Embedded Files
मधुमेह
मधुमेह
बदलती जीवनशैली, व्यायामाचा अभाव आणि अयोग्य आहार यामुळे मधुमेहाचे प्रमाण झपाट्याने वाढत आहे
बदलती जीवनशैली, व्यायामाचा अभाव आणि अयोग्य आहार यामुळे मधुमेहाचे प्रमाण झपाट्याने वाढत आहे
आज भारतात जवळपास सात कोटी लोक मधुमेहाने (डायबेटिस) त्रस्त आहेत. ही संख्या दिवसेंदिवस वाढतच चालली आहे. यामागे मुख्य कारणे म्हणजे अयोग्य आहार, कमी शारीरिक हालचाल आणि तणावपूर्ण जीवनशैली.
आज भारतात जवळपास सात कोटी लोक मधुमेहाने (डायबेटिस) त्रस्त आहेत. ही संख्या दिवसेंदिवस वाढतच चालली आहे. यामागे मुख्य कारणे म्हणजे अयोग्य आहार, कमी शारीरिक हालचाल आणि तणावपूर्ण जीवनशैली.
मधुमेह म्हणजे काय?
मधुमेह म्हणजे काय?
आपल्या शरीरात स्वादुपिंड (Pancreas) नावाचा अवयव असतो, जो इन्सुलिन नावाचे संप्रेरक (hormone) तयार करतो. हे इन्सुलिन रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवण्याचे महत्त्वाचे काम करते. पण जेव्हा शरीर पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही किंवा पेशी इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाहीत, तेव्हा रक्तातील साखर वाढते, आणि ह्या स्थितीला मधुमेह (डायबेटिस) म्हणतात.
आपल्या शरीरात स्वादुपिंड (Pancreas) नावाचा अवयव असतो, जो इन्सुलिन नावाचे संप्रेरक (hormone) तयार करतो. हे इन्सुलिन रक्तातील साखरेवर नियंत्रण ठेवण्याचे महत्त्वाचे काम करते. पण जेव्हा शरीर पुरेसे इन्सुलिन तयार करत नाही किंवा पेशी इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाहीत, तेव्हा रक्तातील साखर वाढते, आणि ह्या स्थितीला मधुमेह (डायबेटिस) म्हणतात.
मधुमेहामुळे रक्तातील साखर पेशींपर्यंत पोहोचत नाही, त्यामुळे शरीराला आवश्यक ऊर्जा मिळत नाही. ही साखर शेवटी मूत्रातून बाहेर टाकली जाते. अशावेळी शरीरातील विविध अवयवांवर – विशेषतः रक्तवाहिन्या, हृदय, किडन्या, डोळे आणि मज्जासंस्थेवर – वाईट परिणाम होतो.
मधुमेहामुळे रक्तातील साखर पेशींपर्यंत पोहोचत नाही, त्यामुळे शरीराला आवश्यक ऊर्जा मिळत नाही. ही साखर शेवटी मूत्रातून बाहेर टाकली जाते. अशावेळी शरीरातील विविध अवयवांवर – विशेषतः रक्तवाहिन्या, हृदय, किडन्या, डोळे आणि मज्जासंस्थेवर – वाईट परिणाम होतो.
मधुमेहाचे प्रकार
मधुमेहाचे प्रकार
मधुमेहाचे तीन प्रमुख प्रकार आहेत:
टाईप-1 मधुमेह
हा एक ऑटोइम्यून विकार आहे. यामध्ये शरीराची रोगप्रतिकारक शक्तीच स्वादुपिंडातील इन्सुलिन तयार करणाऱ्या पेशींवर हल्ला करते. त्यामुळे शरीरात इन्सुलिन तयारच होत नाही. अशा रुग्णांना कायमस्वरूपी बाहेरून इन्सुलिनच्या इंजेक्शनची आवश्यकता असते.
