Embedded Files
Lê Ngọc Phượng
Chỉ cần một điệu nhạc khúc nổi lên
Nhắc tới chút dĩ vãng của em
Cũng khiến ta ưu phiền, ta đắng cay vô vàn
"Jalousie: Tango Tsigane" (nghĩa là "Ghen: bản tango Di gan") là một bản nhạc tango do nhà soạn nhạc người Đan Mạch JacobThune Hansen Gade sáng tác vào năm 1925. Bài nhạc được xuất bản ở nhiều quốc gia, xuất hiện trong nhiều sự kiện[1] và đã được Phạm Duy đặt lời tiếng Việt dưới tựa đề "Hờn ghen".
Nguồn gốc từ “Tango” là “Tamgu” nghĩa là “nhảy múa”. Từ tiết điệu bên Phi Châu, kết hợp với nhịp điệu “Milonga” ở Nam Mỹ, và nhạc ở châu Âu, sinh ra thể điệu Tango.
Các cộng đồng da đen ở ngoại ô Montevideo xứ Uruguay, và Buenos Aires xứ Argentina, tụ tập lại nhảy Tango, bắt đầu là vào cuối thập niên 1890. Điệu nhảy này trở nên phổ biến, lan dần tới cả giới thượng lưu với những cuộc khiêu vũ do hí viện tổ chức từ năm 1902.
Sang thế kỷ 20, nhiều dàn nhạc và vũ công từ Buenos Aires qua Âu châu lưu diễn, đã tạo ra cơn sốt về Tango tại Paris, rồi đến London, Berlin, và các thủ đô khác ở châu Âu. Tới cuối năm 1913 thì Tango sang chinh phục New York, và Phần Lan.
Năm 1925, Gade đang làm nhạc trưởng của dàn nhạc 24 người ở rạp chiếu phim Palads (Palads Teatret), thủ đô Copenhagen. Năm đó ông sáng tác bản "Jalousie: Tango Tsigane" tại cối xay Tibirke - một nơi được ông mua làm nhà nghỉ mát - để dành cho bộ phim câm Don Q, Son of Zorro;[1] trong vài giờ, ông đã làm xong bản nhạc này với cảm hứng lấy từ một vụ án do ghen tuông đọc trên báo.[2] "Jalousie: Tango Tsigane" được biểu diễn lần đầu tại buổi công chiếu phim vào ngày 14 tháng 9 năm 1925.
Cũng năm đó, Gade và trưởng dàn nhạc là Jens Warny lập ra nhà xuất bản Gade & Warny-Musikforlag, Copenhagen. Ngày 15 tháng 9 năm 1925[3] Gade & Warny-Musikforlag xuất bản bản nhạc đầu tiên[1] của họ là "Jalousie: Tango Tsigane" dưới dạng bản phổ dành cho dương cầm và dàn nhạc, gồm năm trang.[4]
Bản nhạc được truyền bá rộng rãi khi được phát đi trên làn sóng radio và được sử dụng trong các bộ phim của thập niên 1930. Trong Thế chiến thứ hai, Vera Bloom soạn lời tiếng Anh cho bản nhạc và đặt tựa đề là "Jealousy".[2] Năm 1951, bài hát trở nên cực kỳ thịnh hành nhờ bản thu âm của ca sĩ Frankie Laine.
