Huệ Trang

Duy Vũ sưu tầm

Bồ công anh là loài cây dại gần gũi và và thân quen với rất nhiều người vì khá phổ biến ở Việt Nam, tuy nhiên có thể bạn không biết rằng loài cây Bồ công anh này có thể chế biến để ăn uống được!

Bồ công anh là loại thực vật khá phổ biến ở châu Á nói chung và Việt Nam nói riêng. Tuy nhiên, mức độ đa dạng của loại thực vật này khá rộng rãi và không phải ai cũng biết. Bồ công anh có tên khoa học là Lactuca indica L, được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như rau bồ cóc, diếp dại, diếp hoang, mũi mác, mót mét, diếp trời, rau mũi cày. Cùng tìm hiểu về các loại Bồ công anh cùng nhiều lợi ích mà có thể bạn chưa biết nhé.

Cây Bồ công anh mọc dại ở phía Bắc

Cây Bồ công anh ở phía Nam

Trồng Bồ công anh ở Lâm Đồng

Phân loại hoa bồ công anh

​Một số loại thường gặp ở Việt Nam: bồ công anh màu vàng, màu trắng, màu tím. Ngoài ra còn các loại hoa bồ công anh khác như: Bồ công anh Trung Quốc, cây Chỉ thiên và các tên gọi khác.

Hoa Bồ công anh màu vàng

- Cây Bồ công anh Việt Nam

Loại hoa Bồ công anh này có tên khoa học là Lactuca indica L, thuộc họ cúc (Asteraceae) và chi rau riếp (Lactuca). Cây còn được gọi với nhiều tên gọi khác nhau như diếp hoang, diếp trời, diếp dại, cây rau bồ cóc, múi mác, rau mũi cày… mọc hoang phổ biến ở các khu vực tỉnh phía Bắc và Bắc Trung bộ.

Loại này thân cao tầm 60 đến 100cm, lá hình mũi mác, lá mỏng nhăn nheo, gần như không có cuống, mặt trên lá có màu nâu sẫm, mặt dưới màu nâu nhạt, mép lá có răng cưa thưa. Thân cây thẳng, đường kính 0,2cm, có mấu mang lá, thường thu hoạch vào tháng 5–7, bộ phận được dùng chủ yếu là lá và cành.

- Cây Bồ công anh Trung Quốc

Bồ công anh Trung Quốc được dùng phổ biến ở nước ta, có tên khoa học là Taraxacum officinale F. H. Wigg, thuộc họ Cúc (Asteraceae), thuộc Chi Chi Taraxacum G. H. Weber ex Wigg. Loại này còn gọi là loại Bồ công anh lùn. Cây này thường mọc hoang nhiều và có trồng ở một vài nơi ở nước ta, được các nhà khoa học nghiên cứu chứng minh có tác dụng chữa bệnh, tốt cho sức khỏe.

Đặc điểm nhận biết cây hoa Bồ công anh lùn: thân rất ngắn, chỉ dao động từ 40 đến 60cm, lá cây mọc trực tiếp từ rễ lên, lá đơn, mọc chụm ở gốc thành hình hoa thị, lá có màu xanh lục, mặt trên đậm hơn mặt dưới, các lá mọc bên ngoài thì cong xuống còn lá mọc ở giữa thì mọc thẳng lên, lá dài tầm 15–30cm, rộng 4–6cm, cuống lá dẹp, mặt trên phẳng mặt, mép lá có xé răng cưa to nhỏ khác nhau giống như bị xé rách.

Rễ cây hình trụ, mọc đâm thẳng xuống đất, hoa mọc ở trên cùng, có màu vàng, khi hoa già thì thu lấy hạt. Quả màu nâu đen, có hình bầu dục thuôn hẹp, dài 0,3 đến 0,4 cm. Tất cả các bộ phận của cây đều dùng làm thuốc chữa bệnh như rễ, lá, thân và hoa.

