Old saying : nurturing birds: สำนวน ชวนคิด ชีวิตนก

Old saying: Nuturing birds: สำนวนชวนคิด ขีวิตนก

ยามสนธยา เหล่านกกาบินกลับรัง”เนื้อร้องในเพลงนี้ ทำให้หลายคนอาจคิดว่า ยามเย็นเห็นนกบินกลับรัง .. หมายถึงกลับบ้านเช่นเดียวกับคนหรือ ?? นกที่อยู่ร่วมกันเป็นกลุ่ม (colonial bird) เช่นกลุ่มนกยาง ในช่วงใกล้ค่ำจะบินกลับเป็นฝูงไปยังแหล่งอาศัย ซึ่งเป็นเพียงกลับไปยังแหล่งพักนอนกลางคืน (roosting site) โดยจะบินกลับไปเกาะบนต้นไม้ และอยู่ในท่าพักผ่อน หากในช่วงชีวิตที่นกพร้อมจะสร้างครอบครัว เลี้ยงดูลูก นกก็จะบินกลับรังในบริเวณแหล่งสร้างรัง (Nesting site) แต่ถ้าเป็นนกชายเลนอพยพ เนื่องจากแหล่งสร้างรัง วางไข่ จะอยู่ไกลมากกับแหล่งหากินซึ่งอพยพยจากมา นกก็จะพักบริเวณหาดเลน อาจจะยืนขาเดียว โดยขาอีกข้างพับขึ้นมา และปากจะถูกซุกไว้ใต้ปีก พร้อมตื่นมาหากินตามเวลาน้ำขึ้นน้ำลงต่อไป

ทำไมนกต้องสร้างรัง? หรือรังนก 1 รังมีนกอยู่ได้กี่ตัว ?? เป็นคำถามที่ชวนคิด โดยทั่วไป นกจะสร้างรังเพื่อเตรียมพร้อมสำหรับการมีสมาชิกใหม่ของครอบครัว ที่จะได้รับการเลี้ยงดู ฟูมฟักจากพ่อแม่ เพื่อเติบโตพอที่บินออกจากรังไปดำรงชีวิตเป็นอิสระได้ รังนกจึงเป็นบ้านของนกในช่วงฤดูผสมพันธุ์ (breeding season) เป็นที่ซึ่งนกเลือกสรรแล้วว่า ปลอดภัยสำหรับวางไข่ และใกล้แหล่งอาหารเพื่อเลี้ยงดูตัวอ่อน ก่อนที่จะสร้างรังรัก นกจะเริ่มด้วยพฤติกรรมการเกี้ยวพาราสี (courtship) เพื่อยอมรับการเป็นคู่ (pair) ต่อมาจะช่วยกันสร้างรัง หรือนกบางชนิดเพศผู้จะสร้างรังเพียงตัวเดียว ตามด้วยการผสม (copulation) และแม่นกจะวางไข่ (laying) กกไข่ (incubating) และลูกนกฟักออกเป็นตัว (hatching) ต่อจากนั้นก็จะเลี้ยงดูลูกนกจนกระทั่งบินออกจากรังได้ (fledging)ความสำเร็จที่เกิดขึ้นในทุกช่วงชีวิตจะถูกบ่งชี้จากจำนวนสมาชิกในครอบครัวที่อยู่รอด และเติบโตต่อไป

การเรียนรู้พฤติกรรมของนกในช่วงนี้ตั้งแต่การสร้างรัง จนกระทั่งนกน้อยเติบโตบินออกจากรัง เป็นสิ่งที่น่ามหัศจรรย์ไม่น้อย time & space เป็นสิ่งที่เรียนรู้ได้จากธรรมชาติของนก การเปลี่ยนแปลงต่าง ๆ มีเวลากำหนดไว้ (timing) ที่ไม่อาจปฏิเสธ หากมีปัจจัยอะไรก็ตามที่เกิดขึ้นในแต่ละช่วงชีวิตที่กำลังพัฒนาก็จะผ่านเลยไป ไม่สามารถหวลกลับมาได้ (irreversible) จึงเป็นช่วงชีวิตที่น่าทะนุถนอม เฝ้าติดตาม และกำหนดได้เป็น milestone เช่นเดียวกับพัฒนาการของเด็กทารก (infant) ที่มีการเปลี่ยนแปลงในแต่ละข่วงเวลา คืบ คลาน ยืน เดิน และ พูด การเปลี่ยนแปลงทุกอย่างในช่วงชีวิตล้วนแล้วบูรณาการ หล่อหลอมด้วยสูตรวิเศษ ที่ปรุงด้วยความรักจากพ่อแม่ที่พอเหมาะ ลงตัว จึงเป็นที่มาของคำกล่าวที่เปรียบเปรยจากนกไปสู่คน เช่น