टाईप-2 मधुमेह
हा प्रकार अयोग्य जीवनशैलीमुळे होतो – जसे की लठ्ठपणा, कमी हालचाल, अन्नातील अति साखर/तेल/कॅलरीज. या रुग्णांमध्ये इन्सुलिन तयार होते, पण पेशी त्याला योग्य प्रतिसाद देत नाहीत. योग्य आहार, व्यायाम आणि गरज असल्यास औषधे/इन्सुलिन यामुळे यावर नियंत्रण ठेवता येते.
गरोदरपणातील मधुमेह (Gestational Diabetes)
काही महिलांना गर्भधारणेदरम्यान रक्तातील साखरेचे प्रमाण वाढते. बऱ्याच वेळा बाळाच्या जन्मानंतर साखर नियंत्रणात येते, पण काही महिलांमध्ये पुढे टाईप-2 मधुमेह होण्याची शक्यता असते.
मधुमेहपूर्व अवस्था (Pre-diabetes)
ही अवस्था म्हणजे धोक्याची घंटा आहे. यामध्ये रक्तातील साखरेचे प्रमाण टाईप-2 मधुमेहाइतके जास्त नसते, पण नॉर्मलपेक्षा जास्त असते. याकडे दुर्लक्ष केल्यास काही वर्षांत टाईप-2 मधुमेह होऊ शकतो. यासाठी वेळेत आहार, व्यायाम आणि वैद्यकीय सल्ला घेणे आवश्यक आहे.
मधुमेहाची कारणे
मधुमेहाची कारणे
टाईप-1 मधुमेह:
हा ऑटोइम्यून आजार आहे.
शरीराची रोगप्रतिकारक शक्ती इन्सुलिन तयार करणाऱ्या पेशींवर हल्ला करते.
त्यामुळे शरीरात इन्सुलिन तयारच होत नाही.
टाईप-2 मधुमेह:
शरीराच्या पेशी इन्सुलिनला प्रतिसाद देत नाहीत.
यामुळे साखर पेशींपर्यंत पोहोचत नाही.
कालांतराने इन्सुलिनची निर्मितीही घटते.
सहाय्यक कारणे:
लठ्ठपणा
अनुवंशिकता (कुटुंबात मधुमेह असणे)
अयोग्य आहार (फास्ट फूड, जास्त साखर/तेलयुक्त पदार्थ)
व्यायामाचा अभाव
मानसिक ताण
गरोदरपणात मधुमेह होणे
जास्त वजनाच्या बाळाला जन्म देणे
लक्षणे
लक्षणे
सुरुवातीला कोणतीही ठळक लक्षणे नसू शकतात, पण काही लक्षणे खालीलप्रमाणे दिसू शकतात:
वारंवार लघवी लागणे
खूप तहान लागणे
अचानक वजन कमी होणे
थकवा आणि अशक्तपणा
अधिक भूक लागणे
हात-पाय सुन्न होणे किंवा टोचल्यासारखं वाटणे
डोळ्यांचे व त्वचेचे विकार
जखमा उशिरा भरून येणे
मळमळ, उलट्या होणे
मधुमेहाचे निदान
मधुमेहाचे निदान
फास्टिंग ब्लड शुगर टेस्ट (उपाशीपोटी):
70–99 mg/dL – सामान्य
100–126 mg/dL – प्री-डायबेटीस
126 mg/dL पेक्षा अधिक – मधुमेह
पीपी (Post Prandial) टेस्ट (जेवणानंतर 2 तासाने):
140 mg/dL पर्यंत – सामान्य
140–200 mg/dL – प्री-डायबेटीस
200 mg/dL पेक्षा अधिक – मधुमेह
मधुमेहाचे दुष्परिणाम
मधुमेहाचे दुष्परिणाम
जर मधुमेह नियंत्रणात ठेवला नाही, तर पुढील गंभीर परिणाम होऊ शकतात:
हृदयविकार (हार्ट अटॅक)
किडनी निकामी होणे (Kidney failure)
डोळ्यांवर परिणाम, अंधत्व
लकवा (Stroke)
मज्जासंस्थेचे नुकसान (Diabetic Neuropathy)
पाय गंग्रीन होऊन तो काढावा लागणे
उपचार
उपचार
मधुमेहावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी चार गोष्टी महत्त्वाच्या आहेत:
रक्तातील साखरेचे नियंत्रण
दुष्परिणामांपासून बचाव
वजन नियंत्रणात ठेवणे
इतर आजार (उच्च रक्तदाब, हृदयरोग) टाळणे
(1) आहार नियोजन:
डॉक्टरांच्या सल्ल्यानुसार डाएट चार्ट तयार करा.
