ÃÃnkà bir Marksiste gÃre kapitalizm, ekonomik olarak sÃrdÃrÃlebilir deÄŸildir ve toplumun yaÅŸam standartlarÄnÄ arttÄrmak konusunda beceriksizdir. Bunun en temel nedeni, dÃÅŸen kÃr oranlarÄnÄ telafi etmek iÃin ÃalÄÅŸan maaÅŸlarÄnÄ ve sosyal faydalarÄ kÄsmak zorunda kalmasÄ ve diÄŸer yandan, toplumsal/Ãretimsel eksikleri telafi etmek iÃin askerà saldÄrganlÄklarÄ pekiÅŸtirmesidir. Marksizm'e gÃre, kapitalist Ãretim biÃimi, yerini nihayetinde sosyalist Ãretim moduna bÄrakacaktÄr ve bu, bir iÅŸÃi devrimi ile olacaktÄr.
Bu kavramlarÄn detaylarÄna ve anlamlarÄna birazdan daha derinlemesine dÃneceÄŸiz; ancak Marx'a gÃre kapitalist Ãretim biÃiminde, Ãretim sÃrecinde oluÅŸan verimsizliklerden doÄŸan sÄnÄf ÃatÄÅŸmasÄ, Ãretim araÃlarÄna sahip olan azÄnlÄk (yani burjuvazi) ile, mallarÄ Ãreten ve hizmetleri saÄŸlayan ÃoÄŸunluk (yani proleterya) arasÄnda Ãok daha sert ve belirgindir. Sosyal deÄŸiÅŸim, bir toplum iÃindeki farklÄ ve birbiriyle ÃatÄÅŸan sÄnÄflar arasÄndaki mÃcadeleden doÄŸar. Bu temel Ãnermeden yola ÃÄkan bir Marksist, kapitalizmin iÅŸÃi sÄnÄfÄnÄ baskÄladÄÄŸÄ ve sÃmÃrdÃÄŸÃ sonucuna varÄr; dolayÄsÄyla bir Marksist'e gÃre kapitalizm, kaÃÄnÄlmaz olarak bir iÅŸÃi devrimiyle sonuÃlanacaktÄr.
Karl Marx'a gÃre bugÃnÃn kapitalist toplumunu anlamak, modern toplumun iktisadi temeldeki Ãretim tarzÄ, Ãretim iliÅŸkileri ve Ãretici gÃÃlerini anlamak ile mÃmkÃndÃr. Bu iktisadi iliÅŸki ve gÃÃler, sÄnÄf mÃcadelesi ile beraber geliÅŸir ve tarihin akÄÅŸÄnÄ belirler. Peki ama bu, tam olarak ne anlama geliyor? Ãncelikle Marksizm'in temel kavramlarÄndan yalnÄzca iki tanesi olan "kapitalizm" ve "sosyalizm"in en geniÅŸ anlamÄyla ne olduÄŸuna bakalÄm.
GiriÅŸte de uyardÄÄŸÄmÄz gibi, sosyalizmin bÃtÃn alt baÅŸlÄklarÄnÄ tek bir yazÄda ele almamÄz imkÃnsÄzdÄr. Nihayetinde farklÄ Marksizm akÄmlarÄ, sosyalizm ve komÃnizm arasÄndaki iliÅŸkiyi farklÄ ÅŸekillerde anlamÄÅŸ ve yorumlamÄÅŸtÄr. Burada hepsine girmek imkÃnsÄzdÄr; ancak Ortodoks Marksist Teori'den, yani Marx'Än 1883 yÄlÄndaki ÃlÃmÃnden hemen sonra ortaya ÃÄkan ve 1914 yÄlÄndaki 1. DÃnya SavaÅŸÄ'na kadar devam eden Äkinci Enternasyonel sosyalist akÄmÄn ÃoÄŸunluÄŸunun resmi felsefesi olan Marksist gÃrÃÅŸten bahsedilebilir. Bu akÄmÄn amacÄ; Marksist yÃntemlerin ve teorinin detaylarÄnÄ basitleÅŸtirme, kodlaÅŸtÄrma ve sistematikleÅŸtirmektir. BÃylece Klasik Marksizm olarak bilinen, Marx ve Engels tarafÄndan ileri sÃrÃlen (ve Marksizm/Leninizm gibi sonradan geliÅŸtirilen varyantlarÄ dÄÅŸlayan) felsefenin yarattÄÄŸÄ belirsizlikleri ve ÃeliÅŸkileri ortadan kaldÄrmaktÄ.