Nhạc: Jacop Glade
Lời Anh: Vera Bloom
Trình bày: Frankie Laine (thu năm 1951)
Jealousy, night and day you torture me
I sometimes wonder if this spell that I'm under
Can only be a melody for I know no one but me
Has won your heart but when the music starts
My peace departs
From the moment they play that lovely strain
And we surrender to all its charm again
This jealousy that tortures me is ecstasy, mystery, pain
We dance to a tango of love
Your heart beats with mine as we sway
Your eyes give the answer I'm dreaming of
That soft word your cruel lips will never say
I fear that the music will end
And shatter the spell it may lend
To make me believe when your eyes just deceive
Bit it's only the tango you love
I fear that the music will end
And shatter the spell it may lend
To make me believe when your eyes just deceive
And it's only the tango you love
It's only the tango that you love
Năm 1952, bản thu âm với dàn nhạc Boston Pops do Arthur Fiedler chỉ huy đã bán được trên một triệu bản.[2]
Về sau khi phim nói xuất hiện, bản nhạc đã được sử dụng trong hơn 100 phim. Tiền bản quyền đã giúp tác giả yên tâm dành toàn thời gian cho sáng tác trong suốt quãng đời còn lại của mình. Nhưng cho đến nay, Tango Jalousie là tác phẩm duy nhất của Jacob Gade được mọi người biết đến. Arthur Fiedler, người đầu tiên thu Tango Jalousie với dàn nhạc Boston Pops, trong một cuộc phỏng vấn, kể lại Gade đã từng đến Boston thăm và cảm ơn ông. Trong dịp ấy, Gade cũng đã trao cho ông một bản giao hưởng mà ông mô tả là "bản nhạc tệ hại nhất trong số những bản nhạc tôi từng xem qua". Tuy nhiên, chỉ với một bản Jalousie duy nhất ấy cũng quá đủ. Tiền bản quyền sau khi Gade mất, đã được dùng tài trợ cho các nhạc sĩ trẻ.
Chính “Jalousie” đã đưa Đan Mạch lên bản đồ thế giới về lãnh vực Âm nhạc. Nhạc phẩm này phổ biến tới nỗi một cuộc thăm dò vào thập niên 1970 cho thấy là cứ mỗi phút, đều có một đài phát thanh nào đó trên Trái đất, phát bài “Jalousie”. Vào ngày 8 tháng 11, 1970, con tem bưu chính đánh dấu 100 năm Sinh nhật của Jacob Gade được phát hành. Tháng 6, 1992 thì nhạc phẩm “Jalousie” được soạn để đặc biệt tấu lên trong dịp kỷ niệm 20 năm đăng quang Nữ hoàng Margrethe Đệ Nhị tại lâu đài Elsinore của Vương quốc Đan Mạch.
Tango Jalousie đã được guitarist clasic nổi tiếng Kaare Norge cùng quê Đan Mạch chuyển soạn cho guitar độc tấu (1996).
Mời nghe Norge chơi guitar, và nghe thêm một số phiên bản Tango Jalousie :
Jealousy Tango (Plácido Domingo )
"Jalousie" (1935) Tango - Xavier Cugat
Jalousie - Tanz-Orchester Geza Komor ! (1929)
Tango Jalousie (Yvette Horner)
Còn đây là phiên bản tiếng Việt do Phạm Duy viết:
Hờn Ghen
Chút hờn ghen, khiến cho ta đau đớn ngày đêm
Dù ta cố gắng tin mà lòng ta sao vẫn tím đen
Chỉ cần một điệu nhạc khúc nổi lên
Nhắc tới chút dĩ vãng của em
Cũng khiến ta ưu phiền ta đắng cay vô vàn
Từ ngày ta yêu mến người rồi
Tình đắm say trong ai
Dù rằng ta ôm ấp được người
Lòng vẫn chưa vui
Luôn luôn giận hờn, luôn luôn muộn phiền
Nhịp nhàng, bước nhịp nhàng lướt sàn êm
Cùng nhảy khúc tango của hờn ghen
Nhìn em như nhìn ra hoang vắng trong tâm hồn
Chẳng nói chỉ hờ hững nhưng vẫn nghe giá lạnh căm
Bềnh bồng khúc nhạc vàng giữa hộp đêm
Chỉ sợ dứt âm thanh lúc về sáng
Vừa buông rời cánh tay đã mất nhau
Người có ra đi muôn trùng
Sẽ để lại khúc hờn ghen...
Bài này mang dấu ấn của Khánh Ly, dù cũng có những bản ghi âm khác của Trần Thái Hòa, Nguyễn Hưng, nhưng rõ ràng chưa thể "so kè" được với "nữ hòang nhạc tango"
Hờn Ghen (Khánh Ly/LV Phạm Duy/Vũ Nữ Thân Gầy )
Một điều rất đáng kể là bản nhạc được Khánh Ly trình bày đã lọt vào tai Donald Cohen, nhà nghiên cứu âm nhạc, nguyên chủ tịch Hội Âm Nhạc Hoa Kỳ.