- Cây chỉ thiên

Hoa cây Chỉ thiên

Loại cây này cũng được gọi là cây Bồ công anh có tên khoa học là Elephantopus scarber L, thuộc họ Cúc (Asteraceae), nhưng lại không có tác dụng trị bệnh, người ta còn gọi cây này là cây thổi lửa, cây cỏ lưỡi chó, cỏ lưỡi mèo, dân tộc Thái gọi là co tát nai, dân tộc Tày gọi là nhả đản, nhiều thầy lang thì gọi là thiền hồ nam, theo một số sách Trung Quốc thì gọi đây là cây thiên giới tháu, suy hỏa căn hoặc khổ địa đàm… Cây thường phân bố và mọc nhiều ở các tỉnh phía Nam.

Mặc dù cả 3 loại trên đều có thể sử dụng làm rau, làm trà hoặc cây thuốc nhưng do dược tính của mỗi loại khác nhau nên người bệnh cần thận trọng khi sử dụng. Lưu ý chỉ nên dùng loại Bồ công anh lùn đã được khoa học nghiên cứu và chứng minh, vừa tốt cho sức khỏe lại vừa giúp điều trị bệnh rất hiệu quả.

Tác dụng chữa bệnh của cây hoa Bồ công anh

Loại Bồ công anh được chứng minh là có tác dụng chữa bệnh được gọi cụ thể với cái tên là Bồ công anh Trung Quốc hay còn được gọi là Bồ công anh lùn. Bồ công anh này xuất hiện nhiều ở các núi cao nhưng hiện nay đang được trồng nhiều ở các vùng khác để làm thuốc chữa bệnh.

Các nhà nghiên cứu cho rằng Bồ công anh có thành phần dinh dưỡng nhiều hơn hẳn so với nhiều loại rau khác như rau dền, rau diếp và các loại rau thơm khác. Các loại vitamin và chất khoáng như: sodium, magie, sắt, vitamin A, vitamin B, vitamin C, tinh bột, chất béo đều có trong loại thực vật này, vì vậy nhiều gia đình cũng như bác sĩ đã tận dụng lợi ích của Bồ công anh để chữa trị và phòng chống bệnh.

Hoa Bồ công anh

Bồ công anh dùng để chữa đau cơ, chán ăn, đau bụng, ợ hơi, đau khớp, vết chàm và vết bầm tím. Ngoài ra, Bồ công anh còn có tác dụng lợi tiểu và tăng tính nhuận trường, giúp cơ thể đại tiện dễ dàng hơn.

Một vài người dùng Bồ công anh để trị viêm, đặc biệt viêm nhiễm lan truyền và cả ung thư. Bên cạnh đó, Bồ công anh còn chứa polysaccharides, một chất phòng chống bệnh ung thư vú ở nữ giới khá hiệu quả. Một số loại thuốc điều trị ung thư vú có chứa thành phần làm từ rễ cây Bồ công anh. Ngoài ra, loại thực vật đặc biệt này còn giúp dưỡng da, bổ máu và bổ tỳ vị. Cùng tìm hiểu nhiều hơn về lợi ích của loại cây này nhé.

1. Bảo vệ xương

Canxi có trong cấu trúc xương và răng, dùng để dẫn truyền thần kinh, đông máu, điều tiết hormone và co thắt cơ. Canxi là nguồn chất khoáng dồi dào nhất trong cơ thể. Bồ công anh có thể cung cấp 10% giá trị canxi hằng ngày.

Uống trà hay ăn lá Bồ công anh có thể giúp bạn tránh sâu răng, co thắt cơ, huyết áp cao và thiếu canxi.

2. Giàu vitamin K

Vitamin K là loại vitamin hòa tan chất béo cần thiết, đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe xương và tim. Điều ngạc nhiên là Bồ công anh cung cấp khoảng 500% giá trị vitamin K hằng ngày cho cơ thể. Do đó, Bồ công anh hoàn toàn là phương thức hữu hiệu giúp ngăn ngừa việc thiếu vitamin K. Vitamin K là nguồn cung cấp khoáng cho xương và chống đông máu. Loại vitamin này rất tốt để duy trì chức năng của não và hệ chuyển hóa khỏe mạnh.

