* Nguồn gốc của tấm thiệp xuân

Lê Trọng Nghĩa tổng hợp

Vào thời Tiền Tần, Tây Hán (206-264 trước TL) nhân dân dùng thiếp chúc mừng năm mới, làm bằng thẻ tre hoặc gỗ cũng đề danh tánh, địa chỉ của mình, mãi về sau mới bắt đầu dùng giấy làm danh thiếp, để gởi cho nhau.

Nguyên vào thời đại nhà Đường ở Trung Quốc (618-960) vào dịp Tết đến, để chuẩn bị đón mừng năm mới, khoảng cuối tháng Chạp năm cũ, vua triệu tập các đình thần vào chầu, ngự tứ lịch sách năm mới còn gọi là “Hoàng lịch” (tức lịch vua ban). Ngoài nhân dân, họ dùng tấm danh thiếp có ghi tên họ, chức vụ hoặc nghề nghiệp của mình để trao tặng nhau với lời cầu chúc năm mới tốt đẹp, phát tài.

Theo phong tục tập quán truyền lại thì người chúc và người nhận thiếp chúc không gặp nhau, cho dù họ ở cận kề nhau, căn cứ theo sách Thanh gia lục của Thuận Lộc đã nói rõ: “… người chúc Tết không đến nơi người mình chúc, cho dù nhà gần nhau, họ sai người nhà mang tấm thiếp hồng đến nhà người nhận. Còn người nhận, muốn đáp lễ, cũng làm ngược lại như vậy. Tấm thiếp đó, gọi là “phi thiếp”.

Từ năm 1086, khi thiếp chúc Xuân bằng giấy ra đời, rất tiện dụng và được lưu hành rộng rãi vào thời Ngũ Đại. Đến năm 1456, thời nhà Minh là thịnh hành, đa số nhân dân thường dùng giấy hoa tiên (giấy đẹp có in hình hoa mai), khuôn khổ tấm thiếp cỡ 6 x 9m, ở góc phải biên tên họ, chức vụ, địa chỉ, chính giữa ghi 4 chữ lớn “Cung Hạ Tân Hỷ” “Vạn Sự Như Ý” “Tân Niên Kiết Tường”… phía trái, ghi họ tên (cùng ngày tháng) của người gởi.

Nhiều danh gia vọng tộc thời trước, nhằm chuẩn bị ngày Tết cho chu đáo, họ thiết kế một cái thùng bằng giấy bồi cứng như cái hộp thư, bên ngoài dán giấy hồng đơn (giấy màu đỏ), có chừa khe hở dành cho người gởi danh thiếp bỏ vào thùng (ví như cái hộp thư của Sở Bưu điện bây giờ) đặt ngay trước cửa nhà để tiếp nhận “thiếp chúc mừng” của bè bạn, thân nhân… coi như tiếp nhận điều may mắn vui vẻ hạnh phúc đến gia đình. Xưa hơn nữa, người ta đặt cái bàn vuông trước cửa nhà, trên bàn có cuốn sổ bìa đỏ cùng với bút mực để người đến chúc Tết ghi danh tánh vào, gọi là “môn bạ”. Sổ này, được lưu niệm dài lâu vì có thủ bút và chữ ký của người chúc Tết.

Sau này, thiếp chúc Xuân thay đổi dần cho phù hợp với sự tiến bộ chung của từng thời đại, với nhiều đề tài phong phú, đa dạng, khắc in mỹ thuật trên giấy cứng, thơm, láng màu sắc tinh xảo, đôi khi có vẽ sơn thủy, hoa cảnh, trang trọng với kỹ thuật in ấn khá cao. Trên thế giới hiện nay nhiều nước đã áp dụng “thiếp chúc xuân” “thiếp mừng”, nhưng xuất xứ nguyên thủy được khẳng định do tập tục của Trung Quốc truyền sang. Ngày nay thiếp chúc Xuân đã trở thành phổ biến trên toàn cầu và là món hàng công nghiệp nổi tiếng với nhiều mẫu mã độc đáo, có tác dụng tuyên truyền rất lớn, đã đi vào lịch sử loài người, không còn hạn chế ở một quốc gia. Mặc dù “cánh thiếp chúc Xuân” tuy nhỏ nhoi, nhưng hàm ý giao tế rất lịch sự, giữ được mối giao hảo sâu sắc

Còn theo website của Bộ Văn hóa Pháp, từ thời xa xưa, tổ tiên loài người đã biết gửi cành lá cây thay cho những lời chúc mừng. Đến thế kỷ XVIII, nhờ có sự ra đời và phát triển của công nghệ in ấn và tiếp đến là ngành bưu điện, bưu thiếp chúc mừng bằng giấy được ra đời, thay thế cho cành lá cây. Để tỏ lòng tri ân khách hàng, cánh lái buôn là những người đầu tiên gửi thiếp chúc mừng Năm mới đến các “thượng đế” của mình.