Ông Donald Cohen bỏ ra năm năm sưu tầm lịch sử của điệu nhạc Tango ra đời từ thập kỷ 1870 tại thành phố Buenos Aires (Argentina), và những yếu tố đưa điệu nhạc này xâm nhập, phát triển tới mọi quốc gia trên Ðịa cầu. Ông cũng tới nhiều nước để thu thập, lắng nghe rồi cuối cùng chọn được 26 tuyệt phẩm Tango (từ ngày nó ra đời cho tới nay) và 26 ca sĩ hát nhạc Tango hay nhất.
Nhà xuất bản Wise, thuộc Hiệp Hội Âm Nhạc Anh, đã in công trình tìm kiếm lớn lao này của ông Donald Cohen thành ba ấn bản Anh, Pháp và Tây Ban Nha dưới tựa “Tango Voices” (A Collection of Celebrated Tangos from Around the World). Sách dầy gần 200 trang, khổ 8x14, ngoài phần tài liệu khảo cứu phong phú còn kèm theo 26 nhạc phẩm, tiểu sử các tác giả và một CD gồm những bài hát do 26 ca sĩ được chọn trình bày.
Phần giới thiệu Khánh Ly trong sách, ông Donald Cohen cho biết khi đi sưu tập, ông đã rất thích thú tìm ra bài Tango lừng danh của nhạc sĩ Ðan Mạch Jacob Gade “Jálousie” được thâu thanh bằng tiếng Việt Nam. Giọng hát Khánh Ly qua bản Jálousie (Hờn Ghen, do Phạm Duy chuyển ngữ) đã khiến ông rung cảm.
Ông Cohen cũng cho biết điệu nhạc Tango vào Việt Nam từ đầu thế kỷ 20, theo chân của những người Pháp khi họ đô hộ xứ sở này. Nó được phổ biến rộng rãi và yêu thích cho tới nay, kể cả trong nước lẫn cộng đồng tị nạn ở nước ngoài. Ông Cohen nhận thấy Khánh Ly yêu nhạc Tango một cách đặc biệt, chương trình của cô không bao giờ thiếu những bản Tango, và là ca sĩ duy nhất thâu năm album toàn nhạc Tango (ngoại quốc và Việt Nam), album nào cũng được thính giả khắp nơi đón nhận.
Trong sách Tango Voices, ông Donald Cohen còn dành nhiều trang giới thiệu về Khánh Ly. Ông viết, Khánh Ly là một ngôi sao nổi tiếng nhất của âm nhạc Việt, với hàng triệu khán thính giả hâm mộ, cô bắt đầu hát từ năm 14 tuổi, trở thành ca sĩ chuyên nghiệp năm 1962 lúc 17 tuổi tại thành phố nhỏ bé cao nguyên Ðà Lạt. Năm 1967, Khánh Ly hợp tác với một nhạc sĩ trẻ, họ trình diễn tại một sân cỏ gọi là Quán Văn, các sân trường đại học, sau đó hai người nổi tiếng khắp miền Nam Việt Nam, kể cả miền Bắc, bằng những tình khúc đầy nhân bản do người nhạc sĩ trẻ ấy sáng tác...
Công trình biên khảo của ông đã được in thành ba ấn bản Anh, Pháp và Tây Ban Nha với tựa “Tango Voices” (A Collection of Celebrated Tangos from Around the World). Sách dày gần 200 trang khổ 8x14 cm, kèm CD gồm 26 bài hát do 26 ca sĩ được chọn trình bày.
Tango là điệu nhạc phát sinh từ Uruguay và Argentina của Nam Mỹ, ở đó người ta "chuộng" những Caminito, El Choclo, La Cumpasita, Blue Tango... và hình như người Việt mình cũng "rành" nhưng bài kinh điển đó hơn. Vì vậy chúng ta nên cám ơn NS Phạm Duy đã đưa bài Tango Hờn Ghen này đến với thính giả Việt Nam để chúng ta thưởng thức cả 2 bài , nguyên thủy, và với ca từ Việt, quá hay!
Lê Ngọc Phượng
Tháng 4 /2015
Page updated
Google Sites
Report abuse