Sosyalist sistemler, piyasasÄz sosyalizm ve piyasa sosyalizmi olarak iki kategoriye ayrÄlabilir.[18] PiyasasÄz sosyalizm, Ãretimde kullanÄlan Ãretim faktÃrlerinin alÄnÄp satÄldÄÄŸÄ faktÃr piyasasÄnÄ ve "para" kavramÄnÄ ortadan kaldÄrÄp, bunlarÄn yerine entegre ekonomik planlama, mÃhendislik ve teknik kriterleri getirir. Bu tÃr bir yaklaÅŸÄmÄn amacÄ, mal ve hizmetlerin deÄŸerini tek bir ticari iÅŸlem aracÄ ("para") ile belirlemek yerine; kaynaklarÄn ve sistemin deÄŸerini, o kaynak veya sistemi oluÅŸturan parÃalarÄn bir toplamÄna baÄŸlÄ olarak belirlemektir (tÃrÃne gÃre hesaplama).[19] Bu yÃntem uygulanacak olursa, gÃnÃmÃzde kapitalizmden aÅŸina olduÄŸumuz ekonomik yasalar ve dinamikler tamamen deÄŸiÅŸecek, farklÄlaÅŸacak veya en azÄndan tanÄnmaz hale gelecektir.[20], [21] Bu tÃr bir piyasasÄz sosyalizm, kapitalist sistemde gÃrÃlen sermaye birikimi ve kÃr sistemi ile iliÅŸkili olarak ortaya ÃÄkan verimsizlikleri ve krizleri ortadan kaldÄrmayÄ hedefler.[22], [23], [24], [25]
Bu tÃr bir sosyalizmde en aktif tartÄÅŸma sahalarÄndan birisi, ekonomik hesaplama probleminden doÄŸan ve planlÄ bir sosyalist ekonomide kaynak daÄŸÄlÄmÄnÄn fizibilitesi ve metotlarÄnÄ konu edinen sosyalist hesaplama tartÄÅŸmasÄdÄr.[26] Bu tartÄÅŸmanÄn temelinde; kapitalist ekonomi sisteminde gÃrÃlen deÄŸer yasasÄ, para, ÃrÃnlere ait finansal fiyatlar ve Ãretim araÃlarÄnÄn Ãzel mÃlkiyetinin olmadÄÄŸÄ bir durumda, sosyalist ekonominin nasÄl iÅŸleyebileceÄŸi sorusu yatar. Daha spesifik olarak tartÄÅŸma, piyasanÄn olmadÄÄŸÄ bir ortamda, Ãretim araÃlarÄnÄn toplum iÃindeki daÄŸÄlÄmÄnÄn ekonomik planlamasÄnÄn nasÄl yapÄlacaÄŸÄ ve bu tÃr bir dÃzenlemenin gerÃekten de verimlilik ve Ãretkenlik konusunda kapitalizmden daha ÃstÃn olup olmayacaÄŸÄ Ãzerinedir.[27], [28], [29]
Buna karÅŸÄlÄk, piyasa sosyalizminde, ÅŸirketlerin iÅŸleyiÅŸi ve bunlar ÃrettiÄŸi sermaye ÃrÃnlerinin daÄŸÄlÄmÄ toplumsal olarak sahiplenilse de, para piyasalarÄ, faktÃr piyasalarÄ ve hatta kimi durumda kÃr motivasyonu korunur. Bu tÃr bir sistemde, bu firmalar tarafÄndan Ãretilen kÃr doÄŸrudan doÄŸruya o firmanÄn iÅŸgÃcÃne daÄŸÄtÄlÄr ve elde edilen bu artÄ deÄŸer, tekil bir kiÅŸinin veya kÃÃÃk bir zÃmrenin elinde tutulmaktansa, sosyal pay olarak toplumun genelinde birikmiÅŸ olur.[30], [31], [32]
Bu Ãzet giriÅŸten de gÃrebileceÄŸini gibi, sosyalizme yÃnelik farklÄ perspektiflerin, teorilerin ve pratiÄŸin detaylarÄna girmeye kalkacak olursak, ayrÄ bir site aÃmamÄz gerekecek kadar Ãok bilgiye yer vermemiz gerekirdi; ancak Marksizmin genel sosyalist literatÃrdeki yerini anlayabilmek adÄna, teori ve pratik bakÄmÄndan birbirinden ayrÄlabilecek hatlar ÃerÃevesinde, sahanÄn genel bir tablosu ÅŸu ÅŸekilde ÃÄkarÄlabilir (ayrÄca bu terimler, size ilgilendiÄŸiniz konularla ilgili baÅŸlangÄÃ noktalarÄ verebilir):
