Beyond “ La Mer “
Bài : Quỳnh Giao
Audio : NGV.
Ðúng 70 năm trước, trên một chuyến xe lửa miền Nam chạy quanh một đầm nước bát ngát của Pháp, trong có vài chục phút một nghệ sĩ nổi hứng viết lên giấy chùi tay của toa tầu một bài thơ ca ngợi biển cả. Biển cả là Ðịa Trung Hải năm 1943. Ðầm nước là “l'Étang de Thau” nổi tiếng gần hai thành phố Sète và Montpellier. Bài thơ có tựa đề đơn giản là Biển - La Mer .
Còn người nghệ sĩ là quái kiệt Charles Trenet.
Ở ngoài đời, ông ta là ca sĩ, hôm đó nổi hứng viết lời như làm thơ khi đầu lại ngân nga một giai điệu ngoại quốc, Heart and Soul, đã thịnh hành từ năm năm trước. Ai trong chúng ta mà chẳng có lúc bắt được tứ thơ và viết ra vài câu rồi lại quên?
Tượng nghệ sĩ Charles Trenet tại căn nhà nơi ông sinh ra ở Narbonne, miền Ðông Nam nước Pháp. (Hình: Pascal Pavani/AFP/Getty Images)
Audio : La Mer - Charles Trenet
Charles Trenet chịu khó hơn vậy vì muốn sáng tác một ca khúc do mình viết lời từ, sau đó được Léo Chauliac phổ thành nhạc.
Nhưng mộng không thành vì chính Charles Trenet nhận xét là ca khúc hơi trịnh trọng và dị hợm nên không dám trình bày.
Gửi cho một ca sĩ đương thời là Suzy Solidor thì được nàng trả lại với lý do là “loại ca khúc ngợi biển xanh, một ngày em nhận được cả chục!” Hai năm sau, có người cố mời ca sĩ Renée Lebas trình bày thì cũng chẳng có âm vang.
Ðến năm 1946, có nhà sản xuất yêu cầu Charles Trenet trình bày ca khúc này, theo giai điệu của Albert Lassy, bắt nguồn từ một ấn bản Anh ngữ là Beyond the Sea, thì biển khơi mở ra trùng trùng.
Nơi sinh của Charles Tenet ( 13 Avenue Charles Trenet, 11100 Narbonne, France )
Năm đó, Charles Trenet qua Hoa Kỳ trình diễn và hát khúc ngợi ca biển cả của mình và được vỗ tay tán thưởng. Từ đó mới có bài Beyond the Sea được ngân nga bên Mỹ... Trở về Paris, Charles Trenet bèn trình bày tác phẩm của mình và bài La Mer nổi tiếng khắp nước, là dấu ấn của Charles Trenet.
Người viết xin dừng tại đây để kiểm lại quá trình phát triển một ca khúc.
Khởi đầu là một bài hát về biển, sáng tác bên hồ nước chứ chưa ra đến biển. Bài hát không có âm vang đáng kể cho đến khi người nghệ sĩ trình bày bên Mỹ theo một giai điệu hơi khác. Phải chăng, tiếng vang từ Hoa Kỳ khiến Charles Trenet hát lại bài này và từ đó bay ra trùng dương?
Khi nhớ lại thì hình như chúng ta có hai tác phẩm. La Mer nguyên thủy là bài ngợi ca biển cả của Charles Trenet. Bài Beyond the Sea thì có lời từ mang nội dung ngợi ca tình yêu, khi đã đi hết biển. Người viết lời từ bằng tiếng Anh là Jack Lawrence.
Nếu có bộ môn nhạc sử cho tác phẩm này thì chúng ta có viên ngọc lấp lánh của Pháp bị nhiều người coi thường, cho đến khi những người thợ kim hoàn ở Mỹ mài giũa lại và đặt lên một ổ nhẫn khác. Từ La Mer của Charles Trenet đến bài Beyond the Sea thì hình như là tình yêu đã đáp lời biển cả và cho thế giới một tác phẩm nghệ thuật không biên giới.
Tại Hoa Kỳ, Bobby Darin đã gắn liền sự nghiệp của mình với bài Beyond the Sea, qua ấn bản trình bày năm 1959.
Bobby Darin
Audio : Beyond The Sea - Bobby Darin
Ðấy là ca khúc được các ban nhạc hay ca sĩ nổi tiếng trên thế giới trình bày, từ ban nhạc Jazz của Benny Goodman đến dàn Mantovani hay ban nhạc của John Williams, từ tiếng hát Johnny Mathis của Mỹ đến Gisèle MacKenzie của Gia Nã Ðại và trở lại Sacha Distel của Pháp. Ca khúc này được hát mấy ngàn lần, xuất hiện trong 29 cuốn phim, trên năm sáu chương trình truyền hình, và cả tiết mục khiêu vũ ballet lẫn các trò chơi video games hay các tiết mục quảng cáo.
Chúng ta không quên một trường hợp tương tự.
Ðó là bài “Comme d'Habitude” của Claude Francois, một ca sĩ Pháp. Nội dung là sự chán chường của tình yêu trong một ngày như mọi ngày! Năm 1967, ca khúc không mấy nổi tiếng này lại lọt vào tai Paul Anka đang du lịch tại miền Nam nước Pháp. Ca sĩ Hoa Kỳ gốc Trung Ðông thấy bài hát quá hay trên giai điệu quá tệ, lập tức mua vé máy bay lên Paris để xin mua tác quyền. Cuối cùng Paul Anka chẳng phải trả một xu mà vẫn giữ được tác quyền.
Claude Francois
Audio : Comme d'Habitude - Claude Francois
Hai năm sau, Paul Anka gặp sự chán chường thật ở một nghệ sĩ Bố Già là Frank Sinatra. Chàng muốn bỏ cuộc chơi. Nhớ lại ca khúc năm xưa ở bên Pháp, Paul Anka dành một đêm viết cho Sinatra chứ không phải cho mình lời từ của một nghệ sĩ ngang tàng xin giã từ mọi oan trái. Ðó là bài “My Way” khét tiếng của Frank Sinatra. Ca khúc “Tôi Ði Ðường Tôi” nổi tiếng đến độ là thành ngữ được các chính trị gia và nhà báo áp dụng.
Paul Anka
Audio : My Way - Paul Anka
My Way - Frank Sinatra
Sau này và bây giờ, nhiều người bên Mỹ vẫn cho My Way là tác phẩm của Frank Sinatra. Khá hơn thì biết rằng đó là của Paul Anka. Ít người nhớ đến ngọn nguồn là Claude Francois. Cũng thế, Beyond the Sea là Bobby Darrin, chứ Charles Trenet hay La Mer là những gì quá xa lạ?
Ngoài kia, biển khơi vẫn xanh ngắt trước sự vô tâm của con người.
Quỳnh Giao (NgườiViệt, California)
Wednesday, November 06, 2013