वेळेवर आहार घ्या.
दर 4 तासांनी थोडे खा; भरपेट एकदाच जेवू नका.
कमी कॅलरीजचा आहार घ्या.
फायबरयुक्त पदार्थ – पालेभाज्या, फळभाज्या, नाचणी, हातसडीचा तांदूळ, कडधान्ये खा.
टाळा: गोड पदार्थ, मैदा, बेकरी, फास्ट फूड, साखर, मिठाई, तूप, तळलेले पदार्थ, गोड फळे (आंबा, चिक्कू, केळी).
(2) व्यायाम:
डॉक्टरांनी सुचवलेला व्यायाम नियमित करा.
रोज किमान 30 मिनिटे चालणे आवश्यक आहे.
चालणे, सायकलिंग, योगासने, प्राणायाम याचा समावेश करा.
तणाव टाळण्यासाठी ध्यान, ध्यानधारणा करा.
धूम्रपान, मद्यपान, तंबाखू यांपासून दूर रहा.
(3) औषधोपचार:
केवळ मधुमेह तज्ज्ञ डॉक्टरांकडूनच उपचार घ्या.
जाहिराती किंवा ऐकीव गोष्टीवर उपाय करू नका.
डॉक्टरांच्या सल्ल्याने गोळ्या किंवा इन्सुलिन घ्या.
नियमितपणे रक्तातील साखरेची तपासणी करा.
वारंवार वैद्यकीय तपासणी (डोळे, किडनी, हृदय, रक्तदाब) करून घ्या.
निष्कर्ष
निष्कर्ष
मधुमेह म्हणजे आयुष्य संपले नाही, पण काही गोष्टींसोबत जगणे शिकावे लागते. योग्य आहार, नियमित व्यायाम, औषधे, तपासण्या आणि सकारात्मक दृष्टीकोन यामुळे मधुमेहावर यशस्वी नियंत्रण शक्य आहे.
मधुमेह म्हणजे आयुष्य संपले नाही, पण काही गोष्टींसोबत जगणे शिकावे लागते. योग्य आहार, नियमित व्यायाम, औषधे, तपासण्या आणि सकारात्मक दृष्टीकोन यामुळे मधुमेहावर यशस्वी नियंत्रण शक्य आहे.
Diabetes
Diabetes
Due to changing lifestyles, lack of exercise, and improper diet, the incidence of diabetes is increasing rapidly.
Due to changing lifestyles, lack of exercise, and improper diet, the incidence of diabetes is increasing rapidly.
Today, nearly 7 crore (70 million) people in India are suffering from diabetes. This number is rising day by day. The main reasons behind this are unhealthy diet, reduced physical activity, and a stressful lifestyle.
Today, nearly 7 crore (70 million) people in India are suffering from diabetes. This number is rising day by day. The main reasons behind this are unhealthy diet, reduced physical activity, and a stressful lifestyle.
What is Diabetes?
What is Diabetes?
In our body, there is an organ called the Pancreas, which produces a hormone called Insulin. Insulin plays a vital role in controlling blood sugar. But when the body does not produce enough insulin, or when the cells do not respond properly to insulin, blood sugar levels rise — this condition is called Diabetes.
Because of diabetes, sugar in the blood does not reach the cells, and hence, the body does not get the required energy. Eventually, this excess sugar is excreted through urine. Over time, it affects various organs of the body — especially blood vessels, heart, kidneys, eyes, and the nervous system.
