MASKALARIN ARXASINDA

İnsan təbiətinin ən mürəkkəb tərəfi, onun içində gizlənən çoxlu “mən”lərdir. Hər biri müxtəlif şəraitdə üzə çıxır, biri qorxudan, biri mənafədən, biri də sadəcə qəbul olunmaq istəyindən doğur. Bəzən biz kiməsə gülümsəyərkən içimizdəki başqa bir səs susur, çünki dürüst olmaq hər zaman təhlükəsiz deyil. Dürüstlük insanı açıq, müdafiəsiz və həssas edir. Məhz bu zəiflik hissindən qorxan insan maska taxmağa başlayır — əvvəlcə özünü qorumaq üçün, sonra isə bu maskanın arxasında yaşamağa öyrəşdiyi üçün.

Dələduzluq yalnız saxtakarlığın, yalanın, ya da maddi məqsədin adı deyil. O, çox vaxt zərif, demək olar hiss edilməyən formalar alır: gizli manipulyasiya, emosional təzyiq, aldatmadan doğan sakitlik. Bu, insanın insana qarşı tətbiq etdiyi ən səssiz zorakılıqdır. Cəmiyyət bu davranışları çox vaxt “bacarıq”, “diplomatiya” və ya “intellektual üstünlük” kimi qəbul edir, amma nəticədə etibar sistemini dağıdır.

Hər bir yalan, hər bir saxta davranış zamanla münasibətləri içdən çürüdür. İnsanlar bir-birini hiss etməyi, səmimi ünsiyyəti və təbii davranışı itirirlər. Bu, bir növ kollektiv aldanmadır — hamı bir-birinə inanırmış kimi davranır, amma heç kim həqiqətən inanmır. Məhz bu vəziyyətdə “insan dələduzluğu” təkcə fərdi problem olmur, o, sosial mədəniyyətin bir parçasına çevrilir.

Bu zəncirin haradan başladığını, insanın nə vaxt maska taxmağa məcbur qaldığını anlamaq üçün özümüzə baxmaq lazımdır. Bəzən ən böyük dələduzluq, özümüzü aldatmaqla başlayır. Biz kim olduğumuzu, nəyə inandığımızı, nədən qorxduğumuzu unuduruq. Bu psixoloji qatların arxasında gizlənən mexanizmləri anlamaq üçün dərindən düşünmək, bəzən isə ədəbiyyatın gücünə sığınmaq lazımdır. Məhz bu nöqtədə “Maskaların Arxasında” adlı əsər oxucunu təkcə müşahidəçi kimi deyil, iştirakçı kimi də oyadır. Kitab insan dələduzluğunun təkcə davranış deyil, bir həyat strategiyası kimi necə formalaşdığını incəliklə göstərir.

İnsan münasibətlərində maskalar bəzən qoruma, bəzən də gizlətmə funksiyasını daşıyır. Amma uzunmüddətli təcrübə göstərir ki, gizlətmək istədiyimiz şeylər bir gün öz ifadəsini tapır. İnsanın mahiyyəti daim sızır — baxışda, səssizlikdə, təsadüfi bir cümlədə. Bu anlarda maska cırılır, və həqiqət nə qədər ağrılı olsa da, insanı azad edir. Çünki insan yalnız səmimiyyətlə yaşadıqda öz dəyərini hiss edə bilir.

Bu mövzu, yəni “insanın içindəki dələduz” anlayışı, həm fəlsəfi, həm psixoloji, həm də mənəvi səviyyədə düşünülməyə dəyər. Dələduzluq təkcə bir hadisə deyil, o, insan ruhunun deformasiya prosesidir. Və bu deformasiya haqqında düşünmək, onu anlamaq, bəlkə də, cəmiyyətin özünü sağaltmasının başlanğıcı ola bilər.

Əgər siz də bu mexanizmlərin necə işə düşdüyünü, insanın maska arxasında hansı qorxuları gizlətdiyini anlamaq istəyirsinizsə, “Maskaların Arxasında” əsərinə baxmaq kifayətdir. Bu kitab sadəcə oxunmur — o, səssiz bir güzgü kimi oxucunun qarşısında dayanır və “sən hansı maskanı taxırsan?” sualını verir.

“Maskaların Arxasında” – maskaların düşdüyü, sükutun danışdığı yer.