Het wereldkampioenschap voetbal in Qatar dat in 2022 gaat plaatsvinden heeft vanaf de dag dat Qatar de loting heeft gewonnen kritiek gekregen. Zo wordt het toernooi gehouden in de winter, zijn er aanwijzingen van omkoping en de mensenrechtenschending van arbeiders. Dit is zomaar een greep uit de kritiek, maar waarom heeft Qatar zich dan toch kandidaat gesteld en hoe hebben ze het binnengehaald?

De beweegredenen om het WK binnen te halen

Doormiddel van sport wil Qatar zich distantiëren van de sociaal-politieke problemen die zich afspelen in de regio. Voor de autoriteiten in Qatar, is het doel niet alleen om het land beter bekend bij de mensen te maken, maar ook om het imago van het land op te poetsen en zorgen dat het internationaal wordt begrepen. Qatar gaat er vanuit dat toeristen niet het verschil kunnen zien tussen de problemen die in de Gaza-strook of in Bagdad afspelen en het rustige leven dat in Dubai of Qatar wordt geleid.

Ook probeert Qatar het imago van het land te verbeteren. Daarbij maakt het land gebruik van het zogenaamde image-leveraging. Het distantiëren en gebruik maken van sport om toeristen aan te trekken maakt deel uit van Qatar Vision 2030, een ontwikkelingsplan wat in 2008 werd gelanceerd om het land te transformeren in een geavanceerde samenleving die in staat is duurzame ontwikkeling te bereiken. Sinds 1995 is het land langzaam geïntroduceerd tot het neoliberale politiek om van het land een kenniseconomie te maken. Sport wordt in de Golfregio omarmd als een niet ideologisch deel van cultuur. Hierbij wordt het gezien als katalysator voor stedelijke innovatie.

De manier van binnen halen

De FIFA kreeg op 2 februari 2009 elf formele aanmeldingen voor een bod op de organisatie van het WK 2018 en/of WK 2022. Die aanmeldingen kwamen uit de volgende landen: Australië, België en Nederland, Engeland, Indonesië, Japan, Zuid-Korea, Mexico, Qatar, Rusland, Spanje en Portugal en de Verenigde Staten. Vervolgens was het aan alle landen om een bid-book in te leveren. In het bid-book staan alle regels en richtlijnen op basis waarvan de FIFA kan beoordelen of de kandidaten voldoen aan de voorwaarden om het WK 2018 of het WK in 2022 te mogen organiseren. Op 16 maart 2009 kreeg de FIFA het eerste officiële bod van Qatar binnen om het WK van 2022 te organiseren. Elk land moest informatie geven over de infrastructuur en wettelijke regels waarna de FIFA vervolgens de tekortkomingen en de risico's heeft beoordeeld. 'Qatar heeft vanuit een organisatorische kijk de potentie om gastland te zijn van een internationaal sportevenement, zoals het Wereld Kampioenschap voetbal in 2022.' Er zijn volgens Harold Mayne-Nicholls, inmiddels opgestapt, wel een aantal logistieke uitdagingen. Qatar heeft volgens het evaluatierapport van de FIFA, de hoogste operationele risico's van alle biedende landen. Ronald de Boer, voormalig voetballer die onder andere in Qatar heeft gespeeld werd door de Qatari ingehuurd om het toernooi binnen te slepen. Daarvoor kreeg hij een slordige 750.000 euro op zijn bankrekening gestort.

Vervolgens beoordeelt de FIFA ieder land en uiteindelijk wordt een land gekozen door het executive committee, waarin 24 leden een stem uitbrengen. Vlak voor deze stemronde werden twee leden van het committee geschorst vanwege verdenking van corruptie. De leden zouden namelijk hun stem hebben willen verkopen. Na vier stemrondes kwam Qatar als winnaar naar voren door het verslaan van de Verenigde Staten die acht stemmen behaalde tegenover de veertien van Qatar. Voor de 19-jarige Dest die graag voor zijn land Amerika wilt uitkomen, is het nu maar de vraag of hij naar het WK gaat.