Types of Diabetes
Types of Diabetes
1. Type-1 Diabetes
This is an autoimmune disorder.
The immune system attacks the insulin-producing cells in the pancreas.
As a result, the body does not produce insulin at all.
Patients require lifelong external insulin injections.
2. Type-2 Diabetes
This type develops due to an unhealthy lifestyle — such as obesity, lack of activity, and a diet high in sugar/oil/calories.
In this condition, insulin is produced, but the cells do not respond properly.
With the right diet, exercise, and if required, medicines/insulin, it can be controlled.
3. Gestational Diabetes
Some women develop high blood sugar during pregnancy.
In many cases, sugar levels return to normal after delivery.
However, such women have a higher risk of developing Type-2 Diabetes later in life.
Pre-Diabetes
This is a warning stage.
Blood sugar levels are higher than normal, but not as high as diabetes.
If neglected, within a few years it may progress to Type-2 Diabetes.
At this stage, timely changes in diet, exercise, and medical advice are essential.
Causes:
Causes:
Type-1 Diabetes
Autoimmune disorder.
The immune system attacks insulin-producing cells.
Hence, no insulin is produced.
Type-2 Diabetes
Body cells do not respond to insulin.
Sugar fails to enter the cells.
Over time, insulin production also decreases.
Supporting Risk Factors:
Obesity
Heredity (family history of diabetes)
Unhealthy diet (fast food, high sugar/oily foods)
Lack of physical activity
Mental stress
Diabetes during pregnancy
Giving birth to an overweight baby
Symptoms:
Symptoms:
In the early stages, there may not be any obvious symptoms. Some common signs include:
Frequent urination
Excessive thirst
Sudden weight loss
Fatigue and weakness
Increased hunger
Numbness or tingling in hands/feet
Eye and skin problems
Slow healing of wounds
Nausea, vomiting
Diagnosis
Diagnosis
Fasting Blood Sugar Test (on empty stomach):
70–99 mg/dL – Normal
100–126 mg/dL – Pre-Diabetes
Above 126 mg/dL – Diabetes
Post-Prandial Test (2 hours after a meal):
Up to 140 mg/dL – Normal
140–200 mg/dL – Pre-Diabetes
Above 200 mg/dL – Diabetes
Complications of Diabetes
Complications of Diabetes
If diabetes is not controlled, it can lead to serious complications such as:
Heart disease (Heart attack)
Kidney failure
Vision problems, blindness
Stroke
Nerve damage (Diabetic Neuropathy)
Gangrene in legs, sometimes requiring amputation
Treatment:
Treatment:
Four important aspects for diabetes management are:
Controlling blood sugar
Preventing complications
Maintaining healthy weight
Avoiding other diseases (like high BP, heart disease)
(1) Diet Planning:
Follow a diet chart as advised by a doctor.
Eat meals on time.
Eat small meals every 4 hours instead of one heavy meal.
Choose low-calorie foods.
Include fiber-rich foods – leafy vegetables, seasonal vegetables, millet, unpolished rice, pulses.
Avoid: sweets, refined flour, bakery items, fast food, sugar, desserts, ghee, fried foods, sweet fruits (mango, chikoo, banana).
(2) Exercise:
Follow the exercise routine suggested by a doctor.
Walk at least 30 minutes daily.
Include walking, cycling, yoga, and pranayama.
Practice meditation to reduce stress.
Avoid smoking, alcohol, and tobacco.
(3) Medicines:
Take treatment only from a qualified diabetes specialist.
Do not rely on advertisements or hearsay.
Take tablets or insulin strictly as advised by the doctor.
Monitor blood sugar regularly.
Go for regular health check-ups (eyes, kidneys, heart, blood pressure).
Conclusion
Conclusion
Diabetes does not mean life is over — but it means learning to live with discipline. With proper diet, regular exercise, timely medication, medical check-ups, and a positive mindset, diabetes can be successfully controlled.
Page updated
Google Sites
Report abuse