Κριτικό σημείωμα για την έκθεση «Καλλιτεχνικές Δημιουργίες Εκπαιδευτικών –  Η Τέχνη μας Ενώνει»

[Διεύθυνση Π/θμιας Εκπ/σης Δ΄ Αθήνας]

17 Απριλίου – 7 Μαΐου 2024, Ίδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης

Όπως έχουμε επισημάνει παλαιότερα, σε άλλη δημοσίευση επί της σύγχρονης τέχνης: «Σε γενικές γραμμές ως μουσειακή/εικαστική έκθεση (μόνιμη ή περιοδική) ορίζεται η σύνταξη αντικειμένων εντός αφηγηματικών πλαισίων και χωροταξικών ορίων με σκοπό την απόδοση ενός συγκεκριμένου πολιτισμικού νοήματος-μύθου (fabula). Τα πάσης φύσεως αντικείμενα των εκθέσεων συνδυάζονται με υποστηρικτικές κατασκευές και λόγο, γίνονται, δηλαδή, προεκτάσεις μίας διαφορετικής κάθε φορά αφηγηματικής πλοκής (intreccio), με σκοπό την πρόκληση συναισθημάτων, την παροχή νέων εμπειριών, την καλλιέργεια γνώσεων και τη διεύρυνση των πνευματικών αξόνων του κοινού, μέσω της ανάδυσης καίριων προβληματισμών και της άσκησης κριτικής επί αυτών (1)». Αυτή η φαινομενικά αυτονόητη παραδοχή, όμως, ασφαλώς και δε σηματοδοτεί εκ προοιμίου μια σαφώς δομημένη και ενδιαφέρουσα μουσειολογική προσέγγιση του όποιου διαθέσιμου πολιτισμικού υλικού, είτε γίνεται λόγος δηλαδή για εκθέματα που ανήκουν στο κοσμοείδωλο της αρχαιότητας, είτε για άλλα που σχετίζονται ακόμα και με τις πιο διφορούμενες εικαστικές προτάσεις της ραγδαίως εξελισσόμενης στις ΗΠΑ και αλλού μετα-μετα-μοντέρνας τέχνης (2). 

Η έκθεση με τίτλο «Καλλιτεχνικές Δημιουργίες Εκπαιδευτικών –  Η Τέχνη μας Ενώνει» έχει διττό ρόλο: από τη μια πλευρά, να αναδείξει τις δημιουργίες των ανθρώπων εκείνων που ως άλλοι μαέστροι, αριστοτεχνικά, με πάθος και προσωπικές θυσίες παροτρύνουν, συμβουλεύουν, ανατροφοδοτούν τους μαθητές και τις μαθήτριες των σχολικών τάξεων, και από την άλλη, να επισημάνει ότι η διαφοροποιημένη πρόσληψη του ό,τι συναποτελεί τον αισθητό μας κόσμο, ή ακόμα και του ό,τι πιστεύει κανείς ότι συγκροτεί τον υπερ-αισθητό, αποτελεί αναγκαία συνιστώσα σε μια δημοκρατικά αναπτυσσόμενη εκπαιδευτική κοινωνία. 

Εδώ, λοιπόν, ως ακρογωνιαίος λίθος τοποθετείται η οπτική του εκπαιδευτικού. Το μαθητικό κοινό δεν παραγκωνίζεται. Λαμβάνει έναν διαφορετικό ρόλο. Καλείται να δώσει, τώρα, με τη σειρά του λίγο χρόνο για αναζήτηση, επαναπροσδιορισμό και δημιουργία στους ανθρώπους εκείνους που εκτιμάει και πολλές φορές θαυμάζει, ειδικά κατά τα πρώτα χρόνια της σχολικής του πορείας. Οι εκπαιδευτικοί  παίρνουν μια βαθιά ανάσα, και ξεκινούν το δύσκολο ταξίδι του νόστου, προσπαθώντας να φτάσουν εκεί από όπου κάποτε ξεκίνησαν να ονειρεύονται, στην Σχολή των Καλών Τεχνών, στα εργαστήρια εικαστικών και εφαρμοσμένων τεχνών των Παιδαγωγικών Σχολών, ίσως και ακόμα πιο πίσω, στα (ολο)δικά τους μαθητικά χρόνια· οι προσλήψεις όλων διαφορετικές και σεβαστές. Άλλωστε, εκ του διαφορετικού προέρχονται οι μετέπειτα νίκες του πνεύματος, όπως αποδεικνύει η πολιτισμική ιστορία. 

Η παρούσα έκθεση δεν αναπτύσσεται ούτε γραμμικά, ούτε κυκλικά. Θα περίμενε κανείς, ενδεχομένως, τη μορφή μιας σπείρας, αφού σπειροειδώς εκτυλίσσεται ο πολιτισμικός χρόνος. Ωστόσο, όλα αυτά μάλλον δε θα εξυπηρετούσαν τους ιδιαίτερους σκοπούς της. Ο τίτλος της έκθεσης μας προϊδεάζει για την ύφανση του δικού της αφηγηματικού ιστού: η λέξη «ενώνει», γίνεται σύμβολο ενός ενάντια στις αντίξοες συνθήκες του σήμερα εγχειρήματος των εκπαιδευτικών να συγκεντρώσουν κυριολεκτικά τους οικείους αλλά και τόσο διαφορετικούς μεταξύ τους θησαυρούς σε έναν μόνο χώρο, ήτοι να αφήσουν ό,τι μπορούν από την πνευματική κληρονομιά τους σε ένα ασφαλές περιβάλλον μάθησης και διάδρασης, είτε οι μαθητές και οι μαθήτριες τους περάσουν (από εκεί), είτε ακόμα και όχι· η αρχή έχει ήδη γίνει –– θα υπάρξει και επόμενη φορά (3). 

Γεώργιος Ορφανίδης 

Ιστορικός – Θεωρητικός Τέχνης 

----------------------------------------------