นกน้อยทำรังแต่พอตัว สะท้อนให้เห็นถึงความพอเพียง ไม่โลภ ใช้ทรัพยากรที่เป็นผลิตผลของโลกได้อย่างรู้คุณค่า นกตัวเล็กก็ทำรังขนาดเล็ก เริ่มจากการสาน ด้วยฟาง ใบไม้แห้ง หรือกิ่งไม้ ทีละน้อย ๆ แม้คิดเผื่อสมาชิกใหม่ที่เพิ่มขึ้นมา รังก็ยังคงรองรับได้ หรือในระหว่างใช้อาจจะซ่อมแซมเพิ่มเติม เช่น นกตีนเทียบเสริมรังให้สูงขึ้นเมื่อฝนตกหนัก โดยให้ไข่ที่กำลังกกไม่ถูกน้ำท่วม (mum thought : size doesn’t matter)

ปีก หาง เจ้าอ่อน สอนร่อนสอนบิน ช่วงที่พ่อแม่เลี้ยงดู ลูกนกจะถูกฟูมฟัก ให้อาหารที่มีโปรตีนไม่ว่าจะเป็นหนอน ตัวโต ตัวเล็ก พร้อมกับผลไม้ที่อุดมด้วยวิตามิน หรือนกน้ำก็จะได้รับอาหารพวกกุ้ง ปลา อาหารดังกล่าวถูกนำมาป้อนตัวแล้วตัวเล่า จนลูกนกมีขนปีก ขนหางเจริญเต็มตัว พร้อมที่จะสอนให้บิน ทั้งแม่และพ่อจะกระตุ้นด้วยอาหาร ใช้กลยุทธ์หลอกล่อให้ลูกนกค่อย ๆ กล้าที่จะออกมาจากรังทีละน้อย ฝึกทุกวัน จนกระทั่งมีทักษะการบินออกจากรัง ที่ซึ่งมีความปลอดภัย กินอิ่ม นอนหลับสบายในชีวิต ทั้งพ่อและแม่จะคอยส่งเสียงให้กำลังใจ หรือ เสริมแรง อย่างต่อเนื่อง … (nestling responses: feed me please & encourage me later)

ปีกกล้า ขาแข็ง ด้วยกลไกทางสรีรวิทยา เมื่อมีโครงสร้าง ก็มีหน้าที่ (form & function)หลังจากขนปีกขึ้นเต็ม ขนหางและขนตัวอยู่ในสภาพพร้อม นกน้อยก็เพิ่มความกำลัง และความแข็งแรงของกล้ามเนื้อทั้งส่วนขาและกล้ามเนื้อยกปีก จะสังเกตพฤติกรรมการขยับเหยียดขา ยกปีก กรีดกรายในทิศทางต่าง ๆ พร้อมด้วยการกระโดด ลองยกตัว ลอยในมิติที่สาม อยู่บ่อย ๆ จนกระทั่งโผบินออกจากรังได้ ครั้งแล้วครั้งเล่า แต่ก็ยังอาศัยการดูแล ช่วยเหลือจากพ่อแม่ยามคับขัน ด้วยการส่งเสียงเรียก บ่งชี้ นำทาง ออกหากินด้วยกันเป็นระยะๆ (mum said: you’re on your own)

บินเดี่ยวคงเป็นช่วงสุดท้าย ที่ไม่ต้องรอพ่อแม่กระตุ้นด้วยกลวิธีใด ๆ เป็นความสามารถที่อยากเผชิญโลก ดำรงชีวิตโดยอิสระ เรียนรู้และสนุกกับชีวิตในโลกกว้าง (Fledging responses: I'll do it my way)

An early bird catches the worm วัฒนธรรมทางตะวันตก เปรียบเปรยว่า นกที่ตื่นเช้าก็จะหาอาหารที่อร่อยได้ดี หมายถึงหนอนอันโอชะ เช่นเดียวกับคนที่ตื่นเช้า เริ่มชีวิตในช่วงแรกของวัน ก็จะทำอะไรๆ ได้ดี สมองสดใส พลังกาย-ใจเต็มเปี่ยม พร้อมที่จะเริ่มวันใหม่ที่มีประสิทธิภาพนั่นเอง (productive day) หลายคนอาจจะขอโต้แย้งในใจ หากสงสัยก็ลองฝึกปฏิบัติดู

(เบื้องหลังของบันทึกนี้ ขอขอบคุณหลายครอบครัว (นก) ที่ให้โอกาสสังเกตได้อย่างใกล้ชิดได้แก่

ครอบครัวนกปรอดหน้านวล (yellow- vented bulbul) ซึ่งทำรังในพุ่มไม้ประดับ ข้างหน้าต่าง สังเกตการณ์ได้ง่าย รังเดิม ถูกใช้ 3 ครั้งในรอบปี พ่อแม่หาอาหารมาป้อนลูก

ครอบครัวนกยาง (little egret)ในป่าแสมเรือนจำกลางปัตตานี ทำรังบนต้นแสม และเฝ้าสังเกตการบนต้นมะขามที่อยู่ใกล้กัน 100 เมตร พ่อแม่หาอาหารมาป้อนลูก

ครอบครัวนกตีนเทียน (black-winged stilt) ฟักและเลี้ยงในห้องปฏิบัติการ ปกติทำรังบนพื้น มีวัสดุรองรังเล็กน้อย เมื่อเริ่มฟักก็จะเดินตามพ่อแม่หากินได้เลย พ่อแม่ไม่ต้องหาอาหารมาป้อน อยู่รวมกลุ่มมีสังคม