Het proces voorafgaand

Gelijk vanaf de toewijzing was er verontwaardiging. Voormalig FIFA-voorzitter Sepp Blatter sprak jaren na de loting uit dat de toewijzing van het WK aan Qatar een vergissing was. Uit onderzoek van The Times bleek dat Mohammed bin Hammam een belangrijke rol in het proces heeft gespeeld. Hij zou via de bankrekening van zijn dochter rechtstreeks geld hebben gestort op de rekening van Seedy Kinteh, de president van de Gambiaanse voetbalbond. De voormalige vicevoorzitter van de FIFA zou 1,68 miljoen euro betaald hebben in ruil voor Aziatische stemmen bij de toewijzing van het WK 2022 aan Qatar. Ook heeft hij zo'n vijf miljoen euro aan steekpenningen uitgedeeld aan Afrikaanse FIFA-leden om het WK naar zijn land te halen. De Boer vindt de kritiek op het land wat ver gaan: 'In Qatar gaan er heel veel dingen fout, maar in Nederland ook.' De Nederlandse journalist Willem Vissers is een van de velen die kritiek heeft op het organiseren van het WK in Qatar. 'Qatar heeft geen topcompetitie, geen topspelers, geen historie, geen publiek bij het voetbal, geen democratie, weinig inwoners, slecht behandelde gastarbeiders en is veel te warm om te voetballen', zo schrijft Vissers in de Volkskrant.

Qatar heeft heel veel geïnvesteerd in de soft power-strategie die bestaat uit sport en buitenlands beleid, met als gebruik maken van strategische allianties die zijn ontworpen om het verhogen van hun wereldwijde reputatie als prominent, vooruitstrevend en modern land. Die strategie moet alleen nog lonen, er is nog steeds veel kritiek op het land, omdat het onder andere immigranten slecht behandeld die werken aan de stadions. Wat Qatar ook niet populair maakt, is de manier waarop het land reageert op de kritiek. Het land heeft geen duidelijke communicatiestrategie die het mogelijk zou maken om te reageren op kritiek. Het begon al toen Qatar de eerste keer antwoordde op de massale kritiek die het land te verduren kreeg.

Obstakels die te overwinnen zijn

Het kleine Qatar mag zich in 2020 het rijkste land ter wereld noemen. In de absolute monarchie wordt de grootste bijdrage geleverd door de mijnbouwsector. Olie en gas zijn goed voor bijna zestig procent van het BBP. Het land is bezig om de economie minder afhankelijk te maken van de grondstoffen. Een actief sportbeleid creëert onder andere banen, bevordert internationale relaties, verhoogt het nationale imago, zorgt voor sociale cohesie en promoot een gezonde leefstijl. Als het sport betreft, is Qatar van alle Golfstaten hier het meest mee bezig. Geld speelt hierbij geen rol, sport is sinds twaalf jaar een staatsaangelegenheid met als doel een ware industrie op te bouwen. Qatar doet dat volledig op haar eigen manier, door in eigen land (top)sport te ontwikkelen en buiten de grenzen invloed te vermeerderen, zowel financieel als politiek. In de loop der jaren heeft Qatar grote sportevenementen kunnen organiseren, met als meest recente, het WK atletiek in 2019. Het enige evenement wat nog op hun palmares ontbreekt zijn de Olympische Spelen, maar daar heeft het land al twee keer een bid-book voor ingeleverd, dus de vraag lijkt niet of ze die mogen organiseren, maar wanneer.

Eén van de voorwaarden om het WK te mogen organiseren is dat het land moet beschikken over twaalf stadions. Elk stadion moet voor groepswedstrijden minstens een capaciteit van 40.000 bezoekers hebben en voor de opening en de finale geldt hiervoor een aantal van 80.000 bezoekers.