Năm 1796, Aloys Senefelder, một diễn viên kiêm nhà sáng tác kịch đã hoàn thiện được kỹ thuật in thạch bản (còn gọi là in offset, khắc trên bản đá, bôi mực rồi áp vào giấy), cho phép sản xuất hàng loạt các tranh, hình, văn bản, tạo tiền đề cho các tấm bưu thiếp ra đời

Tuy nhiên, phải đến năm 1843, chiếc bưu thiếp chúc mừng bằng giấy đầu tiên mới xuất hiện. Đó là một bức tranh nhỏ của danh họa John Calcott Horsley, người Anh, vẽ theo yêu cầu của công tước Sir Henry Cole, có hình một gia đình đang nâng cốc chúc sức khỏe mừng ngày Giáng sinh.

Sau đó 17 năm, tấm thiếp chúc mừng Năm mới in màu đầu tiên ra đời tại Mỹ vì lúc đó, ở xứ cờ hoa, người ta thường gửi thiếp chúc mừng cho nhau nhân dịp năm mới, hơn là vào dịp Noel. Tấm thiếp này do ông Louis Prang, một người Đức làm nghề in ấn, di cư sang Mỹ vào năm 1850, thiết kế. Năm 1860, ông Prang lập một xưởng in ở thành phố Boston, bang Massachusetts và bắt đầu in những chiếc thiếp chúc mừng nhiều màu sắc.

Giới sử học cho biết lúc đầu, phong tục gửi thiếp theo kiểu Anh nở rộ tại châu Âu nhưng lại khá muộn màng tại Pháp. Bởi vì lúc đó, nước Pháp vẫn duy trì một truyền thống riêng biệt có từ cổ xưa đó là trong 15 ngày đầu tiên của năm mới, họ đi thăm người thân, bạn bè, đồng nghiệp… và mang quà cho người nghèo, người ốm đau. Nếu không gặp thì để lại tấm danh thiếp với góc trên bên phải bị bẻ quặp. Tuy nhiên, nhiều người khi đó không cảm thấy thoải mái với những cuộc viếng thăm đầu năm, cho rằng nó gò bó, bắt buộc, không tiện lợi. Vì vậy, một thói quen mới ra đời đó là cứ vào ngày mồng một tháng giêng, người ta viết lời chúc mừng lên danh thiếp, rồi nhờ người gác cổng khu nhà ở của người thân chuyển. Phải đến những năm 30 của thế kỷ trước, dân Pháp mới có thói quen dùng bưu thiếp, có in hình vẽ màu sắc.

Ngày nay, với sự phát triển như vũ bão của tin học, Internet, mạng xã hội, máy tính, điện thoại di động, người ta đã gửi cho nhau những tấm thiếp chúc mừng điện tử. Chúng có lợi thế là nhiều hình dáng, mẫu mã, có thể lưu giữ trong một thời gian dài. Song nhiều người cho rằng việc gửi thiếp điện tử giống như những món ăn nhanh, công nghiệp, nhưng không mấy sang trọng, chân tình.

Trải qua nhiều thăng trầm của xã hội, phong tục gửi thiếp chúc mừng vẫn tồn tại cho đến ngày nay bởi thực tế nó vẫn phù hợp với thế giới hiện đại. Đặc biệt tầm quan trọng của những chiếc thiếp này còn được nâng cao hơn do ngày càng có nhiều người có người thân, bạn bè sống và làm việc ở nhiều nơi khác nhau. Và với họ, việc gửi một bưu thiếp, với những lời cầu chúc tốt đẹp vẫn là một cử chỉ cao đẹp, thể hiện tình cảm chân thành. Viẽc gửi thiệp chúc mừng năm mới đã thành một phong tục, một nét đẹp văn hóa ở nhiều nước trên thế giới.