Bên cạnh đó, vitamin K còn giúp cải thiện sức khỏe xương và giảm nguy cơ gãy xương, đặc biệt tốt cho phụ nữ hậu mãn kinh và bị loãng xương.

Vitamin K cũng có ích cho thời kỳ kinh nguyệt nhờ khả năng đông máu. Gần đây, vitamin K còn được chú ý nhờ các đặc tính chữa trị ung thư. Vitamin K là phương pháp chữa trị ung thư tự nhiên, giúp giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt, dạ dày, kết tràng, mũi và miệng.

Một nghiên cứu được tiến hành với hơn 7.000 người tham gia vào năm 2014 cho thấy vitamin K giúp hạn chế đáng kể nguy cơ ung thư và tử vong do tim mạch.

3. Thanh lọc gan

Gan có chức năng sản xuất mật giúp enzyme phân tách chất béo trong cơ thể thành axit béo, lọc và giải độc máu. Gan còn giúp phân tách và dự trữ axit amino, tổng hợp và chuyển hóa cholesterol và chất béo, dự trữ glucozo, giữ cho các cơ quan bên trong hoạt động đúng. Vitamin và chất dinh dưỡng có trong bồ công anh giúp lọc gan và giúp gan hoạt động hiệu quả.

Bên cạnh đó, Bồ công anh giúp hệ tiêu hóa hoạt động tốt do khả năng duy trì lượng mật phù hợp. Bồ công anh giúp cung cấp vitamin C, giảm sưng, hấp thụ chất khoáng tốt hơn và ngăn ngừa phát triển các loại bệnh.

4. Trị bệnh tiểu đường

Trà Bồ công anh giúp bệnh nhân tiểu đường kích thích quá trình sản sinh insulin trong tủy và giữ lượng đường trong máu ở mức thấp. Nếu tụy không sản sinh đủ lượng insulin cần thiết hay các tế bào không xử lý insulin đúng cách sẽ gây ra bệnh tiểu đường. Ngoài ra, nếu glucose không được dùng phù hợp thì sẽ tích tụ trong dòng máu và gây lượng đường hay glucose trong máu tăng cao.

Để chống lại bệnh tiểu đường, bạn có thể dùng trà Bồ công anh để loại bỏ lượng đường dư thừa trong cơ thể.

5. Chống nhiễm trùng da

Da nhiễm trùng do vết thương hay vết cắt có thể gây ra nhiều biến chứng quan trọng. Do đó, chúng ta cần chống nhiễm trùng da bằng các phương pháp khử trùng. Bồ công anh là một phương pháp hiệu quả. Phần sáp lỏng xuất hiện khi bạn chạm vào thân của cây bồ công anh giúp sát trùng, trừ sâu và diệt nấm, vi khuẩn trên làn da.

Ngoài ra, bạn có thể dùng sáp Bồ công anh để giảm ngứa hay kích thích do chàm, bệnh ecpet mảng tròn, vảy nến và nhiễm trùng da.

6. Giàu chất chống oxy hóa

Một trong những lợi ích quan trọng khác của Bồ công anh là chứa nhiều chất chống oxy hóa. Chất chống oxy hóa giúp ngăn ngừa các loại tổn thương tế bào, đặc biệt là các tổn thương do oxy hóa gây ra. Cơ thể sử dụng chất chống oxy hóa để đánh bại sự phá hủy gốc tự do, gây nhiều nguy hiểm cho mô cơ thể và liên kết với ung thư cũng như lão hóa nhanh.

May mắn thay, Bồ công anh giúp cơ thể tránh tổn thương tế bào do gốc tự do. Thực tế, một nghiên cứu tiến hành vào năm 2011 của Đại học Windsor Canada cho thấy rễ Bồ công anh giúp tiêu diệt các loại ung thư khác nhau do khả năng chống lại sự phá hủy gốc tự do.