Elbette, bunlarÄn her birinin alt baÅŸlÄklarÄnÄn da alt baÅŸlÄklarÄnÄ aÃmak mÃmkÃndÃr ve bu tÃrden bir kategorizasyon konusunda bile herkes hemfikir deÄŸildir. Bu sahada Ãok sayÄda akademisyen ve dÃÅŸÃnÃr, Ãok miktarda fikir ve teori ÃretmiÅŸ, pratik konusunda yÃnergeler oluÅŸturmuÅŸtur. BunlarÄn hepsinden eÅŸ zamanlÄ olarak bahsetmemiz mÃmkÃn deÄŸildir; fakat yardÄmcÄ olmasÄ adÄna, Reddit'teki bir kullanÄcÄnÄn ÃrettiÄŸi filogenetik sosyalizm aÄŸacÄ ÅŸu ÅŸekilde verilebilir:
YukarÄda sÃzÃnà ettiÄŸimiz Ortodoks Marksist Teori'ye gÃre, kapitalizmin ortadan kaldÄrÄlmasÄ iÃin ÃaÄŸdaÅŸ toplumda sosyalist bir devrimin olmasÄ kaÃÄnÄlmazdÄr. Sosyalist devrim, toplumda yapÄsal deÄŸiÅŸimler yaratmak iÃin gerekli olduÄŸuna inanÄlan, toplumsal ve sÄnÄfsal bir harekettir. Buna gÃre devrim, illà bazÄ tarihsel segmentlerde gÃrÃldÃÄŸÃ ve gÃncel tartÄÅŸmalarda ileri sÃrÃldÃÄŸÃ gibi "vahÅŸi ve kanlÄ bir ayaklanma" olmak zorunda deÄŸildir: ÄÅŸÃi sÄnÄfÄ gibi kitlesel sÄnÄflarÄn politik gÃcà eline geÃirmesi yoluyla devletin kontrol altÄna alÄndÄÄŸÄ veya ortadan kaldÄrÄldÄÄŸÄ, kapitalist sÄnÄfa ve onlarÄn ÃÄkarlarÄna ÃalÄÅŸmasÄnÄn son bulduÄŸu her tÃrlà hareket "sosyalist devrim" olarak nitelendirilebilir.[34] Ancak elbette devrimin pratikleri de, Marksizmin teorisi ve diÄŸer alanlardaki pratikleri gibi, Marx'tan bu yana ÃokÃa tartÄÅŸÄlmÄÅŸtÄr.[35], [36], [37], [38]
Her ne kadar sosyalist bir devrimin kaÃÄnÄlmazlÄÄŸÄ konusu farklÄ Marksist ekollerinde farklÄ ÅŸekillerde deÄŸerlendirilmekte olsa da, kendini "Marksist" olarak tanÄmlayan herkesin sosyalizmin bir zorunluluk olduÄŸunu kabul ettiÄŸini sÃyleyebiliriz. En nihayetinde, spesifik detaylarÄ nasÄl farklÄlÄk gÃsterirse gÃstersin, bÃtÃn Marksistler, sosyalist bir toplumda yaÅŸayan insanlarÄn, kapitalist bir toplumda yaÅŸayanlara gÃre Ãok daha iyi durumda olacaÄŸÄnÄ savunurlar. ÃrneÄŸin gerÃek ismi Vladimir Ilyich Ulyanov olan, Marx'Än fikirlerini gerÃek anlamÄyla ilk kez somut olarak hayata geÃirmiÅŸ olan Rus devrimci, filozof ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler BirliÄŸi'ni kuran BolÅŸevik Parti'nin lideri Vladimir Lenin, 1917 BolÅŸevik Devrimi'nden Ãnce ÅŸÃyle yazmÄÅŸtÄr:[39]
YukarÄda, sosyalizmi tanÄmlarken "devlet" kavramÄndan sÃz ettiÄŸimizi fark etmiÅŸ olabilirsiniz. Bu tÃrden bir sosyalizm tanÄmÄ yaptÄÄŸÄmÄzda, tartÄÅŸma baÅŸlÄÄŸÄ altÄna birdenbire "Ãzel mÃlkiyet" kavramÄnÄn yanÄ sÄra devlet kurumunun bÃylesi bir felsefedeki yeri de dÃhil olmaktadÄr.
Bu noktada, ÅŸu uyarÄyÄ da yapmak yerinde olacaktÄr: Sosyalizm, epey geniÅŸ bir politik yelpazeye denk dÃÅŸmektedir ve yukarÄda da izah ettiÄŸimiz gibi, Marksizm ve sosyalizm, her baÄŸlamda birebir aynÄ anlama gelmez. Marksizm iÃin, "Karl Marx'Än sosyalizm anlayÄÅŸÄ" demek yerinde olacaktÄr. Bu ÃerÃevede Marksizm'i ÅŸÃyle tanÄmlamak mÃmkÃndÃr:
d0d94e66b7