก อย่างเช่น คลิบวีดีโอนี้ เป็นบันทึกพฤติกรรมในระหว่างการฟักไข่ ดูแลลูกนกวัยอ่อน ในแถบรัสเซีย สังเกตได้ว่า นกพ่อแม่มีสีขนในชุดเลือกคู่ (Breeding) สร้างครอบครัว จะแตกต่างจากชุดสีขนของนกนอกฤดูผสมพันธุ์ที่พบเห็นได้ในเมืองไทย

นับเป็นความโชคดีที่ประเทศไทยเราพบนกชนิดนี้เข้ามาหากิน เพราะโดยธรรมชาติเมื่อนกดูแลตัวอ่อนระยะหนึ่ง พ่อแม่ก็จะอพยพลงมาในเส้นทางชายฝั่งเลาะลงมา จากรายงานการสำรวจพบ นกชายเลนปากช้อนได้ใน จีน ไต้หวัน เรื่อยลงมาถึง ประเทศไทย เวียดนาม พม่า บังคลาเทศ อินเดีย โดยนกอพยพ หนีหนาว เดินทางมาในเส้นทางบิน จนกระทั่งเมื่อเข้าสู่ช่วงฤดูร้อน ก็เดินทางกลับไปยังแหล่งทำร้งวางไข่ (Breeding ground )

ช่วงเดือนไหนที่เหมาะจะพบนกชนิดนี้ได้ ?? ข้อมูลรวบรวมจากการสำรวจในเส้นทางบิน ในแต่ละเดือนพบนกชายเลนปากช้อนที่ไหนบ้าง สำหรับเมืองไทยมีรายงานว่า พบได้ตั้งแต่ ตค. พย. ธค. และ มค. กพ. มีค. (อ้างอิงจาก : Final SBS records factsheet_online_english) และเดือนนี้ (ธค.) ขณะที่เขียนบันทึก มีรายงานว่า เราพบนกชายเลนปากช้อนได้ที่อ่าวไทยตอนใน

ด้วยความโชคดีหลายต่อของประเทศไทย.. นกชายเลนปากช้อน ที่เข้ามาหากินบริเวณนี้ จึงเป็นหนึ่งในสิบของชนิดนกตัวโปรดที่ ทริบนกดูนกทั่วโลกมาเมืองไทย มีฝันที่จะได้มีโอกาสสัมผัสด้วยสายตาตนเอง พร้อมๆกับนกป่าชนิดอื่นในแหล่งดูนกทั่วไทย ..และจากประสบการณ์ตรง เมื่อครั้งที่ไปดุนกที่เขาพะเนินทุ่งอช. แก่งกระจาน เราถามนักดูนกต่างชาติว่า ทริบนี้ประทับใจนกอะไรบ้าง คำตอบคือ ได้เห็นชายเลนปากช้อน ๓ ตัว ) หากย้อนไปในปีก่อนๆ มีรายงานการพบนกชนิดนี้ในอ่าวไทยตอนในจำนวนไม่มากเช่น ๕ ตัว แต่ถึงแม้ตัวเลขจะมีเพียงน้อยตัว ก็มีความสำคัญไม่น้อยกับบทบาท ภาระในการอนุรักษ์นกชนิดนี้เอาไว้ในสเกลระดับโลก

ความน่ารัก และรูปร่างปากที่มีลักษณะเฉพาะคล้ายช้อน ซึ่งเป็นที่่มาของชื่อ อีกทั้งนิสัยการหากินก็ชวนมอง ทำให้กลุ่มผุ้สนใจ และนักอนุรักษ์นกต่างมุ่งก้นมาดุนกชนิดนี้ ด้วยความเคารพซึ่งกันและกันทั้งนกและคน โดยส่วนใหญ่แล้วนักดูนกจะแอบ ซ่อนตัวอยู่ในไบลด์ (Blind) คล้ายกับที่อำพรางเล็กๆ เพื่อให้ดูกลืนเป็นธรรมชาติและลดการรบกวนนก ในขณะสังเกตและถ่ายรูปนก มิฉะนั้นนกจะตื่นคนและบินหนี และถึงแม้จะร้อนปานใด หรือฝนตกหรือไม่ ดูเหมือนจะไม่เป็นอุปสรรค หากใจรัก :-)) โดยในเดือนนี้ (ธันวาคม ๕๖) มีรายงานการพบนกชนิดนี้ในเมืองไทย ที่แหล่งดูนกชายเลนอพยพซึ่งรู้จักกันดีคือที่ ... ปากทะเล และ โคกขาม