7. Cung cấp nhiều chất xơ

Bồ công anh chứa nhiều chất xơ, giúp hệ tiêu hóa và sức khỏe ruột khỏe mạnh. Chất xơ giúp vận chuyển thức ăn qua đường tiêu hóa, giúp tối ưu quá trình hoạt động. Chất xơ có tác dụng chống táo bón vì khi vào ruột chất xơ hút nhiều dịch, tăng khối lượng của phân và kích thích để tống phân ra ngoài.

Ngoài ra, chế độ ăn giàu chất xơ giúp giảm nguy cơ béo phì, đau tim, tiểu đường, các loại ung thư, phòng ngừa bệnh tim, hội chứng ruột kích thích và sỏi thận. Một vài nghiên cứu cho thấy phụ nữ mãn kinh hay tiền kinh nguyệt có thể giảm các triệu chứng bằng cách ăn nhiều chất xơ.

8. Dồi dào nguồn vitamin A

Vitamin A đóng vai trò quan trọng giúp duy trì đôi mắt khỏe mạnh, chức năng thần kinh và sức khỏe da. Vitamin A là chất chống oxy hóa, giúp giảm sưng bằng cách chống lại sự phá hủy gốc tự do. Một ly trà Bồ công anh chứa 100% giá trị vitamin A hằng ngày, vì vậy bạn có thể ngừa lão hóa nhanh, viêm đường hô hấp hay cải thiện mắt bằng một ly trà hằng ngày.

Vitamin A còn hỗ trợ hệ miễn dịch, cải thiện sức khỏe da và ngăn ngừa ung thư. Với phụ nữ mang thai, hấp thu đủ vitamin A là rất cần thiết, đặc biệt trong tháng thứ ba. Phụ nữ mang thai có thể mất thị giác vào ban đêm nếu thiếu vitamin A. Vì vậy, bổ sung vitamin A là điều cần thiết trong quá trình mang thai.

9. Có tác dụng lợi tiểu

Rễ cây bồ công anh giúp lợi tiểu tự nhiên, thúc đẩy quá trình thải độc của gan. Ngoài ra, loại thực vật này còn giúp hỗ trợ hệ miễn dịch, duy trì lượng đường trong máu ổn định, giảm ợ nóng và các vấn đề tiêu hóa khác.

Bồ công anh giúp giảm axit uric và kích thích quá trình sản xuất nước tiểu, chống nhiễm khuẩn trong đường tiêu hóa rất tốt và có lợi cho cơ quan sinh sản.

Ngoài ra, đối với các bệnh nhân có nguy cơ ung thư bàng quang, sử dụng bồ công anh thường xuyên giúp giảm đáng kể nguy cơ mắc bệnh vì tác dụng lợi tiểu của Bồ công anh. Lượng nước tiểu được bài tiết ra tăng sẽ giúp loại bỏ chất độc hại bên trong cơ thể và không tích tụ ở bàng quang, từ đó giảm nguy cơ ung thư.

10. Ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu

Trà Bồ công anh giúp ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu cũng như các chứng rối loạn bàng quang, các vấn đề ở thận và nang ở cơ quan sinh sản.

Ngoài ra, uống hỗn hợp rễ và lá cây Bồ công anh cùng với một loại thảo dược khác gọi là uva ursi sẽ giúp giảm nhiễm trùng đường tiết niệu ở phụ nữ. Sự kết hợp này là do khả năng tiêu diệt vi khuẩn của thảo dược uva ursi và tác dụng lợi tiểu, chống viêm của Bồ công anh.

Cách chế biến với cây bồ công anh

Trong thực đơn hàng ngày, Bồ công anh còn được dùng để làm rau thơm xắt nhuyễn hoặc nấu chín để giảm vị đắng. Có rất nhiều cách khác để thêm Bồ công anh vào thực đơn hằng ngày của bạn.

• Nấu trà với rễ hoặc hoa Bồ công anh: Một trong những cách tốt để dùng cây Bồ công anh là làm trà Bồ công anh. Bạn có thể nấu trà với rễ hay hoa Bồ công anh. Bạn có thể ngâm rễ hay hoa Bồ công anh khoảng 30 phút trong nước sôi.