De stadions worden door voornamelijk buitenlandse arbeidsmigranten gebouwd. Uit onderzoek van The Guardian blijkt dat jaarlijks honderden bouwvakkers uit voornamelijk Nepal, India, Pakistan, Bangladesh en Kenia omkomen door de hitte. Voornaamste doodsoorzaak: een hartstilstand. Arbeidsmigranten hebben het niet makkelijk door het Kafala systeem. Dit systeem vereist van buitenlandse arbeidskrachten dat zij een lokale sponsor (meestal hun werkgever) hebben – de Kafeel – die zorgt voor de toestemming om het land binnen te komen en die toeziet op het verblijf. Ook moet deze toestemming geven om het land weer te verlaten. Inmiddels is het Kafala systeem volgens Qatar afgeschaft, maar volgens een rapport van Amnesty International zijn de nieuwe wetten feitelijk niet anders. Ze veranderen niets aan de enorme uitbuiting van de 2,1 miljoen arbeiders in het land. Arbeiders moeten nog steeds een uitreisvisa aanvragen om het land te verlaten en nog steeds mogen werkgevers de paspoorten van hun werklui in beslag nemen. In de nieuwe wetten staat wel dat de werkgever niets meer te zeggen heeft over een arbeider zodra het contract is afgelopen en dat een contract maximaal vijf jaar mag duren. Inmiddels zit er wel verandering in het systeem. Qatar heeft een hervorming doorgevoerd die arbeidsmigranten in staat zou moeten stellen om het land zonder toestemming van hun werkgevers te verlaten.

Willem Vissers is tegenstander van het WK in 2022. Hij heeft nu al besloten om het WK aan zich voorbij te laten gaan. "Het is nog ver weg, 2022, maar ik ga dus niet naar het WK voetbal in Qatar. Ondanks de goedkope benzine." Voormalig bondscoach Bert van Marwijk hoopt dat het WK geboycot wordt, volgens hem hoort het WK niet in zo'n oliestaatje. Ronald de Boer is wel voorstander om het WK in Qatar te organiseren. Als ambassadeur van het controversiële WK-bid is hij het niet eens met alle kritiek die het land krijgt. '“Ik lees ook in de kranten dat er mensen zijn overleden bij de bouw van stadions, terwijl er nog niet eens één paal geslagen was. Er gebeuren hier ook ongelukken bij bouwwerken. Het gaat om de verkeerde berichtgeving”, aldus De Boer.

Bij het organiseren van het WK heeft FIFA de mogelijkheid om verplichtingen te eisen van het thuisland. Dit gebeurde voor het laatst tijdens het WK in Brazilië in 2014. Het land had sinds 2003 een ban op het verkopen van alcohol in stadions wegens geweldsincidenten, maar het was nog wel buiten de stadions te verkrijgen. FIFA eist dat alcohol in stadions verkocht wordt, dit omdat ze een lucratieve deal met biermerk Budweiser hebben.

Inmiddels heeft de organisatie van het WK bekend gemaakt dat alcohol beschikbaar en goedkoper zal zijn. Het land denkt eraan om speciale fanzones in te richten waar alcohol gedronken kan worden. Het drinken van alcohol is in de stadions niet toegestaan.

Na het WK

Qatar wil zich als land distantiëren van de onenigheid in het gebied, daarvoor wordt sport als middel ingezet. Zoals de slogan luidt: 'Expect Amazing', zullen de nieuwe stadions van de meest high-tech technieken zijn voorzien. Maar voor zo'n klein land als Qatar werd aan het begin al de vraag gesteld, wat er gaat gebeuren met de stadions wanneer het WK is afgelopen? Leegstaande stadions is een veel voorkomend probleem bij WK's, neem Zuid-Afrika of Brazilië als voorbeeld. Deze zogenoemde 'white elephants' zijn altijd een punt van kritiek geweest. Qatar heeft hierop bedacht om de stadions op een bepaalde manier te bouwen waardoor ze makkelijk uit elkaar te halen zijn zodat ze aan bijvoorbeeld ontwikkelingslanden in Zuid-Amerika, Afrika of landen in het Midden-Oosten gegeven kunnen worden om de sportinfrastructuur te verbeteren.

Het belangrijkste punt voor Qatar waarom ze het WK hebben binnengehaald is, het land op de wereldkaart zetten. Dat probeerden ze al door andere sportevenementen te organiseren, maar die waren nog niet van het kaliber WK. Aan geld ontbreekt het niet in het rijkste land ter wereld, maar de manier waarop ze het hebben binnengehaald laat nog steeds veel mensen twijfelen. Verwacht wordt dat rond de miljoen toeschouwers naar het land zullen komen. Volgens Qatar zal hun land hierdoor minstens 100 jaar op de wereldkaart staan.