แล้วในเดือนนี้ ธค. ๕๖..ข่าวที่น่ายินดีจากคุณ SmithSutibut (ขออนุญาตเอ่ยนาม และขอขอบคุณ) ผู้มากประสบการณ์และมักจะแนะนำเรื่องการดูนกชายเลนให้กับผุ้สนใจ ได้ถ่ายภาพนกชายเลนปากช้อน ที่มีหมายเลข ๐๕ บนแถบธงสีเขียวมะนาว (ดังภาพด้านล่าง) มีห่วงโลหะที่ขา มีรหัสหมายเลข (code) ทำให้เป็นที่ตื่นเต้นกันใน flyway..ปีนี้ พร้อมกับได้สอบถามข้อมูลจากแหล่งใส่ห่วงติดธง ผ่านทาง อาจารย์. Philip Rounds (ครูของเราชาวบูรงตานีเช่นกัน) ทำให้กลุ่มนักดูนก ได้มีข้อมูลด้านวิชาการมาเสริม และเป็นการสร้างแรงจุงใจในการเฝ้าระวังและสำรวจนกชนิดนี้ต่อไป

ในขณะที่คุณMathee Charoensuk (ขออนุญาตเอ่ยนามและขอขอบคุณ) และอีกหลายๆท่าน ได้แบ่งปันให้ชื่นชมภาพ นกชายเลนปากช้อน อีกหนึ่งตัว ที่ไม่ได้ติดธง และกำลังหากินร่วมกันกับสตินท์ (Stint) ภาพด้านล่าง ..ช่างจะเป็นภาพที่เปรียบเทียบชนิดของนกที่หากินร่วมกันกับนกชายเลนปากช้อนได้ดี

การทำความรู้จักกันนกชนิดนี้ เป็นการเตรียมพร้อมก่อนลงสำรวจในภาคสนาม หลายคนอาจจะมีคำถามว่า การสำรวจนกชายเลนปากช้อนที่อ่าวปัตตานี เราจะไปดูที่ไหน?? พื้นที่หากินของนกเป็นอย่างไร?? แถวๆนาเกลือน่าสนใจเข้าไปค้นหาน้องสปูนนี่หรือไม่?? คงเป็นคำถามที่น่าสนใจไม่น้อย แล้วเราจะตามไปค้นหาด้วยกัน .. นับได้ว่าเเป็นความภูมิใจร่วมกัน สำหรับผู้สนใจและรักษ์นกชายเลนอพยพหลายๆท่าน ในหลายๆมิติ ดังภาพที่หลายๆท่านได้แบ่งปันไว้และขออนุญาตนำมาพูดคุยที่นี่ ..เปรียบเสมือนทักทาย รายงานข่าวคราวของน้องสปูนนี่ (Spoon-billed Sandpiper) ส่วนหนึ่งที่เข้ามาหากินอยู่ในอ่าวไทยตอนในขณะนี้

เรารอต้อนรับนกชายเลนปากช้อน หากจะบินลงมาตอนใต้แวะที่อ่าวปัตตานี และถึงแม้ว่าการสำรวจครั้งนี้ในอ่าวปัตตานี ที่จะมีขึ้นในเร็ววันจะเป็นอย่างไร...รอให้ถึงวันนั้น แต่อย่างน้อยเราก็ได้รู้จักเพือนที่มีปีกบินและปลายปากรูปช้อนชนิดนี้ ที่นับว่าเป็นศูนย์กลางของความสนใจไปทั่วโลกทีเดียวในวงการอนุรักษ์ฯที่ให้ความร่วมมือข้ามทวีปกันเลย

ใครสนใจติดต่อที่จะสำรวจ ดังรายละเอียดที่คุณสมศักดิ์ ได้แจังไว้ ใน banner ข้างต้น ..แล้วความฝันอาจจะเป็นจริง เมื่อเราผนึกกำลังกันสำรวจในครัังนี้ :-))