• Nướng rễ Bồ công anh làm nước uống: Ngoài ra, bạn có thể nướng rễ cây Bồ công anh để làm nước uống buổi sáng thay cà phê. Sau khi rửa sạch, hãy xắt nhỏ phần rễ và nướng ở nhiệt độ 300 độ trong vòng hai giờ. Sau đó, ngâm trong nước sôi khoảng 10 phút trước khi uống. Bên cạnh đó, bạn có thể tận dụng khả năng giải độc của Bồ công anh bằng cách dùng rễ của cây để thúc đẩy quá trình hoạt động của gan và cải thiện chức năng hệ miễn dịch.

Rễ cây Bồ công anh

• Dùng Bồ công anh làm nước sốt: Bạn có thể dùng cây Bồ công anh làm nước sốt và kết hợp với ngò. Cả hai loại này đều giàu chất chống oxy hóa chống gốc tự do, hỗ trợ cơ thể giải độc và có đặc tính kháng siêu vi.

• Dùng làm nguyên liệu món salad: Bạn có thể thêm Bồ công anh vào món rau trộn vì loại này đôi khi có vị đắng, khá phù hợp để hòa trộn với các loại rau củ khác. Bạn có thể trộn chung với bông cải xanh để tạo một món ăn ngon miệng. Cả hai loại thực vật trên đều chứa nhiều chất xơ và vitamin C để giữ cơ thể hoạt động bình thường trong ngày.

• Thêm vào một số món ăn khác: Ngoài ra, loại cây này còn là sự lựa chọn khá thích hợp để kết hợp với hải sản và mì ống. Hoa của cây còn là một loại thảo dược, bạn có thể thêm một ít hoa vào món ăn để tăng tính thẩm mỹ. Với món cá hồi, bạn có thể xắt nhuyễn Bồ công anh và trộn với cá, món ăn này sẽ cung cấp chất béo omega-3 tốt cho cơ thể và ngon miệng. Các món ăn này sẽ mang lại nhiều lợi ích tốt cho sức khỏe mà bạn không ngờ tới.

Hãy thử học cách chế biến hai loại trà từ Bồ công anh. Các công thức này sẽ mang lại cho bạn một món trà Bồ công anh không chỉ mang hương vị thơm ngon mà còn có sự tinh tế sang trọng trong từng tách trà nóng hổi.

1. Trà hoa Bồ công anh

- Nguyên liệu

8 bông hoa Bồ công anh

360 ml nước sôi

Mật ong hoặc đường tùy khẩu vị

- Cách chế biến

• Rót nước sôi ngập hoa và đậy kín khoảng 5 phút.

• Thêm chút mật ong hoặc đường. Bạn nên ưu tiên sử dụng mật ong vì mật tốt cho sức khỏe hơn đường nhé.

2. Trà rễ cây Bồ công anh

- Nguyên liệu

30g rễ Bồ công anh khô

5g gừng thái lát

1 hạt thảo quả

360 ml nước

Mật ong hoặc đường tùy khẩu vị

- Cách chế biến

• Trộn tất cả nguyên liệu trên (trừ đường hay mật ong) và đem đun sôi khoảng 5 – 10 phút.

• Sau đó, bạn lọc lấy nước, thêm đường hoặc mật ong để uống.

Chỉ với công thức đơn giản như vậy là bạn sẽ có được những tách trà thơm ngon sẵn sàng để thưởng thức, rất phù hợp cho những buổi nói chuyện cùng bạn bè ngay tại nhà.

Bồ công anh là loại thực vật mang lại rất nhiều lợi ích cho sức khỏe cũng như là thành phần chữa trị một số loại bệnh phổ biến ngày nay. Bạn nên bổ sung loài cây này vào thực đơn hàng ngày để giúp bạn tăng cường chất lượng sức khỏe cũng như đa dạng các món ăn, kích thích vị giác của các thành viên trong gia đình. Hãy tham khảo thêm những thông tin về loại thực vật bổ dưỡng này nhé.

Tham vấn y khoa : BS. Nguyễn Thường Hanh

Trở lại Trang Chính